Ocena instrumentów finansowych RPO WiM 2014-2020 i

W badaniu zweryfikowaliśmy także, jaka część firm, którym przyznano finansowanie w formie instrumentu finansowego z RPO WiM 2014-2020, ubiegała się o środki także na rynku komercyjnym. Z deklaracji respondentów wynika, że 20% pożyczkobiorców poszukiwało finansowania dłużnego także w innych instytucjach finansowych działających na zasadach rynkowych. Co więcej, 7 na 10 z nich przyznano taką pożyczkę lub kredyt.

Wykres 30. Odsetek firm, które ubiegały się o pozyskanie finansowania inwestycji również na rynku komercyjnym

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI, przedsiębiorcy korzystający z instrumentów finansowych RPO WiM 2014-2020, n=50.

Pozostali z badanych uznali, że warunki na rynku komercyjnym są nie dość korzystne.

Dodatkowo, dla połowy z nich zadłużanie się w instytucjach finansowych samo w sobie stanowiło przeszkodę. Natomiast uważali oni, że posiadają wymaganą zdolność kredytową – jej brak rzadko był powodem nieubiegania się o kredyt czy pożyczkę w banku lub podobnej instytucji finansowej.

16,0%

52,0%

86,0%

firma rozpoczęła lub zwiększyła działalność eksportową Wzrosło zatrudnienie w przedsiębiorstwie Rozszerzono ofertę produktową

20,0%

80,0%

Tak Nie

Wykres 31. Powody nieubiegania się o pozyskanie finansowania inwestycji na rynku komercyjnym

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI, przedsiębiorcy korzystający z instrumentów finansowych RPO WiM 2014-2020, n=40.

Na podstawie deklaracji respondentów można szacować, że ok. 88% pożyczkobiorców, korzystających z „Pożyczki inwestycyjnej z premią” lub „Pożyczki rozwojowej”, miało potencjalnie dostęp do finansowania zewnętrznego na zasadach rynkowych (tzn. przyznano im finansowanie w komercyjnej instytucji finansowej lub deklarowali inne powody nieubiegania się o nie, niż brak zdolności kredytowej). Ostatecznie, przedsiębiorcy decydowali się na ofertę pośredników finansowych dystrybuujących produkty finansowe w oparciu o środki RPO WiM 2014-2020 ze względu na niższe oprocentowanie (odpowiedź ta była nie tylko najczęściej wybierana, ale przeważnie uznawana za najważniejszą) i mniejsze koszty prowizji i innych opłat¹²⁸. Pożyczkobiorcy w zdecydowanej większości docenili także indywidualne podejście do klienta, w tym elastyczne kształtowanie spłat (karencja, dostosowanie harmonogramu do możliwości przedsiębiorstwa, łagodniejszą windykację), a także dłuższy czas spłaty i ograniczenie formalności oraz krótki czas oczekiwania na decyzję w sprawie przyznania / odmowy finansowania.

Wyniki badań jakościowych także wskazują, że jeżeli chodzi o zainteresowanie instrumentami pożyczkowymi, to dość odmiennie wygląda sytuacja firm, które są w stanie uzyskać finansowanie komercyjne, w stosunku do tych dla których są one niedostępne lub trudno dostępne.

W przypadku tych pierwszych zasadniczym powodem korzystania z finansowanie jest niższa cena. Z punktu widzenia promocyjnego czynnik ten ma też istotne znaczenie, gdyż przedsiębiorca stosunkowo łatwo może porównać koszt finansowania pozyskiwanego w sektorze bankowym do kosztu związanego z korzystaniem z pożyczki w ramach RPO WiM 2014-2020. Drugą ważną grupą korzystającą z pożyczek w ramach RPO WiM 2014-2020 są firmy rozpoczynające działalność gospodarczą lub też firmy o stosunkowo krótkim okresie

128 Niższe koszty związane z korzystaniem z pożyczek oferowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych są głównym powodem korzystania z nich także w innych województwach, na co wskazują prowadzone w nich badania.

