Kryteria środowiskowe oraz macierz ryzyka

Najważniejszym i najtrudniejszym zadaniem w opracowanej metodyce analizy ryzyka środowiskowego związanego z wyborem miejsca prowadzenia prac poszukiwawczych było zdefiniowanie kryteriów środowiskowych oraz przypisanie im odpowiednich poziomów ryzyka, na których podstawie przeprowadzana będzie ocena wpływu wybranej lokalizacji na środowisko. Warunki, które zostały przypisane kryteriom środowiskowym, a co za tym idzie poziomy ryzyka środowiskowego, zostały zdefiniowane na podstawie wyników badań i analiz, zawartych w rozdziale 4. W opracowanej metodyce analizy ryzyka określono dwanaście kryteriów środowiskowych, które należy uwzględnić przy lokalizacji wiertni. Kryteria te są następujące:

x rodzaj terenu, na którym zlokalizowane będą prace poszukiwawcze, x ilość otworów wiertniczych na danej wiertni,

x odległość otworu od uskoków tektonicznych, x odległość otworu od ujęć wód podziemnych x odległość otworu od wód powierzchniowych, x dostępność wód podziemnych,

x głębokość zalegania pierwszego poziomu użytecznego wód podziemnych, x czas migracji pionowej zanieczyszczeń,

x czas migracji poziomej zanieczyszczeń,

x lokalizacja wiertni względem obszarów chronionych akustycznie, x lokalizacja wiertni względem obszarów chronionych przyrodniczo, x lokalizacja wiertni względem dostępności dróg publicznych.

Pierwsze kryterium dotyczy rodzaju terenu, na którym planuje się zlokalizować wiertnię. W przypadku zlokalizowania prac w terenie przemysłowym, oraz na gruntach ornych klasy IV, V i VI ryzyko środowiskowe należy zaklasyfikować na poziomie małym. W przypadku lokalizacji prac na gruntach ornych klasy I, II, III oraz gruntach leśnych, ryzyku środowiskowemu należałoby przypisać poziom średni. Ryzyko środowiskowe na poziomie dużym, wystąpi w przypadku prowadzenia prac na obszarach chronionych przyrodniczo.

Drugie kryterium dotyczy ilości otworów wiertniczych umiejscowionych na jednej wiertni. Jak przedstawiono w punkcie 4.1, im więcej otworów zlokalizowanych na jednej

wiertni, tym mniejsze zajęcie powierzchni oraz mniejszy wpływ na środowisko. Ryzyko środowiskowe małe zostało przypisane dla wiertni, na której znajdować się będzie minimum sześć otworów poszukiwawczych. W przypadku, gdy na terenie jednej wiertni znajdować się będzie od 3 do 5 otworów, to ryzyko środowiskowe zaklasyfikowane zostanie na poziomie średnim. Ryzyko środowiskowe na poziomie dużym odnosić się będzie do lokalizacji, na której zaplanowano maksymalnie dwa otwory wiertnicze.

Kolejne kryterium dotyczy możliwości występowania uskoków w rejonie prowadzenia prac poszukiwawczych. Jak przedstawiono w punkcie 2.3.2 jedną z możliwości zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych jest migracja cieczy szczelinującej oraz płynu pozabiegowego uskokami. Ryzyko środowiskowe na poziomie małym przypisano lokalizacji, gdzie odcinek horyzontalny otworu poszukiwawczego będzie zlokalizowany w odległości powyżej 300 m od uskoków, tj. jest w odległości większej niż zbadana w USA propagacja szczelin w trakcie zabiegów hydraulicznego szczelinowania. Gdy odcinek horyzontalny oddalony będzie od uskoków o 100-300 m, ryzyko środowiskowe dla takiej lokalizacji będzie na poziomie średnim, natomiast, gdy znajdować się będzie w odległości mniejszej niż 100 metrów, lokalizacji zostanie przypisane ryzyko na poziomie dużym. Dystans ten odpowiada wielkości propagacji szczelin podczas szczelinowania skał łupkowych w Polsce.

