3 ENERGETYKA JĄDROWA W SYSTEMIE ENERGETYCZNYM POLSKI
3.6 Uwarunkowania polskiej energetyki węglowej
3.6.1 Kurcząca się baza paliwowa
3.6.1.1 Węgiel kamienny
Wg. danych Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG) udokumentowane zasoby bilansowe złóż węgla kamiennego wg. stanu na 31.12.2008r. wynosiły 43,201 mld t. Prawie
¾ tych zasobów to węgle energetyczne, a pozostałe ¼ to głównie węgle koksujące. Zasoby złóż zagospodarowanych stanowią obecnie 37,2 % zasobów bilansowych (16,082 mld t).
Węgiel wydobywany jest metodą podziemną. Dominującym systemem eksploatacji jest system ścianowy, z zawałem skał stropowych. Współczynnik wykorzystania zasobów geologicznych dotychczas wynosił 17%, co (teoretycznie) oznacza, że w przyszłości jedynie 17% z ogólnej ilości zasobów geologicznych może zostać wyeksploatowane [Kicki89]. Przy aktualnie szacowanej wielkości zasobów bilansowych daje to ok. 7,4 mld t – co przy obecnie stosowanym systemie wydobycia, w ilości na poziomie ok. 80 mln t/a, mogłoby wystarczyć na ok. 90 lat (wg. ARE S.A.90 do ok. 100 lat) – oczywiście w przypadku budowy nowych kopalń.
Zasoby operatywne szacuje się na ok. 4,8 mld t, zasoby łatwodostępne ok. 2,6 mld t, zaś wystarczalność zasobów operatywnych na 30-40 lat [Kicki, ARE 2007]. Przy czym, około 2030 r. wyczerpią się dotychczas eksploatowane pokłady węgla kamiennego.
Rys. 3.25. Zasoby i wydobycie węgla kamiennego w Polsce w latach 1989-2008 [Państwowy Instytut Geologiczny].
89 Jerzy Kicki: Baza surowcowa Polski – skrót (prezentacja). http://www.teberia.pl.
90 Określenie optymalnego zakresu i tempa rozwoju energetyki atomowej w Polsce w perspektywie 2030 r.
Agencja Rynku Energii S.A., Warszawa, kwiecień 2006.
Wydobycie węgla kamiennego w Polsce spada z roku na rok o kilka procent, przy szybko rosnących kosztach i cenach oraz rosnącym imporcie. Wg. danych Ministerstwa Gospodarki wydobycie węgla kamiennego w okresie dziesięciolecia 1997—2007 spadło o 36% (z 137,1 do 87,5 mln t). Zmiany zasobów i wydobycia węgla kamiennego w latach 1989-2008 ilustruje powyższy wykres opracowany przez PIG (Rys. 3.25).
Przyczyną wzrostu kosztów wydobycia i cen węgla są w dużej mierze coraz trudniejsze warunki geologiczne i większe głębokości (nierzadko przekraczające 1100 m) poziomów wydobywczych, lecz także presja na wzrost płac ze strony załóg kopalń, inspirowana przez wyjątkowo silne i mnogie związki zawodowe, które - konkurując ze sobą - częstokroć przelicytowują się w radykalizmie postulatów dotyczących płac i przywilejów górniczych, grożąc strajkami. Dodatkowo, ceny węgla zwiększają wysokie koszty jego transportu – okazuje się, że transport węgla na Pomorze tańszy jest z Chin niż koleją ze Śląska! Krajowy węgiel kamienny jest obecnie niekonkurencyjny w stosunku do importowanego, stąd z roku na rok zwiększa się import tego surowca – szczególnie dla zaopatrzenia odbiorców w północnej części kraju (10,5 mln t w 2009 r. – głównie z Rosji, USA i Czech).
Wg. prof. J. Lewandowskiego (Politechnika Warszawska) nie będzie możliwe utrzymanie dotychczasowej podaży węgla energetycznego i należy liczyć się ze spadkiem wydobycia z poziomu 80 mln t do 65 mln t, a i to w przypadku otwarcia nowych poziomów wydobycia91. Informację tę potwierdza prof. J. Dubiński z GIG, wg. którego jeśli górnictwo nie będzie inwestować w budowę nowych kopalń i pól wydobywczych, to w 2030r. będzie mogło wydobywać najwyżej ok. 40 mln t węgla, a jeśli zainwestuje w nowe poziomy i przekopy to możliwości wydobywcze będą na poziomie 63-64 mln t. Z danych zebranych przez naukowców z GIG wynika, że łączne potrzeby inwestycyjne górnictwa węgla kamiennego do 2020r. wynoszą blisko 28 mld zł. Dalsze przedłużenie żywotności górnictwa węgla kamiennego (o 40-50, może 60 lat) wymagałoby budowy nowych kopalń na obszarach nie zagospodarowanych przez istniejące kopalnie92..
Jednakże węgiel z pozyskiwany nowych pokładów (nie mówiąc już o nowych kopalniach, których budowy zresztą obecnie się nawet nie planuje) będzie na pewno znacznie droższy od wydobywanego obecnie i może okazać się jeszcze bardziej niekonkurencyjny w stosunku do węgla importowanego lub innych nośników energii.
