Model wyboru najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji

Przystępując do opracowania modelu wyboru lokalizacji centrum dystrybucji określono wymagania, jakie powinien spełniać niniejszy model, tak aby zapewnić jego uniwersalność. Założono, że model powinien obejmować cztery etapy:

 analizę wstępną,

 wyznaczanie lokalizacji ogólnej,

 wspomaganie decyzji wyboru najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji (DSS),

 wdrożenie rozwiązania.

Postępująca informatyzacja oraz powszechny dostęp do informacji pozytywnie wpłynęły na przyspieszenie procesów gospodarczych. Zmiany te mają również bezpośredni wpływ na szybkość analiz gospodarczych, ich dokładność oraz podejmowanie decyzji. Konstruowane modele powinny zapewniać, przynajmniej w części, możliwość automatyzacji zadań, pewnych fragmentów, co w efekcie przełoży się na szybkość uzyskania informacji, koniecznej dla podjęcia decyzji.

W zaprezentowanym, autorskim modelu (rys. 4.4), skonstruowanym na podstawie doświadczenia zawodowego i obserwacji rzeczywistości gospodarczej oraz szerokiej kwerendy literaturowej, a w szczególności:

 schematu etapów projektowania sieci dystrybucji Rushtona, Crouchera i Bakera [2006] (rys. 4.2),

 modelu i struktury systemu wspomagania decyzji dla wyboru lokalizacji centrum dystrybucji Kengpola [2004] (rys. 4.3),

 systemu celów strategicznych przedsiębiorstwa Banaszyka [1998] (rys 4.1), wskazano na najważniejsze etapy wyznaczania lokalizacji centrum dystrybucji. Najistotniejsze elementy zostały wyszczególnione i szerzej opisane poniżej.

Rys. 4.4. Model wyboru lokalizacji centrum dystrybucji

Źródło: opracowanie własne.

Czynniki wewnętrzne

Określenie celów pochodnych pierwszego i drugiego stopnia

(w tym logistycznych) Dane: - popyt, - koszty, - przepływy, - pojazdy, - okna czas., itp. Analiza poziomu obsługi klienta -segmentacja, -wymagania serwisu, -ograniczenia logistyczne Ustalenie stanu obecnego. Miernik

realizacji celów

Ustalenie możliwych wariantów rozwiązania problemu Benchmarking, metody scenariuszowe, wiedza ekspercka Burza mózgów

Budowa modelu matematycznego Geoinformacja (mapy cyfrowe)

Wyznaczenie lokalizacji ogólnej Określenie strategicznego celu

głównego organizacji

Preferencje decydenta

Electre Is

Wyznaczenie zbioru potencjalnych lokalizacji

Wyznaczenie przybliżonych kosztów transportu Wyznaczenie przybliżonego inwestycji Określenie dodatkowych

czynników lokalizacji _{Wskazanie jednego lub zbioru wariantów} lokalizacji nowego centrum dystrybucji

Analiza finansowa inwestycji: NPV, IRR

Rekomendowana lokalizacja centrum dystrybucji

Koszt kapitału

Ewaluacja wyników uwzględniająca strategię i przypadki szczególne

Kontrola uwzględniająca mierniki realizacji celów

Uruchomienie przedsięwzięcia (go-live)

W y zn ac za n ie lo ka liz ac ji og ól ne j W dr oż en ie r oz w ią za ni a A na liz a w st ęp na Czynniki zewnętrzne W sp o ma g an ie d ec y zj i w y b o ru n aj le p sz ej lo k al iz ac ji c en tr u m d y st ry b u cj i (D S S )

