Proces starzenia się społeczeństwa niesie za sobą wiele róŜnorodnych społeczno-ekonomicznych konsekwencji. Tendencje rozwojowe współczynnika wsparcia wskazują, Ŝe zmiany demograficzne mogą doprowadzić do pogorszenia poziomu Ŝycia społeczeństwa. Dla zapobieŜenia tej sytuacji konieczne są odpowiednie przedsięwzięcia.
Istotnym zagroŜeniem jest wzrost liczby konsumentów w stosunku do osób wypracowujących dochody. MoŜe on zostać przezwycięŜony na przykład przez wzrost produktywności, zwiększenie partycypacji niektórych grup społecznych.
WaŜnym problemem w kontekście starzenia się społeczeństwa jest kształtowanie się zasobów kapitału ludzkiego, gdyŜ jego poziom kształtuje wzrost gospodarczy.
Zmniejszaniu się liczby pracowników na rynku pracy moŜe towarzyszyć zwiększanie się zasobu tkwiącego w osobach, które na tym rynku się znajdują. W ten sposób procesowi starzenia się społeczeństwa będzie towarzyszyć przekształcenie rynku pracy z ekstensywnego, opartego na ilości pracowników, w intensywny - bazujący na jakości pracowników (ich zasobie kapitału ludzkiego).
Wydaje się więc, Ŝe opracowywanie i wykorzystywanie metod słuŜących szacowaniu kapitału ludzkiego jest bardzo istotne w badaniach nad przyszłością społeczno-ekonomiczną społeczeństw. Zaprezentowana w niniejszej pracy metoda jest jednym z narzędzi, które mogą być wykorzystywane w tych badaniach. Postępowanie to nie utoŜsamia zasobu kapitału ludzkiego jedynie z jego wartością rynkową wyraŜaną za pomocą płac, lecz bierze pod uwagę zmienne, które wpływają na jego poziom, tj. proces nabywania wiedzy, zdobywanie umiejętności i doświadczenia w ciągu całego Ŝycia zawodowego, procesu zapominania i starzenia się wiedzy oraz bardzo istotne w funkcjonowaniu kaŜdego społeczeństwa interakcje międzyludzkie. Przedstawiona metoda posiada równieŜ wady wynikające ze zbyt duŜego poziomu uproszczenia przebiegu powyŜszych procesów i duŜej ilości załoŜeń wstępnych. Wprowadzenie pewnych ulepszeń powinno część z nich wyeliminować i spowodować, Ŝe wyniki szacunków będą lepiej oddawać rzeczywisty przebieg kształtowania się zasobów kapitału ludzkiego.
W rezultacie przeprowadzonej analizy wykazano duŜe zróŜnicowanie województw Polski ze względu na nagromadzony kapitał ludzki. Znaczący kapitał ludzki miały województwa o relatywnie wysokim poziomie rozwoju ekonomicznego oraz posiadające silne ośrodki naukowe. Szczególnie widoczne było to w porównaniu zasobów kapitału ludzkiego per capita, gdzie wyŜszy zasób miały województwa zachodniej części kraju.
Stwierdzono teŜ znaczące skorelowanie zakumulowanego kapitału ludzkiego ze zmiennymi ekonomicznymi, tj. z produktem krajowym brutto oraz z aktywnością gospodarczą społeczeństwa. MoŜe to świadczyć o duŜym wpływie kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy.
Zasoby kapitału ludzkiego mogą w przyszłości wzrosnąć pomimo postępującego procesu starzenia się populacji, poniewaŜ wraz ze starzeniem się rynku pracy zwiększy się
liczba pracowników o duŜym doświadczeniu zawodowym oraz podwyŜszy się poziom wykształcenia społeczeństwa. Wniosek ten wymaga jednak potwierdzenia w dalszych szczegółowych badaniach.
Literatura
Azariadis C., Drazen A., (1990), Threshold Externalities in econimic Development, The Quarterly Journal of Economics, Vol. 105.
Barro R.J., (1991), Economic Growth in a Cross Section of Countries, The Quarterly Journal of Economics, Vol. 106.
Becker G.S., (1993), Human Capital. A Theoretical and Empirical Analysis with Special Reference to Education, Third Edition, The University of Chicago Press, Chicago.
Cutler D., Potreba J., Sheiner L., Summers L., (1990), An Ageing Society: Opportunity or Challenge, Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 1990, Issue 1, str.1-56.
