Strategia rozwoju informatyki w Polsce : stan, zalecenia, perspektywy

’í - 11 * * i

S i f ê â

¡¡ÉBasÉB

 ^ W ^ p É à e i  K

;

V

Â

„ „ il » * A >'J § '*> . .

S l l l S i i l P

| p H | H p n

^ ^ S I Ä Ä

i ...

» - ■ > " -

* É —

fe - > ^ £ ~ ¿ y a i M . . t S , , i œ & f r ‘.

W È r' g * * " , i t H i

«

Strategia

rozwoju informatyki w Polsce

s t a n , z a l e c e n i a , p e r s p e k t y w y

R ap ort 1. K o n g resu

został opracowany n a podstawie wyników prac 1. Kongresu Inform atyki Polskiej, który odbył się w dniach 1 - 3 grudnia 1994 roku

w Poznaniu

Poznań - W arszawa, 1995 Wydanie 2, 1999 w w w .k o n g res.o rg .p l

POLSKR I2BR INFORMRTVKI I TeieKOMUNIKRCJI

POLSKIE TOWARZYSTWO INFORMATYCZNE

&

Stow arzyszen ie Rozwoju

S y ste m ó w O tw artych

PISO

STOWARZYSZENIE POLSKI RYNEK OPROGRAMOWANIA

Raport ten jest drugim wydaniem Raportu 1. Kongresu,

który został opracowany na podstawie wyników prac 1. Kongresu Informatyki Polskiej i wydany w kwietniu 1995 roku.

© Copyright 1995, 1999: R aport Strategia Rozwoju Inform atyki w Polsce

Wszelkie prawa autorskie do raportu są własnością Zespołu Autorskiego reprezentowanego przez

Prezesa Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji oraz Prezesa Polskiego Towarzystwa Informatycznego.

Fragmenty treści raportu mogą być cytowane i prezentowane z podaniem źródła. Całość raportu nie może być powielana, prezentowana, tłumaczona i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (ele­

ktroniczny, mechaniczny, fotochemiczny, jako nagranie itp.) bez pisemnej zgody Zespołu Autorskiego raportu.

Drugie wydanie Raportu zostało przekazane:

Prezydentowi Marszałkowi Senatu Senatorom

Marszałkowi Sejmu Posłom

Premierowi

Wicepremierowi, Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji Wicepremierowi, Ministrowi Finansów

Ministrowi Edukacji Narodowej Ministrowi Przemysłu

Ministrowi Łączności

Przewodniczącemu Komitetu Badań Naukowych Ministrowi Stanu z Biura Bezpieczeństwa Narodowego Ministrowi Stanu z Kancelarii Prezydenta

Członkom Rady Informatyki przy Prezesie Rady Ministrów Rektorom Uczelni

Dyrektorom Instytutów Informatyki Członkom Komitetu Honorowego Kongresu Gościom zaproszonym na Kongres

Uczestnikom Kongresu

Firmom sponsorującym Kongres Dziennikarzom

Pierwsze wydanie Raportu zostało oficjalnie zaprezentowane 26 kwietnia 1995 r. w Warszawie na Zamku Królewskim

Raport jest dostępny w witrynie

K orekta: Ew a Wojtowicz

S k ład komputerow y za pomocą system u Corel® W ordPerfect S uitę 8 W ydawnictwo NAKOM, ul. W ielka 10, 61-774 P oznań, tel. 852-83-82 D ruk i opraw a: TotalD ruk P oznań

Z esp ół A u to rsk i R e c e n z e n c i Wacław Iszkowski Tomasz Chlebowski

Grzegorz Eider Witold Abramowicz Tomasz Hofmokl

Marcin Bańkowski Małgorzata Kalinowska-Iszkowska Wojciech Cellary Marek Łakomik

Borys Czerniej ewski Jan Madey Tadeusz Czichon Zygmunt Mazur Jarosław Deminet Jerzy Nowak Roman Dolczewski Wiesław Paluszyński Bogdan Dziarnowski Jolanta Sala

Andrzej Florczyk Tomasz Sielicki Franciszek Florek Zbigniew Skotniczny Piotr Fuglewicz Ryszard Tadeusiewicz Andrzej Jabłoński Wiesław Traczyk Dariusz Kupiecki Tadeusz W. Usowicz Robert Liwiński Ja n Węglarz Marek Maniecki

Bogdan Michalak

Maciej Sysło

Zdzisław Szyjewski

Marek Ujejski

m

Dziesięć zaleceń

W strateg ii rozwoju Polski należy przyjąć, że teleinform atyka je st jednym z podstawowych czynników gospodarczego i społecznego rozwoju kraju.

