która i na lasy sprowadziła niewyobrażal
ną klęskę. I choć system powojenny oraz ogromne potrzeby rozwijającej się wów
czas gospodarki nie bardzo lasom sprzy
jały, dzięki leśnikom ich gospodarstwo przetrwało.
W latach 1969-1990 na powrót zaczę
ły się w nim korzystne przemiany.
W grudniu 1968 roku rozporządzeniem Rady Ministrów powołano ponownie or
ganizację gospodarczą pn. Lasy Pań
stwowe. Nadano im osobowość prawną, wpisano do rejestru przedsiębiorstw. La
sy publiczne, jako organ administracji pań
stwowej, zaczęły funkcjonować według zasad rozrachunku gospodarczego. Dodaj
my, w bardzo trudnych warunkach kata
strofalnego zniszczenia środowiska natu
ralnego.
Po transformacji ustrojowej, w 1991 r.
przyszła im z pomocą nowa ustawa o lasach. Zapisano w niej konieczność za
chowania i wielofunkcyjnego użytkowa
nia lasów przez obecne i przyszłe poko
lenia.
W lipcu 2001 roku tę podstawową za
sadę utrwaliła kolejna ustawa o zachowa
niu narodowego charakteru strategicz
nych zasobów naturalnych kraju. Jej Art. 3. brzmi: „gospodarowanie strategicz
nymi zasobami naturalnymi jest prowadzo
T W @ R
ne zgodnie z zasadą zrównoważonego roz
woju w interesie dobra ogólnego”.
Był to pierwszy obywatelski ustawowy projekt, który miał strzec w sposób szcze
gólny zasoby naturalne, stanowiące wła
sność Skarbu Państwa, w tym lasów, nie podlegających przekształceniom własno
ściowym!
Zabójczy haracz
D
okładnie 28 stycznia 2014 roku, na krótko przed zbliżającym się jubileuszem 90-lecia Lasów Państwowych Sejm przyjął zmiany w ustawie o lasach koalicyjną większością głosów PO i PSL.
Przy zgodnym sprzeciwie całej opozycji.
Od prawej do lewej strony, co prawie się nie zdarza.
Nowe zapisy nałożyły na PGL „Lasy Państwowe” obowiązek odprowadzania od 2016 roku do budżetu państwa dwu pro
cent rocznych przychodów ze sprzedaży drewna. Niezależnie od tej ustawowej da
niny, w tym i następnym roku mają też PGL LP, zgodnie ze znowelizowaną usta
wą, zasilić kasę państwa kwotą 1,6 miliar
da złotych z kapitału własnego. To znaczy wpłacić 800 min złotych w 2014 roku i ta
ką samą sumę w roku 2015! Wpłaty ma
ją być dokonywane w równych ratach kwartalnych.
Szokuje nie tylko wysokość kwot, wy
pracowanych przez Lasy Państwowe na cele publiczne, z ochroną strate
gicznych zasobów środowiska - na
szego dobra narodowego na czele.
Równie silne emocje budzi sposób pro- cedowania nowelizacji ustawy, jak i oko- łorządowe uzasadnienia skutków tej regulacji.
Bez powoływania się na rzetelne analizy ekono
miczne oraz opinię pu
bliczną ferują one oceny powierzchowne i niepraw
dziwe. W rodzaju: dodat
kowe kwoty z leśnictwa, trafiające do budżetu pań
stwa nie wpłyną negatyw
nie na realizację jego zadań ustawowych czy stwier
dzenie, że projekt założeń do zmian ustawy o lasach był konsultowany społecz
nie. Tymczasem umiesz
czono go tylko w ostatniej chwili na stronie interneto
wej Rządowego Centrum Legislacji i Ministerstwa Środowiska!
Próby sięgania po le
śne pieniądze czy pomy
sły o sprywatyzowaniu polskich lasów publicz
nych, zdarzały się wcze
śniej .
Las skoszony przez tornado
Pierwsza miała miejsce na przełomie stu
leci, gdy rząd Jerzego Buzka przedstawił projekt ustawy, zmieniającej status praw
ny przedsiębiorstwa Lasy Państwowe na jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.
Gdyby do tego doszło, dziś część lasów by
łaby już sprywatyzowana. Pozostała, pań
stwowa ich część podzieliłaby z pewnością los takich strategicznych branż gospodar
czych Polski jak np. stoczniowa czy nie
wypłacalna górnicza. Ale jest ich więcej.