Fertig M., Schmidt Ch.M., (2003), Gerontocracy in Motion? European Cross-Country Evidence on the Labor Market Consequences of Population Ageing, The Institute for the Study of Labor (IZA) Discussion Paper No. 956, Bonn.
Krueger A.B., Lindahl M., (2000), Education for Growth: Why and for Whom?, NBER Working Paper 7591.
Kurkiewicz J., Sokołowski A., Tatar J., (1999), Szacowanie zasobów kapitału ludzkiego w Polsce, [w:] Kot S.M. (red.), Analiza ekonometryczna kształtowania się płac w Polsce w okresie transformacji, PWN, Warszawa-Kraków.
Mankiw N.G., Romer D., Weil D.N., (1992), A Contribution to the Empirics of Economic Growth, The Quarterly Journal of Economics, Vol. 107.
Mincer J., (1981), Human Capital and Economic Growth, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 803.
Polachek S.W., Siebert W.S.,(1993), The Economics of Earnings, Cambridge University Press, Cambridge.
Prskawetz A., Fent T., (2004), Workforce Ageing and Economic Productivity: The Role of Supply and Demand of Labor: An Application to Austria, [w:] Oesterreichische Nationalbank, Proceedings of OeNB Workshops, No. 2/2004, Wiedeń.
OECD, (2001), The Well-being of Nations: The Role of Human and Social Capital, OECD, ParyŜ.
Romer D., (2000), Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa.
Woessmann L., (2000), Specifying Human Capital: A Review, Some Extensions, and Development Effects, Kiel Working Paper No. 1007, Kiel.
Wiktoria Wróblewska
Instytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa
Badanie jakości Ŝycia warunkowanej zdrowiem
Celem referatu jest prezentacja pojęcia jakości Ŝycia uwarunkowanej stanem zdrowia oraz stosowanych narzędzi do jego pomiaru. W drugiej części przedstawione zostały wyniki pierwszego ogólnopolskiego badania zrealizowanego w 2005 roku z wykorzystaniem ogólnego kwestionariusza do badania HRQL w Polsce.
Pojęcie jakości Ŝycia
W związku ze zmianami demograficznymi i epidemiologicznymi obserwuje się dynamiczny wzrost liczby badań nad jakością Ŝycia. Termin ten wykorzystywany jest w naukach socjologicznych, psychologicznych, ekonomicznych, w polityce oraz w medycynie. Związane jest to z przemianami demograficznymi, w tym z wydłuŜeniem przeciętnej długości trwania Ŝycia oraz starzeniem się społeczeństw krajów rozwiniętych.
Przemianom tym towarzyszy znaczny wzrost częstości zachorowań na choroby przewlekłe, takie jak choroby układu krąŜenia, cukrzyca czy choroby nowotworowe. U przewlekle i często nieuleczalnie chorych dąŜy się do poprawy odczuwanej jakości Ŝycia.
W literaturze trudno znaleźć jednolitą definicję jakości Ŝycia. Przez wieloznaczność i niedookreślenie załoŜeń teoretycznych pojęcie to jest chętnie uŜywane i dowolnie definiowane. Dodatkowo jest zmienną subiektywnie postrzeganą przez jednostkę, co utrudnia jej pomiar.
Na początku termin jakości Ŝycia był równoznaczny jedynie z dobrostanem materialnym (posiadane dobra, wysoki standard Ŝycia), następnie pojęcie to objęło równieŜ szeroko rozumiane wartości niematerialne (edukacja, szczęście, wolność, zdrowie).
Obecnie w potocznym rozumieniu jakość Ŝycia określa się jako stopień zaspokajania potrzeb materialnych i niematerialnych jednostek, rodzin i zbiorowości.
W literaturze wyróŜnia się dwa główne podejścia do jakości Ŝycia: podejście potrzeb oraz podejście procesualne (Dziurowicz-Kozłowska, 2002). W pierwszym, opartym na teorii hierarchii potrzeb A. Maslowa jakość Ŝycia definiowana jest jako stopień zaspokojenia określonych uniwersalnych, standardowych potrzeb człowieka. Jest to
podejście obiektywne, w mniejszym stopniu koncentrujące się na subiektywnych odczuciach jednostki. Zakłada się, Ŝe róŜne osoby w podobny i porównywalny sposób oceniają dane sfery Ŝycia. Jakość Ŝycia, określaną zamiennie w tym podejściu jako dobrobyt (welfare) moŜna oceniać w kategoriach zasobów (dobra materialne, wiedza, siła fizyczna, siła psychiczna, stan zdrowia, relacje społeczne) lub warunków Ŝycia (posiadanie wolności, bezpieczeństwo, środowisko naturalne i społeczne).