W celu um ożliwienia efektywnej integracji Polski z U nią E uropejską n ale­

ży dopasować nasze już istniejące i nowo powstające system y inform atycz­

ne do jej standardów .

W szystkie podmioty gospodarcze w Polsce m uszą być rów noprawne pod względem dostępu do rynku, koncesji oraz zamówień publicznych w ra ­ m ach zasad wolnej konkurencji przy m aksym alnym w ykorzystaniu istn ie­

jącego potencjału polskich przedsiębiorstw informatycznych.

Konieczna je s t polityczna zgoda na szeroki udział firm pryw atnych w bu­

dowie i eksploatacji sieci teleinform atycznych teraz, a infostrad w przy­

szłości, a więc n a demonopolizację obecnych s tru k tu r obsługi telekom uni­

kacji.

Pilnym zadaniem władzy ustawodawczej je st opracowanie racjonalnych rozw iązań praw nych dotyczących inform atyki.

Podczas tw orzenia norm atyw nych aktów praw nych oprócz weryfikacji praw nej m usi być dokonana weryfikacja inform atyczna, gw arantująca ich algorytmizację.

Dla dobra społeczeństwa oraz w celu osiągnięcia społecznej akceptacji in ­ formatyzacji konieczne je st praw ne zagw arantow anie ochrony danych oso­

bowych obywatela w powszechnych system ach informacyjnych.

Dla prawidłowego przebiegu rozwoju inform atyzacji konieczne je s t zapew­

nienie dopływu wykształconych k ad r inform atycznych, co m ożna osiągnąć tylko n a podstawie spraw nie funkcjonującego system u edukacji.

Aby osiągnąć odpowiedni poziom wiedzy inform atycznej w społeczeństwie, konieczne je s t upowszechnienie dostępu do inform atyki w domu i szkole dzięki zm niejszeniu wysokości cła i podatków.

W dobie powszechnej dostępności do ogólnoświatowych dóbr k u ltu ry nale­

ży upowszechniać k u ltu rę polską za pomocą środków informatycznych.

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Spis treści

1. W prowadzenie ... 7

2. Rola inform atyki ... 9

3. Społeczeństwo wieku informacji ... 11

4. Użytkownicy inform atyki ... 13

5. Zastosow ania i w drożenia ... 16

6. Edukacja i szkolenia ... 23

7. Produkcja i dostawy ...30

8. Legislacja inform atyzacji ... 39

9. W spółpraca zagraniczna ...49

1. W prow adzen ie

R aport ten je s t wynikiem dyskusji, które m iały miejsce przed i w trakcie 1. Kongresu Inform atyki Polskiej. Zespół redakcyjny s ta ra ł się zawrzeć w raporcie w m iarę możliwości wszystkie prezentow ane poglądy i opinie.

Jednocześnie zespół dokonał ujednolicenia i ułożenia zaw artych w raporcie treści, ta k aby w sum ie stanow ił on spójną całość.

U cze stn ik a m i K ongresu byli lu d zie w ró żn y sposób zw ią z a n i z in fo rm a tyk ą : program iści, tw órcy sp rzę ­ tu i oprogram ow ania, w ykładow cy, nauczyciele, u ży tk o w n ic y system ó w oraz p rze d sta w icie le fir m in fo rm a tyczn ych . R a p o rt n in ie jszy je s t więc g łosem całego szeroko pojętego śro d o w isk a in fo rm a ty c z­

nego.

Ś ro d o w isko to w 1991 ro ku na zlecenie R z ą d u R P opracow ało raport P olskiego T ow arzystw a In fo r m a ­ tycznego o sza n sa c h i zagrożeniach zw ią za n y c h ze stra te g ic zn y m i k ie r u n k a m i rozw oju in fo r m a ty k i w Polsce [Propozycja strategii rozw oju inform atyki i jej zastosow ań w R zeczypospolitej Polskiej. Praca zbiorow a PTI, W arszaw a 1991 ]. P rob lem a tyka p o ru sza n a p o d cza s d y s k u s ji kongresow ych była logicz­

n y m ro zw inięciem w n io skó w z raportu P TI.

