Zaprezentow ane w tym rozdziale przykłady potrzeb legislacji są jedynie wycinkiem szerszego problemu. Legislacja w tej sferze ma dwa aspekty.
A spekt pierwszy to legislacja inform atyzacji polegająca na przeanalizow a
niu i zmodyfikowaniu istniejących oraz na tw orzeniu nowych przepisów praw nych wpływających na przebieg i skutki inform atyzacji oraz użytko
w ania systemów. W szelkie projekty aktów praw nych z tej dziedziny, ze względu n a jej specyfikę, powinny być konsultow ane z reprezentatyw nym i przedstaw icielam i środowiska informatycznego.
W a ru n kie m p ow szechnego rozw oju in fo rm a tyza c ji je s t stw orzenie j e j odpow iedniego otoczenia p r a w nego, w któ ry m n a stępuje kreow anie r y n k u oraz zastosow ania i edukacja inform atyczna. Jedn o cześn ie do ste ro w a n ia in fo rm a tyza cją p o w in n a słu żyć ty lko ro zsą d n a legislacja, a nie tw orzenie c e n tra listy cz
nych ośrodków.
Aspekt drugi to inform atyzacja legislacji polegająca na precyzyjnym okreś
laniu pojęć praw nych i właściwym opracowaniu przepisów procedural
nych w celu zapew nienia jednoznaczności, spójności i zupełności praw a.
W szczególności należy uwzględniać metody inform atyki przy konstruow a
niu przepisów praw a, mających związek z gospodarowaniem informacją.
S tw ie rd z e n ie konieczności w eryfikacji w szystkic h pow stających aktów p ra w n ych p o d k ą te m m o żliw o ś
ci ich in fo rm a ty za c ji je s t bardzo w ażne. P rzede w s zy stk im sam o sp ra w d zen ie a lgorytm iczności a k tu p ra w n eg o u sp ra w n ia jego zro zu m ie n ie i interpretację. P ozw ala rów nież n a łatw iejsze sfo rm u ło w a n ie je d n o zn a c zn y c h przep isó w w ykonaw czych oraz przyg o to w a n ie w spom agającego sy stem u te lein fo rm a
tycznego. Szczególnie w sy tu a cji j u ż obow iązujących ustaw , w sp o m a g a n ych p rze z d zia ła ją ce sy stem y teleinform atyczne, k a ż d a z m ia n a p o w in n a być zw ery fik o w a n a p o d k ą te m ła tw ości j e j w m o n to w a n ia w system . P rzykładow o, na ile m ożna zm ie n ia ć z a sa d y zb ie ra n ia p odatków , a b y w ła śn ie tw orzony i j u ż częściowo ek sp lo a to w a n y system m ógł być łatw o (tanio!) zm o d yfiko w a n y?
P o d c z a s tw o r z e n ia n o rm a ty w n y ch a k tó w p r a w n y c h o p ró cz w ery
f ik a c ji p r a w n e j m u si być d o k o n y w a n a w e r y fik a c ja in fo rm a ty c z
n a , g w a r a n tu ją c a ich a lg o r y tm iza c ję .
Strategia rozwoju informatyki w Polsce
P ra w o o b y w ate la
W celu chronienia praw obyw atela w dobie powszechnej inform atyzacji ko
nieczne je s t przygotowanie i uchw alenie ustaw y o ochronie danych osobo
wych przechowywanych w system ach informacyjnych. Szczególną uwagę należy zwrócić n a prawo dostępu każdego do danych dotyczących go oraz n a zakaz dystrybucji informacji w celach niezgodnych z jej przeznacze
niem; należy także ograniczyć możliwość agregacji informacji dotyczących tej samej osoby z wielu baz danych. U staw a ta powinna być bezpośrednio pow iązana z określonym i paragrafam i w przyszłej K onstytucji RP oraz być nadrzędną w stosunku do innych regulacji prawnych.
