rodzice oceniają nauczycieli. Jest to zjawisko dosyć powszechne i znane każdemu nauczy-cielowi. Oczywiście są to oceny nieformalne, stawiane nie w postaci stopni, a wypowiadane w postaci ocen ustnych, zdań oceniających, dotyczących różnych aspektów pracy nauczy-ciela. I wokół tego aspektu chciałabym skupić Państwa uwagę.
I. Komunik acja interp ersonalna w przestrzeni szkolnej w świetle badań sondażowych, czyli o tym, jak nauczy-ciele i uczniowie widzą relacje panujące między sobą.
Termin realizacji badań: 2010 rok
Miejsce realizacji badań: gimnazja i licea (8 szkół) z województw dolnośląskiego, lubu-skiego, opollubu-skiego, wielkopolskiego
Grupa badanych: 99 nauczycieli i 422 uczniów Autor: Włodzimierz Heller ( UAM Poznań)
Przytoczę poniżej kilka pytań, stawianych w trakcie badania i uzyskanych na nie
odpowiedzi. Mam nadzieję, że zarysują one ogólny klimat wzajemnej komunikacji.
Z perspektywy nauczycieli:
Czy Pani/ Pana zdaniem kontakt nauczyciel – uczeń może być lepszy i skuteczniejszy?
35% nauczycieli – odpowiedziało „tak”
48% nauczycieli – odpowiedziało „nie”
Czy w kontaktach z uczniami jest Pan/Pani zadowolona z jakości prowadzonej komunikacji interpersonalnej?
49% nauczycieli – odpowiedziało „ tak”
23% nauczycieli – odpowiedziało „trudno powiedzieć”
Z perspektywy uczniów:
Czy jesteś zadowolony ze swoich rozmów z nauczycielem?
49% uczniów - odpowiedziało „nie jestem zadowolony” lub „jestem tylko częściowo zadowolony”
Czy kontakt z nauczycielem mógłby być lepszy ?
33% uczniów - odpowiedziało „ tak”
I jeszcze dwa, nieco bardziej szczegółowe pytania:
Czy w trakcie rozmowy z nauczycielem w trakcie lekcji masz wrażenie, że nauczyciel uważnie Cię słucha?
40% uczniów - odpowiedziało „nie” lub
„w wyjątkowych sytuacjach”
Czy zdarza Ci się, że nauczyciel kieruje do Ciebie komunikat w postaci krytyki, obrazy, moralizowania?
36% uczniów - odpowiedziało „tak”
Zacytowałam niektóre z uzyskanych wyników badań. Wydaje się, że zarówno jedni, jak i drudzy, widzą, że wzajemne relacje mogłyby być lepsze. Chociaż można, powiedzieć, że zarówno jedni, jak i drudzy dostrzegają
pozytywne zachowania współpartnera interakcji. Nie zajmę się jednak tutaj dokładną interpretacją badań. Chcę raczej, aby stanowiły pewne tło badawcze do zagadnienia związanego z tym, jak uczniowie, owe wyrażone powyżej w formalnym badaniu opinie, w bezpośredni sposób komunikują nauczycielom. W codziennym życiu szkoły bowiem, nauczyciel zdecydowanie częściej ma do czynienia z owymi nieformalnymi ocenami.
II. Jakie oceny słyszą nauczyciele od swo-ich uczniów – przykłady z warsztatów Wiele lat prowadzę szkolenie Profilaktyka problemowa – agresja słowna uczniów, gry uczniowskie i techniki manipulacyjne, zapobieganie zakłóceniom lekcji….
Zastanawiającym dla mnie jest fakt, że mimo kilkunastoletniej obecności powyższego warsztatu w ofercie ośrodka, ciągle jest on aktualny. Tłumaczę to tym, że mimo, iż w ciągu tych lat wiele zmieniło się w polskiej O komunikacji, a zwłaszcza o ocenianiu…., tym razem o tym, jak uczniowie oceniają nauczycieli
szkole, fakt, że nauczyciele oceniani są przez swoich uczniów (podobnie, jak uczniowie przez nauczycieli), pozostał niezmienny.
Zmieniły się za to, a dokładniej – rozszerzyły kategorie, pod względem których uczniowie oceniają nauczycieli.
Pozwolę sobie przytoczyć niektóre z ocen, zarówno pozytywnych, jak negatywnych, podawanych przez nauczycieli jako przykłady wspomnianych ocen nieformalnych, które słyszą od swoich uczniów.
Pierwsza kategoria dotyczy sposobu pracy nauczyciela. Wydaje się, że ta kategoria ocen obecna jest od lat, jeśli chodzi o funkcjonowanie szkoły. Być może dlatego, że mimo, iż sama w sobie jest oceną nieformalną, dotyczy jednak pewnych formalnych aspektów związanych z pracą nauczyciela, tj. sposobu w jaki nauczyciel pracuje.
