Kontrola zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi – SEVESO IIIz substancjami niebezpiecznymi – SEVESO III

Dyrektywa SEVESO III – tj. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniająca, a następnie uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE³⁰ weszła w życie z dniem 13 sierpnia 2012 r. Krajowa transpozycja miała nastąpić do 31 maja 2015 r., natomiast całkowita implemen-tacja miała zakończyć się do dnia 1 czerwca 2015 r. Jednym z kluczowych powo-dów przyjęcia nowej regulacji była konieczność uwzględnienia zmian dotyczących klasyfikowania substancji i mieszanin chemicznych. Dyrektywa była kolejnym krokiem UE w osiąganiu większego bezpieczeństwa w obrębie jej granic, wezwała bowiem państwa członkowskie do podejmowania określonych działań na wypadek poważnych awarii z udziałem substancji chemicznych.

27 Tamże, art. 7 ust. 3.

28 Tamże.

29 Tamże, art. 14.

30 Dz. Urz. UE L 197 z 24.07.2012, s. 1–37.

Awarie w zakładach przemysłowych, w których wykorzystywane są substan-cje niebezpieczne, często pociągają za sobą poważne konsekwensubstan-cje zarówno dla człowieka, jak i środowiska. Dowodem na to są m.in. awarie w Seveso (1976, Wło-chy), Bhopalu (1984, Indie), Schweizerhalle (1986, Szwajcaria), Enschede (2000, Niemcy), Tuluzie (2001, Francja) i Buncefield (2005, Wielka Brytania). Skutki awarii mogą być odczuwalne poza granicami danego państwa, a to przemawia tym bardziej za koniecznością zapewnienia właściwych działań zapobiegawczych, które zagwarantują wysoki poziom ochrony obywateli, społeczności i środowiska w całej Unii.

Na potrzeby przepisu przyjęto definicje „zakładu o zwiększonym ryzyku” oraz

„zakładu o dużym ryzyku”, w którym znajdują się substancje niebezpieczne w ilo-ściach określonych w zapisach dyrektywy. Dla dalszej analizy ważne będą dwie kluczowe definicje: zagrożenia i ryzyka. Zagrożenie oznacza samoistną właściwość substancji niebezpiecznej lub warunki fizyczne, które mogą spowodować szkody dla zdrowia ludzkiego lub środowiska. Ryzyko natomiast oznacza prawdopodo-bieństwo wystąpienia określonego skutku w określonym czasie lub w określonych okolicznościach.

Na podstawie dyrektywy Komisja, opierając się na zawiadomieniu państwa strony, dokonuje oceny zagrożenia poważną awarią dla określonej substancji niebez-piecznej. Systematyczna ocena zagrożeń w przypadku kontroli w danych zakładach opiera się co najmniej na następujących kryteriach:

• potencjalnym wpływie zakładów na zdrowie ludzkie i środowisko;

• historii zgodności z wymogami niniejszej dyrektywy.

Art. 10 dyrektywy daje możliwość nałożenia przez państwa członkowskie na prowadzącego zakład o dużym ryzyku obowiązku przygotowania raportu o bezpie-czeństwie. „Raport o bezpieczeństwie powinien zawierać szczegółowe informacje na temat zakładu, znajdujących się w nim substancji niebezpiecznych, instalacji lub obiektów magazynowych, prawdopodobnych scenariuszy poważnych awarii i analizy ryzyka środowiskowego, środków zapobiegawczych i interwencyjnych oraz dostępnych systemów zarządzania, mając na względzie zapobieganie poważ-nym awariom i ograniczenie ryzyka ich wystąpienia oraz umożliwienie podjęcia niezbędnych działań w celu ograniczenia skutków takich awarii. Ryzyko poważnej awarii może być większe ze względu na prawdopodobieństwo wystąpienia klęsk żywiołowych związanych z położeniem zakładu. Należy to uwzględnić przy opra-cowywaniu scenariuszy poważnych awarii”³¹.

