Kwestionariusz Relacje Ja – Inni

Do pomiaru spostrzegania wparcia emocjonalnego i wsparcia informacyjnego rówieśników w kontekście kształtowania się wizerunku ciała adolescentów użyto autorskiego narzędzia - Kwestionariusza Relacje Ja - Inni (Załącznik 10). Aby uniknąć trudności z werbalizacją problemów młodzieży związanych z ciałem, tradycyjne pozycje testowe w metodach samoopisowych przedstawiono w formie

25. Gdy patrzę na moich kolegów/koleżanki oceniam ich

talię/pas. 0,155 -0,131 0,669*

ilustracji. Ostateczna wersja kwestionariusz użyta w badaniach składa się z 24 ilustracji przedstawiających sytuacje, w których główny bohater doświadcza niezadowolenia z wyglądu lub podejmuje określone zachowania w celu zmiany swojego wyglądu i pyta rówieśników o informacje zwrotną dotyczącą przeżywanego dylematu. Głównymi bohaterami są dorastające dziewczęta i chłopcy, którzy borykają się z takimi problemami jak: chęć uzyskania szczupłej sylwetki, chęć uzyskania umięśnionej sylwetki nadwaga, chęć zmiany wyglądu jakiejś części ciała, stosowanie diet odchudzających lub stosowanie suplementów diety na wzrost masy ciała i masy mięśniowej. Na niektórych ilustracjach również inne postacie w grupie rówieśniczej ujawniają swoje myśli i uczucia. Obok ilustracji znajduje się pytanie: „Co powiedzieli koledzy/koleżanki?” oraz cztery lub pięć możliwych informacji zwrotnych rówieśników dotyczące problemu głównego bohatera. Zadaniem badanej osoby jest uszeregować podane wypowiedzi od 1 do 4, lub 5 w zależności od tego, która z odpowiedzi nasuwa się badanemu jako pierwsza, druga, trzecia, czwarta lub piąta.

Konstrukcja narzędzia składała się z kilku etapów. Pierwszym etapem było przeprowadzenie badań fokusowych wśród gimnazjalistów i licealistów, mających na celu uzyskanie informacji na temat spostrzegania przez nich wpływu rówieśników na kształtowanie się wizerunku ciała. Na postawie informacji uzyskanych w wywiadach grupowych stworzono opis 29 sytuacji, w których adolescenci doświadczają niezadowolenia z wglądu. Sytuacje te przedstawiono w formie graficznej. Drugi etap konstruowania narzędzia stanowiły badania pilotażowe wśród 74 adolescentów których zadaniem było zamieszczenie odpowiedzi rówieśników w tzw. dymkach na ilustracjach. W analizie odpowiedzi badanych przyjęto procedurę postępowania w porządkowaniu danych jakościowych (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001).

Przeszkolone pięcioosobowe zespoły sędziów kompetentnych przyporządkowywały wypowiedzi badanych do poszczególnych kategorii pojęciowych związanych z udzielanym wsparciem emocjonalnym bądź informacyjnym. Najczęściej występujące, typowe odpowiedzi badanych, oraz zakwalifikowane zgodnie przez sędziów kompetentnych do tej samej kategorii, zostały wybrane do ostatecznej wersji kwestionariusza. Usunięto ilustracje, które badanym nie kojarzyły się z doświadczaniem dylematów związanych z ciałem oraz wprowadzono poprawki graficzne mające na celu lepsze zrozumienie przedstawianej sytuacji. Trzeci etap konstruowania narzędzia stanowiło badanie pilotażowe ostatecznej wersji

kwestionariusza w postaci 24 ilustracji i zamieszczonych obok odpowiedzi, które szeregowali badani.

Ostatnim, czwartym etapem badań było ponowne zweryfikowanie zgodności odpowiedzi z przyjętą kategorią opisową. Zespół sędziów kompetentnych stanowiło pięciu psychologów praktyków, zajmujących się pomocą psychologiczną młodzieży.

