Kształtowanie współpracy między Wspólnotą Europejską

1.2.1. Współpraca do roku 1989

Okres od końca II wojny światowej jest szczególnie ważny dla zrozumienia bieżących wydarzeń w  Afryce Północnej i  charakteru współpracy eurośró-dziemnomorskiej. Przed wojną większość państw z południowego i wschod-niego wybrzeża Morza Śródziemnego było koloniami lub terytoriami manda-towymi państw europejskich, które miały ścisłą kontrolę nad ich sprawami we-wnętrznymi i międzynarodowymi. Następnie w wyniku procesu dekolonizacji uzyskały niezależność. Równocześnie państwa Europy Zachodniej rozpoczęły integrację gospodarczą w ramach powołanych instytucji wspólnotowych. Eu-ropejska Wspólnota Gospodarcza, skoncentrowana na budowanie wewnętrz-nych struktur współpracy, nie posiadała początkowo instrumentów do pro-wadzenie polityki regionalnej wobec zewnętrznych obszarów52. Ponadto do lat 80-tych współpraca z państwami śródziemnomorskimi dotyczyła w więk-szości pozostających poza strukturami europejskimi Grecji, Hiszpanii, Por-tugalii, Malty, Cypru i Turcji. Zainteresowanie Wspólnoty państwami Afryki Północnej, związane było z zależnościami kolonialnymi w sferze gospodarczej. W latach 60-tych dotyczyło głównie państw Maghrebu. Wielka Brytania, która posiadała znaczne wpływy w Egipcie, pozostawała poza rodzącymi się struk-turami wspólnotowymi, ponadto jej wpływy w tym państwie zostały osłabione przez zaangażowanie Stanów Zjednoczonych, dla których priorytetowe stały się sprawy Izraela i Palestyny53. Poszczególne państwa EWG, miały odmienne interesy w basenie Morza Śródziemnego, dlatego też relacje ograniczały się do bilateralnych kontaktów. Państwa Maghrebu – Algieria, Maroko i Tunezja, jako dawne kolonie, posiadały silnie uzależnione od Francji gospodarki, czy też Li-bia od Włoch, natomiast współpraca z Egiptem dotyczyła w większości kwestii bezpieczeństwa międzynarodowego z uwagi na konfl ikt izraelsko-arabski54.

Działalność EWG w  regionie ograniczona była również poprzez niesta-bilną sytuację wewnętrzną w  poszczególnych państwach oraz zmniejszenie

52 J. Zając, Partnerstwo…, op. cit., s. 22.

53 Ibidem, s. 24–25.

54 J.W. Scott, Szersza Europa: Procesy Włączania i Wyłączania na Zewnętrznych

Gra-nicach Unii Europejskiej, [w:] Nowe Granice Unii. Europejskiej – Współpraca czy Wykluczenie?, red. G. Gorzelak, K. Krok, Wydawnictwo Naukowe Scholar,

War-szawa 2006, s. 29; zob. S. Parzymies, Polityka śródziemnomorska państw Maghrebu, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1980, s. 250–252; zob. W. Szymborski, Bliskowschodnia polityka wielkich mocarstw w latach

znaczenia państw europejskich na arenie międzynarodowej na rzecz dwóch głównych aktorów Stanów Zjednoczonych i  Związku Radzieckiego. Podział ówczesnego świata na dwa bloki, odzwierciedlał układ sił i interesów pomię-dzy mocarstwami. Bardziej aktywna polityka wobec arabskiego Śródziem-nomorza oznaczałaby dla Europy rywalizację ze Stanami o  wpływy, na taki ruch Europa nie mogła sobie pozwolić wobec głównego sojusznika55. Dopiero z czasem rodzące się ambicje Wspólnoty oraz zmiana układu sił w świecie dały jej możliwość prowadzenia polityki zagranicznej nie tylko w skali regionu, ale i w skali globalnej56.

