Krajobraz Janowca Wielkopolskiego w 2005 roku

Wyróżnikiem ostatniego przekroju czasowego jest rozrost komórek związanych z krajobrazami miejskimi (A), które zajmowały aż 18%. Niekiedy komórki miejskie powstawały wśród terenów rolnych, tworząc obce w krajobrazie wiejskim enklawy (np. w północnej części miasta). W mniejszym, choć wyraźnym stopniu zwiększył udział jednostek krajobrazu przemysłowego (C), osiągając poziom 5,6%. Najbardziej czytelna zmiana nastąpiła jednak w jednostkach krajobrazu wiejskiego (B), których udział spadł o blisko 20% i w 2005 roku wynosił 46%. Wyraźny jest również przyrost jednostek związanych z komórkami, których funkcje określają procesu seminaturalne (E). Osiągnął on poziom bliski 16%. Przyrost jest związany głównie z odłogowanie i postępującą renaturyzacją gruntów rolnych.

Istotnym procesem jest jednak przede wszystkim wzrost udziału komórek krajobrazowych związanych z transformacjami krajobrazu. Ich udział wzrósł do blisko 9%. Co równie istotne, już nie stanowiły one, jak miało to miejsce w przekrojach wcześniejszych, pierścienia otaczającego miejski rdzeń. W 2005 roku ich lokalizacja jest znacznie bardziej rozproszona, co więcej, większość stanowią tereny opuszczone, głównie poprzemysłowe (zlikwidowana linia kolejowa), a zatem o charakterze regresywnym. Procesy progresywne w większym stopniu występowały na samych obrzeżach miastach, w strefie buforowej i związane były z procesami suburbanizacyjnymi. Reprezentację graficzną zamykającego przekroju czasowego przedstawiają ryciny (ryc. 31 i 32).

Ryc. 31. Janowiec Wielkopolski, 2005 r. – procentowy udział poszczególnych jednostek krajobrazowych w powierzchni miasta (źródło: opracowanie własne).

13,61%

34,98%

4,28%

6,78%

11,93%

0,91%

0,28%

3,61%

A B C D E F G Drogi

Ryc. 32. Janowiec Wielkopolski, 2005 r. – mapa jednostek krajobrazowych (źródło: opracowanie własne).

7.5. Procesy regresywne w wiadomo ci w adz miasta i mieszka cówś ś ł ń

Janowiec Wielkopolski posiada szereg dokumentów, których zadaniem jest określenie kierunków rozwoju gminy i miasta. Najbardziej ogólna w tym zakresie jest uchwalona w 2001 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego miasta i gminy Janowiec Wielkopolski. Określone tam cele priorytetowe pośrednio wspierają rolę Janowca Wlkp. jako lokalnego centrum, ale o charakterze rolniczym (Strategia rozwoju... 2001: 57).

Pojęcie krajobrazu pojawia się w omawianym opracowaniu dość często i jest konsekwentnie łączone z turystyką i rekreacją. Problemy demograficzne gminy i miasta nie są dostrzegane, strategia bowiem przedstawia jedynie stan aktualny, który nie daje pełnego obrazu, wynikającego z możliwości porównania z danymi dla lat wcześniejszych względem powstania opracowania. Choć dostrzeżono ujemny przyrost naturalny, wyróżniający gminę na tle powiatu, województwa i kraju (Strategia rozwoju... 2001: 24). Lokalni liderzy, uczestniczący w powstaniu dokumentu, oceniają sytuację gminy jako przeciętną, a głosy skrajne rozkładają się w podobnym stopniu (Strategia rozwoju... 2001: 20).

Właściwie w jeszcze mniejszym stopniu problem depopulacji został uwypuklony w Planie rozwoju lokalnego na lata 2004-2013 (2004), w którym jedynie dostrzeżono wysoki udział ludności z wykształceniem poniżej średniego (Plan rozwoju lokalnego 2004: 15).