Źle zarządzane państwowe spółki, obcią
żały i dalej obciążają dziurawy budżet.
Nie powiodło się również drugie podej
ście do włączenia zbyt dobrze gospodaru
jących w imieniu Skarbu Państwa Lasów Państwowych do sektora finansów pu
blicznych w 2010 roku. Zebrano milion podpisów.przeciw, minister Rostowski wy
cofał się ze swojego pomysłu.
Tym razem poszło błyskawicznie, cho
ciaż społeczeństwa nikt o zgodę nie pytał!
Tempem procedowania nowelizacji o lasach zaskoczeni zostali nawet sami leśnicy.
W kosmicznym tempie
M
inister Środowiska wprawdzie zaprosił stowarzyszenia i organizacje leśne oraz dyrektorów Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych na kon
sultacje projektu nowelizowanej rządo
wej ustawy o lasach, gotowego już 18 grudnia ub. roku, ale... email w tej spra
wie rozesłano w okresie świątecznym, dokładnie 27 grudnia ub. roku. Zainte
resowani dyrektorzy i związkowcy mie
li się stawić 2 stycznia br. Wcześniej o ta
kim kształcie projektu nie byli informowani. Nie było też możliwości przekonsultowania go wewnątrz leśnych środowisk. Obecni na spotkaniu zdoła
li jedynie podtrzymać swoje stanowisko z argumentem, że PGL Lasy Państwowe mogą bez szkód dla gospodarki leśnej przekazać w dwu najbliższych latach maksymalnie 1 miliard złotych. Pod wa
runkiem, że wyhamują inwestycje
Pejzaż beskidzki po gradacji komornika
i wprowadzą niekorzystny dla lasów pro
gram oszczędnościowy. Poprosili też o przesunięcie terminu procedowania no
welizacji ustawy i ustalenia terminu mogących odbyć się konsultacji z orga
nizacjami leśnymi. Bezskutecznie.
Już 7 stycznia do Marszałek Sejmu tra
fia z kancelarii premiera projekt ustawy 0 zmianie ustawy o lasach. Z informacją, że do prezentowania stanowiska Rządu jest upoważniony Minister Środowiska, (czyli powołany niedawno Maciej Gra
bowski, finansista. Ten sam, który pod
czas prezentacji nowego gabinetu mini
strów oświadczył, że jego głównym zadaniem jest przyśpieszenie wydobycia gazu łupkowego. I jak się wkrótce mia
ło się okazać - także łatanie lasami dziury budżetowej).
Marszałek Sejmu Ewa Kopacz już na
stępnego dnia - 8 stycznia kieruje projekt tej ustawy do Komisji Finansów Publicz
nych oraz Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
Po pierwszym jego czytaniu w komisjach, a nie na posiedzeniu plenarnym Sejmu, ko
misje wnoszą: „Wysoki Sejm uchwalić ra
czy projekt ustawy z druku 2041 bez po
prawek.”
I uchwalił koalicyjną większością gło
sów nowelizację ustawy o lasach z 1991 r. Według scenariusza jej pomysłodawców 1 wnioskodawców. Bez poprawek, ale na szczęście, przy narastającym sprzeci
wie wszystkich partii opozycyjnych i wszystkich autorytetów leśnictwa!
Można sądzić, że prawdziwa burza w sprawie lasów dopiero przed nami.
Zgody nie ma!
P J Q już rozpoczęło zbieranie podpi- F l i J sów o przeprowadzenie ogólno
krajowego referendum nie tylko w spra
wie przyszłości lasów państwowych, ale i zapobieżeniu wolnemu obrotowi polską ziemią od 2016, na co zezwoli zapis z Traktatu Akcesyjnego z Unią.
Krajowy Sekretariat Zasobów Natu
ralnych, Ochrony Środowiska i Leśnic
twa NSZZ „Solidarność” w swoim piśmie do Prezydenta RP napisał o bul
wersującym dla Związku braku jakich
kolwiek konsultacji w sprawie uchwa
lonych zmian w ustawie o lasach.