Warto zwrócić uwagę na zapisy zawarte w  Traktacie rzymskim ustana-wiającym EWG, które odnosiły się do „terytoriów związanych w szczególny sposób z jednym z państw członkowskich”57, co oczywiści tyczyło się Algie-rii, która formalnie była jeszcze częścią Francji. Równocześnie z  Traktatem rzymskim została podpisana pięcioletnia Konwencja, skierowana do Maroka, Tunezji i Libii58. Dotyczyła nie tylko preferencji handlowych dla tych państw, ale także pomocy fi nansowej59. Następnie EWG, po uzyskaniu przez Algierię niepodległości, zabiegała aby państwa Maghrebu negocjowały wspólnie umo-wy handlowe60. Na przełomie września i  października 1964 roku odbyła się I Konferencja Ministrów Gospodarki Państw Maghrebu, podczas której po-wołano Stały Doradczy Komitet Maghrebski mający zajmować się wypraco-waniem koncepcji przyszłej współpracy. Wszystkie państwa otrzymały także propozycję zawarcia preferencyjnych układów handlowych61. Jednak Algieria utrzymująca bliższe relacje z  ZSRR oraz bardziej nastawione na współpracę z Europą Maroko nie znalazły wspólnego języka, a wzmocnienie kontaktów z EWG uniemożliwiała rywalizacja i konfl ikt pomiędzy nimi62. Rozmowy to-czyły się więc z każdym z państw osobno. Układy miały obejmować kwestie wymiany handlowej, nie dotyczyły pomocy fi nansowej, technicznej oraz mi-gracji, czyli spraw, o które zabiegały państwa Maghrebu, szczególnie Algieria.

55 G. Joff e, Th e European Union and the Maghreb, [w:] Mediterranean Politics Yearbo-ok, eds. R. Gillespie, Fairleigh Dickinson University Press, London 1994, s. 22–30.

56 Ibidem, s. 22–30.

57 P.J. Borkowski, Partnerstwo…, op. cit, s. 117; zob. Traktat rzymski, art. 238, http:// eur–lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm#founding [dostęp: 10.06.2010].

58 R. Aliboni, Development of the Maghreb and it’s Relations with EEC, [w:] Th e EEC and the Mediterranean Countries, eds. A. Shlaim, G.N. Yannapoulos, Cambridge

University Press, Cambridge 1976, s. 181–185.

59 P.J. Borkowski, Partnerstwo…., op. cit., s. 121.

60 Ibidem, s. 122.

61 R. Aliboni, Development of the Maghreb…, op. cit., s. 186.

62 P.J. Borkowski, Polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej, Difi n, Warszawa 2009, s. 98– 99.

Po kilkuletnim okresie negocjacji 28 i 31 marca 1969 roku Maroko i Tunezja podpisały układy handlowe z EWG, treść ich była podobna i zawierała zasa-dę wzajemności, czyli towary pochodzące z sześciu państw Wspólnoty także zostały objęte preferencjami w handlu z Maghrebem. Eksport wyrobów prze-mysłowych praktycznie nie podlegał ograniczeniom, dotyczyły one natomiast produktów rolnych. Układy zawarto na pięć lat, w  ich treści znajdował się zapis o możliwości ich renegocjacji po upływie trzyletniego okresu. Algieria nie podpisała umowy wobec braku regulacji określających status imigrantów i pomoc fi nansową63.

Polityka śródziemnomorska na przełomie lat 60-tych i 70-tych, jak wska-zuje P. J. Borkowski, odpowiadała etapowi integracji w Europie oraz aspiracji poszczególnych państw64. Zaangażowanie w jej rozwój było widoczne przede wszystkim we Włoszech oraz Francji. Włochy chciały, aby ta polityka była w większym stopniu koordynowana ze względu na obawy o stan swojego rol-nictwa. Natomiast Francja była zainteresowana zachowaniem dawnych wpły-wów w Afryce Północnej65. EWG do początku lat 70-tych, podpisała umowy handlowe z  prawie wszystkimi jej południowymi sąsiadami (obok Maroka i Tunezji, umowy z arabskimi państwami śródziemnomorskimi zostały pod-pisane z Libanem w 1968 roku i z Egiptem w 1973 roku), miały one dwustron-ny charakter i nie wyróżniały państw basenu Morza Śródziemnego jako ob-szaru współpracy wielostronnej. Każdy państwo traktowane było oddzielnie a  problemy rozwiązywane indywidualnie66. Następnie kształtowanie jednej przestrzeni politycznej i  fi nansowej zarówno dla Maghrebu, jak i  Maszreku wynikało z mozolnego budowania wspólnej polityki śródziemnomorskiej, po-przedzonej wielością i różnorodnością założeń, koncepcji i układów.