Konieczność zapew nienia szybkiego rozwoju k a d r teleinform atycznych
oraz upow szechnienia teleinform atyki w społeczeństwie wymaga określe
8. Legislacja informatyzacji
Polityka ka d ro w a
U powszechnienie teleinform atyzacji pociągnie za sobą znaczne zm iany w stru k tu rz e zatru d n ien ia praktycznie we wszystkich sektorach gospodar
czych. Większość prostych prac adm inistracyjnych oraz zarządczych s ta nie się zbyteczna. Pow staną za to nowe stanow iska w sferze usług teleinfo- wizyjnych zw iązane z bezpośrednią obsługą klientów. Jednocześnie wzroś
nie zapotrzebowanie n a nowe kadry specjalistów teleinform atyki. Ich kw a
lifikacje powinny być potwierdzone dzięki istnieniu skutecznego system u specjalizacji zawodowych, usankcjonowanych praw nie i akceptowanych przez środowisko informatyczne.
J e d y n ą m ożliw ością szybkiego p rzy g o to w a n ia tysięcy p ra c o w n ik ó w do now ych w y m a g a ń je s t w zm o c
n ie n ie fir m szkoleniow ych p rze z ulgi p o d a tk o w e i d o fin a n so w a n ia z fu n d u s z u pracy. J e s t to in w e sty cja, która zw róci się z n a w ią zką .
Polityka g o sp o d a rc z a
Należy założyć, że jednym z podstawowych czynników rozwoju gospo
darczego k ra ju je st powszechne stosowanie inform atyzacji w przemyśle, w usługach i transporcie oraz w publicznej adm inistracji centralnej, woje
wódzkiej i lokalnej. Zgodnie z tym, w dokum entach programowych rządu m uszą się znaleźć odpowiednie zapisy, a na tej podstawie powinna być kształtow ana polityka podatkowa, celna, kontroli jakości i edukacyjna.
E fe k te m b ra k u założeń strategicznych są m ięd zy in n y m i sta le p ro b le m y z realizacją sy stem u p o d a tk o wego, b ra k szczelnego sy stem u celnego oraz spójnej in fo rm a cji statystycznej, słabe rozeznanie w w a r
tości p ry w a ty zo w a n e g o m a ją tk u itp. P olska m a tu ta j je d y n ą szansę n a skrócenie d ysta n su , któ ry dzieli n a s od kra jó w lepiej rozw iniętych. Trzeba je d n a k w y ra źn ie podkreślić, że d z ia ła n ia te są k a p i
ta łochłonne i nieokreślone w sk u tka c h , zw ła szc za p rzy sła b y m p rzygotow aniu.
41
Strategia rozwoju informatyki w Polsce
Polityka p o d a tk o w a
Podstawowe elem enty polityki podatkowej powinny być identyczne ja k w przypadku innych sektorów gospodarki. Jed nakże w sferze inform atyki należy przyjąć politykę proinw estycyjną, tra k tu ją c te w ydatki jako sty m u lację rozwoju innych sektorów gospodarczych. Polityka podatkow a powin
n a przez odpisy podatkowe przy zakupie kom puterów domowych i opro
gram ow ania preferować również rozwój polskiego przem ysłu inform atycz
nego oraz edukację inform atyczną społeczeństwa. W żadnym w ypadku nie można popierać trak to w an ia sprzętu inform atycznego jako tow aru lu k su sowego, a więc podlegającego podatkowi akcyzowemu.
