skala i konsekwencje
4.3. Konsekwencje dopasowania
Biorąc pod uwagę ten zakres zmiennych różnicujących analizowane grupy, który zalicza się raczej do konsekwencji niż do warunków tego zróżnico-wania, przeanalizowano wysokość uzyskiwanych zarobków oraz długość zatrudnienia u obecnego pracodawcy (staż), co można uznać za miarę ustabilizowania sytuacji zawodowej (pierwszym poziomem stabilności jest sam fakt zatrudnienia w ramach umowy o pracę), a także subiektywne oceny zadowolenia z wykonywanej pracy.
Zarobki i staż
Przedstawiciele grupy charakteryzującej się na jwyższym dopasowaniem zarabiają najwięcej, z kolei najbardziej niedopasowani „samoucy” – naj-mniej. Analogiczna sytuacja dotyczy długości zatrudnienia u obecnego pracodawcy – wśród „owoców systemu” osiąga niemal 12 lat (dla połowy pracowników z tej grupy jest to 9 lat). Jednocześnie okazuje się, że jest to przede wszystkim staż u tego samego pracodawcy – dla „owoców systemu” średni udział okresu zatrudnienia w bieżącym miejscu pracy w całości stażu pracy stanowił 75%, zaś mediana tego wskaźnika wyniosła 85%, co oznacza, że tę grupę charakteryzuje bardzo stabilne zatrudnienie u jednego pracodawcy (tego, dla którego pracowali w chwili badania).
Z kolei najkrócej u obecnego pracodawcy zatrudnieni byli „niedopa-sowani samoucy” – wśród nich średni okres zatrudnienia u bieżącego pracodawcy wynosił osiem lat przy średniej proporcji zatrudnienia w obecnym miejscu pracy do całego stażu pracy na poziomie 60%. Grupy pośrednie pod względem dopasowania charakteryzują również pośrednie
Tabela 4.11.Zróżnicowanie poziomu umiejętności (samoocena badanych) wg podgrup dopasowania i poziomu wy- kształcenia Kategoria
* ** niedopa- sowani sa- moucy bez wyższego
M3,163,083,163,032,373,653,493,872,682,863,753,46 Me3,003,003,003,002,004,004,004,003,003,004,003,00 SD0,901,160,961,221,100,950,910,871,201,120,910,98 niedopaso- wani samo- ucy z wyż- szym
M4,003,093,784,232,893,884,094,303,783,674,074,19 Me4,003,004,004,003,004,004,004,004,004,004,004,00 SD0,761,200,870,781,180,840,740,680,880,910,800,74 Wyniki testowania***n.i.****************************** ofiary sys- temu bez wyższego M3,243,033,173,182,353,553,593,962,792,983,863,55 Me3,003,003,003,002,004,004,004,003,003,004,004,00 SD0,941,311,051,301,170,980,940,841,271,110,911,00
Kategoria
ofiary sys- temu z wyż- szym
M4,112,823,974,452,723,544,084,274,133,824,104,31 Me4,003,004,005,003,003,004,004,004,004,004,004,00 SD0,791,250,910,731,240,990,780,770,890,900,820,71 Wyniki testowania***n.i.****************************** niezgodni wykształce- ni bez wyż- szego
M3,323,233,363,262,523,673,603,973,003,123,813,62 Me3,003,003,003,003,004,004,004,003,003,004,004,00 SD0,891,160,941,171,100,880,870,811,181,060,890,96 niezgod- ni wykształ- ceni z wyż- szym
M4,063,163,874,262,913,904,174,363,963,824,084,26 Me4,003,004,004,003,004,004,004,004,004,004,004,00 SD0,701,210,890,801,120,900,680,690,930,860,860,75 Wyniki testowania***n.i.****************************** owoce sys- temu bez wyższego M3,403,273,363,192,673,653,593,892,973,143,783,60 Me3,003,003,003,003,004,004,004,003,003,004,004,00 SD0,871,190,941,151,150,890,880,821,191,080,890,93
Tabela 4.11. cd.