Postępująca integracja wewnątrz Europy, która w polityce zewnętrznej wy-rażała się poprzez powołanie w 1970 roku Europejskiej Współpracy Politycz-nej, nowego instrumentu politycznych konsultacji pomiędzy członkami EWG, przyniosła większe zainteresowanie Wspólnoty Afryką Północną. W  czasie wojny sześciodniowej w 1967 roku Europa opowiedziała się po stronie państw arabskich, które miały nadzieję na znalezienie stałego sojusznika, który

sta-63 P.J. Borkowski, Partnerstwo…, op. cit., s. 125; zob. Ch. Th ani, Th e Maghreb Face to Face with European Community, [w:] European and the Maghreb, ed. G. Gasteyger,

Atlantic Institute, Paris 1972, s. 23–26.

64 Ibidem, s. 129.

65 K. Michałowska-Gorywoda, Polityka EWG wobec państw śródziemnomorskich, „Sprawy Międzynarodowe” 1974, nr 1, s. 61–62.

66 F. Bicchi, Euro–Mediterranean relations in historical perspective, [w:] Th e Euro–Me-diterranean dialogue: prospects for an area of prosperity and security, Foundation for

nowiłby przeciwwagę dla popieranego przez Stany Zjednoczone, Izraela67. W tym czasie po przyjęciu Wielkiej Brytanii do EWG, zmieniło się również postrzeganie Egiptu w polityce zewnętrznej EWG, który stał się obiektem za-interesowania Wspólnot na równi z pozostałymi państwami Afryki Północnej. EWG zaczęła być traktowana w regionie przez państwa arabskie jako trzecia siła, bardziej im przychylna. Warte zaznaczenie jest, iż zacieśnianie kontaktów eurośródziemnomorskich, nie zostało przyjęte pozytywnie przez Stany Zjed-noczone, które obawiały się już nie tylko dominacji ekonomicznej Wspólnoty, ale także konkurencji politycznej w regionie68.

Od początku lat 70-tych EWG prowadziła rozmowy z  partnerami z  Po-łudnia na temat zacieśnienia współpracy handlowej oraz rozszerzenia jej o pomoc rozwojową oraz sprawy socjalne. Inicjatorem projektu, była przede wszystkim Francja, został on zaakceptowany przez Radę Ministrów EWG, a pod koniec 1972 roku ofi cjalnie przyjęty. Globalna Polityka Śródziemnomor-ska zaoferowała podpisanie umów dwustronnych państwom śródziemnomor-skich położonym zarówno w Europie jak i w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Polityka wobec poszczególnych państw miała być dostosowana do ich potrzeb, możliwości oraz sytuacji wewnętrznej. Celem nowej inicjatywy było przeniesienie współpracy na wyższy poziom oraz stworzenie jednolitej oferty dla Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, a także zacieśnienie współ-pracy z  państwami mogącymi w  przyszłości stać się członkami Wspólno-ty, czyli z Hiszpanią Portugalią, Maltą i Cyprem69. Po proklamowaniu nowej polityki państwa EWG przystąpiły do negocjacji umów stowarzyszeniowych. Różnice zdań pomiędzy pomiędzy państwami członkowskimi, opóźniły ich podpisanie. Francja i Włochy obawiając się o swoją politykę rolną, propono-wały zwiększenie kontroli i ograniczeń w tej kwestii, skłonne były natomiast przeznaczyć większą kwotę na pomoc rozwojową. Natomiast RFN i  Wiel-ka Brytania przedstawiały odwrotne rozwiązania. Kwestią sporną było także uzgodnienie wspólnego stanowiska dotyczącego konfl iktu izraelsko-arabskie-go70. Dla europejskich państw członkowskich śródziemnomorskich oraz Tur-cji, Komisja Europejska zaproponowała porozumienia o stowarzyszeniu, które przewidywały ostateczne członkostwo, z państwami Maghrebu i Maszreku ne-gocjowano umowy o współpracy. Do Globalnej Polityki Śródziemnomorskiej

67 G.P. Papa, J. Patit-Lauren, Commercial Relations between Th e EEC and the Mediter-ranean Countries: an Analysis of Recent Trade Flows, [w:] Th e EEC and…, op. cit.,

s. 313–315.

68 P.J. Borkowski, Partnerstwo…, op. cit., s. 125.

69 Ibidem, s. 122; zob. G.P. Papa, An Overall Mediterranean Policy, „European

Com-munity” 1972, vol. 11, s. 17.

nie została zaproszona Libia. Dla terytoriów palestyńskich EWG przewidziało pomoc fi nansową, następnie w 1986 roku koncesje handlowe.