U podstaw drugiego podejścia do jakości Ŝycia - procesualnego leŜy załoŜenie, Ŝe zwiększenie dobrobytu materialnego (welfare) i zaspokajanie podstawowych potrzeb nie musi powodować stałego zwiększania się pomyślności (well-being) rozumianej jako:
satysfakcja, pomyślność, poczucie szczęścia, zadowolenie jednostki. W tym podejściu akcentuje się istnienie procesów poznawczych leŜących u podstaw subiektywnej percepcji jakości Ŝycia. NaleŜą do nich: samoocena ogólnych i specyficznych warunków Ŝycia ujmowana w kategoriach zadowolenia, szczęścia, nadziei, lęku, samotności, jak równieŜ przekonania, odczucia, dąŜenia i pragnienia jednostki związane z wartościami i celami egzystencjalnymi oraz stopniem satysfakcji płynącej z ich realizacji. Jakość Ŝycia jest postrzegana w sposób niepowtarzalny przez jednostkę, która jako jedyna moŜe ocenić swój rzeczywisty stan i cele Ŝyciowe. Podstawę tej oceny stanowić moŜe stopień postrzeganej rozbieŜności między stanem aktualnym a stanem oczekiwanym. Im mniejsza róŜnica między tymi stanami tym wyŜsza jakość Ŝycia.
Większość badaczy uwaŜa, Ŝe dwa wymienione wyŜej podejścia uzupełniają się i nie naleŜy ich rozpatrywać oddzielnie. Jedna z takich integrujących definicji została zaproponowana przez World Health Organization Quality of Life Group (WHOQOL Group). Jakość Ŝycia według WHOQOL jest to „sposób postrzegania przez jednostkę swoich pozycji w Ŝyciu w kontekście kultury i systemu wartości, w których egzystuje, w powiązaniu z własnymi celami, oczekiwaniami, standardami i obawami” (Orley, 1994).
Wieloaspektowość pojęcia jakości Ŝycia wynika z coraz bardziej holistycznego patrzenia na funkcjonowanie człowieka. Jest to zgodne z przyjętą przez WHO definicją zdrowia, która została zawarta w preambule do Konstytucji tej organizacji, jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby i inwalidztwa: ”Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity” (WHO, 1948).
W celu dokładniejszej oceny związku pomiędzy stanem zdrowia a jakością Ŝycia zdefiniowano pojęcie jakości Ŝycia uwarunkowanej stanem zdrowia.
Jakość Ŝycia uwarunkowana stanem zdrowia
Pierwsze badania w tym zakresie prowadzili Karnofsky i Katz, którzy 1948 roku skonstruowali pierwszą skalę do badania jakości Ŝycia, skupiając się głównie na ograniczeniach fizycznych towarzyszących chorobie (McDowell, Newell, 1996). W 1972 Rosser opublikował metodę słuŜącą do określania jakości Ŝycia u osób chorych, uwzględniającą wymiar psychiczny (Kowalik, Rotajska, Szmaus, 2001).
W roku 1990 onkolog Schipper wprowadził pojęcie jakości Ŝycia uwarunkowanej stanem zdrowia - Health Related Quality of Life (HRQOL)- definiując ją nie tylko jako spostrzegany przez pacjenta bezpośredni wpływ choroby, ale równieŜ efekt całego procesu terapeutycznego na funkcjonowanie i ogólne poczucie satysfakcji Ŝyciowej (Wołowicka, 2001).
Jakość Ŝycia uwarunkowana stanem zdrowia dotyczy czterech głównych wymiarów: stanu fizycznego (głównie sprawności ruchowej), stanu psychicznego (funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego), funkcjonowania społecznego/ekonomicznego (pełnienie ról społecznych, wsparcie społeczne) oraz doznań somatycznych (objawów związanych z daną chorobą, głównie występowanie bólu). Poza tymi obszarami jakość Ŝycia uwarunkowana stanem zdrowia uwzględnia takŜe istnienie innych wymiarów funkcjonowania człowieka: seksualność, uczestnictwo w kulturze i duchowość (Dziurowicz-Kozłowska, 2002).