Etap pierwszy, analiza wstępna, stanowi podstawę zrozumienia przesłanek, jakimi kierował się decydent inicjując proces wyboru lokalizacji centrum dystrybucji. Część ta to: określenie celu głównego organizacji, celów pochodnych pierwszego i drugiego stopnia, ustalenie stanu obecnego – mierników realizacji celów (punktu odniesienia) oraz ustalenie możliwych wariantów rozwiązania problemu. Etap ten wymaga uzyskania dodatkowych zmiennych i danych mających wpływ na poszczególne elementy. Ustalenie strategicznego celu głównego organizacji zdeterminowane jest przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Dla każdej organizacji mogą to być inne czynniki lub występować w innej konfiguracji. Poprawne zdefiniowanie celów pochodnych pierwszego i drugiego stopnia, mierników realizacji celów oraz ustalenie możliwych wariantów rozwiązania problemu wymaga dodatkowych informacji np. określenia: wielkości popytu, wysokości kosztów poszczególnych działów, wielkość przepływów materiałowych i finansowych, struktury i liczby dostępnych środków transportu, okien czasowych w poszczególnych punktach dostaw czy godzin otwarcia magazynów dystrybucyjnych. Dobór danych oraz ich zakres czasowy uzależniony jest od założonych celów. Dla usprawnienia zbierania informacji oraz ustalania możliwych wariantów konieczne jest zastosowanie metody wspomagającej pracę zespołową – burzy mózgów. Innymi metodami wspomagającymi ustalenie możliwych wariantów rozwiązania problemu są: benchmarking (porównywanie do organizacji najlepszych w badanym sektorze, metoda ta pozwala na implementację rozwiązań już sprawdzonych), metody scenariuszowe oraz wiedza ekspercka.

Etap drugi, wyznaczanie lokalizacji ogólnej, to wyznaczenie obszaru poszukiwania potencjalnej lokalizacji szczegółowej. Fragment ten jest najistotniejszy z uwagi na ewentualną wysokość generowanych w przyszłości kosztów transportu dla lokalizacji z wyznaczonego obszaru. Etap ten składa się z trzech elementów: budowy modelu matematycznego dla wyboru lokalizacji centrum dystrybucji (podstawowe omówiono w podrozdziale 3.2), geokodowania adresów oraz wyznaczenia odległości rzeczywistych pomiędzy punktami (proces automatyczny). Wynik obliczeń dla określonego modelu matematycznego to wskazanie obszaru poszukiwania lokalizacji szczegółowej. Model matematyczny w zależności od celów, jakie zostały zaprezentowane w etapie pierwszym, może ulegać modyfikacjom. Obecnie najczęściej wykorzystywaną metodą jest metoda środka ciężkości [Korzeń 1999; Bardi, Coyle i Langley 2007; Murphy i Wood 2011] oraz wieloetapowe zagadnienie transportowe i jego modyfikacje (np. zagadnienie pośrednika) [Sikora 1993]. Rozwiązywanie

problemów lokalizacji z użyciem modeli matematycznych pozwala na uzyskanie kwantytatywnej odpowiedzi. Taki wynik, gwarantuje jego porównywalność względem innych modeli matematycznych.

W celu realizacji tego fragmentu można wykorzystać gotowe oprogramowanie, wykorzystujące mapy cyfrowe, które umożliwiają automatyczne geokodowanie punktów nadania lub dostaw oraz wyznaczenie obszaru poszukiwań najlepszej lokalizacji. Przykładem takiego oprogramowania może być system TransCad [2015] lub DPS International [2015].

Analiza matematyczna może okazać się jednak niewystarczająca. Rzeczywistość gospodarcza jest bardziej złożona, a ograniczenie analizy do uwzględniania jedynie minimalnej odległości, może doprowadzić do sytuacji, w której decydent nie podejmie decyzji najlepszej jakościowo. Uwzględniając rozważania z podrozdziału 1.5 należy stwierdzić, że uwzględnienie czynników kwalitatywnych ma istotne znaczenie dla podjęcia najlepszej jakościowo decyzji dla lokalizacji centrum dystrybucji. Czynniki te mogą być specyficzne dla danej branży, sytuacji geopolitycznej, a w ekstremalnych warunkach również zależne od klimatu, co należy uwzględnić przed przystąpieniem do etapu obliczeń. Dotychczasowe modele matematyczne pozwalały jedynie na analizę czynników policzalnych. Uwzględnienie innych czynników wiązało się jedynie z subiektywnym odczuciem analityka. Użycie metod wielokryterialnego wspomagania decyzji, omówionych w podrozdziale 3.3, pozwala na dokonanie wyboru z uwzględnieniem czynników niepoliczalnych.