Umowy zostały podpisane w 1976 roku z państwami Maghrebu, a w 1977 roku z państwami Maszreku (zob. tabela 1). Wszystkie dotyczyły dwóch ob-szarów współpracy: bezpośredniej pomocy fi nansowej i  w formie pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz preferencyjnych zasad w handlu dla partnerów. Obejmowały one również klauzulę społeczną związaną z zarzą-dzaniem kwestiami migracji oraz regulowały status imigrantów w państwach europejskich. Powołane zostały wspólne instytucie, które miały monitorować realizację umów. Do każdego układu dołączony był aneks – protokół fi nan-sowy, w  którym określano kwoty z  budżetu EWG przekazywane na pomoc rozwojową oraz wysokość pożyczki z  Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Do połowy lat 90-tych państwa Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu otrzy-mały łącznie sumę około 5 mld ECU (zob. tabela 2 i  3). Układy handlowe znosiły większość barier celnych na artykułu przemysłowe, ale w przypadku produktów rolnych utrzymano, w zależności od państwa, cła na poziomie od 20% do 100%71. Układy miały charakter dwustronny, jednak poprzez powoła-nie wspólnych instytucji po raz pierwszy rówpowoła-nież odnosiły się do współpracy wielostronnej. Powołano wspólną Radę Ministrów odbywającą spotkania raz w roku. Powstały również komitety, w których obradach uczestniczyli politycy na szczeblu ambasadorów. Imigranci z państw partnerskich otrzymali w pań-stwach Wspólnoty specjalny status, który dawał możliwość osobom zatrud-nionym korzystania z opieki socjalnej, mogli oni także przesyłać do państwa pochodzenia, zarobione pieniądze na preferencyjnych warunkach. Działal-ność Rady Ministrów, komitetów oraz problemy poruszane na wspólnych spo-tkaniach, planowane inicjatywy stanowiły podstawę rozwijania dialogu72.

Kolejnym krokiem w rozwoju relacji było powołanie w 1973 roku na spo-tkaniu Rady Europejskiej w  Kopenhadze Dialogu Euro-Arabskiego. Dialog powstał przede wszystkim z inicjatywy francuskiej, a impulsem do tego stał się kryzys naft owy w  1973 roku. Państwa arabskie eksportujące ropę naft o-wą73 w celu wyrażenia solidarności z Egiptem i Syrią zmniejszyły wydobycie surowca i  podniosły znacznie jego cenę. W  celu wymuszenia zwrotu zagar-niętych przez Izrael terytoriów wstrzymały także dostawy ropy dla sojuszni-ków Izraela. Kryzys ten pokazał, że konieczne jest prowadzenie dialogu na wszystkich płaszczyznach i wypracowanie wspólnych mechanizmów działania

71 J. Zając, Partnerstwo…, op. cit., s. 23–24.

72 G. Edwards, E. Philipart, Th e Euro–Mediterranean Partnership: Fragmentation and Reconstruction, „European Foreign Aff airs Review” 1997, vol. 2, no. 4, s. 462–464.

73 OPEC – Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naft ową – powstała w  1960 roku w Bagdadzie, siedzibę ma w Wiedniu.

w podobnych sytuacjach. Europa musiała zapewnić sobie bezpieczeństwo do-staw surowców energetycznych, natomiast państwa Afryki Północnej odpo-wiednią pomoc rozwojową. Dialog obejmował wszystkie państwa Ligi Państw Arabskich oraz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Jednak warto zazna-czyć, iż cele obydwu stron były zróżnicowane. Państwa arabskie domagały się dyskusji nad kwestiami politycznymi w regionie, w szczególności wspólnego europejskiego stanowiska wobec rozwiązania kwestii palestyńskiej. Państwom EWG zależało głównie na kwestiach gospodarczych. Początkowe cele zostały osiągnięte. Europa rozwinęła kontakty handlowe z państwami arabskimi oraz współpracę energetyczną. Państwa arabskie otrzymały natomiast potwierdze-nie poparcia utworzenia potwierdze-niepodległego państwa palestyńskiego, które zostało zawarte w wydanej, w 1980 roku, Deklaracji weneckiej. Jednak z uwagi na po-garszającą się sytuacją na Bliskim Wschodzie, konfl ikty pomiędzy państwami arabskimi, Dialog został zawieszony na wniosek Ligii Państw Arabskich. Pro-blemy regionu wiązały się z izolacją Egiptu, ze względu na podpisanie ukła-du z Izraelem w Camp David w 1978 roku, dotyczyły wewnętrznych sporów pomiędzy członkami Ligii i różnych stanowisk wobec wojny iracko-irańskiej oraz izraelskiej interwencji w Libanie74. W 1989 roku Francja podjęła działania w celu odnowienia współpracy. Zwołano specjalną konferencję ministerialną pod koniec grudnia 1989 roku, jednak już kilka miesięcy później doszło do kolejnych podziałów w Lidze, tym razem dotyczył irackiej inwazji na Kuwejt75.