Kategoria
owoce sys- temu z wyż- szym
M4,193,073,934,193,183,734,174,303,913,864,064,283,91 Me4,003,004,004,003,004,004,004,004,004,004,004,003,92 SD0,711,230,900,791,150,900,730,680,920,870,830,730,47 Ogółem bez wyższegoM3,303,193,283,142,543,653,563,902,863,043,773,553,31 Me3,003,003,003,003,004,004,004,003,003,004,004,003,33 SD0,891,180,951,191,130,910,890,841,201,100,900,960,60 Ogółem z wyższymM4,153,073,914,213,103,764,154,313,903,834,064,273,89 Me4,003,004,004,003,004,004,004,004,004,004,004,003,92 SD0,721,230,890,791,160,900,730,690,920,880,830,730,47 Wyniki testowania************************************ * Istotne różnice poziomu samooceny umiejętności przy porównaniu wg kategorii dopasowania wśród osób z wyższym wykształc (test Kruskala-Wallisa, p < 0,01). ** Istotne różnice poziomu samooceny umiejętności przy porównaniu wg kategorii dopasowania wśród osób bez wyższego wykształc (test Kruskala-Wallisa, p < 0,01). *** Istotne różnice poziomu samooceny umiejętności przy porównaniu wyników badanych z danej kategorii dopasowania z wy i bez wyższego wykształcenia (test U Manna-Whitneya, p < 0,01). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BKL
Tabela 4.11. cd.
wartości – staż pracy u obecnego pracodawcy wynosił około dziewięciu lat, stanowiąc średnio 60% ogólnego stażu pracy badanych.
Najwyraźniejsze i niewątpliwie z jednej strony najbardziej interesujące, z drugiej zaś objęte największym błędem (ponieważ odpowiedzi w jakiej-kolwiek formie udzieliła tylko część badanych) zróżnicowanie dotyczy poziomu zarobków. Średnia i mediana w grupie „owoców systemu” są zdecydowanie wyższe niż w pozostałych – połowa pracowników z tej grupy deklaruje zarobki, które są wyższe od wartości średnich w obu grupach pracowników o wykształceniu niezgodnym z wymaganiami stanowiska. Niewątpliwie występuje tu wspólne oddziaływanie dłuższego ogólnego stażu, dłuższego pozostawania zatrudnionym u tego samego pracodawcy i wyższego wykształcenia.
Tabela 4.12. Statystyki stażu pracy, długości okresu zatrudnienia u obec-nego pracodawcy, stabilności zatrudnienia oraz przeciętnych zarobków (netto) wg kategorii dopasowania i wykształcenia
M 1 984,16 15,55 8,11 59,83
5-procentowa średnia obcięta
1 881,79 15,03 7,25 57,97
Me 1 718,70 13,00 5,00 56,19
SD 1 077,97 10,89 8,10 42,48
niedopaso-wani samo-ucy bez wyż-szego
M 1 930,29 16,42 8,45 58,93
5-procentowa średnia obcięta
1 838,19 15,98 7,60 57,01
Me 1 678,41 15,00 6,00 54,55
SD 1 031,24 10,98 8,31 42,37
2 242,08 8,25 4,87 65,19
Me 2 022,00 8,00 4,00 68,17
SD 1 309,11 7,52 5,71 42,76
Wyniki testowania *** *** *** ***
M 2 209,02 16,42 9,41 64,67
5-procentowa średnia obcięta
2 081,81 15,97 8,46 62,43
Me 1 974,10 15,00 5,00 60,00
SD 1 186,94 11,92 9,83 44,77
ofiary syste-mu bez wyż-szego
M 1 963,36 17,75 9,96 62,70
5-procentowa średnia obcięta
1 881,80 17,39 9,04 60,42
Me 1 800,00 16,00 6,00 59,71
SD 865,91 12,25 10,31 45,04
ofiary systemu z wyższym
M 2 949,03 12,43 7,75 70,63
5-procentowa średnia obcięta
2 788,45 11,85 6,94 68,45
Me 2 500,00 10,00 4,53 70,00
SD 1 637,44 9,88 8,04 43,58
Wyniki testowania *** *** *** *** (p = 0,022)
niezgodni wy-kształceni ogółem
M 2 166,18 16,42 9,01 61,31
5-procentowa średnia obcięta
2 031,14 15,98 8,20 59,60
Me 1 870,20 15,00 6,00 59,99
SD 1 698,48 11,29 8,73 42,40
niezgodni wy-kształceni bez wyższego
M 2 061,11 17,73 9,69 60,57
5-procentowa średnia obcięta
1 942,11 17,41 8,90 59,20
Me 1 819,80 17,00 6,00 57,14
SD 1 747,94 11,48 9,15 41,01
niezgodni wy-kształceni z wyższym
M 2 590,85 11,14 6,27 64,32
5-procentowa średnia obcięta
2 458,99 10,32 5,62 61,57
Me 2 118,05 9,00 5,00 63,88
SD 1 405,97 8,68 6,08 47,56
Wyniki testowania *** *** *** n.i.