7,5%

20,0%

47,5%

97,5%

Brak możliwości skorzystania z finansowania komercyjnego (np. brak zdolności kredytowej,…

Brak informacji na temat finansowania zewnętrznego

Niechęć do zadłużania się w instytucjach finansowych

Niekorzystne warunki (np. prowizja, oprocentowanie)

działania. Tego typu firmy mogą mieć bowiem mocno utrudniony dostęp do finansowania komercyjnego (głównie kredytów bankowych) – instrumentem specyficznie skierowanym do tej grupy jest głównie „Pożyczka rozwojowa”.

Pewną rolę mogą odgrywać także uproszczone, w stosunku do procedur bankowych, procedury udzielania finansowania¹²⁹,chociaż sfera ta jest dość zróżnicowana, w zależności od rozwiązań stosowanych w poszczególnych bankach i funduszach pożyczkowych.

Wykres 32. Przewagi pożyczek ze środków RPO WiM 2014-2020 nad ofertą dostępną na rynku komercyjnym

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI, przedsiębiorcy korzystający z instrumentów finansowych RPO WiM 2014-2020, n=44, którzy mieli dostęp do finansowania komercyjnego.

Także przeprowadzone indywidualne wywiady pogłębione wskazują na to, że chociaż kluczowe znaczenie przy korzystaniu z pożyczek oferowanych przez fundusze pożyczkowe ze środków europejskich odgrywają niższe koszty (znacząco niższe oprocentowanie, przeważnie brak prowizji i innych opłat), to pewne znaczenie mają także i inne przyczyny. Przede wszystkim w sektorze banków sieciowych decyzje o udzieleniu kredytu lub odmowie jego udzielenia podejmowane są przeważnie na podstawie automatycznej oceny scoringowej.

W rezultacie, jak wskazywano w ramach niektórych realizowanych wywiadów, pracownicy oddziałów banków niekiedy nie są w stanie (lub nie chcą) wyjaśnić przedsiębiorcy, co spowodowało, że odmówiono udzielenia kredytu. Często taka decyzja może wynikać z uznania, że branża w której przedsiębiorca prowadzi działalność jest obciążona zbyt wysokim ryzykiem, bądź też bank decyduje się redukować swoją ekspozycję kredytową w danej branży.

129 W rzeczywistości nie jest to jednak reguła, niekiedy procedury bankowe (szczególnie dla kredytów o mniejszej wartości) są znacznie prostsze od procedur obowiązujących w funduszach pożyczkowych.

4,6%

31,8%

40,9%

47,7%

54,6%

63,6%

63,6%

65,9%

95,5%

100,0%

100,0%

Inne przewagi Łagodniejsza windykacja oparta na negocjowaniu…

Niższe wymagania w zakresie zabezpieczeń Mniej skomplikowane formalności Dłuższy okres spłaty Możliwość uzgodnienia elastycznego harmonogramu spłat Karencja w spłatach Krótszy czas oczekiwania na wypłatę środków Indywidualne podejście do klienta Niższe opłaty i prowizje lub ich całkowity brak Niższe oprocentowanie

Możliwe jest też, że o odmowie przyznania kredytu mogło zdecydować sprawdzenie danej firmy / osoby w bazach Biura Informacji Kredytowej lub któregoś z biur informacji gospodarczej, wskazujące na to, że historia kredytowa / pożyczkowa danej osoby lub firmy wykazuje zaległości w regulowaniu zobowiązań (dyskwalifikować mogą nawet drobne, nieznaczne wartościowo nieuregulowane zobowiązania). W przypadku zaś funduszy pożyczkowych, nawet jeżeli powody odmowy będą zbliżone, to przynajmniej przedsiębiorca będzie w stanie uzyskać wyjaśnienie ze strony personelu funduszu pożyczkowego.