Celem rap o rtu jest:

• zaprezentow anie oceny jakościowej obecnego stan u polskiej inform atyki,

• w skazanie możliwości i zagrożeń rozwoju inform atyki w Polsce,

• sformułowanie zaleceń racjonalizujących powszechną informatyzację.

Ocena ta została dokonana przez reprezentantów całego środowiska infor­

matycznego i nie wyróżnia żadnej ze stron, przyjmując istnienie w ew nętrz­

nych konfliktów interesów za stan naturalny.

Część g łó w n a niniejszego raportu je s t zesta w e m stw ierd zeń p o d su m o w u ją cyc h oceny u czestn ikó w K o n ­ g re su oraz w ska zu ją c yc h elem enty stra teg ii rozw oju in fo r m a ty k i w Polsce. N o tk i są rozszerzoną in te r­

p retacją p o d a n y c h stw ierd zeń u zu p e łn io n y ch o fa k ty i b a rd ziej szczegółowe w y ja śn ie n ia oraz p o s tu ­ laty.

W spólnym interesem całego środowiska informatycznego je st rozum ne za­

stosow anie inform atyki dla rozwoju gospodarczego naszego k raju oraz w celu w łączenia naszego społeczeństwa w ogólnoświatowe społeczeństwo w ieku informacji. Rozwiązanie większości zasygnalizowanych przez nas problemów leży w możliwościach środowiska informatycznego dzięki lep­

szemu wzajem nem u zrozum ieniu celów i poszanowaniu dążeń oraz oczeki­

wań. Jedynym wyróżnionym adresatem części postulatów są władze u s ta ­ wodawcze i wykonawcze Rzeczypospolitej Polskiej, które przez działania legislacyjne i adm inistracyjne mogą przyspieszać lub opóźniać inform aty­

zację Polski. Naszym zadaniem je s t w skazanie możliwych szans, zagrożeń i skutków wynikających z podjęcia lub zaniechania określonych decyzji.

7

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

W yrażamy przekonanie, że ra p o rt pomoże zrozumieć procesy związane z tworzeniem nowego system u grom adzenia, przekazyw ania i udostępnia­

nia informacji oraz w ykorzystania najnowocześniejszej techniki inform a­

cyjnej we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.

Celem ra p o rtu nie jest:

• ocena zasadności i jakości realizacji ak tualnie prowadzonych, a określo­

nych z nazwy, przedsięwzięć inform atycznych oraz zastosowanych roz­

wiązań,

• ocena ani wyróżnienie żadnego produktu czy rozw iązania inform atycz­

nego oferowanego teraz czy w przyszłości w Polsce,

• ocena żadnej firmy zajm ującej się zastosowaniem , dostaw am i lub pro­

dukcją z zakresu inform atyki,

• przypisanie żadnej instytucji specjalnych zadań lub obowdązku realizacji określonych postulatów,

• związanie określonej osoby z zaprezentow anym i ocenami i postulatam i.

W raporcie u ży w a n e są n astępujące p o d sta w o w e term iny:

te le in fo r m a ty k a - now a d zie d zin a n a u k i i tech n iki, ja k ą je s t połą czen ie in fo r m a ty k i i te le k o m u ­ nika cji;

in fo r m a ty z a c ja - proces b u d o w a n ia sy stem u inform acyjnego in stytu cji, na któ ry sk ła d a ją się z m ia n y o rganizacyjne m ające n a celu algo rytm iza cję procesów z a r z ą d z a n ia i ich p ó źn ie jszą realizację z a p o ­ m ocą śro d k ó w te lein fo rm a tyk i. In a cze j m ów iąc, in fo r m a ty z a c ja je s t procesem in sta la cji u rzą d ze ń p r ze tw a r za n ia d a n y c h (kom puteryzacją) p o p rze d zo n ym o rg a n iza cyjn ym i p ro je kto w ym p rzy g o to w a ­

n ie m do u ży tk o w a n ia sy stem u inform atycznego, w ty m w y ko rzy sta n ia u słu g u rzą d ze ń te le k o m u n ik a ­ cyjnych do p rze sy ła n ia i zd a ln e g o p rze tw a r za n ia in fo rm a c ji w ra m a ch s y ste m u in fo rm a tyczn eg o i p o ­ m ię d zy ró żn y m i sy ste m a m i in fo rm a ty c zn y m i. W dobie w spółczesnej połączone ze sobą u rzą d ze n ia i s y ­ ste m y in fo rm a tyc zn e b ęd ziem y n a zy w a ć sy ste m a m i te le in fo rm a ty c zn y m i.