M 2 460,02 17,51 12,01 74,57
5-procentowa średnia obcięta
2 333,69 17,16 11,27 73,75
Me 2 110,00 16,00 9,00 85,71
SD 1 461,05 11,14 9,97 41,44
owoce systemu bez wyższego
M 2 176,64 19,00 12,51 71,47
5-procentowa średnia obcięta
2 075,68 18,77 11,76 70,51
Me 2 000,00 18,00 10,00 80,00
SD 1 222,37 11,56 10,52 41,72
owoce systemu z wyższym
M 2 981,58 14,77 11,09 80,29
5-procentowa średnia obcięta
2 841,14 14,31 10,47 79,67
Me 2 597,50 13,00 9,00 93,75
SD 1 701,29 9,74 8,81 40,30
Wyniki testowania *** *** *** ***
¤ Przeciętne miesięczne zarobki netto przeliczane z wagami do wartości z 2014 roku (2012: 1,04; 2013: 1,01); N = 14928.
* Istotne różnice poziomu wartości zmiennej przy porównaniu wg kategorii dopasowania wśród osób z wyższym wykształceniem (test Kruskala-Wallisa, p < 0,01).
** Istotne różnice poziomu wartości zmiennej przy porównaniu wg kategorii dopasowania wśród osób bez wyższego wykształcenia (test Kruskala-Wallisa, p < 0,01).
*** Istotne różnice przy porównaniu wartości zmiennej z danej kategorii dopasowania z wyższym i bez wyższego wykształcenia (test U Manna-Whitneya, p < 0,05).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BKL.
Ponieważ dla zarobków czy stażu pracy nieobojętny jest poziom wykształcenia, sprawdzono zróżnicowanie tych cech między przedsta-wicielami podgrup o różnym poziomie dopasowania przy ujednoliconym poziomie wykształcenia. Okazuje się, że niezależnie od dopasowania pracownicy z wyższym wykształceniem mają wyższe zarobki, a także są bardziej ustabilizowani (lub związani) z pracodawcą, tzn. praca u aktual-nego pracodawcy stanowi większą część czasu ich doświadczeń zawodo-wych (nie dotyczy to tylko „niezgodnych wykształconych”, w grupie tej bowiem zróżnicowanie udziału czasu pracy u obecnego pracodawcy w od-niesieniu do całkowitego stażu pracy okazało się nieistotne). Jednocześnie pracownicy bez wyższego wykształcenia są w każdej z wyróżnionych grup nieco starsi i mają dłuższy ogólny (o 6–7 lat) staż pracy – chociaż różnica ta jest większa, niż wynikałaby z samego okresu kształcenia na studiach wyższych, wiąże się z obecnością w tej grupie pracowników osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, które umożliwia znacznie wcześniejsze niż w przypadku wykształcenia średniego (także średniego zawodowego) podjęcie pracy (często już jako uczeń, tj. pracownik mło-dociany). Jednak w przypadku zarobków nieodmiennie wyższy poziom charakteryzuje osoby z wyższym wykształceniem, przy czym różnica ta jest największa wśród „ofi ar systemu” – średnie zarobki przedstawicieli tej grupy w zależności od posiadania lub nie wyższego wykształcenia różnią się o niemal 1000 zł, druga co do wielkości różnica średnich występuje w grupie „owoców systemu” i wynosi około 800 zł.