Uchwalonych w trybie nadzwyczaj
nym, co jest niedozwolone w przypad
ku stanowienia prawa o daninach pu
blicznych. Zdaniem związkowców złamano również zakaz działania prawa wstecz (skoro 1,6 mld złotych wyrwa
ne dla budżetu to oszczędności z kilku
nastu ostatnich lat) oraz zasadę równo
ści podmiotów wobec prawa (opłatami obciążono tylko PGL „Lasy Państwo
we”, gospodarujące na 77 proc. leśnej powierzchni kraju).
Przeciwko takiej zmianie ustawy czyli kolejnemu uchyleniem drzwi dla prywa
tyzacji osłabionych na początek finanso
wo, z czasem też kondycyjnie, Lasów Pań
stwowych, są (z wyjątkami), byli ministrowie środowiska, wszystkie orga
nizacje leśne i przyrodnicze oraz autory
tety naukowe w tej dziedzinie.
Szkoda tylko, że ludzie tak mało o grze lasami wiedzą. To widać temat mało me
dialny. Wyjaśniają najpełniej stanowisko Polskiego Towarzystwa Leśnego, jednej z najstarszych tego typu organizacji w Eu
ropie. (Działa od 1882 roku, skupia po
nad 4,7 tys. członków).
Czytamy w nim m.in.: rozumiemy po
trzebę wzmocnienia finansów państwa z zasobów Lasów Państwowych, ale spo
sób, jaki zaproponowano, poprzez zmia
ny w ustawie o lasach z 1991 r. budzi nasz zdecydowany sprzeciw. Kwoty skumulo
wane w ciągu dwu lat (2014 i 2015 r.) oraz po ponad 100 min zł rocznie w każdym na
stępnym rokiem, to kwoty olbrzymie.
Oznaczają one opodatkowanie każdego hektara drzewostanu Lasów Państwo
wych kwotą prawie 115 zł, co daje rocz
nie 1,9 min zł na przeciętne nadleśnictwo.
(Jest ich w Polsce 430!)
Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach
Zapadły las Nadleśnictwa Katowice
Warto przypomnieć, że PGL LP funk
cjonują na zasadach gospodarki rynkowej, pokrywając koszty działalności oraz na
kłady na rozwój z własnych przychodów.
Lasy Państwowe realizują wszelkie płat
ności na rzecz celów publicznych w po
staci podatków, opłat, składek na ubezpie
czenia społeczne i inne. Podatki te są źródłem budżetu centralnego, jak i budże
tów samorządowych. Tylko podatek leśny w 2012 roku wyniósł 168 min złotych.
PGL jest też płatnikiem podatków i opłat na cele publiczne. Płatności te wynoszą po
nad 2 miliardy rocznie. W latach 2009- 2012 PGL LP uzyskało wynik finansowy w kwocie 1.623,5 tys., a zatem kwota ob
ciążenia 1.600,0 tys. zł pozbawia Lasy Państwowe środków na rozwój.
Istnieje też wiele innych niejasności, wątpliwości i pytań obciążenia Lasów Państwowych dodatkową daniną. Ustawa o lasach z 1991 roku dotyczy wszystkich form własności. Także lasów prywatnych, gminnych czy państwowych innych resor
tów, stanowiących aż 23 proc. łącznego obszaru lasów kraju. Złamano w tym przypadku konstytucyjną równość wobec prawa. Wysokie wpłaty znacząco ograni
czają zaplanowane inwestycje i plany roz
wojowe, pozbawiają Lasy Państwowe rezerwy w postaci środków reasekuracyj
nych na wypadek klęsk żywiołowych i po
żarów na wielkich obszarach (nigdzie na świecie lasów się nie ubezpiecza!) oraz środków niezbędnych na odbudowę eko
systemów. Tak wysoka wpłata uniemoż
liwi realizację przedsięwzięć inwestycyj
nych, służących ochronie przyrody, edukacji leśnej, rekreacji i turystyce, po
pularyzacji wiedzy itp.
Zasoby materialne i finansowe Lasów Państwowych, znacząca część majątku Skarbu Państwa, nie są własnością kon- kretnego ministerstwa i rządu. Zasoby le- śne gromadzone są od dziesiątków, a na-
» wet setek lat, stanowią zasób strategiczny, podstawowy element infrastruktury eko
logicznej kraju. Jako takie, przez większość społeczeństwa traktowane są jako dobro
Lasy pszczyńskie ja k za dawnych łat...
narodowe, zdecydowanie przez nie bronio
ne przed ewentualną prywatyzacja i repiy- watyzacją.