Minimalny zakres danych i informacji, które muszą zostać wzięte pod uwa-gę w raporcie o bezpieczeństwie, określa załącznik II do Dyrektywy. W zakresie

31 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniająca, a następnie uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE (Dz. Urz. UE L 197 z 24.07.2012, s. 1–37).

identyfikacji i analizy zagrożeń awariami oraz metod zapobiegawczych prowadzący zakład w raporcie o bezpieczeństwie uwzględnia:

• „szczegółowy opis scenariuszy poważnych awarii, które mogą się zdarzyć, oraz ich prawdopodobieństwo lub warunki, w jakich takie awarie mogą się zdarzyć, wraz ze streszczeniem przypadków mogących przyczynić się do rozpoczęcia każdego scenariusza, bez względu na to, czy przyczyny będą tkwić wewnątrz, czy na zewnątrz instalacji; w tym w szczególności:

– przyczyny operacyjne;

– przyczyny zewnętrzne, takie jak przyczyny związane z efektem domina, z obiektami, które nie są objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, obszarami i zabudowaniami, które mogą być źródłem zagrożenia poważną awarią lub które mogą zwiększyć takie zagrożenie lub jego skutki;

– przyczyny naturalne, na przykład trzęsienia ziemi lub powodzie;

• ocenę zasięgu i skali skutków zidentyfikowanych poważnych awarii, w tym mapy, zobrazowania lub, stosownie do potrzeb, równoważne opisy ukazujące obszary, które mogą zostać dotknięte takimi awariami mogącymi powstać w zakładzie;

• przegląd wcześniejszych awarii i zdarzeń z takimi samymi wykorzystywa-nymi substancjami i procesami, uwzględnienie zdobytych w związku z nimi doświadczeń i wyraźne odniesienie do konkretnych działań podjętych w celu zapobiegania takim awariom;

• opis parametrów technicznych i sprzętu użytego do celów bezpieczeństwa instalacji”³².

Załącznik IV określa z kolei dane i informacje, które należy uwzględnić w planach operacyjno-ratowniczych, o których mowa w art. 12 dyrektywy.

W przypadku wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych powinny one objąć także ustalenia związane z ograniczaniem ryzyka dla osób znajdujących się na miejscu, w tym sposób ostrzegania oraz działania, jakie osoby ostrzeżone mają podjąć.

W dyrektywie przyjęto także zapisy o efekcie domina. „Aby zmniejszyć ry-zyko efektu domina w przypadku zakładów ulokowanych w taki sposób lub tak blisko siebie, że wzrasta prawdopodobieństwo poważnych awarii lub nasilenia ich skutków, prowadzący zakłady powinni współpracować w zakresie wymiany odpowiednich informacji i informowania społeczności, z uwzględnieniem są-siednich zakładów, które mogą odczuć skutki takich awarii”³³. Przyjęcie takiego

32 Tamże, załącznik II.

33 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniająca, a następnie uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. (Dz. Urz. UE L. 197 z 24.7.2012, s. 1–37).

podejścia w UE jest wynikiem analizy skutków katastrofy w Japonii, która miała miejsce w 2011 r.

Kryteria zgłaszania Komisji poważnej awarii obejmują m.in. pożar czy uwol-nienie substancji niebezpiecznej (zgodnie z zakresem wskazanym w dyrektywie), szkody i obrażenia doznane przez ludzi i szkody w nieruchomościach, jeżeli: awaria spowodowała bezpośrednie szkody w środowisku, wystąpiły szkody w mieniu lub doszło do wystąpienia zniszczeń o zasięgu transgranicznym. Komisji należy zgła-szać ponadto „awarie lub sytuacje bliskie awariom, które państwa członkowskie uznają za szczególnie interesujące z technicznego punktu widzenia w kontekście zapobiegania poważnym awariom oraz ograniczania ich skutków, które nie speł-niają podanych powyżej kryteriów ilościowych”³⁴.

Dyrektywa w pkt 19 zapewnia dostęp do informacji na temat środowiska: (…)

„należy poprawić poziom i jakość informacji udostępnianych społeczeństwu.

W szczególności osoby, które mogą być narażone na skutki poważnej awarii powinny uzyskać wystarczające informacje o właściwych działaniach, które należy podjąć w takiej sytuacji (…)”. Co istotne jest to wymuszona transpa-rentność działań, która z perspektywy procesu zarządzania ryzykiem także została wzięta pod uwagę przez UE. Społeczność ma być poinformowana za pośrednictwem ogłoszeń publicznych lub innych odpowiednich środków, w tym mediów elektronicznych.

Zgodnie z przyjętym w dyrektywie harmonogramem państwa członkowskie miały wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania danej dyrektywy w terminie do 31 maja 2015 r. Państwa członkowskie mają stosować niniejsze przepisy od dnia 1 czerwca 2015 r.

5.3. Zarządzanie ryzykiem związanym z elektrowniami jądrowymi