A d r e s a te m c zę śc i p o s tu la tó w są w ła d z e u sta w o d a w c ze i w y k o n a w ­ cze R ze c zy p o s p o lite j P o lsk iej, k tó re p r z e z d z ia łan ia le g isla cy jn e i a d m in is tr a c y jn e m o g ą p r z y s p ie s z a ć lu b o p ó źn ia ć in fo rm a ty z a c ję P o lsk i.

3

2. Roía informatyki

Inform atyzacja u progu XXI wieku stała się podstaw ą rozwoju nowoczesnej gospodarki, społeczeństwa i jednostki. Po intensyw nym uprzem ysłowieniu św iat wchodzi w erę inform atyzacji, gdy w szechstronnym czynnikiem roz­

woju będzie w ykorzystanie teleinform atyki.

O p o w szec h n ej a kceptacji prio ryteto w ej roli in fo r m a ty k i w rozw oju społeczeństw a w iek u in fo rm a cji św ia d c zy p o p u la rn o ść d o k u m e n tu E uropa i społeczeństw o globalnej inform acji. Z alecenia dla Rady E u ro p y - z w a n e g o R aportem B a n g em a n n a , z m a ja 1994 ro ku oraz lu to w y szc zyt g r u p y G 7 pośw ięcony b udow ie in fo stra d w U SA, J a p o n ii i w Europie.

I n n y m p r z y k ła d e m m oże być ośw iadczenie nowego rep u b lika ń skieg o przew odniczącego Iz b y R ep re ze n ­ ta n tó w U SA , N e w ta G ingricha: Każdy A m erykanin m a praw o do życia, w olności i kom putera. (...) W kraczając w w iek inform atyki pow inniśm y się zastanow ić, ja k zabrać z nami rów nież biednych, któ­

rych nie stać na kupno kom putera. Z aproponow ał on następnie, a b y rzą d p r z y z n a ł w s z y s tk im A m e r y ­ ka n o m ko rzystn e k re d y ty na k u p n o m ałego przenośnego ko m p u te ra (laptopa) [na p o d sta w ie inform acji p ra so w ej z 9 sty czn ia 1995 roku].

Aby Polska mogła dołączyć do czołówki krajów wysoko rozwiniętych, s tra ­ tegia rozwoju k raju powinna zostać oparta na informatyzacji. Rozwój infor­

m atyki je s t więc zgodny z polską racją stanu.

In fo rm a ty k a będzie o d g ryw a ła coraz w a żn iejszą rolę w społeczeństw ach i go sp o d a rka ch kra jó w eu ro ­ p ejskich , zm ie n ia ją c za sa d n iczo m eto d y ich fu n k cjo n o w a n ia . B ezzw łoczne rozpoczęcie procesu p o ­ w szech n ej in fo rm a tyza c ji k r a ju p o w in n o wysoce u ła tw ić Polsce wejście do U nii E uropejskiej.

Inform atyzacja zwiększa koszty w krótkim czasie, co je s t sprzeczne z po­

wszechnie lansow aną tezą o zm niejszaniu kosztów działalności instytucji dzięki jej informatyzacji. Jednakże właściwe przeprowadzona inform atyza­

cja powoduje szybsze docieranie do pełniejszych, bardziej wiarygodnych informacji, ułatw iających podejmowanie lepszych decyzji oraz szybsze za­

spokajanie potrzeb społecznych i obsługę podmiotów gospodarczych.