Modyfikacja ta ry f celnych w sektorze inform atyki powinna być trak to w an a jako istotny elem ent polityki proinform atycznej państw a. Pierwszym kro
kiem m usi być uproszczenie procesu u ak tu aln ian ia taryfy zgodnie z postę
pam i technologii i techniki. N astępnie należy dostosować wysokość staw ek do wymogu preferow ania produkcji polskiej przy zachow aniu preferencji dla tych produktów zagranicznych, które nie mogą być w Polsce wyprodu
kowane. W obu przypadkach należy dążyć do zm niejszania wysokości ta ry f oraz likwidować wszelkie formy kontyngentów. W przypadku oprogramo
w ania cło i podatek od towarów i usług (VAT) powinien w jednoznaczny
sposób dotyczyć tylko nośników i dokum entacji. U dzielanie licencji na
użytkow anie program u, bez względu n a sposób jego dostarczenia, powinno
być jednoznacznie określone jako bezpodatkowe. Tylko w ten sposób moż
8. Legislacja informatyzacji
D e m o n o p o liz ac ja
Sukces powszechnej inform atyzacji może być osiągnięty tylko pod w aru n kiem demonopolizacji podmiotów mających wpływ na zbudowanie in fra
stru k tu ry teleinfowizyjnej. samym należy zagw arantow ać wolną kon
kurencję na rynku dostawców środków inform atyki oraz producentów tych środków w kraju. Równocześnie m usi być gw arantow ana konkurencja w oferowaniu usług teleinform atycznych i w dostępie do nich. Ju ż teraz m usi być też dopuszczona konkurencja w budowie i eksploatacji kablowych sieci teleinfowizyjnych. Państw o odpowiednimi aktam i praw nym i m usi za
pewnić trw ałość wolnej konkurencji w tym sektorze (kto wie, czy naw et nie przez ogólniejszy zapis w konstytucji), a jedynym ograniczeniem może być ustalenie m aksym alnej liczby podmiotów uzyskujących koncesje w otw ar
tych przetargach.
P o stu la t dem onopolizacji sektora teleinfow izyjnego je s t ła tw ie jszy do za a k ce p to w a n ia w dobie tr a n s fo rm a c ji gosp o d a rki. S to su n k o w o łatw o je s t zachow ać istniejący ryn ek inform atyczny, któ ry f u n k cjonuje z za c h o w a n ie m z a s a d w olnej konkurencji. J e d y n ie istn ien ie ko n tyn g e n tó w ko m puterow ych, z a s a d y certyfikacji oraz preferencje w za m ó w ien ia ch rządow ych nieco p s u ją ten obraz. P o w a żn iejszym p ro b le m em je s t u p o w szechnienie p ra w a do b udow y i eksploatacji sieci te leinform atycznych. Trzeba tu ta j dodać, że blokow anie p rze z m onopolistę dostępu do lin ii m ięd zym ia sto w yc h i m ięd zyn a ro d o w ych nie m a j u ż w iększego sensu, g d y p o w sta ły odrębne s tr u k tu r y sieci ogólnokrajow ych zb u d o w a n e p rze z in n y c h „ m o n o p o listó w ”. O becnie ty m b a rd ziej na leży d ą ży ć do p e łn e j dem onopolizacji za stęp u ją c j ą koncesjonow aniem n a poszczególne połączenia, ta k a b y w rezultacie p o w sta ło k ilk a ogólnokrajow ych stru ktu r, w łączonych w s tr u k tu r y europejskie, w za jem n ie ze sobą ko n ku ru ją cych . J e s t to w a ru n e k k o n ieczn y d la spraw nego rozw oju te lein fo rm a tyk i w Polsce.
p r a w n e p o d w zg lę d e m d o stę p u do ryn k u , k o n c e sji o r a z z a m ó w ie ń p u b lic z n y c h w ra m a c h z a s a d w o ln e j k o n k u re n c ji p r z y m a k s y m a ln y m w y k o r z y s ta n iu is tn ie ją c e g o p o te n c ja łu p o ls k ic h p r z e d s ię - b io r stw in fo rm a ty czn y c h .