Etap trzeci zaprezentowanego modelu lokalizacji centrum dystrybucji to wspomaganie decyzji wyboru najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji (DSS). Jest to etap projektowania informacyjnego. Poprzedzony jest etapem, w którym konieczne jest ustalenie możliwych wariantów dla rekonfiguracji sieci dystrybucji, zakładających możliwość jej rozwoju. Element pierwszy to zdefiniowanie zbioru wariantów dopuszczalnych, które poddane zostaną dalszej analizie. Warianty te, to potencjalne lokalizacje, które możliwe są do pozyskania z uwagi na liczne ograniczenia gospodarcze. Warianty – lokalizacje powinny spełniać między innymi następujące kryteria: zapewnić odpowiednią powierzchnię gruntu i zabudowy terenu, uzbrojenie działki, analizę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, możliwość

ustanowienia przez władze samorządowe specjalnej strefy ekonomicznej dla powstającego centrum dystrybucji, istniejącą infrastrukturę liniową i punktową64

.

Wyznaczenie przybliżonych kosztów transportu dla analizowanych wariantów to kolejny element wspomagania decyzji wyboru najlepszej lokalizacji centrum dystrybucji. Jest to element najistotniejszy, poprawność oszacowania tych kosztów może w znacznym stopniu wpłynąć na ostateczną decyzję. Wyznaczenie kosztu transportu jest możliwe poprzez symulację dystrybucji z wykorzystaniem danych historycznych dla analizowanych wariantów. W tym celu wykorzystywane jest specjalistyczne oprogramowanie wykorzystujące do poszukiwania najlepszej konfiguracji rozwozu dóbr zagadnienie komiwojażera z oknami czasowymi. Na podstawie map cyfrowych, zdefiniowanych grup pojazdów, zleceń, cenników i innych parametrów możliwe jest wyznaczenie kosztu dystrybucji dla danej lokalizacji. Należy pamiętać o konieczności wyznaczenia obszaru obsługi dla analizowanej lokalizacji. Obecnie przy planowaniu tras z użyciem systemów geoinformacji, wykorzystuje się zagadnienia teorii grafów: teorię cykli Eulera, Hamiltona, Dijkstry czy Christofidesa [Deo 1980; Kulikowski 1986; Wilson 1999]. Pozwalają one na znalezienie najkrótszej ścieżki w grafie, sieci transportowej, co najczęściej przekłada się na osiągnięcie najniższego kosztu dystrybucji. Wymienione metody należą do grupy problemów NP – trudnych⁶⁵.

Oprócz przybliżonych kosztów transportu należy określić przybliżony koszt inwestycji. W zależności czy CD będzie budowane od podstaw, tzw. inwestycja typu

greenfield, czy wymagana powierzchnia magazynowa będzie pozyskana na własność na

rynku wtórnym lub poprzez wynajem, taki koszt musi zostać określony dla rozpatrywanego wariantu.

Istotnym elementem jest określenie dodatkowych czynników lokalizacji, które będą miały wpływ na podjęcie decyzji. Zależą one w dużej mierze od przygotowania decydenta oraz wiedzy analityka. Jeżeli decydent nie potrafi sprecyzować czynników,

64

Istnienie odpowiedniej infrastruktury liniowej i punktowej różnych gałęzi transportu gwarantuje zachowanie dużej elastyczności w doborze środków transportu oraz dostaw do CD lub dystrybucji towarów. Wybór gałęzi transportu może być kluczowy dla utrzymania lub poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku. Należy pamiętać, że dobór środków transportu, jakimi realizowany jest przewóz towarów do ostatecznego klienta musi spełniać techniczne i ekonomiczne aspekty organizacji przewozów. Określenie podatności technicznej, naturalnej i ekonomicznej dystrybuowanych towarów jest niezbędne dla spełnienia norm jakościowych oraz oczekiwań odbiorcy. 65 NP – trudnych. Skrót NP – Nondeterministic polynomial time, co oznacza grupę problemów decyzyjnych, których rozwiązanie można zweryfikować w czasie wielomianowym. Problem NP – trudny to taki problem, którego rozwiązanie jest co najmniej tak trudne jak problemu klasy NP. [Kubale 2013].

jakimi chce się kierować podczas wyboru lokalizacji, merytorycznie przygotowany analityk powinien wskazać czynniki mogące mieć istotny wpływ na lokalizację centrum dystrybucji np.: odległość od węzła multimodalnego czy portu lotniczego⁶⁶.