Pomiar jakości Ŝycia uwarunkowanej stanem zdrowia moŜe być wykorzystywany nie tylko do oceny stan zdrowia, ale takŜe skuteczności interwencji terapeutycznych, stosowanych leków i zabiegów czy podejmowania kosztownych procedur medycznych i efektywności działania systemu opieki zdrowotnej.
Pomiar jakości Ŝycia uwarunkowanej stanem zdrowia
Do pomiaru jakości Ŝycia uwarunkowanej stanem zdrowia wykorzystywane są kwestionariusze oraz wywiady ustrukturalizowane.
Istniejące kwestionariusze dzielone są na dwie grupy, w zaleŜności od rodzaju ocenianej sytuacji. Pierwsze z nich to kwestionariusze ogólne (generic questionnaires), które mierzą oceniany przez badanego dobrostan i zawierają pytania o ogólne objawy, mogące pojawić się w kaŜdej chorobie np. ból, zmęczenie, rozdraŜnienie, zły nastrój.
Pytania dotyczą funkcjonowania w podstawowych wymiarach: fizycznym, psychicznym i społecznym. Przykładem mogą być takie kwestionariusze, jak The Nottingham Health
Profile (NHP, polska adaptacja: Wrześniewski,1997) The Short-Form-20 / 36 Health Survey (SF 20 lub SF 36) (McDowell, Newell, 1996).
Drugą grupę stanowią kwestionariusze mierzące subiektywną ocenę jakości Ŝycia w konkretnej chorobie (disease specific questionnaires). Mogą określać występowanie specyficznych objawów np. dla choroby niedokrwiennej serca, reumatoidalnego zapalenia stawów czy astmy lub być w inny sposób ograniczone do mniejszej grupy np. wiekowej (dzieci, osoby starsze). Mogą teŜ słuŜyć do pomiaru zaburzeń związanych z konkretną funkcją Ŝyciową (np. zaburzenia w oddawaniu moczu u osób po operacji prostaty), czy określać szczegółowo poziom niespecyficznego objawu (Wróblewski, 2004).
Do ewaluacji jakości Ŝycia słuŜy równieŜ grupa prostych indeksów, wyliczanych według deklaracji dotyczących np. oceny wartości obecnego stanu zdrowia w porównaniu do stanu idealnego (time trade off, TTO) w skali 0-1 (wartość 0,8 moŜe świadczyć o tym, ze chory wolałby Ŝyć 8 lat w idealnym stanie niŜ 10 lat z chorobą).
Studium empiryczne Opis narzędzi badawczych
W prezentowanym badaniu wykorzystana została polska adaptacja kwestionariusza The Nottingham Health Profile – NHP (Wrześniewski, 1997) mierzącego subiektywną ocenę jakości Ŝycia (generic questionnaires). Polska adaptacja oparła się na trzech niezaleŜnych tłumaczeniach, na podstawie których utworzono wspólną wersję. Badano rzetelność (na drodze stabilności bezwzględnej), zgodność wewnętrzną (test α-Cronbacha), trafność teoretyczną, trafność diagnostyczną i prognostyczną.
Kwestionariusz NHP stanowił jeden z bloków formularza zastosowanego w
„Badaniu gospodarstw domowych”, które zostało zrealizowane przez Instytut Badania Opinii i Rynku Pentor w 2005 roku w ramach projektu Phare PL2002/000-580-01.04.02 na ogólnopolskiej próbie 4017 osób i jest reprezentacyjne dla ludności powyŜej 18 roku Ŝycia.
Oprócz próby reprezentacyjnej dla Polski była skonstruowana druga reprezentacyjna próba dla osób z wyŜszym wykształceniem. Kwestionariusz składa się z 38 pytań.
Warto zaznaczyć, Ŝe do tej pory w Polsce nie było realizowanych badań jakości Ŝycia warunkowanej zdrowiem, których wyniki moŜna odnosić do całej populacji.
