1. Logistyka dystrybucji
1.5. Kryteria wyboru lokalizacji centrum dystrybucji
Dotychczasowa analiza literatury pozwala na pewne usystematyzowanie czynników lokalizacji24. W ujęciu holistycznym, czynniki lokalizacji możemy podzielić na trzy grupy: czynniki lokalizacji przemysłu, czynniki lokalizacji usług i czynniki lokalizacji węzłów sieci logistycznej25
(rys. 1.8).
Przyjęty podział znajduje swoje odzwierciedlenie w systemie wartości przedsiębiorstwa. Porter [2001 s. 95] wymienia następujące elementy jako składowe systemu wartości: łańcuch wartości dostawców, łańcuch wartości producentów, łańcuch wartości kanałów dystrybucji i łańcuch wartości nabywców (rys. 1.9).
24
Ilekroć w dalszej części pracy zostanie użyte sformułowanie: „czynnik lokalizacji” jest ono traktowane jako kryterium oceny w procesie decyzyjnym.
25 Węzły sieci logistycznej to: porty morskie, porty lotnicze, porty śródlądowe, centra logistyczne, centra magazynowe, terminale przeładunkowe, sortownie paczek, przystań wodna śródlądowa czy obiekty magazynowe itp. [Fechner 2010, s. 22-23].
Rys. 1.8. Podział czynników lokalizacji
Źródło: Opracowanie własne.
Czynniki lokalizacji Czynniki lokalizacji zakładów przemysłowych Czynniki lokalizacji węzłów sieci logistycznej Czynniki lokalizacji obiektów usługowych
System wartości zaproponowany przez Portera [2001] pozwala na sformułowanie tezy o słuszności przyjętego podziału. Z informacji zamieszczonych na rys. 1.9 wynika, że dostawcy, producenci oraz węzły sieci logistycznej odznaczają się inną wartością dla poszczególnych ogniw. W celu osiągnięcia zamierzonych wartości każdy z podmiotów łańcucha dostaw będzie kierował się innymi czynnikami wyboru lokalizacji.
Grewal i Thai [2005, s. 9-11], wyróżnili kilka istotnych czynników mających wpływ na wybór najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji. Identyfikując wstępnie obszar geograficzny zwrócili uwagę na uzyskanie równowagi całego układu dystrybucji. W tym celu posłużyli się znaną metodą środka ciężkości (Center of Gravity)26. Zdaniem Gerwal i Thai [2005, s. 10] największy wpływ na podjęcie decyzji lokalizacji centrum dystrybucji mają wpływ:
odległość od odbiorców,
dostępność i wykształcenie siły roboczej,
dostępność usług komunalnych,
podatki lokalne w szczególności od zapasów,
drogowa infrastruktura transportowa,
możliwości dalszej ekspansji,
administracja celno-podatkowa i obowiązujące prawo w tym zakresie,
standard życia w regionie.
26 Metoda środka ciężkości pozwala na wyznaczenie równowagi układu przyjmując za kryterium optymalizacji wolumen przewożonego ładunku, odległość od odbiorcy czy jednostkowy koszt transportu. Patrz podrozdział 3.2. Łańcuch wartości dostawców Łańcuch wartości producenta Łańcuch wartości kanałów dystrybucji Łańcuch wartości nabywców Wartość wcześniejszych ogniw Wartość producenta Wartość dalszych ogniw
Rys. 1.9. System wartości według Portera
Powyższe czynniki stanowią pierwszą grupę rozważanych kryteriów. Zastosowany algorytm matematyczny pozwolił na analizę drugiej grupy kryteriów. Jest ona bezpośrednio związana z dostępem, potencjalnego miejsca lokalizacji centrum dystrybucji, do portów morskich i lotniczych, które uczestniczą w międzynarodowej wymianie towarów. Analizując wtórne wyniki badań naukowych, Grewal i Thai [2005, s. 12] wyszczególnili osiem czynników, które ich zdaniem, mają największy wpływ na wybór portu morskiego lub lotniczego:
wyposażenie w odpowiednie urządzenia obsługi,
odsetek zaginionych lub uszkodzonych przesyłek,
dogodność i niezawodność pobrań oraz dostaw,
częstotliwość zawinięć lub odpowiednio lądowań do portu,
sprawność działania portu morskiego lub lotniczego,
położenie strategiczne27
,
konkurencyjne opłaty i podatki,
szybkość odpowiedzi na potrzeby i wymagania klientów.