Sędziowie zostali zapoznani z definicjami kategorii opisowych oraz zasadami oceniania zgodności itemu z kategorią opisową, do której został wcześniej przyporządkowany. Jeśli sędzia spostrzegał dany item jako zgodny w wysokim stopniu z kategorią opisową, do której go przyporządkowano, nadawał mu ocenę 5, jeśli za zgodny w znacznym stopniu – ocenę 4, jeśli w przeciętnym stopniu – ocenę 3, jeśli w niskim stopniu – ocenę 2, jeśli uznał, że jest brak zgodności pomiędzy odpowiedzią a kategorią – ocenę 1. Ze względu na niewielką rozpiętość wariancji ocen sędziów kompetentnych, w dalszej analizie brano pod uwagę średnie ocen sędziów i zrezygnowano z obliczania wskaźnika rzetelności W-Kandella. Średnie ocen sędziów kompetentnych wahają się od 3,6 do 5.0. Oceny te zawiera Załącznik 9.

Szczegółowy opis konstruowania narzędzia Relacje Ja – Inni przedstawiono w artykule „Konstruowanie kwestionariusza Relacje Ja – Inni” (Głębocka, Wieteska, 2013). Wersja kwestionariusza zastosowana w badaniach znajduje się w Załączniku 8.

Narzędzie zawiera siedem skal: wsparcie emocjonalne, doradzanie zmiany wyglądu, konstruktywne doradzanie diet, destruktywne doradzanie diet i suplementów diety, doradzanie sportu, doradzanie wsparcia ekspertów, wyśmiewanie wyglądu. Skala wyśmiewanie nie odnosi się bezpośrednio do spostrzeganego wsparcia ze strony rówieśników, ale zachowania mierzone przez nią stanowią przeciwieństwo komunikatów stanowiących wsparcie emocjonalne. Skala ta została wyodrębniona zarówno na etapie w badaniach pilotażowych, jak i w późniejszych ocenach sędziów kompetentnych. Dokonano także oceny rzetelności poszczególnych skal kwestionariusza. Wskaźniki te przedstawia tabela 10.

Tabela 10. Wskaźniki rzetelności podskal Kwestionariusza Relacje Ja - Inni Lp. Podskale Kwestionariusza Ja - Inni Alfa-Cronbacha

1. Skala wsparcie emocjonalne 0,87

2. Skala wyśmiewanie wyglądu 0,92

3. Skala konstruktywne doradzanie diet 0,53

4. Skala destruktywne doradzanie diet i suplementów diety 0,63

5. Skala doradzanie sportu 0,73

7. Skala doradzanie wsparcia ekspertów 0,24

Punktacja dla każdej skali jest liczona osobno. Wyniki w poszczególnych skalach pokazują poziom poszczególnych typów wsparcia udzielanego rówieśnikom, a w skali – wyśmiewanie – poziom spostrzeganego wyśmiewania wyglądu. Im niższy wynik uzyskany w poszczególnej skali, tym wyższy poziom badanej zmiennej.

Ze względu na brak metod badających problematykę wsparcia rówieśniczego adolescentów dotyczące takiego specyficznego obszaru jakim jest wizerunek ciała, trudno było ocenić trafność kryterialną narzędzia Relacje Ja-Inni. W związku z tym zastosowano analizę korelacji narzędzia ze skalami Kwestionariusza Percepcji Komunikatów Rówieśniczych, Kwestionariusza Ja Odzwierciedlonego, Kwestionariusza Komunikatów na Temat Rówieśników. Wskaźniki korelacji przedstawia tabela 11.

Tabela 11. Wskaźniki korelacji skal Kwestionariusza Relacje Ja – Inni ze skalami:

Kwestionariusza Percepcji Komunikatów Rówieśniczych, Kwestionariusza Ja Odzwierciedlonego, Kwestionariusza Komunikatów na Temat Rówieśników

Przedstawione w tabeli niskie wartości wskaźników korelacji między skalami Kwestionariusza Relacje Ja – Inni a niektórymi skalami kwestionariuszy badających różne typy krytyki wskazują na to, że problematyka związana z oceną wyglądu jest różnie postrzegana w zależności od przyjętej w narzędziu badawczym perspektywy.

Badani oceniają inaczej sytuacje społeczne, w których przedmiotem oceny jest wygląd innych jednostek, a inaczej gdy spostrzeganie to dotyczy społecznych ocen ich własnego wyglądu, lub gdy badani z perspektywy „ja” oceniają wygląd innych osób.

Stanowi to ważny wniosek do badań nad Kwestionariuszowe Relacje Ja - Inni i problematyką dotyczącą społecznej oceny wyglądu.