Osoba badana ustosunkowywała się do kaŜdego ze stwierdzeń, określając ich trafność poprzez odpowiedź ‘tak’ lub ‘nie:
Pytanie nr Problemy w Ŝyciu codziennym Pytanie nr Problemy w Ŝyciu codziennym
1 Wszystko mnie przygnębia 20 Budzę się bardzo wcześnie rano
2 Zapomniałem(am) juŜ, co to
przyjemność
21 Mam bóle w nocy
3 Jestem rozdraŜniony(a) 22 Zmiana pozycji sprawia mi ból
4 Czas mi się dłuŜy 23 Mam trudności z chodzeniem po
schodkach
5 Ostatnio łatwo wpadam w złość 24 Nie mogę długo zasnąć w nocy
6 Czuję, jakbym tracił(a) nad sobą kontrolę
25 Odczuwam ból, kiedy stoję 7 Zmartwienia nie pozwalają mi w nocy
spać
35 Potrzebuję pomocy przy chodzeniu poza domem (np. muszę uŜywać laski lub na kimś się wesprzeć)
17 Mam ciągłe bóle 36 Długo nie mogę zasnąć pozwalające na ocenę stanu zdrowia w sześciu wymiarach:
• energii Ŝyciowej (energy) (3 pyt.)
• bólu (pain) (8 pytań)
• reakcji emocjonalnych (emotional reactions)- (9 pytań)
• zaburzeń snu (sleep), (5 pytań)
• wyobcowania społecznego/ samtności (social isolation) (5 pytań)
• ograniczeń ruchowych (physical mobility) (8 pytań).
Konstrukcja zmiennych syntetycznych oparta jest o opracowane przez grupę ekspertów europejskich (The European Group for Quality of Life and Health Measurement) wagi dla kaŜdego z pytań (European Guide to the NHP, 1989). Wynik liczony był jako suma uzyskanych razem punktów dla kaŜdego z wymiarów (minimum=0, maximum=100). Wysokie wyniki świadczą o większym natęŜeniu występujących
problemów, a więc niskiej jakości Ŝycia w danym wymiarze i odwrotnie, im niŜsze wyniki liczbowe tym wyŜsza jakość Ŝycia.
Kwestionariusz NHP pozwala na analizę wpływu stanu zdrowia w poszczególnych wymiarach na róŜne sfery Ŝycia codziennego człowieka, które obejmowały: pracę zawodową, prace domowe, Ŝycie towarzyskie i rodzinne, Ŝycie seksualne, zainteresowania oraz czas wolny.
Podstawą tej oceny było pytanie:
Proszę zastanowić się nad tym, czy problemy ze zdrowiem wpływają na Pana(i) aktywność w takich dziedzinach Ŝycia jak:
• Prace domowe (np. sprzątanie, gotowanie, naprawy, inne prace wokół domu)
• śycie towarzyskie (np. spotkania ze znajomymi, pójście do kawiarni)
• Praca zarobkowa
• Zainteresowania i hobby (np. sport, sztuka, robótki ręczne, majsterkowanie)
• śycie rodzinne (np. kontakty z domownikami)
• Czas wolny (np. letnie i zimowe wakacje, weekendy poza domem)
• śycie seksualne.
Wybrane wstępne wyniki badania
Poziom jakości Ŝycia, której wskaźnikiem był wynik uzyskany dla kaŜdego z wymiarów, analizowano odrębnie dla męŜczyzn i kobiet, a takŜe w zaleŜności od wieku, poziomu wykształcenia (wyŜsze i pozostałe) oraz sytuacji dochodowej.
Ocena jakości Ŝycia według płci i wieku
Uzyskane wyniki jakości Ŝycia są zróŜnicowane dla poszczególnych wymiarów;
najwyŜsze wartości, a więc najgorsze wyniki uzyskano dla takich sfer jak energia Ŝyciowa i trudności ze snem, a najlepsze dla w obszarze poczucia wyobcowania społecznego i trudności ruchowych.
Wyniki analizy w postaci wartości średnich w danej grupie dla kaŜdego z sześciu wymiarów jakości Ŝycia przedstawione zostały w tablicy (tabl.1) oraz na wykresach (rys.
1 i rys.2).
Porównanie wyników według płci wskazuje na wyŜszą jakość Ŝycia męŜczyzn niŜ kobiet. Wykonana analiza wariancji potwierdziła istnienie istotnych statystycznie róŜnic dla płci we wszystkich określonych w badaniu sferach jakości Ŝycia (P=0,001).