Nawet po zrealizowaniu planowanych inwestycji należy liczyć się, w perspektywie lat 2020-2030, ze zmniejszeniem krajowego wydobycia węgla kamiennego o ok. ¼ w stosunku do obecnego poziomu i znacznego wzrostu jego cen.
3.6.1.2 Węgiel brunatny
Wg. danych PIG geologiczne zasoby bilansowe węgli brunatnych w Polsce w 2008 r.
wynosiły 13,563 mld t. Wydobycie w 2008 r. wyniosło 59,5 mln t. Wydobycie ma tendencje spadkową - od ok. 72 mln t w 1989r. do 59,5 mln t w 2008 r. Zmiany zasobów i wydobycia węgla brunatnego w latach 1989-2008 ilustruje poniższy wykres opracowany przez PIG (Rys. 3.26).
Największe i najważniejsze złoże węgla brunatnego występuje w Bełchatowie. Pochodzi z niego około 55% krajowego wydobycia. Pozostałą część krajowego zapotrzebowania na węgiel pokrywa wydobycie ze złoża Turów i złóż rejonu konińskiego: Pątnów i Adamów. Na złożu Bełchatów - pole Szczerców trwają prace udostępniające. Przygotowywane lub planowane są otwarcia nowych pól wydobywczych dla potrzeb zespołu elektrowni PAK: pole Tomisławice (kopalnia Konin) – co wzbudziło już wiele protestów, oraz Koźmin, Grochowy Siąszyce i Rogoźno (kopalnia Adamów)93.
91 Janusz Lewandowski: Możliwości rozwoju energetyki konwencjonalnej w Polsce. Materiały konferencji
„Przyszłość energetyki jądrowej w Polsce”. Warszawa, 6 grudnia 2007r.
Wystarczalność obecnie eksploatowanych zasobów szacuje się na ok. 30 lat [Kicki, ARE].
Ostatnie doniesienia94 mówią o udokumentowaniu wielkich zasobów węgla brunatnego w rejonie Legnicy i Gubina:
Złoża legnickie: ogółem 35-40 mld t, w tym 15 mld t zasobów udokumentowanych i nadających się do eksploatacji;
Złoża gubińskie: 4,5 mld t.
Rys. 3.26. Zasoby i wydobycie węgla brunatnego w Polsce w latach 1989-2008 [Państwowy Instytut Geologiczny].
ARE S.A. wystarczalność złóż legnickich, w przypadku ich całkowitego zagospodarowania, szacuje na ok. 45 lat. Realność wykorzystania tych złóż wydaje się być jednak dyskusyjna a nawet wątpliwa, ze względu na: koszty budowy kopalń odkrywkowych (nadkład o grubości ok. 200 m) czego efektem byłaby wysoka cena energii elektrycznej (zwłaszcza, że elektrownia musiałaby być już wyposażona w układ usuwania CO2 - CCS), problemy społeczne i ochrony środowiska (m.in. obszary chronione objęte programem „Natura 2000”).
Budowa kopalni odkrywkowej wiąże się z dewastacją rozległego terenu oraz koniecznością przesiedlenia tysięcy ludzi (na początek kopalnia na złożu Legnica-Zachód ma zająć połowę gruntów gminy Miłkowice), a nawet przeniesienia koryt 2 rzek (Czarna Woda, Kaczawa), linii kolejowej i dróg – zwłaszcza trasy projektowanej drogi szybkiego ruchu S-3 Legnica-Lubin95. Podobnie trudne do realizacji wydają się też plany eksploatacji złóż gubińskich, których eksploatacja wymagałaby wysiedlenia 11 wsi w gminach Brodów i Gubin9697.
Jeśliby obecny poziom produkcji energii elektrycznej z węgla miał być utrzymany także po 2030r. (przy przewidywanym spadku o ok. ¼ wydobycia węgla kamiennego), to konieczne byłoby zapewnienia dostaw węgla brunatnego na poziomie ok. 60 mln t/a, co nie będzie możliwe bez otwarcia nowych odkrywek. Alternatywą jest znacznie większa skala rozwoju energetyki jądrowej, która pokrywałaby wówczas nie tylko zasadniczą część
94 Zbigniew Kasztelewicz: Górnictwo i energetyka oparta na węglu brunatnym w I połowie XXI wieku w Polsce.
Konferencja PGE i SEP „Energetyka atomowa w Polsce”. Warszawa, 26.05.2008r.
95 J. Balcewicz – wywiad z prof. Z. Kasztelewiczem: Komu przeszkadza zagospodarowanie złoża legnickiego?
Sporo krzyku nie wiadomo o co… Energia Gigawat – kwiecień 2008.
96 Mieszkańcy gminy Brody boją się kopalni. Gazeta Wyborcza – Zielona Góra. CIRE.pl. 28.08.2008.
97 Węgiel brunatny w okolicach Gubina: za i przeciw. Gazeta Wyborcza – Zielona Góra. CIRE.pl. 14.09.2008.
przyrostu zapotrzebowania na energię, ale też sukcesywnie zastępowałaby elektrownie węglowe (zwłaszcza na węglu brunatnym, w miarę jak wyczerpywać się będą złoża węgla).