Krajobraz Nowego Miasteczka w 2003 roku

Ostatnia z map jednostek krajobrazowych, sporządzona dla roku 2003 przynosi obraz krajobrazu Nowego Miasteczka po radykalnych zmianach względem przekrojów wcześniejszych (ryc. 60 i ryc. 61). Przede wszystkim potrojeniu uległ udział jednostek krajobrazu miejskiego (A), który przekroczył 6%. Miasto rozrosło się przede wszystkim w kierunkach południowym, północnym oraz wschodnim.

W południowej części nowego miasteczka pojawiło się osiedle złożone z prefabrykowanych bloków. Udział jednostek krajobrazowych związanych z przemysłem osiągnął poziom 3%, dzięki powstaniu zakładów w zachodniej części Nowego Miasteczka.

Powyższym procesom towarzyszył znaczący spadek udziału jednostek krajobrazu wiejskiego (B), który w roku 2003 wyniósł 44%, a zatem 26% mniej niż w roku 1964. Obok urbanizacji, drugą przyczyną tego stanu była renaturyzacja części obszarów, szczególnie we wschodniej części miasta, gdzie otaczające stawy grunty rolne zostały zalesione, w dużej mierze pełniąc funkcję parku miejskiego.

Pojawiły się również obszary zajmowane przez ogrody działkowe. W ostatnim przekroju jednostki krajobrazowe związane z funkcjami przyrodniczymi zajmowały obszar aż 34%.

Również wysoki był udział jednostek związanych z transformacjami krajobrazu (D), który osiągnął poziom 75% całkowitej powierzchni miasta. Jednak warto zauważyć, że w równej mierze było to związane z procesami progresywnymi, głównie powstawaniem zabudowy mieszkaniowej – również na terenach wcześniej należących do kategorii B, np. w kierunku wschodnim, wzdłuż ul. Poniatowskiego. Procesy regresywne związane były głównie z likwidacją obiektów przemysłowych i linii kolejowych – głównie w zachodniej części miasta, lecz również obiektów sportowych w otoczeniu stawów, które planowano wykorzystywać rekreacyjnie.

Pomimo powyższego, udział terenów związanych z rekreacją (G) osiągnął 1,24%. Były to głównie obszary w południowej części miasta.

Ryc. 60. Nowe Miasteczko 2003 r. – procentowy udział poszczególnych jednostek krajobrazowych w powierzchni miasta (źródło: opracowanie własne).

6,08%

44,13%

3,01% 6,96%

33,57%

1,69%

1,24%

3,31%

A B C D E F G Drogi

Ryc. 61. Nowe Miasteczko, 2003 r. – mapa jednostek krajobrazowych (źródło: opracowanie własne).

10.5. Procesy regresywne w wiadomo ci w adz miasta i mieszka cówś ś ł ń

W przypadku Nowego Miasteczka analiza dokumentów o charakterze strategicznym pozwala na wykazanie tempa zmian zachodzących w mieście.

Dysponuje ono bowiem zarówno Strategią rozwoju miasta i gminy Nowe Miasteczko (2000), jak i późniejszym o cztery lata Planem rozwoju lokalnego miasta i gminy Nowe Miasteczko (2004). Obowiązujące Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy pochodzi z 2000 roku. W tym ostatnim dokumencie zwraca uwagę szczegółowe podejście do dziedzictwa kulturowego gminy. Zarówno miasto, jak i wsie są szczegółowo opisane w części pierwszej opracowania, tj. uwarunkowania. Należy nadmienić, że zawarto również krótkie opisy krajobrazów, skupiające się przede wszystkim na charakterystyce układów przestrzennych i dominantach.