Z b y t często la n so w a n a je s t teza, że śro d kiem w iodącym do u p o rzą d k o w a n ia d zia ła ln o ści oraz o szczęd­

ności n a ko szta ch d zia ła n ia d a n e j in sty tu c ji je s t j e j zin fo rm a tyzo w a n ie. P ra w d ziw a in fo rm a tyza c ja je s t b ardzo ko szto w n y m przedsięw zięciem , je d n a k ż e - p o p ra w n ie p rzep ro w a d zo n a - p rzy n o si now ą ja k o ś ć w fu n k c jo n o w a n iu in stytu cji, d zię k i w sp o m a g a n iu procesów decyzyjnych, w yn ika ją cych z p e ł­

niejszego i łatw iejszego d ostępu d o inform acji. R ów nocześnie in fo rm a tyza cja u m o żliw ia szy b szą o b słu ­ g ę k lie n tó w in stytu c ji, a ty m sa m y m zw ięk sza ko n ku ren cyjn o ść j e j d zia ła n ia . I n n ą ja k o śc ią j e s t m o żli­

wość realizacji d z ia ła ń n ie m o żłiw y ch do w y ko n a n ia p r z y dotychczas stoso w a n ej technice.

9

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Przem yślane w prow adzanie technik inform atycznych do w szystkich sfer życia społecznego i gospodarczego je s t w stanie znacząco zwiększyć dochód narodowy oraz zyski podmiotów gospodarczych.

W zrost efektyw ności p ro d u k c ji oraz p o p ra w ien ie ja k o śc i o b sługi społeczeństw a ściśle za le ży od sk a li za sto so w a n ia te c h n ik telein fo rm a tyczn ych . S p ra w n e sy ste m y inform acyjne oparte n a now oczesnej tele­

inform atyce są n ie zb ę d n y m w a r u n k ie m z a r z ą d z a n ia p rze d się b io rstw em oraz a d m in istra cją .

Nie istnieją ju ż form alne przeszkody w dostępie do najnowszych produk­

tów teleinformatycznych. B arierą są koszty zakupu zaawansow anych tech­

nicznie rozw iązań oraz poziom k u ltu ry technicznej społeczeństwa.

C iągłe oszczędności p r z y za k u p ie środków in fo r m a ty k i p ow odują, że k o rzysta m y w Polsce z ta ń szych ro zw ią za ń zastępczych, nie u zy sk u ją c w ten sposób oczekiw anych efektów info rm a tyza cji. D oskw iera też b rak w zajem nego zro zu m ie n ia p o trzeb i ofert p rze z klie n tó w i d ostaw ców p o w o d u ją cy p o w sta w a n ie ro zw ią za ń u ło m n ych technicznie.

Polski rynek inform atyczny je s t nieproporcjonalnie m ały w stosunku do naszych potrzeb wynikających ze stopnia rozwoju gospodarki i liczby lud­

ności. K raje wysoko rozw inięte wydają n a inform atykę (per capita) pięcio­

krotnie więcej. W yprzedzają nas również Czechy i Węgry, a więc kraje na podobnym etapie rozwoju gospodarczego.

W artość p olskiego r y n k u inform atycznego je s t m n ie jsza n iż w artość r y n k u czeskiego i węgierskiego, p o m im o czterokrotnie w ięk szej liczby lu d n o śc i w Polsce. J e s t to m ię d z y in n y m i efekt siln iejszyc h g o s­

p o d a re k tych krajów , ale rów nież m n iejszyc h ograniczeń p o d a tk o w y ch i celnych oraz spraw niejszego p o d e jm o w a n ia decyzji o in fo rm a tyza c ji poszczególnych sektorów gospodarki.

W s tr a te g ii ro zw o ju P o lsk i n a le ż y p r z y ją ć , ż e te le in fo r m a ty k a j e s t je d n y m z p o d s ta w o w y c h c zy n n ik ó w g o s p o d a rc ze g o i sp o ­ łeczn eg o ro zw o ju k r a ju .

10

3. Społeczeństw o w ieku informacji

Inform atyzacja przynosi społeczeństwu wyższy poziom życia, ale niesie ze sobą również zagrożenia, których nie należy lekceważyć. N asze społeczeń­

stwo m a obojętny stosunek do inform atyki i nie je s t przekonane do korzyś­

ci wynikających z jej powszechnego stosowania. Nie widzi również możli­

wych zagożeń.

