Konkurencja inwestycyjna państw

propagandowego zabarwienia wyrazem pewnego życzenia co do udziału finansowego, jaki państwo zamierza uzyskać w zysku wypracowanym przez podatnika. W praktyce udział ten bywa często znacznie niższy lub wyższy niźli wartość, jaką podsuwa stawka nominalna.

3. Efektywna stawka podatku jako wymierny parametr porównawczy przy ocenie konkurencyjności jurysdykcji podatkowych

3.1. Konkurencja inwestycyjna państw

Jak wskazano w poprzednim punkcie, stawka nominalna jest parametrem często analizowanym i stosowanym z uwagi na lepszą dostępność niż efektywna stawka podatku, będącą wielkością zindywidualizowaną, zależną od wielu czynników, z których zaledwie jednym jest stawka nominalna. Z wiedzy na temat stawek nominalnych można oczywiście wyciągnąć szereg ważnych wniosków dotyczących gospodarczej strategii rozwoju danego państwa, ogólnego klimatu inwestycyjnego, ogólnej przyjazności bądź nieprzyjazności systemu podatkowego. Stawka nominalna podatku stanowi pewnego rodzaju manifestację polityki fiskalnej państwa na poziomie politycznym, czyli w dużym stopniu wizerunkowym i deklaratywnym⁵⁴. Profesjonalna analiza stopnia „przyjazności” danej jurysdykcji podatkowej z punktu widzenia np. planowanej przez międzynarodowy koncern bezpośredniej inwestycji, nie może jednak poprzestawać na badaniu stawki nominalnej, ponieważ dla podjęcia decyzji o lokalizacji inwestycji konieczne jest przeprowadzenie symulacji, jaki podatek faktycznie zapłaci inwestor operując w danym czasie, miejscu, branży i przy danej stawce nominalnej. Bardziej wyczerpującej odpowiedzi na to pytanie udziela analiza efektywnej stawki podatku. Przykładowo tego rodzaju badanie może być oparte na uzyskaniu i przetworzeniu dostępnych danych zewnętrznych dotyczących efektywnej stawki podatku płaconego przez porównywalne przedsiębiorstwa funkcjonujące w zbliżonej skali, czasie i warunkach. Inne rozwiązanie stanowi przeprowadzenie pełnej symulacji efektywnych obciążeń podatkowych w pełnym cyklu planowanej inwestycji, czyli zarówno w okresie realizacji inwestycji, jak i w okresie działalności operacyjnej, a także – jeśli tak się zakłada – w okresie wyjścia z

54 Zdaniem K. Simader i E. Titz państwa uważają politykę podatkową za kluczową formę manifestowania swojej

suwerenności, zwłaszcza w kontekście rosnących ograniczeń zewnętrznych (wynikających z konwencji międzynarodowych czy dyrektyw UE) w tym zakresie. Simader K., Titz E., Limits to Tax Planning, Linde 2013, s. 13

36

inwestycji (tzw. exit scenario). Żadne z tych badań nie dostarczy informacji niezawodnej i całkowicie zgodnej z przyszłym realnym obciążeniem podatkowym, choćby z tego powodu, że nie ma możliwości antycypowania zmian prawa podatkowego w przyszłości. Mimo to, właśnie efektywna stawka podatku uchodzi za źródło najdokładniejszej wiedzy na temat kwot, jakie inwestor odprowadzi do budżetu państwa, które gości jego inwestycję. Dlatego przedsiębiorstwa, których dotyczy przywilej możliwości wyboru lokalizacji dla stawianych przez siebie fabryk, oddziałów albo spółek celowych, na ogół biorą pod uwagę efektywną stawkę podatku, pomijając tym samym informacje na temat stawek nominalnych, te bowiem mogą być mylące.

Nie wynika z tego jednak, że efektywna stawka podatku musi mieć decydujące znaczenie przy wyborze lokalizacji inwestycji. W istocie może ona mieć znaczenie marginalne, ponieważ o konkurencyjności inwestycyjnej państw czy regionów decyduje szereg czynników ogólnie dotyczących wszystkich przedsiębiorstw, a także drugi szereg czynników budujących indywidualną przewagę konkurencyjną wybranych inwestorów. Przykładowo, średni niski koszt zatrudnienia w takich państwach jak Polska, Rumunia czy Bułgaria na tle Unii Europejskiej, stanowi rodzaj przewagi konkurencyjnej tych państw istotnej dla niemal wszystkich inwestorów zagranicznych. Z kolei np. wielkość wewnętrznego rynku użytkowników samochodów z silnikami napędzanymi gazem LPG będąca polską cechą, może stanowić kluczową przesłankę inwestycyjną dla koncernów zajmujących się technologiami związanymi z LPG, pozostając jednak bez znaczenia dla innych inwestorów.