s z y s tk ie p o d m io ty g o s p o d a r c z e w P o lsc e m u s z ą być rów
no-Strategia rozwoju informatyki w Polsce
G w a ran cje jako ści
Isto tą pewności użytkow ania systemów teleinform atycznych je s t zagw a
rantow anie poprawności i bezpieczeństw a ich funkcjonowania. Konieczne je s t określenie odpowiedzialności praw nej twórców całego zintegrowanego system u za skutki błędnego jego funkcjonowania. Jednocześnie m uszą być określone w ym agania staw iane użytkownikowi takiego system u, aby ten z kolei zachowywał należytą dbałość podczas eksploatacji. Sygnalizując to zagadnienie trzeba podkreślić, że wypracowanie tu ta j satysfakcjonujących wszystkich i rozsądnych praw oraz zasad gwarancji i odpowiedzialności za popraw ne funkcjonowanie systemów teleinform atycznych je s t skompliko
wanym procesem wymagającym wielu analiz i ekspertyz. Tem at ten trzeba jed n ak podjąć, już teraz tworząc kolejne wersje zasad, weryfikowane p ra k tycznie i stale modyfikowane w m iarę zdobywanych doświadczeń postępu technologii budowy systemów teleinform atycznych. Należy wymagać, aby osoby zatrudnione przy realizacji dużych przedsięwzięć miały odpowiednie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe, a zastosow ana technologia była zgodna z zasadam i sztuki informatycznej. Jak o przykład m ożna wykorzys
tać zasady stosow ane od la t w budownictwie i energetyce, a także w medy
cynie.
też w eryfikacja k w a lifik a c ji osób p rojektujących, realizujących, w d ra ża ją cych i ek sploatujących sy stem y teleinform atyczne. N iestety, n a w e t p ro je k t sto p n i sp ecjalizacyjnych je s t opóźniony ze w zg lęd u na b ra k fu n d u s z y na je g o w drożenie.
44
I
8. Legislacja informatyzacji
mi innych krajów w celu wzajemnego uznaw ania wyników badań.
Ilu stra c ją p ro b le m u bezpieczeństw a p ro d u k tó w je s t u sta w a o certyfikacji, któ rej w pro w a d zen ie w listo
Powszechne użytkow anie poczty elektronicznej oraz baz danych pociąga za sobą konieczność stw orzenia procedur prawnego określenia ważności przesyłanych dokum entów i zapisów w bazach danych. Legislacja powinna objąć skuteczność praw ną podpisu elektronicznego z w arunkam i potwier
dzania jego autentyczności i b rak u możliwości wycofania czy podrobienia.
M uszą zostać określone zasady tw orzenia oryginału dokum entu oraz rów
noważnych „autoryzowanych” kopii. Należy również określić w arunki, przy
zachow aniu których zapis w bazie danych będzie pociągał za sobą skutki
praw ne.
Strategia rozwoju informatyki w Polsce
O c h ro n a p ra w autorskich
Istnieje już u staw a o ochronie praw autorskich i praw ach pokrewnych.
Jed n ak że wdrożenie jej wym aga jeszcze wielu działań. Z zadowoleniem n a leży przyjąć zarejestrow anie polskiej organizacji zarządzającej praw am i autorskim i do oprogram ow ania komputerowego. O rganizacja ta powinna,
nieczne je s t więc dokonanie odpowiednich zm ian w kodeksie handlowym i karnym , ta k aby tego typu wykroczenia mogły być ścigane z mocy praw a.
P odkreślenie konieczności z m ia n legislacyjnych w y n ik a ją cy ch z u p o w szec h n ia n ia się now ych tech n ik in fo rm a tyc zn yc h w y p ły w a ze stale zw iększającego się zag ro żen ia p rze stę p stw a m i k o m p u te ro w y m i.
W ła m a n ia d o system ów , w p ro w a d za n ie niszczących w iru só w czy k r a d zie ż d a n y c h i z m ia n y zap isó w księgow ych p o w o d u ją coraz w iększe szk o d y fin a n s o w e i m ogą obecnie d o tk n ą ć każdego obyw atela - n a w e t nie korzystającego z ko m p u te ra . D latego konieczne je s t a n a lizo w a n ie tego ro d za ju p r z e stępstw , odpow iednie p rze szk o len ie policji oraz organów śledczych, a ta k że w prow adzenie do kodeksów k a rn yc h i h a n d lo w yc h o d p o w ied n ic h za p isó w u m o żliw ia ją c yc h sk a za n ie zła p a n y c h przestępców k o m puterow ych.