Globalna Polityka Śródziemnomorska nie zmieniała znacząco sytuacji w  poszczególnych państwach oraz charakteru współpracy eurośródziemno-morskiej. Relacje EWG z państwami regionu, zostały jedynie podtrzymanie, nie można natomiast mówić o ich wzmocnieniu76. Nie zwiększyły się również inwestycje europejskie w pań stwach partnerskich (tylko 1% wszystkich inwe-stycji europejskich skierowano do południowego regionu Morza Śródziemne-go), realizacja umów nie przyczyniła się do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju Europy i  południowych partnerów, integracja regionalna także po-została w sferze deklaracji. Następnie rozwój współpracy gospodarczej został spowolniony na skutek wprowadzenia przez Wspólnotę Europejską zaostrzo-nych przepisów dotyczących jakości importowazaostrzo-nych produktów do Europy. Posunięcie to wiązało się z  przygotowywaniem do rozszerzenia Wspólnoty o nowe państwa śródziemnomorskie – Hiszpanię i Portugalię oraz przygoto-waniami do budowy wspólnego rynku, po przyjęciu Jednolitego Aktu Euro-pejskiego w 1986 roku77.

74 C. Piening, Global Europe the European Union in World Aff airs, Lynne Rienner, Boulder 1997, s. 73–75.

75 Ibidem, s. 75.

76 P.J. Borkowski, Partnerstwo…, op. cit., s. 139.

Przyjęcie do Wspólnoty Europejskiej Grecji, Hiszpanii i Portugalii niosło ze sobą także korzyści dla państw południowego wybrzeża Morza Śródziem-nego. Rozciągnięcie granic Wspólnoty na Południe zwróciło większą uwagę na problemy państw leżących poza kontynentem78. Liczyła się już nie tylko wy-miana handlowa, ale również sprawy związane z bezpieczeństwem, wartościa-mi demokratycznywartościa-mi i  prawawartościa-mi człowieka. Państwa europejskiej dostrzegły konieczność podjęcia nowych działań przede wszystkim względem Maghrebu w celu wzmocnienia współpracy handlowej. Komisja opracowała projekt No-wej Polityki Śródziemnomorskiej. Przyjęcie jej zbiegło się ze zmianami w Eu-ropie Wschodniej. Przeniesienie punktu ciężkości polityki europejskiej na Wschód, zrodziło obawy o możliwość marginalizacji południowych sąsiadów w polityce europejskiej. Państwa Afryki Północnej zrozumiały, że tym razem same będą musiały walczyć o zainteresowanie Europy. Z tego powodu Maroko złożyło w 1987 roku prośbę o rozpoczęcie negocjacji akcesyjnym, co było ma-nifestem mającym na celu zwrócenie uwagi Europy na problemy rozwojowe państw śródziemnomorskich79.

1.2.2. Nowa Polityka Śródziemnomorska

Wraz z zakończeniem zimnej wojny Wspólnota rozpoczęła nowy etap współ-pracy z państwami śródziemnomorskimi80. Po upadku Związku Radzieckie-go i zjednoczeniu Niemiec, pojawiła się nowa możliwość dla rozwoju wielo-stronnego partnerstwa i  wzmocnienia Europy na arenie międzynarodowej. Równocześnie EWG z  racji nowych możliwości większą uwagę zwróciła na problemy państw Europy Środkowo-Wschodniej, angażując się w ich trans-formację81. Południowe państwa europejskie, z  racji swojego geografi cznego położenia zaczęły coraz mocniej podkreślać wagę regionu śródziemnomor-skiego w polityce zagranicznej EWG. Ich głównym celem było doprowadzenie do równowagi wymiaru wschodniego i południowego w polityce wspólnoto-wej. W 1989 roku Gianni de Michelis, włoski minister spraw zagranicznych, podkreślił konieczność równego traktowania państw śródziemnomorskim przy ustalaniu budżetu EWG na pomoc rozwojową82. Aktywna była również Francja oraz Hiszpania, która we wrześniu 1990 roku zgłosiła projekt zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Regionie Morza Śródziemnego

