Postępujące starzenie się populacji moŜe mieć wpływ na moŜliwości konsumpcyjne społeczeństwa, poniewaŜ spowoduje ono zmiany w relatywnej liczebności grupy pomnaŜającej dochody w porównaniu do grupy konsumentów wykorzystujących te dochody. Zatem procesy demograficzne mogą prowadzić do zmian w poziomie Ŝycia całego społeczeństwa.
Konsekwencje te moŜna przedstawić za pomocą miernika zwanego współczynnikiem wsparcia (support ratio), który moŜna określić jako stosunek liczby osób, które potencjalnie wypracowują dochody [L1], czyli są w wieku produkcyjnym (20-64 lata), do liczby konsumentów tego dochodu [C1], tzn. do ogólnej liczebności populacji (zob. np. Prskawetz, Fent, 2004) . W ten sposób otrzymujemy następujący wzór:
∑
Ten sposób obliczania współczynnika wsparcia oznacza przyjęcie załoŜenia, Ŝe konsumpcja we wszystkich grupach wiekowych jest na tym samym, stałym poziomie oraz Ŝe wszystkie osoby w wieku produkcyjnym są obecne na rynku pracy. ZałoŜenia te nie są spełnione w rzeczywistości. Konieczne są zatem istotne korekty. W pracy Cutlera i in.
(1990) zaproponowano wprowadzenie zamiast wielkości C1 konsumpcji waŜonej:
∑
= przeprowadzonych badań zaproponowali trzy podstawowe poziomy wag:s = 0,72 dla grupy osób poniŜej 20 roku Ŝycia, x
s = 1 dla osób wieku produkcyjnym, x
s = 1,27 dla grupy w wieku 65 i więcej lat. x
Przy ustalaniu wag brano pod uwagę trzy podstawowe komponenty:
• prywatne, pozamedyczne wydatki,
• publiczne wydatki na edukację,
• wydatki na ochronę zdrowia.
Korekty wymaga równieŜ sposób oszacowania L1. Do grupy osób wypracowujących dochody powinno się wliczyć jedynie osoby aktywne zawodowo. Dlatego teŜ zaproponowano uŜycie współczynników aktywności zawodowej według płci i wieku.
Dodatkowo naleŜy wziąć pod uwagę fakt, Ŝe dochód wypracowywany przez róŜne grupy wiekowe jest inny. Cutler i in. (1990) proponują wprowadzenie średnich płac według wieku i płci. Ostatecznie omawiany miernik przyjmuje następującą postać:
[ ]
∑
=
+
=
6415 , , , , , ,
2
x
w
f xlp
f xN
f xw
m xlp
m xN
m xL
. (3)Zdefiniowane wyŜej miary zastosowano do oszacowania współczynnika wsparcia w Polsce w latach 2004-2030. Do ustalenia L2 przyjęto średnie płace z października 2004 roku oraz współczynniki aktywności ekonomicznej pochodzące z prognozy Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) do 2020 roku. Średnie wynagrodzenie według wieku zawiera tablica 1.
Tablica 1. Przeciętne wynagrodzenie brutto pracowników pełnozatrudnionych według wieku i płci w Polsce w 2004 roku /dane w złotych - październik 2004/
Wiek MęŜczyźni Kobiety do 24 lat 1460,86 1312,76 25 - 34 2313,62 1984,37 35 - 44 2691,42 2154,89 45 - 54 2733,27 2298,80 55 - 59 3291,09 2910,24 60 - 64 3982,29 3392,41 Źródło: GUS, www.stat.gov.pl.
Dynamikę współczynnika wsparcia w Polsce w latach 2004-2030 mierzono za pomocą przyrostów względnych o stałej podstawie. Za okres bazowy przyjęto 2004 rok.
Rozpatrując podstawową postać współczynnika daną wzorem (1) moŜna zauwaŜyć, Ŝe do 2020 roku udział osób w wieku produkcyjnym w całej populacji będzie większy niŜ
w 2004 roku, kiedy to współczynnik ten wynosił 62,3% (patrz rys.1). NajwyŜsza wartość współczynnika wsparcia wystąpi w 2010 roku i przewiduje się, Ŝe osiągnie ona 65,7%. W kolejnych latach poziom tego miernika będzie się obniŜał osiągając 59,4% w 2030 roku (wartość o 4,8% niŜsza niŜ w 2004 roku), co oznacza, Ŝe potencjalnie około 60% populacji będzie musiało wypracować dochód konsumowany przez całe społeczeństwo.