Najmniejsze absolutne róŜnice obserwowane są w zakresie poczucia wyobcowania społecznego, gdzie tylko w grupie osób starszych wyniki dla kobiet są gorsze niŜ dla męŜczyzn.
Zdecydowane pogorszenie jakości Ŝycia następuje w grupie osób starszych w wieku 65 lat i więcej, gdzie wartość średnia jest wielokrotnie wyŜsza niŜ w pozostałych grupach wieku.
Tablica1. Jakość Ŝycia warunkowana zdrowiem w poszczególnych sferach (Zakres wartości dla kaŜdego z wymiarów od 0 do 100)
Płeć Wiek Ból Wyobcowanie
Rysunek 1. Jakość Ŝycia warunkowana zdrowiem według płci i wieku
0
0
Rysunek 2. Jakość Ŝycia męŜczyzn i kobiet w wybranych obszarach według wieku
0
męŜczyźni 3,85 8,72 18,65 46,07 17,05 kobiety 4,87 11,41 22,06 59,25 25,32 18-24 25-44 45-64 65 + Total
0
męŜczyźni 5,68 7,58 14,57 21,74 11,90 kobiety 6,15 11,17 15,76 26,58 15,65 18-24 25-44 45-64 65 + Total
0
męŜczyźni 3,08 5,26 8,12 20,69 9,54
kobiety 1,06 3,09 8,35 25,65 8,00
18-24 25-44 45-64 65 + Total
Dziedziny Ŝycia codziennego, na które wpływa stan zdrowia
Potwierdzeniem występującego powiązanie jakości Ŝycia warunkowanej zdrowiem z funkcjonowaniem w Ŝyciu codziennym są wyniki przedstawione w tablicy 2 i na wykresie 3.
Niedomagania w zdrowiu, które ujawniają się w róŜnych trudnościach (np. ze snem) i ograniczeniach (np. ruchowych) oraz brakach (np. chęci do Ŝycia) przekładają się na konkretne problemy w funkcjonowaniu w Ŝyciu codziennym i pełnieniu ról rodzinnych, społecznych i zawodowych.
Problemy te dotyczą zarówno męŜczyzn jak i kobiet. RóŜnice w uzyskanych wynikach dla płci wskazują na większy udział wśród męŜczyzn trudności w wykonywaniu pracy zawodowej, podczas gdy dla kobiet częściej problemy ze zdrowiem powodowały trudności w wykonywaniu prac domowych. Szczególnie często na ten wymiar prac codziennych wskazują kobiety w wieku emerytalnym. W pozostałych dziedzinach Ŝycia wyniki dla płci były zbliŜone.
Tablica 2. Wpływ HRQL na dziedziny Ŝycia codziennego według płci i wieku (%
Prace domowe (np. sprzątanie, gotowanie, naprawy, inne prace w domu)
11,0 14,4 21,0 15,5 16,4
śycie towarzyskie (np. spotkania ze znajomymi, pójście do kawiarni)
Prace domowe (np. sprzątanie, gotowanie, naprawy, inne prace wokół domu)
12,6 16,8 32,2 63,6 31,8
śycie towarzyskie (np. spotkania ze znajomymi, pójście do kawiarni)
Rysunek 3. Wpływ HRQL na dziedziny Ŝycia codziennego według płci i wieku
0 10 20 30 40
Praca zarobkowa Prace domowe śycie towarzyskie śycie rodzinne śycie seksualne Zainteresowania i hobby Czas wolny
MęŜczyźni
65 + 45-64 25-44 18-24
0 10 20 30 40
Praca zarobkowa Prace domowe śycie towarzyskie śycie rodzinne śycie seksualne Zainteresowania i hobby Czas wolny
Kobiety
65 + 45-64 25-44 18-24
Wykształcenie wyŜsze – znaczenie dla jakości Ŝycia
Osoby z wykształceniem wyŜszym charakteryzują się wyŜszą jakością Ŝycia uwarunkowaną stanem zdrowia niŜ osoby z niŜszym poziomem wykształcenia. Dla wszystkich objętych analizą wymiarów jakości Ŝycia wyniki w grupie osób z wykształceniem wyŜszym są korzystniejsze (średnie są dwu- lub- trzykrotnie niŜsze) niŜ dla osób pozostałych (tabl. 3).