W Strategii rozwoju... (2000) dostrzeżono problemy demograficzne, z którymi miasto i gmina borykała się od lat 90. Przyrost naturalny, choć zmienny pozostawał dodatni. Problemem, zwłaszcza w drugiej połowie lat 90., było ujemne saldo migracji. W roku 1992 było ono na poziomie 5, by dwa lata później spaść do -3, a w 1996 jeszcze bardziej, bo aż do -78. Pomimo że w kolejnych latach wskaźnik ten znów osiągał wartości dodatnie, to autorzy strategii podkreślili negatywny aspekt zjawiska. Dostrzeżony został również problem odpływu szczególnie ludzi młodych. Ponadto w dokumencie tym przedstawiono diagnozę mentalności społeczności lokalnej:

„Jest to gmina typowo rolnicza. Transformacja ustrojowa istotnie zmieniła warunki życia na wsi. W gospodarce wolnorynkowej ujawniło się z pełnymi konsekwencjami ekonomicznymi i społecznymi nie w pełni uświadamiane i nieznane wcześniej bezrobocie. Powszechnie towarzyszy tym zmianom postawa biernego oczekiwania na wsparcie i pomoc ze strony wszechogarniającego w poprzednim ustroju państwa. Pozostawiona własnemu losowi ludność wiejska musi szukać rozważnych dróg rozwoju rolnictwa i swojej wsi” (Strategia rozwoju... 2000: 8).

O dynamice zmian można się przekonać porównując treść cytowanego powyżej opracowania z Planem rozwoju lokalnego (2004). Przedstawione tam dane pokazują pogłębienie negatywnych procesów: zarówno przyrost naturalny, jak i saldo migracji osiągnęły ujemne wartości.

Wszystkie wymienione w tym rozdziale dokumenty są zgodne w podkreślaniu walorów przyrodniczych miasta i jego okolic, które predysponują Nowe Miasteczko do rozwijania turystyki oraz rolnictwa ekologicznego. Misja miasta i gminy została sformułowana następująco:

„Zapraszamy do naszego miasta i gminy atrakcyjnie położonych przy drodze łączącej Skandynawię z Pragą. Posiadamy walory historyczne, kulturowe jak również dogodne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej” (Strategia rozwoju... 2000: 54).

Zwraca uwagę przekaz misji, który w pewnym sensie sugeruje usługowy charakter Nowego Miasteczka względem otoczenia i nie ma w niej zawartego postulatu dbałości o społeczność lokalną. Oczywiście analizując tego typu źródła, należy mieć na uwadze ich ogólny charakter.

Z kolei Plan rozwoju lokalnego (2004) zawiera listę przedsięwzięć realizowanych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Proponowane inwestycje obejmują rozbudowę sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, modernizację oczyszczalni ścieków, rekultywację składowiska odpadów, a także odnowę rynku. Zwraca uwagę wysoki udział działań związanych z ochroną środowiska i podniesieniem jakości infrastruktury miejskiej. Ich realizacja powinna wpłynąć na podniesienie jakości krajobrazu miasta.

10.6. Podsumowanie

Nowe Miasteczko to przykład małego miasta, którego krajobraz uległ istotnym zmianom w drugiej połowie XX wieku. Pomimo że w bezpośrednim sąsiedztwie miasta lokacyjnego eksploatowano pokłady węgla brunatnego, to działalność ta

nie rozwinęła się na większą skalę. Śladem po górnictwie są stawy w północno-wschodniej części miasta, wykorzystywane rekreacyjnie. Nowe Miasteczko utrzymało swój rolniczy charakter, choć udział jednostek krajobrazowych o charakterze wiejskim ulegał w ciągu ostatnich kilku dekad znaczącemu zmniejszeniu z 70% do około 45%. W tym samym okresie (od lat 70. XX wieku) zintensyfikowaniu uległy procesy urbanizacyjne. Pojawiły się nowe osiedla mieszkaniowe (także złożone z kilkukondygnacyjnych bloków) oraz towarzysząca im infrastruktura: szkoły, ośrodki zdrowia, tereny sportowe. Proces ten przyczynił się do zwiększenia stopnia rozproszenia krajobrazu. Pomimo to, miasto lokacyjne, utrzymało swe centralne znaczenie.