N a sze społeczeństw o nie m a w yrobionych p o glądów na te m a t info rm a tyza cji. Ta n ie w ie d za m oże zo ­ sta ć w szk o d liw y sposób w y ko rzysta n a n a p r z y k ła d p r z y o ka zji k a m p a n ii polityczn ych . R ea ln e za g ro ­ że n ia dotyczą p o u fn o ści da n ych , szczególnie d a n y c h osobowych, i p o w in n y być elim in o w a n e p o p rzez d z ia ła n ia legislacyjne. Z d ru g ie j stro n y w a żn e je s t u św ia d o m ien ie społeczeństw u korzyści p ły n ą cy ch ze sto so w a n ia in fo rm a tyk i.

U m iejętność i nawyk korzystania n a co dzień z technik dostępu do infor­

macji stanow i środek do przyspieszenia indywidualnego rozwoju człowieka i jego funkcjonowania w nowoczesnym społeczeństwie zarówno jako św ia­

domego obywatela, ja k i wykwalifikowanego pracownika. Powszechna edu­

kacja inform atyczna je st zatem integralnym elem entem tw orzenia społe­

czeństw a w ieku informacji.

S p o d zie w a n y je s t la w in o w y w zrost za p o trzeb o w a n ia n a p ow szechne k szta łc en ie u ży tk o w n ik ó w in fo r­

m a ty k i we w szy stk ic h in stytu c ja ch społecznych i gospodarczych. S p ro sta n ie w y zw a n iu m a so w ej e d u ­ ka c ji i w zrost św ia d o m o ści in fo rm a ty c zn e j będą isto tn y m c z y n n ik ie m k u ltu ro tw ó rczy m zm ie n ia ją c ym je g o obraz.

Ogólnie poziom edukacji informatycznej społeczeństwa polskiego je s t b a r­

dzo niski i nie gw arantuje nabycia powszechnej um iejętności korzystania z system ów informacyjnych i inform atycznych, szczególnie przez grupy czynne zawodowo.

W iększości P olaków b ra k u je d o św ia d cze n ia w u ży w a n iu k o m p u te ra w ży ciu co d zien n ym - w dom u, b a n ku , biurze, fabryce - czy w p o w szec h n ym k o r zy sta n iu z k a r t m agn etyczn ych (kredytow ych, telefo­

nicznych) oraz in n y ch d o k u m e n tó w elektronicznych (p ien ią d z elektroniczny), a ta k że z a u to m a ty c z­

n ych system ó w inform acyjnych.

Tl

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Ze względu na niższy przeciętny poziom dochodów, koszty powszechnej in ­ formatyzacji społeczeństwa polskiego są proporcjonalnie wyższe niż w k ra ­ jach wysoko rozwiniętych.

B u d u ją c społeczeństw o w iek u inform acji, m u s im y po n ieść n a k ła d y w iększe n iż kra je w ysoko r o zw in ię­

te. N ie m o żem y je d n a k z tego rezygnow ać, je że li chcem y szyb ko w łączyć się w s tr u k tu r y U nii E u ro p e j­

skiej, g d zie proces in fo rm a tyza c ji p o stęp u je coraz inten syw n iej.

Zagrożeniem wynikającym z inform atyzacji je s t możliwość dominacji urzę­

dów państwowych lub organizacji nad społeczeństwem oraz rozw arstw ie­

nie społeczeństwa n a część m ającą dostęp do informacji i n a pozbawioną tego dostępu.

N a jp o w a żn ie jszy m zag ro żen iem w y n ik a ją c y m z in fo rm a tyza c ji je s t j e j efektyw n o ść w g ro m a d ze n iu , w y s z u k iw a n iu i a n a liz o w a n iu inform acji. W łasność ta m oże p o słu ży ć ja k ie jś g ru p ie do zd o b ycia p r z e ­ w agi i k o n tro li n a d in n y m i. D la zapo b ieżen ia ta k im p rzy p a d k o m konieczne je s t w pro w a d zen ie p r a w ­ nych m ec h a n izm ó w u n ie m o żliw ia ją cy ch ta k ie d zia ła n ia . D ru g im p ro b le m em je s t ro zw a rstw ien ie spo­

łeczeństw a zw ią za n e z n a b y w a n ie m u m iejętności p o słu g iw a n ia się d a n y m i d o stę p n y m i w system a ch in fo rm a cyjn ych je d y n ie p rze z niektóre g r u p y społeczne (na p r z y k ła d ze w zg lęd u n a bariery finansow e, te lek o m u n ika c yjn e czy edukacyjne). A b y te m u zapobiec, konieczne będą d u że n a k ła d y fin a n s o w e na p o p u la ry za cję in fo r m a ty k i i p ow szechne szk o len ia inform atyczne.

o w sze ch n a e d u k a c ja in fo rm a ty c zn a j e s t in te g ra ln y m e lem en tem

tw o r z e n ia s p o łe c z e ń stw a w ie k u in fo rm a c ji.