Wzrost świadomości wpływu regresywnych procesów, szczególnie demograficznych, na rozwój gmin znalazł odzwierciedlenie w nowym, uchwalonym bowiem w pierwszej połowie 2010 roku Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Janowiec Wlkp. Autorzy dokumentów poddali skrupulatnej analizie sytuację demograficzną gminy od roku 1999 i dostrzegają znaczenie negatywnych procesów. Stwierdzają jednak, że główną przyczyną ubytku liczby mieszkańców jest ruch naturalny, a migracje stanowią czynnik poboczny. Przy czym wyjazdy zagraniczne mają znaczenie marginalne, a ubytek liczby mieszkańców traktuje się jako stan normalny małych

ośrodków (Studium uwarunkowań... 2010: 32-34). Pomimo tego analiza sytuacji demograficznej kończy się dość optymistyczną konkluzją, zakładającą utrzymanie obecnej sytuacji demograficznej, czemu sprzyjać ma wejście w dorosłe życie roczników wyżu demograficznego 1977-1985, a także wzrost jakości życia oraz wynikające pośrednio z powyższego wydłużenie czasu życia (Studium uwarunkowań... 2010: 35).

Dla kształtowania krajobrazu miasta w kontekście ładu przestrzennego istotna jest informacja, że około 1/5 miasta jest pokryta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (Studium uwarunkowań... 2010).

W tym samym czasie co Studium uwarunkowań, przyjęto również Lokalny program rewitalizacji (2010), który wyraźnie określa cele związane z zapobieganiem regresywnych procesów określanych jako kurczenie się miast.

Warto tu wymienić przede wszystkim „przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom demograficznym poprzez wspieranie rodziny oraz zapobieganie emigracji mieszkańców (w tym ludzi młodych) za granicę i do dużych miast” (Lokalny Program Rewitalizacji 2010: 33).

Lokalny program rewitalizacji zdefiniował również obszary problemowe miasta Janowca Wlkp., które będą objęte działaniami. Zwraca uwagę, że składa się na nie w zasadzie cały obszar starego miasta (ryc. 33).

Wdrożenie zapisów powyższych dokumentów, szczególnie tych najnowszych wymaga czasu. Wśród prowadzonych obecnie inwestycji związanych z kształtowaniem krajobrazu miasta dominują te związane z modernizacją dróg i infrastruktury miasta. Bezpośrednio z rewitalizacją związany jest projekt Poprawa funkcjonalności i wizerunku przestrzeni publicznej centrum miasta Janowiec Wielkopolski. Uzyskał on wsparcie finansowe w ramach dotacji celowej dla miast do 5 tysięcy mieszkańców. W ramach wspomnianego projektu realizowane są dwie inwestycje: odnowienie elewacji zewnętrznej budynków użyteczności publicznej w Janowcu Wielkopolskim oraz budowa parkingu przy ulicy 3 Maja (www.janowiec.wlkp.bip.net.pl, dostęp: 20.01.2011.).

7.6. Podsumowanie

Specyfika Janowca Wielkopolskiego manifestuje się w jego zwartym i trwałym układzie przestrzennym, który jednak wymaga podjęcia działań rewitalizacyjnych. Problemy demograficzne miasta i ich rola w degradacji krajobrazu miejskiego są dostrzegane w najnowszych dokumentach określających kierunki rozwoju Janowca Wlkp.

Zmiany, jakie zachodzą w krajobrazie analizowanego miasta, dotyczą przede wszystkim utraty funkcji rolniczej miasta na rzecz terenów

Ryc. 33. Obszary objęte lokalnym programem rewitalizacji w Janowcu Wlkp (źródło: Janowiec Wlkp. Lokalny program rewitalizacji 2010: 29).

mieszkaniowych, a po części także usługowych. Dostrzegalny jest również proces wzrostu komórek krajobrazowych związanych z procesami transformacyjnymi, przy czym ich lokalizacja uległa znacznemu rozproszeniu, a coraz więcej z nich jest związanych z procesami regresywnymi.

Likwidacja linii kolejowej sprzyja marginalizacji ośrodka, a podejmowane przez władze samorządowe działania, mające na celu przywrócenie połączeń nie przyniosły skutku.

Zwraca uwagę duża świadomość władz lokalnych w zakresie negatywnych procesów zachodzących w krajobrazie miasta. Jednak zapobieganie im, a właściwie minimalizacja będzie zależeć od podejmowania konsekwentnych działań, mających stałe źródła finansowania. Pewne nadzieje na ożywienie gospodarcze regionu wiązane są również z poszukiwaniami gazu ziemnego i ropy naftowej, które w momencie pisania tych słów są prowadzone w okolicach Janowca Wlkp. (www.janowiec.wlkp.bip.net.pl, dostęp: 20.01.2011.).