Podobnie do innych małych miast, istotnym procesem jest renaturyzacja niektórych obszarów miejskich. Źródłem terenów, które podlegają sukcesji roślinnej, są albo nieużytki rolnicze, choć coraz częściej są to tereny poprzemysłowe, szczególnie związane z likwidacją linii kolejowych. Specyficzne położenie tej ostatniej powoduje, że stanowi ona, choć nieczynna zachodni próg, ograniczający rozwój miasta. Charakterystyczne jest to, że linia kolejowa jest odsunięta od miasta. Natomiast po wschodniej stronie miasta znajdują się tereny związane z prowadzoną dawniej eksploatacją węgla brunatnego. Na tych obszarach oraz częściowo odłogowanych gruntach rolnych rozwinęła się stosunkowo rozległa roślinność, tworząc klin zieleni.

Poza powyżej opisanymi cechami, o specyfice krajobrazu Nowego Miasteczka świadczy jego współistnienie z przylegającą od zachodu wsią Gołaszyn. Ponadto we współczesnym krajobrazie miasta zwraca uwagę stosunkowo duża ilość obszarów wymagających rekultywacji (np. składowisko odpadów w północno-wschodniej części).

Dzięki uniknięciu zniszczeń podczas drugiej wojny światowej, miasto zachowało swój zwarty układ przestrzenny o średniowiecznym rodowodzie.

Według dokumentów strategicznych, szanse rozwoju miasta wiązane są z inwestycjami w infrastrukturę miejską, ale także z promocją rolnictwa

ekologicznego i agroturystyki, które przynajmniej pośrednio nawiązują do tradycji rolniczych Nowego Miasteczka.

11. Dobra

11.1. Charakterystyka geograficzna

Miasto i gmina wiejsko-miejska Dobra jest częścią powiatu łobeskiego⁴⁰, znajdującego się w województwie zachodniopomorskim. Jest ono położone około 50 km na wschód od Szczecina. Najbliższe miasta to Nowogard (15 km w kierunku północno-wschodnim) oraz Łobez, znajdujące się około 22 km na północny zachód.

Podział fizycznogeograficzny Kondrackiego (2002) lokalizuje Dobrą na pograniczu kilku jednostek: Równiny Nowogardzkiej, a Pojezierza Ińskiego i Wysoczyzny Łobeskiej. Przy czym ta pierwsza przynależy do makroregionu Pobrzeża Szczecińskiego a dwa ostatnie do Pojezierza Zachodniopomorskiego.

Opisywane miasto leży w dolinie rzeki Dobrzenicy. O jego specyfice świadczy położenie wśród jezior. Jezioro Dobre znajduje się w granicach administracyjnych miasta, jednak w promieniu 5 km w kierunku wschodnim zlokalizowane są znacznie większe: Okrzeja i Woświn.

Powierzchnia Dobrej wynosi 2,4 km². Należy zaznaczyć, że powierzchnia ta uległa zwiększeniu w 2007 roku o ponad 4 ha. Miasto leży na terenie stosunkowo dużej gminy, jej powierzchnia wynosi bowiem 116 km². Przy czym gmina ma charakter rolniczy. Użytki rolne stanowią 77% jej powierzchni. Natomiast lasy zajmują niecałe 13% (Bank Danych Lokalnych GUS 2005).

Gmina jest zamieszkiwana przez 4407 osób, z czego na miasto przypada 2328 osób, a zatem ponad połowa mieszkańców (Bank Danych Lokalnych GUS

2009). O specyfice sytuacji demograficznej Dobrej świadczy fakt, że do 2006 roku obserwowana była tendencja spadkowa, a potem gwałtowny (w skali miasta) wzrosty liczby mieszkańców, spowodowany wspomnianym już wyżej poszerzeniem granic miasta (ryc. 62). W 2009 roku bez pracy pozostawało 426, czyli o 300 mniej w porównaniu z rokiem 2005.