Oceny pozytywne dotyczące sposobu pracy nauczyciela:
1. Jak Pani fajnie zawsze prowadzi zajęcia, nawet nie wiadomo, kiedy upływa czas, 2. Jest pani jedynym nauczycielem, który
przychodzi punktualnie na lekcje,
3. Uważam, że te zajęcia były ciekawe, chce-my jeszcze poćwiczyć,
4. Pani ma zawsze porządek i wiadomo o co chodzi na lekcji,
5. Z Panią było mi tak dobrze, jak Pani uczyła matematyki,
6. Dużo wynoszę z Pani lekcji, nie muszę już powtarzać w domu,
7. Chciałabym , żeby Pani za rok nas uczyła;
pani nas najlepiej przygotuje do matury, 8. Dobrze Pani tłumaczy,
Oceny negatywne dotyczące sposobu pracy nauczyciela:
1. Pani pomaga Monice, a mnie nie,
2. Znów się Pani mnie czepia, uwzięła się Pani,
3. Pani lekcje są nudne,
4. Załatwia Pani wszystko na ostatni mo-ment,
5. Pani nie lubi naszej klasy,
6. Za często Pani robi sprawdziany, 7. Pani mi w niczym nie pomogła, 8. Nie rozumie mnie Pani w ogóle.
Wydaje się jednak, że nauczyciele są obecnie oceniani także w innych aspektach, nie związanych bezpośrednio z ich pracą. Można przypuszczać, że przemiany obyczajowości, które mają miejsce w naszym kraju, zaznaczają swoja obecność także na terenie szkoły. Mam tu na myśli przemiany dotyczące wielu aspektów naszego życia, m. in. stosunku do obszaru życia małżeńskiego i rodzinnego, stosunku do pracy, sposobu świętowania i stosunku do ciała. To swoista wojna postu z karnawałem, jak w swojej książce pisze
o tym profesor Beata Łaciak. Karnawalizacja życia rządzi się zasadami, które charakterystyczne były właśnie dla średniowiecznego okresu karnawału, a obecnie są szeroko obecne w kulturze.
Konsumpcjonizm, hedonizm, rozrywka, rozmycie granicy pomiędzy twórczością elitarną a popularną, to niektóre z tych elementów. Można do nich dołączyć zanegowanie hierarchii społecznej, odwrócenie porządku świata. W związku z karnawalizacją kultury, autorka mówi także o zjawisku karnawalizacji obyczajowości, które przejawia się m. in. W tym, że praca przestaje być postrzegana jako wysiłek, obowiązek, a upatruje się w niej raczej pasji lub przyjemności. Podobnie bardzo silnie charakteryzuje współczesną obyczajowość przymus troski o ciało – upiększanie, podkreślanie walorów i ukrywanie mankamentów, przypomina to nieco stosowanie średniowiecznych karnawałowych O komunikacji, a zwłaszcza o ocenianiu…., tym razem o tym, jak uczniowie oceniają nauczycieli
masek, które miały zakryć mankamenty wyglądu.
I oto, kategoria wyglądu i urody, pojawia się w zadaniach oceniających uczniów. Zarówno w pozytywnym, jak i negatywnym aspekcie. Te kategorie ocen, jak potwierdzają nauczyciele, z którymi pracowałam w trakcie warsztatów, obecne są w przestrzeni życia szkoły stosunkowo niedawno. Być może wcześniej uczniowie także oceniali swoich nauczycieli pod względem wyglądu i urody, ale komunikowanie swoich ocen na ten temat nauczycielowi, wydaje się być zjawiskiem stosunkowo nowym. Oto kilka przykładów:
Pozytywne oceny dotyczące wyglądu nauczyciela :
1. Ładnie Pani dziś wygląda, 2. Ale Pani pięknie dziś wygląda!!, 3. Ma Pani dziś ładne buty,
4. Ładnie Pani wygląda w spódnicy, 5. Ma Pani śliczny kolor włosów,
6. Ma Pani bardzo ładne koraliki, 7. Pani się fajnie ubiera,
8. Ma pani ładne paznokcie,
9. Ładnie Pani dziś wygląda …i ta fryzurka!
10. Elegancko Pani wygląda.
Negatywne oceny, dotyczące wyglądu nauczyciela:
1. Ale Pan dzisiaj nieogolony, 2. Co Pani zrobiła z włosami?!
3. Dlaczego zmieniła Pani kolor włosów, w tamtym było Pani lepiej,
4. Ale Pani ma dziś żółty ząb.
I jeszcze jedna kategoria, kategoria ocen dotyczących cech charakteru. Przykuwa tutaj uwagę swobodny sposób, w jaki uwagi te są formułowane. Język, który znosi dystans między uczniem a nauczycielem, bardzo bezpośredni zarówno w wypadku ocen pozytywnych, jak i negatywnych, niekiedy nawet dosadny, czasami… wulgarny.