Zadowolenie
Drugą analizowaną zmienną jest subiektywna ocena zadowolenia z pracy.
W ramach BKL pytano o zadowolenie z wyróżnionych właściwości pracy, jednak pojawiło si ę także pytanie o ogólną ocenę pracy, tzn. na ile respondentowi odpowiadają praca, warunki jej wykonywania oraz zarobki. Zróżnicowanie okazało się istotne, choć zależność była słaba (V Kramera 0,103; istotność < 0,001). Najwyższy udział odpowiedzi nega-tywnych charakteryzował obie podgrupy oceniające wiedzę ze szkół jako nieprzydatną („niedopasowani samoucy” i „ofi ary systemu”). Najwyższy
z kolei odsetek ocen pozytywnych charakteryzował przedstawicieli grupy
„owoców systemu”, chociaż we wszystkich podgrupach (po usunięciu odpowiedzi „trudno powiedzieć”) zdecydowanie liczniejsze były wskaza-nia pozytywne, tj. deklaracje, że praca jako taka badanym odpowiada.
Tabela 4.13. Rozkład oceny zadowolenia z pracy wg kategorii dopasowania
Kategoria Miara
Ocena pracy (na ile odpowiada praca, w tym warun-ki jej wykonywania i zarobwarun-ki)
Ogółem (bez
% 2,68 12,39 66,01 18,91 100
ofiary
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BKL.
Bardziej szczegółowe oceny zadowolenia z pracy dotyczyły kilku jej aspektów. Ponownie, uwzględniając poziom wykształcenia badanych pracowników, należy wskazać, że pracownicy z wyższym wykształceniem w każdej podgrupie wyróżnionej ze względu na dopasowanie byli bardziej zadowoleni z większości aspektów swojej pracy. Tylko w grupie „ofi ar systemu” średnia ocena zadowolenia z pracy nie różniła się wśród osób posiadających i nieposiadających wyższego wykształcenia; wśród pozosta-łych grup różnica ta była istotna (test U Manna-Whitneya, p < 0,05).
Wśród „niedopasowanych samouków” pracownicy z wyższym wy-kształceniem są bardziej zadowoleni z możliwości awansu i rozwoju, jakie stwarza im ich miejsce pracy, natomiast w przypadku całościowej oceny (na ile odpowiada praca) wskazania są nieco niższe. W tej podgrupie w przypadku czterech wymiarów oceny pracy różnice między pracowni-kami z wyższym wykształceniem i bez wyższego wykształcenia są jednak nieistotne, co oznacza, że w tej grupie wykształcenie różnicuje oceny zadowolenia z pracy tylko w wymiarze rozwojowym. Nieco podobny obraz zarysowuje się wśród „ofi ar systemu” – wyższy poziom zadowolenia deklarowany przez pracowników z wyższym wykształceniem dotyczy trzech wymiarów pracy: możliwości awansu, możliwości rozwoju oraz warunków wykonywania pracy. Jednak ogólna ocena tego, na ile praca ba-danym odpowiada, są niższe wśród pracowników z wyższym wykształce-niem niż wśród tych bez wyższego. Można sądzić zatem, że w tych dwóch grupach pracowników, którzy deklarują niedopasowanie pod względem kierunku wykształcenia, pracownicy z wyższym wykształceniem lepiej oceniają (i być może również bardziej dostrzegają) szanse na rozwój i awans, natomiast samą pracę oceniają podobnie (niezależnie od po-ziomu wykształcenia) – jako umiarkowanie im odpowiadającą. Natomiast grupy bardziej dopasowane, czyli np. pracowników z grupy „niezgodnych wykształconych” i mających jednocześnie wyższe wykształcenie, charak-teryzuje istotnie wyższa ocena zadowolenia z czterech aspektów pracy:
możliwości awansów, rozwoju, warunków wykonywania pracy i pewności zatrudnienia. Ponownie ani warunki pracy, ani ogólne zadowolenie nie są zróżnicowane, a w odniesieniu do ogólnej oceny tego, na ile wykony-wana praca pracownikom odpowiada, wyższe wskazania charakteryzują pracowników bez wyższego wykształcenia. Natomiast wśród najpełniej dopasowanych nie tylko zadowolenie pracowników z każdego aspektu pracy jest najwyższe, ale dodatkowo jest istotnie wyższe, jeśli pracownicy mają wyższe wykształcenie.