Zaproponowany zestaw kryteriów jest jednym z przykładów kompleksowego ujęcia problematyki wyboru najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji. Dystrybucja produktów do klientów jest jedną z podstawowych działalności przedsiębiorstwa przemysłowego. W dzisiejszej dynamicznej i niestabilnej gospodarce, wielu badaczy nie docenia w pełni ważności analizowanych kryteriów najlepszej lokalizacji. Ko [2005, s.1-2] w celu wyznaczenia najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji wykorzystał metodę Analytic Hierarchy Process (AHP)28
. Wykorzystując badania ankietowe wyróżnił dwadzieścia najistotniejszych kryteriów ze względu na wymagania rynku (tab. 1.4). Badanie przeprowadzono na stu osiemdziesięciu osobach zajmujących stanowiska kierownicze. Ko podzielił czynniki lokalizacji na pięć podstawowych grup. Podkreśla jednocześnie, że najważniejszymi czynnikami są odległość do innych rynków zbytu (zapewnia to podmiotowi gospodarczemu większy obszar działania, w szczególności w początkowych fazach istnienia centrum dystrybucji) oraz liczba przedsiębiorstw prowadzących działalność konkurencyjną. Również poziom kongestii, sieć transportowa i dostępność transportu publicznego są ważnymi czynnikami z punktu widzenia wyboru najlepszej lokalizacji.
27 Położenie strategiczne, na przykład w pobliżu skrzyżowania autostrad, centralne położenie w regionie. 28
Tabela 1.4. Czynniki lokalizacji centrum dystrybucji wg Ko
Grupa czynników Czynnik
Społeczeństwo 1. Gęstość zaludnienia i stopień urbanizacji 2. Dynamika dochodów ludności
Transport
3. Osiągnięcie korzystnej pozycji
4. Liczba publicznych środków transportu 5. Powierzchnia/liczba chodników
6. Sieć transportowa
7. Stopień zagęszczenia ruchu/kongestia 8. Dostępność transportu publicznego Gospodarka
9. Liczba odbiorców/sklepów
10. Liczba przedsiębiorstw prowadzących działalność konkurencyjną
11. Odległość do innych rynków
Nieruchomości 12. Wielkość dostępnej powierzchni magazynowej 13. Dostęp/widzialność powierzchni magazynowej 14. Powierzchnia parkingu
15. Odległość do najbliższego parkingu 16. Łatwość dojazdu
Koszty
17. Koszt ziemi 18. Podatki
19. Koszty utrzymania budynków i usług komunalnych 20. Otoczenie prawne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [Ko 2005, s. 3].
Najnowsze badania w zakresie lokalizacji centrum dystrybucji dotyczą przypadków, w których nowe centrum dystrybucji ma powstać na terenie zurbanizowanym. Awasthi, Chauhan i Goyal [2011, s. 98] za najważniejsze czynniki wyboru lokalizacji centrum dystrybucji na terenach zurbanizowanych wymieniają:
dostępność miejsca, bezpieczeństwo, multimodalność transportu, koszty lokalizacji, środowisko naturalne, odległość do odbiorców,
odległość od dostawców,
dostępność czynników produkcji,
elastyczność względem miejskich regulacji,
możliwość dalszej ekspansji29
,
zapewnienie odpowiedniego poziomu obsługi posprzedażowej, serwis.
Czynnik te można podzielić na dwie zasadnicze grupy: tworzące zysk oraz kosztowe, związane jest to bezpośrednio z zastosowaną metodą rozwiązywania danego zagadnienia. Autorzy do wyznaczenia optymalnej lokalizacji wykorzystali teorię zbiorów rozmytych (fuzzy sets theory), co pozwoliło na analizę czynników kwantytatywnych i kwalitatywnych. Do czynników kosztowych należy zaliczyć koszty lokalizacji: koszt nabycia ziemi, zakupu i obsługi taboru do danych zadań transportowych ich leasing lub outsourcing, koszty kierowców oraz podatki. Środowisko – oddziaływanie przedsiębiorstwa na środowisko, do tych kosztów należy zaliczyć zanieczyszczenie powietrza czy hałas. Warto zaznaczyć, iż pod kategorią kosztową nie muszą koniecznie znajdować się czynniki policzalne, mogą to być również czynniki jakościowe.