Pod tym stanowiskiem podpisał się wielki autorytet naukowy, prof. dr hab. An
drzej Grzywacz, prezes Polskiego Towa
rzystwa Leśnego. Bez wątpliwości, nie tyl
ko w imieniu środowiska naukowego i leśników.
Polskie Lasy Państwowe funkcjonują wzorcowo. Nagroda UNESCO, wręczo
na im w grudniu ub. roku w Rio de Jane
iro, podczas Światowego Forum Nauki jest podziękowaniem za wybitne osiągnięcia w ochronie przyrody i środowiska oraz prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej. Także za praktyczne podejście do ekologicznych, społecznych i ekono
micznych funkcji lasów. I ich otwartość dla ludzi! To wzór nie tylko dla Europy!
G dy zabraknie pieniędzy T ) / ^ T LP są największą w Unii Eu- A _L/ rapejskiej organizacją dobrze zarządzającą lasami Skarbu Państwa. Bez osobowości prawnej, gospodarują w opar
ciu o 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych i 430 nadleśnictw. I wspól
ny „fundusz leśny”, który służy wyrów
nywaniu szans czyli niedoborów finanso
wych w słabszych, z różnych przyczyn, nadleśnictwach. Tych zlokalizowanych na obszarach zagrożonych i poszkodowa
nych zjawiskami klęskowymi.
Takich jest najwięcej w wojewódz
twie śląskim. Ciężko doświadczonych skażeniem środowiska, degradacją po
wierzchni ziemi, klęskami żywiołowy
mi czy naporem przeludnionej aglome
racji. Lasy śląskie nie pachną jak Bory Tucholskie i dalej znikają, gdy zapada się pod nimi ziemia na węglu. Ale i one po upadku starego przemysłu, dzięki determinacji leśników, podnosi
ły się z kolan, łapiąc jak ludzie, zdrow
szy oddech. Potrzebowały jednak soli
darnego wsparcia finansowego, co jest oczywistą, leśną praktyką.
Strach pomyśleć, co mogłoby się dziać, gdyby w śląskich czy lasach in
nych regionów wybuchł dziś pożar jak ten po długotrwałej suszy w 1992 roku w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie.
Wówczas doszczętnie wraz z glebą, spłonęły drzewostany na ponad dziewię
ciu tysiącach hektarów. Ogień zbliżał się do pobliskich zakładów chemicznych.
Kto i za co podjąłby próbę odtwarzania tego lasu, wyposażył go w nowoczesną infrastrukturę przeciwpożarową, zapew
nił sadzonki, uruchomił cały potencjał na
uki, by las mógł powrócić na stałe? Dziś, jeszcze bardzo wrażliwy, rośnie od no
wa. I budzi nadzieję.
Kto zmierzyłby się z komikiem, naj
większym szkodnikiem lasów, który jak szarańcza zaatakował kilka lat temu, te be- skidzkie? Naukowcy pracowali tam na miejscu, w przestrzennych laboratoriach nie do ogarnięcia. Zatrudniono też czaso
wo pracowników, kilkakrotnie podchodzą
cych do dziesięciu milionów zaatakowa
nych drzew, by je oznaczyć i działać, zanim buszujące w drzewach komiki do
czekają się kolejnego potomstwa?
Co będzie, gdy przez polskie lasy przejdzie trąba powietrzna i skosi je jak zboże. Tak zdarzyło się w 2008 roku w Nadleśnictwie Herby, na kilkuset hek
tarach. Niszczycielską moc trąby po
wietrznej oszacowano na ponad 10 min złotych! Niedługo po tym z jeszcze więk
szą siłą tornado przemierzyło lasy Koszę
cina, Rudzińca i Strzelec Opolskich, po
zostawiając swój zabójczy ślad na długości 60. kilometrów.
Dwa lata później korony drzew w ślą
skich lasach w rejonie Częstochowy zaata
kowała szadź i okiść, a następnie silny mróz skuł je lodem o grubości kilłomastu centy
metrów. I ten las zginął pod jego ciężarem.
Kto uratuje lasy, gdy leśnikom zabraknie pieniędzy?
Do kogo należą polskie lasy? Do dziu
rawego budżetu czy przyszłych pokoleń?