Dobór metody wielokryterialnego wspomagania decyzji, metody Electre Is, został omówiony w podrozdziale 3.3, a symulacja użycia tej metody zostanie zaprezentowana w podrozdziale 4.4.

Wybór lokalizacji musi zostać zweryfikowany pod względem opłacalności. Najpopularniejszą metodą jest analiza NPV, preferowana przez środowiska akademickie [Brigham i Gapenski 2000, s. 319; Arnold 2005, s. 85] oraz IRR. Wraz z koszami transportu oraz kosztami infrastruktury należy uwzględnić koszty funkcjonowania obiektu oraz uwzględnić koszt kapitału przy badaniu wartości obecnej projektu. Analiza finansowa powinna być potwierdzeniem oraz dalszą rekomendacją dla wybranej lokalizacji centrum dystrybucji zgodnie z preferencjami decydenta.

Autor uwzględnił przypadek, w którym wynik analizy finansowej NPV lub IRR może być negatywny. Zastosowanie pętli Deminga: zaplanuj, wykonaj, sprawdź i działaj (Plan, Do, Check, Act)⁶⁷ pozwoli na ponową analizę potencjalnych lokalizacji w przypadku, gdy zajdzie taka potrzeba. Warto nadmienić, że zastosowanie pętli Deminga, wykorzystywanej najczęściej dla poprawy jakości procesu produkcyjnego lub usługi, w tym przypadku ma służyć poprawie jakości procesu decyzyjnego. W przypadku powyższego modelu zmiana taka może nastąpić poprzez zmianę preferencji decydenta, uwzględnienie innych czynników lub ich eliminację z obliczeń.

Wynikiem procesu obliczeń jest rekomendowana lokalizacja centrum dystrybucji. W proces analityczny może być zaangażowanych wiele podmiotów: decydent, analityk oraz inne osoby zajmujące się np. finansami czy transportem, jednak ich zadanie będzie polegało jedynie na wsparciu procesu poprzez dostarczenie danych. Ostateczna decyzja podejmowana jest przez ścisłe kierownictwo, najczęściej jednoosobowe lub osobę desygnowaną do projektu.

Etap czwarty, wdrożenie rozwiązania, składa się z trzech elementów: ewaluacji wyników uwzględniającą strategię i przypadki szczególne, wdrożenia i kontroli, uwzględniającej założone na etapie analizy, mierniki realizacji celów. Wdrożenie

66

Czynniki mogące mieć wpływ na wybór lokalizacji zostały omówione w podrozdziale 1.4 i 1.5. 67 Metoda PDCA Deminga i Shewharta jest podstawą doskonalenia procesów w organizacji. Jest to podejście mające na celu ciągłe doskonalenie osiąganego wyniku [Grajewski 2007, s. 104-105; Imai 2007, s. 87-92]. Pętla Deminga znalazła swoje odzwierciedlenie w systemie zarządzania jakością wg normy ISO 9001:2008 [Słowiński 2011, s. 66–67].

decyzji i kontrola rezultatów jest konieczna dla potwierdzenia spełnienia wszystkich założeń do projektu.

Użycie metod wielokryterialnego wspomagania decyzji uelastycznia i ułatwia proces podejmowania decyzji. Uelastycznia, ponieważ umożliwia analizę wielu kwantytatywnych i kwalitatywnych czynników, co do tej pory było niemożliwe. Jednocześnie umożliwia bezpośrednie włączenie pozostałych interesariuszy w proces podejmowania decyzji. Ułatwia proces podejmowania decyzji, ponieważ wpływa na obniżenie poziomu presji psychiczno-psychologicznej związanej z podejmowaniem decyzji mogącej w skutkach wpłynąć na pogorszenie warunków bytowych osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie, którego sieć dystrybucji jest restrukturyzowana.

Kompleksowe i uniwersalne ujęcie problemu wyboru lokalizacji centrum dystrybucji odzwierciedlone na rys. 4.4 jest ujęciem wieloaspektowym i innowacyjnym. Duża szczegółowość modelu pozwala na stworzenie procedury łatwiej do implementacji w każdym projekcie.