Czynniki tworzące zysk, celem w ramach tych kryteriów jest maksymalizacja. Dostępność miejsca, czyli możliwość dojazdu do wybranej lokalizacji prywatnymi i publicznymi środkami transportu. Jest to związane z tendencją do ograniczania transportu prywatnego na rzecz publicznego na terenach silnie zurbanizowanych30. Bezpieczeństwo związane jest z zapewnieniem należytej ochrony obiektu przed kradzieżami oraz aktami wandalizmu. Multimodalność dotyczy odległości potencjalnej lokalizacji do węzłów przeładunkowych różnych gałęzi transportu. Przepływ materiałów od dostawców do centrum dystrybucji może odbywać się z dowolnego punktu na świecie, zapewnienie dostępu do międzynarodowego portu morskiego lub lotniczego jest kluczowe. Odległość od dostawców i do odbiorców oznacza włączenie w nowo tworzony łańcuch dostaw możliwie największą liczbę dostawców i odbiorców oraz maksymalizowanie zysku wynikającego z integracji. Dostępność czynników produkcji, wiąże się bezpośrednio z możliwościami pozyskania odpowiedniej, wykwalifikowanej, kadry menadżerskiej, siły roboczej o umiarkowanych
29 Możliwość dalszej ekspansji można rozumieć, jako możliwość rozbudowy centrum dystrybucyjnego lub możliwość ekspansji na nowe rynki. Oba elementy należy rozpatrzyć.
30 Zagadnienie to dotyczy takich czynników jak kongestia, hałas, emisja CO2, zapylenie. Tematyka szerzej opisana w rozprawie doktorskiej Iglińskiego [2009].
oczekiwaniach finansowych oraz surowców materialnych lub półfabrykatów. Elastyczność względem miejskich regulacji jest jednym z najważniejszych czynników.
Na terenach dużych aglomeracji miejskich wprowadza się regulacje dot. czasu dostaw do sklepów, ograniczeń wjazdu pojazdami o zbyt dużej dopuszczalnej masie całkowitej czy wysokiej emisji spalin. Nowo projektowane centrum dystrybucji na terenie zurbanizowanym musi szanować to prawo i elastycznie się do niego dostosowywać. Możliwość ekspansji, to stworzenie warunków do naturalnego wzrostu organizacji w przyszłości np. poprzez zakup gruntu pod rozbudowę. Cel takiego działania to strategiczne zabezpieczenie interesów spółki wynikające z możliwości wzrostu popytu. Zapewnienie odpowiedniego poziomu obsługi posprzedażowej, serwis, to czynnik mający wpływ na zapewnienie odpowiedniego poziomu obsługi klienta np. poprzez zagwarantowanie dostępu do części zamiennych. Czas reakcji jest w tym wypadku dodatkowym warunkiem ograniczającym, jaki należy analizować poszukując najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji.
Wybór najlepszej lokalizacji jest uzależniony od czynników, jakie zostaną poddane analizie. Ich dobór jest jednym z najważniejszych etapów analizy wstępnej. Czynniki te będą odzwierciedleniem preferencji decydenta, należy jednak podkreślić znaczenie roli analityka/konsultanta w całym procesie decyzyjnym. Doświadczenie analityka pozwoli na bieżącą weryfikację dobieranych czynników, możliwości pozyskania danych ilościowych lub odpowiednią klasyfikację danych jakościowych. Doświadczenie, znajomość zagadnienia oraz wyników badań naukowych, w szczególności dotyczących zastosowania najnowszych metod optymalizacji oraz badań dotyczących czynników mających wpływ na wybór lokalizacji pozwolą na podjęcie najlepszej decyzji oraz sprawne przeprowadzenie całego procesu decyzyjnego.