Kolejne dwa kryteria dotyczą odległości wiertni od ujęć wód podziemnych oraz występowania wód powierzchniowych. W przypadku, gdy lokalizacja prac poszukiwawczych będzie oddalona od ujęcia wód podziemnych lub też wód powierzchniowych o więcej niż 1000 m, lokalizacji tej przypisany zostanie mały poziom ryzyka środowiskowego. Odpowiada to migracji zanieczyszczeń w piaskach średnioziarnistych w trakcie 6000 dni. Gdy odległość wiertni od ujęć wód będzie pomiędzy 500 a 1000 m lokalizacja będzie miała średni poziom ryzyka, co odpowiadać będzie migracji zanieczyszczeń w okresie 3000 do 6000 dni. W przypadku, gdy odległość lokalizacji prac będzie mniejsza niż 500 m od ujęcia wód podziemnych i wód powierzchniowych, ryzyko środowiskowe będzie na poziomie dużym, a czas migracji wynosić będzie poniżej 3000 dni.

Kryterium środowiskowe dotyczy również dostępności wód podziemnych na danym terenie w odniesieniu do ich rocznego poboru z jednolitych części wód podziemnych. W przypadku, gdy szacowany pobór wód podziemnych będzie mniejszy niż 0,1% rocznej możliwej do zagospodarowania w danym terenie ilości wód, ryzyko środowiskowe zostanie

będzie wynosić od 0,1 do 1%, ryzyko środowiskowe będzie na poziomie średnim. Jeśli szacowany pobór wód podziemnych będzie większy niż 1% rocznej możliwej do zagospodarowania ilości wód, ryzyko środowiskowe dla takiej lokalizacji zostanie zaklasyfikowane na poziomie duzym.

Następne kryterium dotyczy umiejscowienia otworów poszukiwawczych w odniesieniu do pierwszego użytecznego poziomu wód podziemnych. Ryzyko na poziomie małym będzie występować wtedy, gdy warstwa wodonośna znajdować się będzie poniżej 50 m p.p.t, co odpowiada migracji zanieczyszczeń w piaskach średnioziarnistych w okresie 1764 dni. Ryzyko środowiskowe będzie na poziomie średnim, gdy warstwa wodonośna zalegać będzie na głębokości od 10 do 50 m p.p.t., odpowiada to okresowi migracji zanieczyszczeń od 353 do 1764 dni. Ryzyko środowiskowe zostanie zaklasyfikowane na poziomie wysokim, gdy pierwsza użyteczna warstwa wodonośna znajdować się będzie na głębokości do 10 m, czas migracji zanieczyszczeń wyniesie wtedy do 353 dni.

Kolejne dwa kryteria dotyczą czasów migracji zanieczyszczeń w pionie i w poziomie. Ryzyko środowiskowe będzie na poziomie małym wtedy, gdy czas przesiąkania zanieczyszczeń do warstwy wodonośnej będzie wynosić więcej niż 353 dni, natomiast w poziomie 300 dni. Dla ryzyka na poziomie średnim czas przesiąkania zanieczyszczeń w kierunku poziomym wynosi od 176 do 353 dni, natomiast w kierunku poziomym od 60 do 300 dni. W przypadku, gdy czas przesiąkania w kierunku pionowym będzie mniejszy od 176 dni, a w kierunku poziomym mniejszy od 60 dni, lokalizacji takiej przypisane zostanie ryzyko na poziomie dużym.

W przypadku emisji hałasu spowodowanej pracami poszukiwawczymi ryzyko środowiskowe na poziomie małym przypisane zostanie lokalizacji oddalonej od obszarów chronionych akustycznie powyżej 1400 m. Gdy lokalizacja prac poszukiwawczych znajdować się będzie w odległości od 300 do 1400 m od obszarów chronionych akustycznie, ryzyko zaklasyfikowane zostanie na poziomie średnim. W przypadku, gdy obszary chronione akustycznie oddalone będą od miejsca prowadzonych prac do 300 m, ryzyko środowiskowe zostanie zaklasyfikowane jako duże.