4. Użytkow nicy informatyki

U żytkownikiem inform atyki je s t każdy, kto w pracy, w domu lub innym miejscu korzysta - naw et incydentalnie - z kom putera, począwszy od gier, poprzez pisanie tekstów, aż do samodzielnego projektow ania i realizacji nowych programów.

P odanie d efin ic ji u ż y tk o w n ik a in fo r m a ty k i je s t o tyle istotne, że określa ona ogrom ną g ru p ę osób o ró żn y m p o zio m ie w ykszta łc en ia i p rzyg o to w a n ia do k o rzy sta n ia z system ów info rm a tyczn ych . G rupa ta obejm uje rów nież p rogram istów -hobbistów , p rzy czym są to głó w n ie specjaliści z in n y c h n iż in fo r­

m a ty k a d zie d zin , w y ko rzystu ją cy sw oje um iejętności do efektyw nego w y ko rzysta n ia ko m p u te ra w sw o ­ j e j d zie d zin ie . O profesjo n a ln ych in fo rm a tyk a ch je s t m ow a w n a stę p n yc h rozdziałach.

Szczególną grupą użytkowników inform atyki są kadry kierownicze urzę­

dów i przedsiębiorstw, które podejmują decyzje finansowe o poziomie in ­ westycji inform atycznych. Użytkownicy ci - zwani nabywcami inform aty­

ki - m ają do spełnienia w ażną funkcję w tw orzeniu racjonalnej in fra stru k ­ tu ry informatycznej.

W yróżnienie nabyw ców in fo r m a ty k i w g ru p ie j e j u ży tk o w n ik ó w m a n a celu p o d kreśle n ie ich ogrom nej roli d la rozw oju te lein fo rm a tyk i. M u szą oni pod ejm o w a ć decyzje o p rze zn a czen iu określonych - często znaczących - środków fin a n so w yc h na inw estycje inform atyczne, n ie m a ją c jeszcze w ystarczających d o św ia d czeń p o zw a la ją cych ocenić ich efektyw ność. T ym s a m y m m u szą się opierać n a opin ia ch e k s ­ pertów , a ta k że szyb ko zd o b yw a ć w iedzę o czyn n ik a c h k szta łtu ją cy ch rozw ój in fo rm a tyk i. D la p o m y ś l­

nego p rze b ieg u tego procesu niezbędne je st, aby k a d r y m enedżerskie były za a n g a żo w a n e w je g o p ro w a ­ dzenie, a ta k że ro zu m ia ły konieczność sp ełn ien ia szeregu w a ru n k ó w o rganizacyjnych i technicznych.

N ie u w z g lę d n ia n ie pow yższego pow o d u je p rze d łu ża n ie się procesów decyzyjnych p r z y z a k u p a c h sy ste­

m ów in fo rm a tyc zn yc h i ich w d ra ża n iu , a ta k że nieakceptow anie tw orzenia oprogram ow ania i sy ste­

m ó w in fo rm a tyc zn yc h , zw ła szc za p o w stających w Polsce. W z w ią z k u z p o w y ższy m niezbędne je s t k o n ­ se kw e n tn e szko len ie k a d r m en ed żerskich w zakresie zasto so w a ń now oczesnych technologii g ro m a d ze ­ n ia i p rze tw a r za n ia in fo rm a c ji oraz u zy skiw a n yc h efektów o rganizacyjnych i ekonom icznych. D la nich p rze d e w s zy stk im je s t więc p rzezn a czo n y ten raport.