Dodatkowo, niektóre fundusze pożyczkowe dopuszczają możliwość finansowania firm wykazujących stratę z prowadzonej działalności, o ile powody ujemnego wyniku finansowego można dobrze wyjaśnić, a taka sytuacja ma charakter przejściowy, a nie trwały¹³⁰.

Niespełna 30% firm zastanawiało się także nad pozyskaniem wsparcia z innych źródeł wykorzystujących środki publiczne. Dla większości firm wybór instrumentów finansowych w ramach RPO WiM 2014-2020 nie stał w opozycji do finansowania bezzwrotnego. Co czwarty badany podmiot (23%) rozważał ubieganie się o dotacje z RPO WiM 2014-2020 lub z krajowych programów operacyjnych. Niewielu odbiorców wsparcia rozważało skorzystanie z innych form finansowania opartych na środkach publicznych. Natomiast jako pozostałe źródła finansowania zwrotnego firmy rozważały inne pożyczki oferowane przez fundusz pożyczkowy oraz gwarancje de minimis BGK (łącznie 14%).

Wykres 33. Jakie inne środki publiczne rozważali odbiorcy wsparcia

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI, przedsiębiorcy korzystający z instrumentów finansowych RPO WiM 2014-2020, n=50.

Odrębną od powyżej analizowanych, ale powiązaną kwestią jest to, w jakim stopniu obecni pośrednicy finansowi przeznaczają na proces oferowania instrumentów finansowych wystarczające zasoby kadrowe, a także czy zbudowana przez nich sieć dystrybucji i w rezultacie geograficzny zasięg pożyczek są wystarczające z punktu widzenia celów interwencji. Wydaje się, że odpowiedź na to pytanie jest raczej pozytywna, choć z pewnymi

130 Poza firmami rozpoczynającymi działalność gospodarczą, wiele banków wyklucza możliwość finansowania (np.

w formie kredytu w rachunku bieżącym) firm nie wykazujących zysku za poprzedni rok.

4,0%

4,0%

10,0%

12,0%

16,0%

72,0%

Gwarancje de minimis BGK Inne środki publiczne Inne pożyczki oferowane przez fundusz pożyczkowy Dotacje/fundusze unijne z krajowych programów

operacyjnych (np. PO PW, PO IR) Dotacje/fundusze unijne z RPO

Nie rozważaliśmy żadnych

zastrzeżeniami. Wdrażanie instrumentów, mimo pewnych perturbacji¹³¹, postępuje planowo, jedynym pewnym ograniczeniem jest niezbyt równomierny (choć, dzięki aktywności aż 5 pośredników pożyczkowych i tak w miarę satysfakcjonujący) rozkład ostatecznych odbiorców wsparcia (pisaliśmy o tym w rozdziale 3.1). Jak pisaliśmy wcześniej, a także nawiązujemy do tego w rekomendacjach, warto byłoby na przyszłość wprowadzić pewne instrumenty stymulujące bardziej równomierną akcję pożyczkową na terenie regionu.

Problem ten dotyczy w szczególności, co prezentujemy na jednej z map, instrumentu „Pożyczki rozwojowej”, także ze względu na to, że jest ona wdrażana tylko przez jednego pośrednika.

Widać zatem, że znaczna część ostatecznych odbiorców potencjalnie mogła korzystać z finansowania komercyjnego, a zasadniczym powodem korzystania z pożyczek oferowanych ze środków RPO WiM 2014-2020 były znacznie niższe koszty finansowania. Sytuacja ta jest generalnie podobna do sytuacji w innych regionach. Długoterminowo (także w ramach RPO WiM 2021-2027) należy zatem kontynuować oferowanie finansowania dla firm mających utrudniony dostęp do finansowania (np. dla firm rozpoczynających działalność gospodarczą), jednocześnie oferując finansowanie stanowiące zachętę (poprzez niskie oprocentowanie i inne warunki jak np. karencję i stosunkowo długą zapadalność) do realizacji projektów inwestycyjnych. Należy też prowadzić działania zmierzające do uproszczenia procedur związanych z ubieganiem się o finansowanie.