JOLANTA MATIAKOWSKA
Fot. Ł.Łukasik
tej, pierwszej w dorob
ku Roberta Talarczy- ka jako nowego dyrektora Te
atru Śląskiego w Katowicach, premierze spodziewano się wiele. Apetyt na powtórzenie sukcesu „Piątej strony świata”
według powieści Kazimierza
czym gniazdem” Dale’a Was- sermana, według powieści Ke- na K eseya, je st zaledwie potaniała. Robert Talarczyk to pokazał.
Trudno się jednak dziwić, żeby portret skarlałego społe
czeństwa wiodącego spsiałe życie, mógł się spodobać tym, którzy przeszli przez Morze Czerwone i dotarli do Ziemi
Obiecanej. Każde pokolenie ma bowiem ta
ki „Lot nad kukułczym gniazdem”, na jaki zasługuje.
Kilka dni przed premierą „Lotu nad kukuł
czym gniazdem” prowadziłam w Koźlu spotkanie z Mariuszem Szczygłem. Wybit
ny reportażysta opowiadał o tym, jak zadał swym czeskim czytelnikom pytanie, czym jest dziś odwaga. Odpowiedzi można uznać za zaskakujące: odwaga to wyrażenie poglą
du innego niż zdanie szefa, odwaga to prze
konanie odmienne niż zdanie współpra
cowników, odwaga to przeżycie kilkunastu dni w korporacji po ujawnieniu swoich, stojących w kontrze do pozostałych osób, po
glądów. Mariusz Szczygieł zamierza temat ten drążyć także u nas, w Polsce. A mnie się wymarzonym raju demokracji, na straży której stoi podobno państwo prawa, mocno ogranicza dziś definiowanie wolności i od
wagi. Konieczność trudnych wyborów i nie
ustanne podejmowanie ryzyka zostały wtło
czone w ciasne, choć klim atyzow ane pomieszczenia korporacji. Bunt nie jest w cenie. W cenie jest sukces, zachowanie młodości i szybkie, oparte na konsumpcji, nie na wartościach filozoficznych, tempo życia.
Jakże więc czynić z tego zarzut, że u Rober
ta Talarczyka psychiatryczny szpital jest wesołym domem dla nieszkodliwych waria
tów? A może to świadome nawiązanie do starego dowcipu, w którym o Polsce mó
wi się, jak o najweselszym baraku w socja
listycznym obozie?
Ken Kesey „Lot nad kukułczym gniazdem”
napisał ponad pięćdziesiąt lat temu. W Pol
sce - z racji cenzury - powieść i głośny, na
kręcony w 1975 roku, film Milosa Formana, weszły do obiegu z opóźnieniem. Poprzedził je, fantastyczny pod względem artystycznym, spektakl Zygmunta Huebnera, wystawiony w 1977 roku w Teatrze Powszechnym w War
szawie. Niespełna rok po jego premierze od
bywałam w tym teatrze praktykę teatrologicz- ną i miałam okazję „Lot” Huebnera oglądać kilkukrotnie. Do dziś pozostaje dla mnie ta
jemnicą, dlaczego cenzura nie zobaczyła
czy też nie chciała zobaczyć w tamtym przedstawieniu tego, co widzieli w nim wi
dzowie - był to wszak manifest wolności czło
wieka przeciwstawiającego się totalitarnej dyktaturze. To przedstawienie obrosło legen
dą. I z tą legendą każdy, kto po nie sięga, mu
si się zmierzyć, póki na widowni może zasiąść ktoś, kto spektakl Huebnera widział, a nie tyl
ko o nim czytał lub zna jedynie z ustnych przekazów innych osób.
Szpital psychiatryczny vel Kombinat - jak definiuje go narrator powieści Keseya, wódz Brombden - jako metafora mechani
zmu ucisku jednostki przez system, był w owym czasie znakiem czytelnym dla w szystkich. W końcu o psychużkach w Związku Sowieckim wiedzieliśmy nie tyl
ko z literatury, choć przecież i tam były opi
sywane. Vide „Mistrz i Małgorzata” Bułha
kowa, a w polskiej beletrystyce głośna w tamtym czasie powieść „Obłęd” Jerzego Krzysztonia, ukazująca bezradność jed
nostki wobec Historii, która wyprzedziła aż o trzy lata pierwsze wydanie po polsku „Lo
tu nad kukułczym gniazdem” .