Oceny negatywne:
1. Pani jest surowa, 2. Ale Pan jest uparty,
3. Pani jest bardzo wymagająca, 4. Ale Pani jest zakręcona, 5. Pani jest niesprawiedliwa, 6. Jest Pani dla nas za ostra, 7. Ale Pani jest zołza,
8. Myślałam, że Pani jest fajna, 9. Pani jest wredna.
Oceny pozytywne:
1. Jest Pani fajna, 2. Pani jest taka dobra,
3. Pani naprawdę ma poczucie humoru, 4. Jest pani bardzo miła,
5. Pani jest najfajniejsza,
6. Jest pani super nauczycielem, 7. Pani jest aniołem.
To naturalnie tylko niektóre z cytowanych przez nauczycieli zadań oceniających, jakie zdarzyło im się usłyszeć w trakcie swojej
pracy. Zamieściłam powyżej zarówno przykłady ocen negatywnych, jak i pozytywnych, bo zarówno pierwsze, jak i drugie mogą u nauczycieli wywołać zaskoczenie. Sytuacji bycia ocenianym może towarzyszyć wiele różnorodnych emocji i to one zazwyczaj są generatorem zachowań, które pojawiają się w chwili wysłuchiwania oceny.
Spróbujcie zatem Państwo wyobrazić sobie siebie samego w sytuacji, kiedy słyszycie któreś z powyższych zdań. Jak byście odpowiedzieli?
Jak odpowiedzieć, aby nie wchodzić w psychologiczną grę, która polega na wymianie ukrytych, nie wyrażonych wprost transakcji, nie dać się sprowokować, a równocześnie adekwatnie zareagować na komunikat adresowany do nas przez ucznia.
To pytanie stawiam sobie i uczestnikom w trakcie warsztatów, osadzając O komunikacji, a zwłaszcza o ocenianiu…., tym razem o tym, jak uczniowie oceniają nauczycieli
je w kontekście teorii analizy transakcyjnej, p osługującej się p ojęciem gier psychologicznych, jak również kontekście treningu asertywności i zjawiska „przerywania wzorca zachowań”.
Zainteresowanych ćwiczeniem własnych reak-cji i odpowiedzi w takich zaskakujących sytu-acjach, nabywaniem pewności i swobody psy-chologicznej, potrzebnych w budowaniu do-brej relacji z uczniem zapraszam zatem na warsztaty Profilaktyka problemowa – agresja słowna uczniów, gry uczniowskie i techniki ma-nipulacyjne, zapobieganie zakłóceniom lekcji.
…
Bibliografia:
Heller Włodzimierz ( red.) ( 2011), „Czy polska szkoła ceni dobrą rozmowę ?” wyd.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań – Kalisz
Łaciak Beata (2005) „Obyczajowość polska czasu transformacji czyli Wojna postu z karnawałem”, wyd. Trio, Warszawa
Wioleta Baraniak
Psycholog, konsultant ROM-E Me-tis w Katowicach. Wieloletnie do-świadczenie w pracy terapeutycz-nej, psychoedukacji,
prowadze-niu szkoleń. Moje aktualne doświadczenia zawodo-we skupiają się wokół zagadnień związanych z in-terwencją w przypadku zagrożeń suicydalnych (tj.
zagrożeń samobójstwem), interwencją w wypadku śmierci naturalnej i samobójczej (postwencja), a także w zagadnieniem przeżywania żałoby.
Ponadto zajmuję się zagadnieniami profilaktyki zachowań agresywnych, dyscypliną w szkole, za-gadnieniem rozwodu i funkcjonowaniem dzieci i młodzieży w systemie rodzinnym i systemie szkol-nym. Ostatnio także (i to z dużą radością!), wyko-rzystaniem humoru i elementów coachingu prowo-katywnego w pracy wychowawczej.
Metody aktywne a autorytet nauczyciela Jak zostało wspomniane na początku, praca metodami aktywnymi staje się powoli wzor-cem. Warto w tym momencie zaznaczyć, że istnieją sytuacje, gdzie elementy werbalne i praktyczne dokonują pełnej fuzji tworząc nie-rozdzielną całość. Zwłaszcza w przypadku na-uk fizykalnych i przyrodniczych oraz powiąza-nych z nauczaniem poszczególpowiąza-nych dziedzin sztuki. Bez ćwiczeń rysunkowych trudno mó-wić o malarstwie, ale nie można bez słów do-konać interpretacji dzieła plastycznego. Bez ciągłego powtarzania i praktycznego wprowa-dzania nowych elementów nie można byłoby mówić o jakichkolwiek postępach w nauce gry na instrumentach czy zdobywaniu umiejętno-ści sportowych, ale z kolei i je trzeba nazwać i nadać im werbalną treść, by mogły osiągnąć pełnię znaczenia pozawerbalnego. Nad taką
sytuacją ciąży jednak pewne niebezpieczeń-stwo. Majoryzacja procesu dydaktycznego przez metody aktywne może grozić znaczący-mi konsekwencjaznaczący-mi. Spośród nich można wy-różnić kilka grup. Najważniejsze to przede wszystkim:
1. Konsekwencje wpływające na ukształto-wanie psychiczne wychowanka i jego stosunek do otaczającej rzeczywistości:
a) Zerwanie z tradycją. Polskiej szkole od dawna zarzuca się encyklopedyzację wiedzy i dominację metod werbalnych.
Wiąże się to ze swoistym pojmowaniem kształcenia inteligencji, jako wszech-stronności zainteresowań. Zbyt gwał-towna przemiana takiej postawy może spowodować częściowe lub całkowite odrzucenie potrzeb poznawczych, zwłaszcza tych niedostępnych