Rysunek 1. Współczynnik wsparcia [L1/C1] w Polsce w latach 2004-2030
62,3%
63,0%
65,7%
65,1%
62,7%
60,2%
59,4%
56%
57%
58%
59%
60%
61%
62%
63%
64%
65%
66%
67%
2004 2005 2010 2015 2020 2025 2030
Źródło: opracowanie własne.
Dokonując korekty zasobów ludzkich o aktywność ekonomiczną i płace otrzymujemy dochody, które będą osiągane przez osoby aktywne na rynku pracy (zakładając stały poziom płac z października 2004 roku). W 2004 roku wartość współczynnik wsparcia (L2/C1) wskazuje, Ŝe na jednego mieszkańca Polski przypada około 1026 złotych dochodu. Wielkość ta powinna wzrastać do 2010 roku, a następnie będzie spadać osiągając poziom około 953 złotych na osobę w 2030 roku, co jest wartością o 7% niŜszą niŜ w 2004 roku.
JeŜeli skorygujemy współczynnik (L1/C1) o róŜnice w konsumpcji róŜnych grup wiekowych (L1/C2), to okaŜe się, Ŝe w badanym okresie potrzeby konsumpcyjne będą rosły na skutek wzrostu udziału osób starszych.
W tym miejscu naleŜy dodać, Ŝe współczynnik obciąŜeń demograficznych34 wzrośnie w tym okresie z 21% w 2004 roku do poziomu około 40% w 2030 roku. Dlatego
34 współczynnik obciąŜeń demograficznych liczony jako stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym (65+ lat) do liczby osób w wieku produkcyjnym (15-64 lat)
teŜ współczynnik wsparcia juŜ w 2020 roku będzie niŜszy niŜ w 2004 roku o prawie 3%, a na koniec badanego okresu aŜ o 9,5%.
Tablica 2. Relatywne zmiany we współczynniku wsparcia w odniesieniu do 2004 roku w Polsce w latach 2005-2030
Rok
NiewaŜona siła robocza/
NiewaŜona konsumpcja [L1/C1]
WaŜona siła robocza/
NiewaŜona konsumpcja [L2/C1]
NiewaŜona siła robocza/
WaŜona konsumpcja [L1/C2]
WaŜona siła robocza/
WaŜona konsumpcja [L2/C2]
2005 1,1% 0,4% 0,8% 0,1%
2010 5,4% 1,7% 4,1% 0,4%
2015 4,4% 0,5% 2,0% -1,9%
2020 0,6% -1,7% -2,8% -5,1%
2025* -3,4% -4,3% -7,6% -8,4%
2030* -4,8% -7,0% -9,5% -11,7%
* współczynnik aktywności ekonomicznej przyjęto na poziomie z 2020 roku Źródło: opracowanie własne.
Najbardziej adekwatnym miernikiem zmian zachodzących w moŜliwościach konsumpcyjnych społeczeństwa jest postać współczynnika o waŜonym zasobie ludzkim oraz o waŜonej konsumpcji (L2/C2). Uzyskane wyniki wskazują, Ŝe jedynie do 2010 roku poziom dochodu odnoszony do potrzeb konsumpcyjnych będzie na podobnym poziomie co w 2004 roku. W kolejnych latach wartość współczynnika będzie malała znacząco osiągając w 2020 roku poziom o 5,1% niŜszy, a w 2030 roku o 11,7% niŜszy niŜ w roku bazowym.
Oznacza to, Ŝe dochody osiągane przez osoby aktywne ekonomicznie będą w mniejszym stopniu zaspokajały potrzeby konsumpcyjne ludności Polski.
Na rysunku 2 przedstawiono relatywne zmiany współczynnika wsparcia w Polsce w latach 2005-2030 w odniesieniu do jego wartości w 2004 roku.
Rysunek 2. Relatywne zmiany we współczynniku wsparcia w odniesieniu do 2004 roku w Polsce w latach 2005-2030
-14,0%
-12,0%
-10,0%
-8,0%
-6,0%
-4,0%
-2,0%
0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
2005 2010 2015 2020 2025 2030
L1/C1
L1/C2 L2/C1
L2/C2
Źródło: opracowanie własne.
Dla zapewnienia przynajmniej stałego poziomu zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych mieszkańców w sytuacji starzenia się populacji musi wzrosnąć produktywność pracowników. Dzięki temu powinny wzrosnąć płace. Powinna równieŜ wzrosnąć aktywność zawodowa, w szczególności kobiet oraz osób starszych. MoŜliwości wzrostu produktywności moŜna upatrywać między innymi w zwiększaniu się zasobu kapitału ludzkiego, który będzie uczestniczył w tworzeniu produktu krajowego brutto.
Wobec powyŜszego istotne znaczenie ma prawidłowe oszacowanie teraźniejszych i przyszłych zasobów kapitału ludzkiego.