Opracowana przed sześciu laty analiza ex-ante instrumentów finansowych w RPO WiM 2014-202014 zawierała rozstrzygnięcia dotyczące:
oszacowania wielkości luki finansowania w regionie warmińsko-mazurskim,
założenia dotyczące instrumentów finansowych, określające dziedziny stosowania instrumentów finansowych wraz z doprecyzowaniem skali przewidywanej interwencji, wskazaniem typów instrumentów finansowych oraz działań / poddziałań RPO WiM 2014-2020, które stanowiłyby źródło alokacji finansowej na te instrumenty.
Sporządzona na użytek analizy ex-ante diagnoza wykazała, że mikroprzedsiębiorcy w województwie warmińsko-mazurskim są grupą znacznie (co najmniej dwukrotnie) rzadziej ubiegającą się o finansowanie zewnętrzne niż firmy małe czy średnie. Firmy najczęściej aplikują o kredyt bankowy lub o finansowanie leasingiem (na te instrumenty wskazało, odpowiednio: 54% i 40% firm ubiegających się o finansowanie zewnętrzne), zaś tylko mniej niż co dziesiąta firma próbowała zaciągnąć pożyczkę, a mniej niż co setna – ubiegała się o finansowanie z funduszu inwestycyjnego. Analizując wartości finansowania, o które ubiegały się przedsiębiorstwa ustalono, że w około 1/3 przypadków była to kwota relatywnie niska, to jest do 100 tys. zł, kolejna 1/3 firm próbowała uzyskać finansowanie w wysokości od 100 tys.
do 500 tys. zł, zaś także około 1/3 firm poszukiwało finansowania w kwocie jeszcze wyższej, tj.
powyżej pół miliona złotych. Średnia wartość oczekiwanego finansowania zewnętrznego ukształtowała się na poziomie ok. 220 tys. zł.
Niemal wszyscy przedsiębiorcy występujący o finansowanie zewnętrzne dokonywali tego w bankach (86% - w bankach komercyjnych, zaś 14% - w bankach spółdzielczych). Ponadto, tylko około 1% firm aplikowało do innego typu podmiotów, np. do funduszu pożyczkowego lub innej pozabankowej instytucji oferującej finansowanie. Aż 2/3 badanych przedsiębiorstw w perspektywie krótkoterminowej (to jest w ciągu 24 miesięcy) planowało realizację inwestycji, w tym najczęściej był to: zakup środków trwałych (45%) oraz środków transportu i oprogramowania komputerowego (po 30%). W grupie 1/3 firm nieplanujących inwestycji aż 26% podmiotów jako przyczynę tego wskazało brak dostępu (ewentualnie znacznie utrudniony dostęp) do zewnętrznych źródeł finansowania. W analizie skonkludowano, że około 8% ogółu przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego bez dodatkowego wsparcia dla oferowanych instrumentów finansowych nie będzie w stanie rozpocząć inwestycji. Poza tym, spośród około 36% przedsiębiorstw ubiegających się o finansowanie zewnętrzne 8% spotkało się z całkowitą odmową przyznania wnioskowanego finansowania.
14 (Raport końcowy) „Analiza ex ante instrumentów finansowych w perspektywie finansowej 2014-2020 w województwie warmińsko-mazurskim”, PSDB, Warszawa 2013.
Oznacza to, że 3% ogółu firm z województwa warmińsko-mazurskiego nie udzielono wnioskowanego finansowania.
Analogiczne badanie przeprowadzono także w grupie jednostek samorządu terytorialnego województwa. W tym zakresie, dokonano szczegółowej analizy finansów 19 największych miast regionu. Stwierdzono, że mają one jeszcze dość znaczną możliwość zaciągania zadłużenia: relacja kosztów obsługi długu do dochodów w latach 2010-2013 wyniosła średnio 6,7%, zatem plasowała się znacznie poniżej bezpiecznego (mówiącego o stabilnej kondycji finansowej finansów publicznych) poziomu 15%. Także relacja długu do dochodów ogółem w badanych samorządach wyniosła w okresie lat 2010-2013 około 36%, była zatem – jak podkreślono w analizie – znacznie niższa od granicznego poziomu 60%. Swoje potrzeby w zakresie finansowania zewnętrznego, przeznaczanego na cele związane z działaniami rewitalizacyjnymi, gminy regionu oszacowały na średnim poziomie około 12 mln zł, przy czym w około 1/3 podmiotów nie przekroczyły one kwoty 1 mln zł, zaś w kolejnej 1/3 gmin deklaracje dotyczyły przedziału od 1 mln do 10 mln zł.