W rankingu globalnej konkurencyjności prowadzonym od lat przez World Economic Forum w roku 2014 Polska zajęła 43 na 144 państwa biorące w nim udział, utrzymując w ten sposób pozycję zeszłoroczną, ale awansując o aż dziesięć pozycji od roku 200855. Polska odnotowała tym samym największy wzrost wśród państw UE. Raport dobrze ocenia polski system edukacji, poprawę jakości instytucji publicznych i infrastruktury oraz postępy w uelastycznianiu rynku pracy i poprawie efektywności pracy. Raport podkreśla konieczność dalszego wzmacniania innowacyjności gospodarki w celu utrzymania jej wzrostu w przyszłości. Kluczowymi czynnikami wzrostu powinny nadal pozostać wielkość rynku wewnętrznego, dobry poziom wykształcenia, dobrze rozwinięty sektor finansowy. Infrastruktura transportowa, mimo znacznego awansu z pozycji 103 w 2009 r. na pozycję 73, nadal pozostawia znaczne pole do dalszych, niezbędnych usprawnień. W raporcie negatywnie

37

ocenione zostały niektóre aspekty działania instytucji państwa, w tym bariery biurokratyczne i regulacyjne (pozycja 117), nieefektywny system rozstrzygania sporów gospodarczych (118) i trudność w pozyskiwaniu decyzji i pozwoleń administracyjnych (110).

Warto dodać, że WEF konstruuje swoje rankingi w oparciu o 12 następujących kryteriów porównawczych (tzw. 12 pillars):

1. Sprawność instytucji państwa,

2. Infrastruktura transportowa i komunikacyjna, 3. Stabilność makroekonomiczna,

4. Służba zdrowia i edukacja podstawowa, 5. Edukacja wyższa i wyszkolenie zawodowe,

6. Konkurencyjność rynku towarowego (goods market efficiency), 7. Wydajność rynku pracy,

8. Dojrzałość rynku finansowego (financial market sophistication), 9. Dojrzałość technologiczna (technological readiness),

10. Wielkość rynku wewnętrznego,

11. Dojrzałość gospodarcza (business sophistication), 12. Innowacyjność

Raport WEF nie przesądza bezpośrednio o konkurencyjności inwestycyjnej sensu stricto, czyli ocenianej wyłącznie z perspektywy lokowania zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Jego kontekst jest szerszy i obejmuje m.in. czynniki związane z jakością i bezpieczeństwem życia obywateli. Niemniej należy uznać, iż z niewielkimi zmianami większość wymienionych kryteriów może mieć zastosowanie także przy porównaniu konkurencyjności inwestycyjnej. Jakość systemu podatkowego, w tym kwestie związane z wysokością stawek podatkowych zarówno nominalnych jak i efektywnych, mają wpływ na ocenę co najmniej kilku z tych kryteriów (takich jak na przykład wydajność rynku pracy, dojrzałość gospodarcza albo stabilność ekonomiczna). W efekcie konkurencyjność podatkowa56, zwłaszcza na poziomie efektywnym, tj. efektywnego opodatkowania przedsiębiorstw, ma istotne znaczenie w ocenie

56 W literaturze dotyczącej konkurencji podatkowej państw spotyka się rozróżnienie konkurencji tzw. szkodliwej

(harmful) i tzw. uczciwej (fair). Za konkurencję szkodliwą wg typologii OECD określa się taką, która zmierza do relokacji kapitału i aktywów z państw ich pochodzenia i/lub umożliwienia uniknięcia opodatkowania w tych państwach. Granica pomiędzy konkurencją szkodliwą i uczciwą nie jest ostra i w praktyce często ustalana jest arbitralnie np. na poziomie minimalnego poziomu nominalnej stawki opodatkowania dochodu, poniżej którego konkurencję uznaje się za szkodliwą. Szerzej na ten temat w: Schön W., Tax Competition in Europe, IBFD 2003, s. 6-9