78 J. Zając, Gospodarcze aspekty Procesu Barcelońskiego, „Studia Europejskie” 2001, nr 4, s. 94.

79 J. Zając, Partnerstwo…, op. cit., s. 25.

80 P.J. Borkowski, Partnerstwo…., op. cit., s. 139.

81 J. Zając, Gospodarcze…, op. cit., s. 95.

82 E. Barbe, Barcelona conference: Launching a Pad of Process, „Mediterranean Poli-tics”, vol. 1, issue 1, June 1996, s. 20–24.

oparty na podobnych rozwiązaniach co KBWE83. Z inicjatywy Francji miesiąc później odbyła się w Rzymie konferencja z udziałem przedstawicieli Włoch, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Malty oraz pięciu członków Unii Arabskiego Maghrebu – Algierii, Tunezji, Maroka, Libii, Mauretanii, na której powołano Dialog 5+5. Intencją tej subregionalnej inicjatywy było wykreowanie stałego forum zajmującego się kwestiami bezpieczeństwa w regionie śródziemnomor-skim oraz stworzenie nowych struktur ułatwiających dialog oraz konsultację84. Ustalono, że co roku będą odbywać się wspólne spotkania na szczeblu mini-sterialnym. Jednak dialog został wstrzymany już dwa lata później na skutek zawieszenia stosunków z  Libią i  kryzysu politycznego w  Algierii85. W  1994 roku przyjęty został kolejny projekt grupujący państwa śródziemnomorskie, tym razem z  udziałem Egiptu oraz Tunezji, Algierii, Maroka, Turcji, Malty, Francji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. W ramach Forum dla Śródziem-nomorza, powstały trzy grupy robocze zajmujące się kwestiami politycznymi, gospodarczymi i kulturalnymi86.

W grudniu 1990 roku Rada Europejska zaproponowała nową formę współ-pracy w  ramach tzw. Nowej Polityki Śródziemnomorskiej. Jej powstanie po-przedzono dwoma raportami Komisji Europejskiej z listopada 1989 roku oraz z kwietnia 1990 roku87. Nowa Polityka Śródziemnomorska miała skuteczniej i dynamiczniej kształtować rozwój gospodarczy państw Afryki Północnej jak również i Bliskiego Wschodu oraz w większym stopniu uwzględniać warunki i potrzeb jej uczestników. Na jej powstanie miały także wpływ obawy Francji i Włoch o przyszłość współpracy, gdyż większe zainteresowanie EWG Europą Środkowo-Wschodnią mogło wpłynąć na marginalizację państw śródziemno-morskich w polityce wspólnotowej, szczególnie w zakresie pomocy fi nanso-wej88. Polityka nowej generacji miała wspierać proces reform gospodarczych oraz systemowych, przygotować grunt pod przyszłe inwestycje Wspólnoty, przede wszystkim w  państwach Afryki Północnej, poprawić dostępność do rynku oraz objąć je niektórymi projektami wspólnotowymi, wzmocnić współ-pracę w sektorach rolnym, energetycznym, fi nansowym i ochrony środowiska.

83 M. Lister, Th e European Union and the South– Relations with Developing Countries,

Routledge, London–New York 1997, s. 103–106.

84 P.J. Borkowski, Partnerstwo…., op. cit., s. 148.

85 S.C. Calleya, Th e Euro–Med Partnership and sub Regionalism, a Case of Regional Building, Institute of European Studies, Berkeley 2004, s.  25, http://repositories.

cdlib.org/ies/040424 [dostęp: 12.01.2010].

86 B. Khader, Th e European Union and the Arab World…, op. cit., s. 5–15.

87 Redirecting the Community’s Mediterranean Policy, Communication from the

Commission to the Council, SEC 89, SEC 90 fi nal, 1990, s. 5–23.

88 G. Bernatowicz, Proces barceloński jako jeden z instrumentów polityki

Nowym hasłem we wzajemnych stosunkach stała się koncepcja współrozwoju. W celu realizacji wyżej wymienionych założeń Wspólnota powołała fundusz MEDA89 oraz przeznaczyła środki w wysokości 4,405 mld ECU90. Jak podkre-śla J. Zając, polityka ta była próbą nawiązania wielostronnej współpracy oraz rozszerzenia jej na takie dziedziny jak telekomunikacja, energia i transport91. Program ten był również pierwszą próbą włączenia organizacji społeczeństwa