W ramach analizy ex-ante zbadano również zapotrzebowanie na finansowanie zewnętrzne wśród podmiotów ekonomii społecznej (PES) oraz w gronie osób (głównie studentów i absolwentów) planujących założenie własnej działalności gospodarczej. O ile zdecydowana większość PES korzysta z zewnętrznych źródeł finansowania, to jednocześnie relatywnie rzadko prowadzi działalność gospodarczą, a swoje funkcjonowanie opiera w znacznej mierze na wsparciu pozyskiwanym w formie dotacji. Łączne zapotrzebowanie tych podmiotów oszacowano na około 30 mln zł (większość badanych PES deklarowała zainteresowanie jednostkowymi pożyczkami w kwocie nie przewyższającymi 60 tys. zł). Z kolei w zakresie przedsiębiorczości akademickiej stwierdzono rosnące zainteresowanie tworzeniem firm, a w wybranych dziedzinach nauki (w największym stopniu nakierowanych na współpracę z biznesem), uruchamianie działalności gospodarczej przy wykorzystaniu finansowania zewnętrznego / zwrotnego. W tym zakresie badanie wykazało zapotrzebowanie na pożyczki w niewielkich kwotach od 5 tys. do 30 tys. zł.
Konkluzją analizy ex-ante było oszacowanie, dotyczące skali luki finansowania. Na podstawie badań stwierdzono, iż w województwie warmińsko-mazurskim w luce finansowej znajdować się może ok. 17,8% jednostek sektora MŚP. Wartościowo lukę (wartość finansowania zewnętrznego, o które przedsiębiorcy starali się, ale którego nie otrzymali) oszacowano na poziomie ok. 125 mln zł rocznie, zaś zapotrzebowanie na kapitał pożyczkowy dla pośredników regionu w przedziale od 370 mln zł do 405 mln zł (szacując wartość istniejącego kapitału pożyczkowego w regionie na 120 mln zł, wartość zapotrzebowania określono na kwotę około 260 mln – 290 mln zł).
Powyższe ustalenia podsumowano określeniem głównych cech podmiotów, które najczęściej znajdują się w luce finansowania, mianowicie zjawisko to dotyka głównie firmy:
mniejszych rozmiarów (przede wszystkim mikro i małe),
znajdujące się na wczesnych etapach rozwoju (pierwsze 2-3 lata działalności),
realizujące niewielkie w skali obroty (w tym także mikrofirmy uruchamiane przez studentów i absolwentów),
zakładane przez przedstawicieli mniejszości etnicznych i osoby zagrożone wykluczeniem społecznym,
podejmujące projekty o wysokim poziomie innowacyjności (trudne do precyzyjnego opisania pod kątem ryzyk, a tym samym bardzo trudne do oceny w oparciu o tradycyjny aparat analizy ekonomiczno-finansowej),
działające w dziedzinach działalności gospodarczej, w których zjawisko utrudnionego dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania wykazuje tendencję do nasilania się, np. w turystyce, budownictwie, usługach wiedzochłonnych i rolnictwie,
zlokalizowane na wsiach i w najmniejszych miastach (funkcjonujące na niewielkich, mało zasobnych rynkach).
Zidentyfikowano także występowanie (w dużej mierze niezaspokojonego) zapotrzebowania na finansowanie zewnętrzne, dotyczącego projektów rewitalizacyjnych, wykazywanego przez jednostki samorządu terytorialnego (duże ośrodki miejskie w województwie). Wysokość spodziewanych nakładów inwestycyjnych warmińsko-mazurskich samorządów miejskich, przeznaczonych na rewitalizację, oszacowano na 520 mln zł, zaś wartość luki w tym zakresie (różnica pomiędzy zapotrzebowaniem na sfinansowanie zaplanowanych inwestycji, a wartością środków w dyspozycji jednostek samorządu terytorialnego) – na 390 mln zł.