Dla częściowego wyeliminowania róŜnic spowodowanych róŜnicami w strukturze wieku osób z wykształceniem wyŜszym oraz pozostałych analizy były prowadzone odrębnie w grupach wieku.
Największe róŜnice wystąpiły w takich obszarach jak energia Ŝyciowa, ból i trudności ruchowe oraz trudności ze snem. Widoczny jest takŜe pozytywny związek wyŜszego poziomu wykształcenia z emocjonalnością. Najmniejsze absolutne róŜnice dotyczą obszaru izolacji społecznej, szczególnie wśród męŜczyzn.
NaleŜy zaznaczyć, iŜ niŜsza jakość Ŝycia wynikająca z np. odczuwania bólu i trudności ruchowych wśród osób z niŜszym poziomem wykształcenia moŜe być efektem trudności w dostępie do wykształcenia wyŜszego osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych. W analizie róŜnic w stanie zdrowia naleŜy więc pamiętać o selektywności tego czynnika, jakim jest poziom wykształcenia. Z drugiej strony posiadanie wyŜszego poziomu wykształcenia moŜe istotnie wpływać na wiele sfer Ŝycia i funkcjonowanie człowieka w wymiarach składających się na szeroko definiowaną jakość Ŝycia warunkowaną zdrowiem. Dotyczy to nie tylko lepszych warunków pracy czy mniejszego obciąŜenia fizycznego, ale takŜe lepszego samopoczucia, pewności, oczekiwań co do przyszłości i innych.
Widoczne jest takŜe zróŜnicowanie wyników związanych z wiekiem respondentów.
Zwraca uwagę mniejsza dyspersja wyników pomiędzy grupami wieku wśród osób z wyŜszym wykształceniem niŜ dla pozostałych (rys.4).
Tablica 3. Jakość Ŝycia warunkowana zdrowiem według wykształcenia, wieku i płci (Zakres wartości dla kaŜdego z wymiarów od 0 do 100)
Poziom
Wśród osób starszych z wykształceniem wyŜszym pogorszenie jakości Ŝycia nie następuje tak dramatycznie jak wśród osób z niŜszym poziomem wykształcenia. MoŜna zaryzykować stwierdzenie, Ŝe wyŜszy poziom wykształcenia przedłuŜa czas dobrej jakości Ŝycia poza wiek aktywności zawodowej.
Rysunek 4. Jakość Ŝycia według wieku i wykształcenia
0 10 20 30 40 50 60
Ból
Samotność
EnergiaŜyciowa Em
ocjonalność
Trudności ruchowe
Trudności ze snem
25-44_wyŜsze 25-44_pozostałe 45-64_wyŜsze 45-64_pozostałe 65+_wyŜsze 65+_ pozostałe
Sytuacja dochodowa – znaczenie dla jakości Ŝycia
Do określenia sytuacji dochodowej wykorzystano pytanie:
Czy zdarzyło się w ciągu ostatnich 12 miesięcy, Ŝe:
• nie starczało pieniędzy na zakup Ŝywności lub ubrania
• na pokrycie wydatków związanych z leczeniem i opieką lekarską
• kosztów kształcenia osób w Pana(-i) gospodarstwie domowym
• świadczeń mieszkaniowych.
Osoby, które na wszystkie pytania udzieliły odpowiedzi negatywnej zostały zakwalifikowane do grupy o wystarczających dochodach, pozostali do grupy o dochodach niewystarczających (zabrakło pieniędzy).
Wyniki uzyskane dla tego czynnika potwierdzają obiegową opinie, Ŝe ‘bogatym Ŝyje się lepiej’. Jakość Ŝycia związana ze zdrowiem - dla wszystkich analizowanych wymiarów - osób, które nie mają większych problemów finansowych jest wyŜsza niŜ tych, którzy mają kłopoty z pokryciem podstawowych wydatków. Średnie wartości, zarówno dla
kobiet jak i męŜczyzn, są dwukrotnie gorsze dla osób, które wskazały na niewystarczające dochody.
NajniŜszą jakość Ŝycia i jednocześnie największe róŜnice odnotować naleŜy w takich wymiarach, jak energia Ŝyciowa i trudności ze snem. Problemy finansowe mogą więc
NajniŜszą jakość Ŝycia i jednocześnie największe róŜnice odnotować naleŜy w takich wymiarach, jak energia Ŝyciowa i trudności ze snem. Problemy finansowe mogą więc