Literatura przedmiotu opisuje niezadowolenie z wyglądu u adolescencyjnych dziewcząt i kobiet jako jest jeden z głównych czynników predysponujących do rozwoju zaburzeń odżywiania (Polivy, Herman, 2002; Thomson, Shroff, 2006; Stice, 1994, 2002). Niezadowolenie z wyglądu, wyrażające się w przeżywaniu dyskomfortu w stosunku do swojego ciała i jego poszczególnych części, leży u podstaw zachowań mających na celu kontrolę wagi i zmianę kształtów swojego ciała. W literaturze podkreśla się również znaczenie „dążenia do szczupłości” (drive for thiness) oraz
w podejmowaniu zachowań mających na celu kontrolę wagi i przyczyniających się do rozwoju zaburzeń odżywiania. Dążenie do szczupłości jest definiowane przez Gardnera i współpracowników (1983: za Brytek-Matera, 2009) jako nadmierna koncentracja na diecie, zaabsorbowanie masą ciała oraz dążenie do uzyskania szczupłej sylwetki. Z kolei Yelena Chernyak (2008 za: Brytek-Matera, 2009) definiuje
„dążenie do bycia szczupłą” jako posiadane masy ciała 15% normy właściwej dla wieku i wzrostu jednostki.
Dorastające dziewczęta częściej niż dorastający chłopcy są niezadowolone ze swojego wyglądu i stosują różne strategie zrzucania wagi, poprzez które dążą do uzyskania szczupłej sylwetki ciała (Ala, Ludden, Lally, 2007; Field, Camargo, Taylor, 2001; Neumark-Sztainer, Hannah, 2000; Mänkinen i wsp., 2012, McCabe, Ricciardelli, 2003). Również dorastający chłopcy, którzy chcą mieć szczuplejszą sylwetkę, wierzą, że odchudzanie jest skuteczną metodą utraty wagi (Ricciardelli, McCabe, 2001b).
W kulturze Zachodu przekazy medialne nie tylko upowszechniają ideały kobiecego i męskiego ciała, które przyczyniają się do wzrostu niezadowolenia z wyglądu, ale także popularyzują informacje na temat różnych sposobów kontroli wagi jako środka prowadzącego do osiągniecia idealnej sylwetki. Młodzież, podobnie jak dorośli, stosuje różne metody utraty wagi, np. poprzez ograniczanie ilości spożywanego jedzenia, eliminowanie mięsa z diety, unikanie słodyczy, czy w końcu spożywanie większej ilości warzyw i owoców (Fulkerson, McGuire, Neumark–
Sztainer, Story, French, Pery, 2002; Campolad, Akdemir, Ozaby, 2005; Nowak, Speare, Crawford, 1996 za: Głębocka 2009, McCabe, Ricciardelli, 2001a).
Longitudinalne badania Alison Field i współpracowników (Field, Camargo, Taylor, Berkey, Roberts, Colditz, 2001) pokazały, że dzieci i młodzież we wczesnej fazie dorastania jest skoncentrowana na wadze i stosuje stale diety. Wśród badanych osób w wieku 9 do 14 lat 6% dziewcząt i 2% chłopców było w wysokim stopniu skoncentrowanych na swojej wadze, a 2% dziewcząt i 1% chłopców było stale na diecie.
Badania przeprowadzone wśród tureckiej młodzieży wskazują na to, że również adolescenci spoza kręgu kultury Europy Zachodniej stosują metody utraty wagi. Młodzież mieszkająca w Istambule, uważanym za pomost pomiędzy Europą i Azją, stosowała metody odchudzania: 49,6% badanych adolescencyjnych dziewcząt
było często lub czasami na diecie oraz 22,1 % adolescencyjnych chłopców stosowało często lub czasami dietę odchudzającą (Campolad, Akdemir, Ozaby, 2005).
Badacze problematyki różnicują w badaniach stosowanie przez młodzież diety polegających na ograniczaniu jedzenia i zmianie składników pokarmowych na mniej tłuste i kaloryczne od tzw. skrajnych metod utraty wagi (extreme weight loss strategies), takich jak: spożywanie tabletek odchudzających, środków przeczyszczających oraz stosowanie wymiotów. Zachowania te są symptomami zaburzeń odżywiania. Według badań Dianne Neumark-Sztainer i współpracowników (2002) 12.4% dorastających dziewcząt i 4.6% dorastających chłopców stosuje restrykcyjne sposoby odchudzania.