Tabela 4.14.Zadowolenie z poszczególnych aspektów pracy wg kategorii dopasowania i wykształcenia Kategoria Zadowolenie (aspekt pracy) zarobkimożliwość awansu
warunki wy- konywania pracy pewność za- trudnienia możliwość roz- woju osobiste- go i szkoleń sama praca jako taka (to, co się robi) ocena ogól- na pracy
średnie zado lenie (wyznacz ne z aspek niedopasowa- ni samoucy bez wyższego
M3,172,853,783,633,083,853,733,39 Me3,003,004,004,003,004,004,003,50 SD1,151,0720,9140,991,0930,8570,9120,71 niedopasowa- ni samoucy z wyższym
M3,213,013,813,663,213,773,623,44 Me4,003,004,004,004,004,004,003,67 SD1,1891,200,9521,0251,2050,9931,0190,78 Wynik testowania n.i. *n.i.n.i.*n.i.** ofiary systemu bez wyższegoM3,082,813,723,583,113,843,73,36 Me3,003,004,004,003,004,004,003,50 SD1,2041,1461,0421,0721,1230,9840,9750,73 ofiary systemu z wyższymM3,093,013,863,583,363,843,763,45 Me3,003,004,004,004,004,004,003,67 SD1,1231,1261,0661,2171,1960,9150,9440,77 Wynik testowanian.i.**n.i.*n.i.n.i. * niezgodni wy- kształceni bez wyższego
M3,243,053,833,713,303,943,823,51 Me4,003,004,004,003,004,004,003,50 SD1,101,0340,9060,9711,0240,7980,9020,67 niezgodni wy- kształceni z wyższym M3,263,104,023,843,453,973,743,61 Me4,003,004,004,004,004,004,003,67 SD1,1171,1350,8090,9321,1320,8030,9370,67 Wynik testowanian.i.****n.i.**
Kategoria Zadowolenie (aspekt pracy) zarobkimożliwość awansu
warunki wy- konywania pracy pewność za- trudnienia możliwość roz- woju osobiste- go i szkoleń sama praca jako taka (to, co się robi) ocena ogól- na pracy
średnie zado lenie (wyznacz ne z aspek owoce syste- mu bez wyż- szego
M3,443,293,973,883,604,083,963,71 Me4,003,004,004,004,004,004,003,83 SD1,081,0510,8340,8910,9790,7650,8940,66 owoce syste- mu z wyższymM3,593,574,133,963,944,254,133,91 Me4,004,004,004,004,004,004,004,00 SD1,0511,0540,8340,9350,9540,7520,8750,65 Wynik testowania******** Ogółem bez wyższegoM3,313,093,873,763,363,973,853,56 Me4,003,004,004,004,004,004,003,67 SD1,1191,0790,8840,951,0580,8170,910,69 Ogółem z wyż- szymM3,503,444,073,903,794,154,023,81 Me4,004,004,004,004,004,004,004,00 SD1,0901,1070,8630,9641,050,8160,9230,70 Wynik testowania******** * Różnica w ocenie stopnia zadowolenia z danego aspektu pracy między pracownikami o różnym poziomie wykształcenia w ramach kategorii dopasowania istotna statystycznie (test U Manna-Whitneya, p < 0,05). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BKL.
Tabela 4.14. cd.
4.4. Przyp adki szczególne : absolwenci studiów wyższych