Wartość regionalnego rynku poręczeń i gwarancji (z którym silnie konkurują instrumenty poręczeń portfelowych Banku Gospodarstwa Krajowego) oszacowano na 80 mln zł (dla okresu 2014-2020), zaś zapotrzebowanie funduszy poręczeniowych na kapitał – w wysokości ok. 40 mln zł.
W związku z opisanymi ustaleniami badawczymi zaproponowano stosunkowo bogaty układ instrumentów finansowych, obejmujący rozmaite sfery interwencji oraz zróżnicowany katalog adresatów instrumentów finansowych – odbiorców ostatecznych. Mianowicie, do sfery potencjalnych odbiorców instrumentów finansowych włączono nie tylko regionalny sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, ale także inne kategorie podmiotów (np. PES, jednostki samorządu terytorialnego szczebla podstawowego).
Na instrumenty finansowe zaproponowano alokację w łącznej kwocie 575 mln zł, mającą być dostępną w ramach RPO WiM 2014-2020 w osiach priorytetowych (OP):
OP I „Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur”,
OP IX „Regionalny rynek pracy”,
OP X „Włączenie społeczne”, oraz w następujących celach tematycznych (CT):
CT 1 „Wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji”),
CT 2 „Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii
CT 9 „Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem”.
Tabela 2. Instrumentarium interwencji w formie instrumentów finansowych w ramach RPO WiM 2014-2020 (w ramach projektu programu)
Lp.
RPO WiM 2014-2020 (ówcześnie: w projekcie RPO)
Rodzaj instrumentu finansowego Alokacja (mln zł)
1.3, 1.5, 3.1 Pożyczki inwestycyjne 160
2. Pożyczki obrotowe 40
projekty innowacyjne) 20
6.
CT9
- Pożyczki na finansowanie rewitalizacji
obszarów miejskich 195,3
7. 10.3 Pożyczki dla podmiotów ekonomii
społecznej 20
9. CT9 10.3 Inwestycje social venture capital dla
podmiotów ekonomii społecznej 20 RAZEM 575,3 Źródło: (Raport końcowy) „Analiza ex ante instrumentów finansowych w perspektywie finansowej 2014-2020 w województwie warmińsko-mazurskim”, PSDB, Warszawa 2013, s. 8-9.
Uzupełnieniem dokumentu „Analiza ex-ante…” była przygotowana w 2015 roku analiza opcji wdrożeniowych, czyli opracowanie dotyczące ukształtowania systemu instytucjonalnego / wdrażania trzech grup instrumentów finansowych (pożyczek, poręczeń, wejść kapitałowych).
W analizie opcji wdrożeniowych instrumentów finansowych porównano dwa modele wdrażania instrumentów finansowych:
opcję z funduszem funduszy (w której wybór pośredników finansowych jest dokonywany przez menadżera funduszu funduszy) z
modelem wyboru pośredników finansowych dokonywanego bezpośrednio przez Instytucję Zarządzającą RPO.
Choć autorzy opracowania uznali obydwa modele za możliwe do zastosowania w RPO WiM 2014-2020, to zarekomendowano model z wykorzystaniem funduszu funduszy, w tym wybór jednego menadżera funduszu funduszy.
Analizując uwarunkowania do wdrażania poszczególnych rodzajów instrumentów finansowych wykazano, że w regionie znaczne doświadczenie we wdrażaniu posiadają fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, natomiast jest bardzo ograniczona podaż podmiotów doświadczonych we wdrażaniu instrumentów kapitałowych, tudzież podmiotów, które by mogły zostać nowym pośrednikiem w tym zakresie. Wdrażanie instrumentów kapitałowych uznano za największe wyzwanie, ponieważ ten instrument jest najbardziej skomplikowany spośród wszystkich planowanych do wdrożenia w regionie. Z tego powodu, zaznaczono w analizie, iż należy spodziewać się, że procedura uruchomienia tego instrumentu będzie najdłuższa, a zagrożeniem mogą się okazać także konkurencyjne programy krajowe planowane w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (PO IR, 2014-2020).