W tamtych czasach obłęd, także ten zbio
rowy, był buntem, sprzeciwem wobec tam
tej rzeczywistości. A była to rzeczywistość, w której dążono do tak znakomicie opisanej przez Keseya „całkowitej demokracji”, u nas zwanej „demokracją socjalistyczną”. Owe przymiotniki, poprzedzające słowo „demo
kracja”, były przymiotnikami niwelujący
mi - j a k trafcie określił to klasyk kabaretu Jacek Federowicz.
Czytelny na przełomie lat siedemdziesią
tych i osiemdziesiątych klucz interpretacyj
ny „Lotu nad kukułczym gniazdem” jest już dziś passe. Talarczyk musiał zredefmiować więc McMurphy’ego i siostrę Ratched oraz Kombinat, nad którego regułami ona czuwa.
Już we foyer teatru aktorzy - personel i pa
cjenci szpitala psychiatrycznego - wchodzą w interakcję z widzami. Przechadzają się wśród nich Billy Bibbit - Bartłomiej Błasz- czyński i nie rozstający się z latarką - tzw.
czołówką Martini - Marek Rachoń. Pułkow
nik Matterson - Antoni Gryzik próbuje przebić się przez tłum na wózku inwalidzkim.
Scanlon - Wiesław Sławik pokazuje bombę, którą konstruuje, by wysadzić świat. Dale Harding - Artur Swięs nerwowo przebiera
1j nogami. Ruckly - Wiesław
^ Kupczak i Ellis - Zbigniew
^W róbel, przemykają pod ścią
gi nami. Cheswick - Jerzy Gły- frbin, góruje nad wszystkimi.
^ Gdy widzowie siadają w rzę-o dach, Pielęgniarze - Grzegrzę-orz
^ Lamik, Mateusz Znaniecki i Andrzej Warcaba - wchodzą między nie i przypominają, że należy wyłączyć komórki, nie nagrywać i nie fotografo
wać. Reguły są jasne i podawa
ne uprzejmie acz stanowczo.
Kombinat tworzymy zatem wszyscy.
Muzykoterapię rozpoczyna hymn „Va pensiero” Verdiego.
Pieśń zniewolonych niesie uko- jenie, bo Kombinat to niebez
pieczny świat, w którym, by dzisiaj przeżyć, trzeba pod
porządkować się nie tyle bez
względnej władzy, co obowią
zującym regułom , które porządkują egzystencję i nada- j ą jej jakiś'sens. Nawet Doktor Spivey - Jerzy Kuczera - zna w nim swe miejsce, na terapię, którą prowadzi z Siostrą Rat
ched, przynosi sam krzesełko i grzecznie go odnosi do gabinetu, gdy się ona kończy.
Wśród pragnących takiego „zniewole
nia” bunt nie jest na miejscu. McMur- phy - Dariusz Chojnacki to więc buntownik bez powodu. Kiedyś była to postać heroicz
na, dziś - to jej karykatura, hedonista, któ
ry z przekory i chęci zaimponowania innym zaczyna rozgrywkę z Siostrą Ratched.
Również Siostra Ratched - Katarzyna Brzoska, wbrew literackiemu pierwowzoro
wi jest młodą i atrakcyjną kobietą - pewnie dlatego, że dziś obowiązuje kult młodości i nawet stare pielęgniarki zwalnia się z po
sad, zanim doczekają emerytury. To Perfek
cyjna Pani Oddziałowa, szczupła, z malut
kimi piersiami, a nie cyborg z wielkim biustem, który jak trybik w maszynie, reali
zuje jakiś obłąkańczy plan totalitarnego ucisku. Starcie McMurphy’ego i Siostry Ratched kiedyś było starciem gigantów.
U Roberta Talarczyka jest tylko grą skarla
łych ludzi wiodących spsiałe życie.
Z Kombinatu, w którym jest tak bezpiecz
nie, a jeśli przydarzy się komuś jakaś tra
gedia, to dlatego, że naruszył jego reguły i zaburzył dotychczasową harmonię, nie ucieka nawet Wódz Brombden. Kiedy udu
si poddanego lobotomii McMurphiego, nie wyrwie konsoli do hydromasażu, a znów usiądzie na niej w kucki i zastygnie w me
dytacji jak Budda. W takiej pozie go widzi
my od pierwszej sceny i w takiej kończy ten spektakl. Jednak bunt McMurphiego zaowo
my od pierwszej sceny i w takiej kończy ten spektakl. Jednak bunt McMurphiego zaowo