Rola rozmów z rówieśnikami na temat wyglądu w kształtowaniu wizerunku ciała adolescentów

Wraz z wejściem w okres dorastania stopniowo wzrasta znaczenie relacji z rówieśnikami dla dobrostanu adolescentów. Zmiany w relacjach psychospołecznych i poszerzenie się sieci wsparcia splata się z intensywnymi zmianami w obszarze ciała.

Dzieci i dorastający poznają i internalizują społeczne normy dotyczących atrakcyjności fizycznej i odnoszą je do siebie oraz swoich rówieśników. Angażując się w bliskie relacje z rówieśnikami, adolescenci rozmawiają ze sobą na temat dostrzeganych u siebie zmian fizjologicznych związanych z dojrzewaniem, wyglądu i atrakcyjności fizycznej. Zdaniem Diane Jones (2004) młodzież przechodzi w okresie dorastania swoisty „trening wyglądu”, polegający na rozmowach o ciele, koncentracji na wyglądzie, wzmacnianiu wyglądu jako wartości i promowaniu własnych norm związanych z wyglądem. Rozmowy na temat wyglądu i ilość czasu na niego

przeznaczona może być swoistym oddziaływaniem rówieśników na wizerunek ciała adolescentów.

Badania potwierdzają, że młodzież często rozmawia o swoim wyglądzie, ale dziewczęta znacznie częściej niż chłopcy angażują się w rozmowy na ten temat (Johnes, 2004; Johnes i Crowford, 2006; Murray i in., 1995, Lawer, Nixson, 2001).

Treść tych rozmów jest odmienna w zależności od płci. Dziewczęta rozmawiają na temat sposobów zmniejszenia wagi i demonstrują niezadowolenie w własnego ciała.

Chłopcy rozmawiają na temat sposobów uzyskania muskulatury oraz sposobów zwiększenia wagi (Johnes, 2004; Johnes i Crowford, 2006). Wiele badań eksploruje problematykę presji wywieranej przez dziewczęta poprzez rozmowy o wyglądzie na wizerunek ciała koleżanek i przyjaciółek. Mniej miejsca w literaturze poświęcono problematyce rozmów o wyglądzie wśród dorastających chłopców.

Po raz pierwszy znaczenie rozmów na temat wyglądu wśród adolescentów zbadali Nichter i Vuckovic (1994) używając terminu „fat talk” (rozmowy o tkance tłuszczowej) na określenie pozytywnych i negatywnych komentarzy na temat wyglądu adolescenta usłyszanych od rodziny i przyjaciół. Odkryli oni, że komunikowanie przez dorastające dziewczęta stwierdzenia, takie jak: „Jestem zbyt gruba” służą dorastającym dziewczętom nie tylko informowaniu o niezadowoleniu z wyglądu, ale także wyrażaniu złego nastroju i stanowi potwierdzenie norm panujących w grupie rówieśnic. Wśród dorastających dziewcząt istnieją wyraźne normy grupowe dotyczące wizerunku ciała. Są nimi: wyrażanie niezadowolenia z wyglądu oraz stosowanie diet odchudzających. Mini Nichter (2000) odkryła, że dziewczęta wierzą, że jeśli nie będą narzekać na swoje ciała jak ich koleżanki, to mogą być odebrane jako osoby chwalące się swoim wyglądem. Oznacza to, że wspólne narzekanie na wygląd stanowi swoisty rytuał przynależności do grupy dorastających dziewcząt. Prezentowanie zadowolenia ze swojego ciała lub zachowanie milczenia, gdy inne dziewczęta deprecjonują swoje ciała, mogłoby oznaczać wykluczenie z grupy i utratę wsparcia koleżanek. Dziewczęta zaangażowane w rozmowy na temat ciała uzyskują wysoką akceptacje rówieśniczą, ale jednocześnie są pod silnym wpływem rówieśnic w obszarze wizerunku ciała (Nichter i Vuckovic, 1994; Paxton i in. 1999; Nichter, 2000). Również inni badacze – Gapiński i współpracownicy (2003), a także Lauren Britton i współpracownicy (2006) potwierdzili funkcjonowanie wśród adolescencyjnych dziewcząt i młodych kobiet normy w postaci rozmów o wyglądzie, którego celem jest dewaluacja swojego wyglądu.

Badania potwierdzają, że zaangażowanie dziewcząt w rozmowy o wyglądzie wiąże się z wyższym poziomem niezadowolenia z własnego ciała (Lawer, Nixon, 2001; Stice, Maxfield, Wells, 2003). Z kolei badania Margaret Lawer i Elizabeth Nixon (2001) pokazały, że rozmowy z rówieśnikami o wyglądzie nie są znaczącym predyktorem niezadowolenia z ciała u dorastających chłopców.