8. Legislacja informatyzacji
Z a m ó w ie n ia publiczne
Nowa u staw a o zamówieniach publicznych będzie m iała znaczący wpływ na sposób inform atyzacji adm inistracji. Środowisko dostawców, wraz z oso
m orząd gospodarczy. Dążenie do przymusowej, regionalnej oraz adm ini
stracyjnie nadzorowanej stru k tu ry samorządowej zablokuje natu raln e pro
cesy rynkowego u stalan ia relacji pomiędzy producentam i i dostawcam i a klientam i. Pojawiające się uzasadnienie istnienia takiej organizacji jako kontrolnej dla podmiotów gospodarczych może być zrealizowane w łaśnie przez zastosow anie nowoczesnych systemów informatycznych w już istn ie
jących stru k tu ra c h adm inistracyjnych. Dla dobra sektora teleinform atycz
nego (i nie tylko jego) należy powstrzymać dążenia do tw orzenia biu ro k ra
tycznej stru k tu ry kontrolnej dla wolnych podmiotów gospodarczych.
Z a sa d y fu n k c jo n o w a n ia sa m o rzą d u gospodarczego dotyczą w szystkic h podm iotów , ale szczególnie d la
Strategia rozwoju informatyki w Polsce
O r g a n a adm inistracji
M inisterstw a odpowiedzialne za gospodarkę powinny dbać o zapew nienie inform atyce polskiej właściwych w arunków rozwoju w stopniu porówny
walnym do innych sektorów gospodarczych. M inisterstw a te m uszą opraco
wywać i realizować strateg ie inform atyzacji, koordynując kształtow anie instrum entów praw nych, podatkowych oraz celnych. N ależy podkreślić, że dbanie o rozwój inform atyki nie oznacza centralnego zarządzania nią, a je dynie zapew nianie jej właściwych w arunków rozwoju.
Z a p o w ia d a n a reform a ce n tru m gospodarczego p o w in n a p ro w a d zić do p o w s ta n ia resortu in fr a s tr u k tury. W ra m a ch tego resortu in fo r m a ty k a p o w in n a być tra k to w a n a ta k sarno, j a k in n e sekto ry in fr a str u k tu r y k r a ju (łączność, transport). P a rtn erem resortu p o w in n i być reprezentanci środow iska p r o d u centów i dostaw ców , co p o zw o liło b y u n ik n ą ć sp ra w takich , j a k obecny p ro b le m certyfikatów . P o w sta nie m in iste rstw a sk a rb u i odd zielen ie n a d zo ru w łaścicielskiego o d tw o rzen ia p o lity k i gospodarczej je s t w a r u n k ie m racjonalnego rozw oju in fo rm a ty k i. D opiero w ted y będzie m o żn a zapobiec obecnej s y
tuacji, w któ rej M in iste rstw o Ł ączności rów nocześnie je s t w łaścicielem n a jw ięk sze j fir m y te le k o m u n i
ka c yjn ej i p rzy d zie la koncesje j e j k o n k u re n to m . N a k ła d a ją c n a a d m in istra c ję odp o w ied zia ln o ść za rozw ój p o lsk ie j te le in fo rm a ty k i n a le ży p o d k re ślić konieczność u tr z y m a n ia je j dotychczasow ego zd e ce n tralizow anego rozw oju, a więc ża d e n u rzą d n ie p o w in ie n m ieć w p ły w u na ja k ik o lw ie k o b sza r in fo r m a ty k i p oza określeniem z a s a d p ra w n ych , p o d a tk o w y ch i celnych.