Niepokojący jest fakt, że diety odchudzające stosują zazwyczaj nastolatki, o normalnej wadze ciała (Kołoło, Woynarowska, 2004). Międzynarodowe Badania Zachowań Zdrowotnych Młodzieży Szkolnej (HBSC) pokazują, że Polska jest krajem, w którym poziom tego zjawiska jest wyższy od średniej krajów Europy Zachodniej i Ameryki Północnej biorących udział w badaniach (Woynarowska, Kołoło 2023;
Małkowska-Szkutnik 2011). Tabela przedstawia porównanie danych dotyczących dziewcząt i chłopców deklarujących stosowanie diet odchudzających w Międzynarodowym Badaniu Zachowań Zdrowotnych Młodzieży Szkolnej (HBSC) w 2002 i 2010 roku.
Tabela 1. Odsetek dziewcząt i chłopców deklarujących stosowanie diety odchudzającej – porównanie wyników badania Zachowań Zdrowotnych Młodzieży Szkolnej (HBSC) w 2002 i 2010 roku
Grupa badanej młodzieży 2002 rok 2010 rok
Dziewczęta 11-12-letnie 12,2% 17,8%
Dziewczęta 13-14-letnie 21,7% 19,6%
Dziewczęta 15-16-letnie 25,5% 23,1%
Chłopcy 11-12-letni 11,5% 18,7%
Chłopcy 13-14-letni 8,3% 12,4%
Chłopcy 15-16-letni 6,7% 10,7%
Opracowanie na podstawie raportu Zachowań Zdrowotnych Młodzieży Szkolnej (HBSC) z 2002 i 2010 roku (Woynarowska, Kołoło 2002; Mazur, Małkowska-Szkutnik 2011).
Na przestrzeni 8 lat znacząco wzrósł odsetek dziewcząt w wieku 11-12 lat stosujących diety odchudzające oraz chłopców we wszystkich grupach wiekowych. Ponadto wraz z wiekiem wzrasta odsetek odchudzających się dziewcząt, a maleje odsetek chłopców stosujących diety odchudzające.
Restrykcyjne odchudzanie, a także stosowanie innych skrajnych metod odchudzania przez adolescentów, może prowadzić do niedoborów pokarmowych, zakłócenia procesów wzrostu i dojrzewania organizmu, problemów psychicznych oraz rozwoju zaburzeń odżywiania (Pilecka, 2011). Samodzielna zmiana nawyków żywieniowych i nieuzasadnione odchudzanie się przez adolescentów stanowi poważne zagrożenie dla ich zdrowia (Lien, Lytle, Klepp, 2001 za: Pilecka, 2011).
W badaniach przeprowadzonych przez Stica (1994, 2001) stosowanie diet i restrykcyjne odchudzanie było zmienną pośredniczącą pomiędzy niezadowoleniem z wyglądu a napadowym jedzeniem wśród dorastających dziewcząt i kobiet. Podobne rezultaty uzyskały Lisa Ricciardelli i Marita McCabe (2001b) w stosunku do adolescencyjnych chłopców. Późniejsze badania Ricciardelli i McCabe (2009) pokazały, że dorastające dziewczęta prezentują wyższy poziom zachowań bulimicznych niż dorastający chłopcy, zaś w grupie dziewcząt z nadwagą odnotowany wyższy poziom tych zachowań niż u dziewcząt z normalną wagą ciała. Badania Alison Field i współpracowników (1999) pokazały, że stosowanie środków przeczyszczających oraz wymiotów jako kontroli wagi dotyczy częściej dorastających dziewcząt z nadwagą niż chłopców z nadwagą. Zachowania bulimiczne badanych dziewcząt znacząco wzrastały między 13 a 14 rokiem życia. Badacze są zgodni co do tego, że stosowaniem restrykcyjnych metod odchudzania zagrożone są przede wszystkim dziewczęta, które w porównaniu z rówieśnicami charakteryzują się wyższą masą ciała, wyższym poziomem niezadowolenia z wyglądu i niskim poczuciem własnej wartości. (Ata, Ludden i Lally, 2007; Mäkinen i wsp., 2012; Ricciardelli i McCabe, 2009).
Według Janet Polivy i Petera Hermana (1985, 2002) restrykcyjna dieta poprzez zaburzenie wrażliwości organizmu na sygnały głodu przyczynia się do napadów jedzenia i cyklów przeczyszczania się (Polivy i Herman 1985, 2002). Objawy te są charakterystyczne dla bulimii psychicznej.