W badaniu eksperymentalnym Stice, Maxfield i Wells (2003) zbadali wpływ rozmów „fat talk” na wizerunek ciała młodych kobiet. Badane studentki uczestniczyły w rozmowie, w której szczupła kobieta narzekała na swoją tkankę tłuszczową i mówiła, że chciałaby zrzucić wagę. Po tej ekspozycji u badanych dziewcząt znacząco wzrósł poziom niezadowolenia z ciała w porównaniu z dziewczętami z grupy kontrolnej, które uczestniczyły w rozmowie na neutralny temat. W innym badaniu Louise Ousley, Elizabeth Cordero i Sabina White (2008) używając własnego narzędzia do badania „rozmów o wyglądzie”, zapytali studentki, jak często uczestniczą w podobnych rozmowach z przyjaciółkami. Studentki z zaburzeniami odżywiania znacznie częściej poruszały tematy związane z wyglądem niż inne dziewczęta.

Angażowały się w te rozmowy częściej niż raz w tygodniu, a większość z nich przyznała, że rozmawiała na ten temat poprzedniego dnia. Spośród różnych tematów związanych z wyglądem badane dziewczęta z zaburzeniami jedzenia najczęściej rozmawiały o wyglądzie innych osób niż o jedzeniu, ćwiczeniach i własnych obawach zwianych z przytyciem. Rezultaty tego badania dowodzą, że dziewczęta związane z patologią zaburzeń odżywiania, rozmawiając często z rówieśnicami o wyglądzie innych osób prawdopodobnie tym samym częściej dokonują porównań społecznych w obszarze wizerunku ciała.

Podobnie w badaniach przeprowadzonych na dużej grupie adolescencyjnych dziewcząt (377 dziewcząt) McCabe i Ricciardelli (2003) z zaskoczeniem odkryły, że informacje zwrotne od przyjaciółek są znaczącymi predyktorami stosowania strategii wzrostu masy ciała i stosowania suplementów diety, lecz nie są predyktorem dla stosowania strategii spadku masy ciała przez dorastające dziewczęta. Autorki badań sugerują, że prawdopodobnie presję ze strony przyjaciółek na stosowanie strategii spadku wagi odczuwają głównie dziewczęta zaangażowane już w działania mające na celu redukcje wagi.

Rozmowy na temat wyglądu są dla dziewcząt okazją do porównywania swojego ciała z ciałem koleżanek. Lauren Shoemaker i Wyndol Furman (2007)

z atrakcyjnymi fizycznie rówieśnicami prowadzą do wzrostu negatywnego nastroju i niezadowolenia z wyglądu. Badacze zaaranżowali rozmowy, które miały być odzwierciedleniem rozmów kobiet na temat wyglądu i utraty wagi. W jednej z rozmów badane dziewczęta uczestniczyły w rozmowie, w której eksperymentator mówił o wizerunku szczupłego ciała. W drugiej sytuacji eksperymentator komplementował wygląd badanych i zachęcał do odczuwania zadowolenia ze swojego ciała. Uczestniczkom pierwszej sytuacji wzrósł nastrój negatywny, uczestniczkom drugiej sytuacji wzrósł nastrój pozytywny.

Z kolei Kristofer Ferguson i współpracownicy (2011) w przeprowadzonych badaniach eksperymentalnych wykazali wpływ porównań z rywalizującymi rówieśnicami na niezadowolenie z wyglądu u dorastających dziewcząt i młodych kobiet. Uczestniczki z grupy eksperymentalnej oglądały telewizyjny program, w którym występowała atrakcyjna szczupła kobieta ubrana w seksowną sukienkę. Jej seksualną rywalizację podkreślał makijaż, a także aktywne zaangażowanie w rozmowę z nią męskiego uczestnika programu. Uczestniczki z grupy kontrolnej obejrzały program, w którym również występowała atrakcyjna szczupła kobieta, lecz bez makijażu i w neutralnym stroju. Po ekspozycji telewizyjnego programu, dziewczęta i kobiety z grupy eksperymentalnej doświadczyły wzrostu niezadowolenia z ciała w porównaniu z dziewczętami i kobietami, które oglądały program bez udziału atrakcyjnej i seksownie ubranej kobiety. Badania potwierdziły, że predykatorem niezadowolenia z ciała była obecność atrakcyjnej rywalizującej rówieśnicy, a sam wpływ ekspozycji telewizyjnego programu okazał się mało znaczący. Podsumowując, że rozmowy na temat wyglądu wśród dorastających dziewcząt, ale także i chłopców z jednej strony zapewniają poczucie przynależności do grupy rówieśniczej, a z drugiej strony mogą negatywnie oddziaływać na podejmowane przez dorastających zachowania względem własnego ciała.