W przypadku lokalizacji prac poszukiwawczych znajdujących się poza otuliną obszarów chronionych przyrodniczo, ryzyko dla takiej lokalizacji będzie na poziomie małym. Gdy obszar prac zostanie zlokalizowany w otulinie obszaru chronionego, ryzyko środowiskowe zaklasyfikowane będzie na poziomie średnim. W przypadku umiejscowienia prac poszukiwawczych na terenie obszarów chronionych, ryzyko środowiskowe będzie duże.

Ostatnie kryterium dotyczy lokalizacji prac poszukiwawczych względem istniejących dróg. Gdy teren prac poszukiwawczych zlokalizowany będzie w sąsiedztwie drogi krajowej lub wojewódzkiej, to ryzyko środowiskowe będzie na poziomie małym. Dla lokalizacji w pobliżu drogi powiatowej ryzyko będzie na poziomie średnim, natomiast dla dróg gminnych i pozostałych (np. drogi polnej), ryzyko zostanie zaklasyfikowane na poziomie dużym.

Na podstawie powyższych definicji ryzyka i kryteriów środowiskowych została stworzona matryca ryzyka środowiskowego w skali 12x3. Rysunek 5.2 przedstawia macierz, na podstawie której przeprowadza się analizę ryzyka środowiskowego związanego z wyborem lokalizacji prowadzenia prac poszukiwawczych gazu ziemnego ze złóż niekonwencjonalnych.

Kryterium środowiskowe _Małe ^Ryzyko _{Średnie Duże}

Powierzchnia ziemi – rodzaj terenu, na którym zlokalizowana będzie wiertnia

Grunty przemysłowe/orne

V, VI, VII

Grunty orne

I, II, II/ Leśne ^{Obszary chronione} Powierzchnia ziemi – ilość

otworów na jednej wiertni ^{≥6 3-5 1-2}

Warunki geologiczne – odległość

otworu od uskoków ^{>300m 100-300 0-100m}

Wody podziemne – odległość

wiertni od ujęć wody ^{>1000m 500-1000m 0-500m}

Wody powierzchniowe – odległość

wiertni od ujęć wody ^{>1000m 500-1000m 0-500m}

Wody podziemne - pobór wód w stosunku do rocznego

zagospodarowania wód z JCWPd

<0,1% 0,1-1% >1%

Wody podziemne – głębokość zalegania pierwszego użytecznego poziomu wód podziemnych

>50m 10-50m 0-10m

Wody podziemne – czas migracji

pionowej zanieczyszczeń ^{>353dni 176-353dni <176dni} Wody podziemne – czas migracji

poziomej zanieczyszczeń ^{>300dni 60-300dni < 60dni} Hałas – lokalizacja wiertni

w zależności od odległości od terenów chronionych akustycznie

>1400m 300-1400m 0-300m

Fauna i flora – lokalizacja wiertni w zależności od odległości od obszarów chronionych

Poza otuliną W otulinie ^{W obszarze} chronionym Transport – lokalizacja wiertni

w zależności od rodzaju dróg

Krajowa/

5.1.4. Ewaluacja ryzyka środowiskowego

Dla kryteriów środowiskowych zdefiniowanych na poziomie średnim i dużym, w opracowanej metodyce, w celu zminimalizowania ryzyka należy przeprowadzić jego ewaluację. Ewaluacja ryzyka polega na wdrożeniu w fazie projektowej odpowiednich procedur środowiskowych i BHP oraz środków ograniczających wpływ wybranej lokalizacji na środowisko. Wszystkie środki łagodzące wpływ prac poszukiwawczych zostały zaprezentowane w puncie 5.2.5 niniejszej rozprawy doktorskiej.

5.2. Analiza ryzyka środowiskowego podczas prac poszukiwawczych