cze u r z ę d ó w i p r z e d s ię b io r s tw , k tó r e p o d e jm u ją d e c y zje fin a n s o ­ w e o p o z io m ie in w e sty c ji in fo rm a tyc zn y ch . U ży tk o w n ic y ci - z w a n i n a ­ b y w c a m i in fo r m a ty k i - m a ją d o s p e łn ie n ia w a ż n ą fu n k c ję w tw o r z e ­ n iu r a c jo n a ln e j in f r a s tr u k tu r y in fo rm a ty c zn e j.

z c z e g ó ln ą g r u p ą u ży tk o w n ik ó w in fo rm a ty k i s ą k a d r y k ie ro w n i-

13

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Dostęp użytkowników do technik inform atycznych nie je s t skorelowany z rozwojem świadomości w zakresie zapotrzebow ania na informację oraz ze znajomością możliwości, jak ie niesie inform atyzacja.

B ra k za p o trzeb o w a n ia n a in form ację oraz słabe zro zu m ie n ie m ożliw ości, ja k ie niesie info rm a tyza cja , p o w o d u je b ardzo ograniczone ko rzy sta n ie z do stęp n ych narzędzi, często sprow adzające się do n a j­

p ro stszych fu n k cji. Z a sa d n icze zn a c zen ie d la z lik w id o w a n ia tej ten d en cji m a w ła ściw y i g łęb o ki proces in fo rm a tyza c ji urzędów p a ń stw o w y c h i o rganizacji sam orządow ych.

Pracownicy nie będący użytkow nikam i inform atyki mogą odczuwać zagro­

żenie płynące z faktu, że upowszechnienie inform atyzacji spowoduje likw i­

dację lub ograniczenie liczby ich miejsc pracy. W rzeczywistości nowe ro­

dzaje usług, powstałe dzięki powszechnej inform atyzacją spowodują zwięk­

szenie zatrudnienia.

P ow szechna in fo rm a tyza c ja spow oduje z m ia n y n a ry n k u p ra c y zw ią za n e z o g raniczeniem liczebności lu b w ręcz za n ik ie m w ielu za w o d ó w i p o w s ta n ie m now ych m iejsc pracy. T ym s a m y m konieczne będzie p rze k w a lifik o w a n ie w ielu pracow ników , co m oże być szczególnie tru d n e d la osób starszych. D latego też n a le ży za p e w n ić dostęp do szko leń p rze k w a lifik o w u ją c y c h do now ych zaw odów .

Szybko następuje upraszczanie sposobu korzystania z technik informatycz­

nych, a to dzięki rozwojowi interfejsów graficznych i technik m ultim edial­

nych. Zjawisko to u łatw ia adaptację do nowych w arunków pracy ludziom, którzy dotychczas z obawą lub niechętnie odnosili się do korzystania z urządzeń informatycznych.

R zec zy w ista p o p u la ry za cja je s t m o żliw a dopiero p o p rze z sa m o kszta łc en ie społeczeństw a w za kresie in fo rm a ty k i, które m o żn a sty m u lo w a ć stosując o d pow ienią p o lity k ę p o d a tk o w ą . A s p e k t te n szerzej om ów iono w ro zd zia le 8.

Podstaw ą zaakceptow ania systemów inform atycznych przez użytkow nika je s t kom unikacja w języku polskim oraz łatw y pojęciowo i uwzględniający dotychczasowe przyzwyczajenia sposób ich obsługi. Coraz w ażniejszy je st też ergonomiczny k szta łt użytkowanego sprzętu.

S to so w a n ie ję zy k a polskiego w p o w szechnie w y ko rzy sty w a n y c h system ach in fo rm a tyc zn yc h m oże i m u ­ s i być obligatoryjne. N ie m a te ż ża d n y c h p rze szk ó d technicznych u n ie m o żliw ia ją cy ch sp o lonizow anie za g ra n iczn y ch a p lika cji. N a le ży rów nież d ą ży ć d o w y elim in o w a n ia ża rg o n u i u jednolicenia te rm in o ­ logii, p r z y n a jm n ie j tej u ży w a n e j najczęściej.

4. Użytkownicy informatyki

Konieczne je s t zapew nienie stałego procesu uzupełniania kwalifikacji in ­ formatycznych przez pracowników w celu zwiększenia efektywności pracy oraz zapew nienia osobistej satysfakcji z jej wykonywania.

Is to tn y m elem entem u p o w szec h n ia n ia in fo rm a tyza c ji m u s i być u sta w iczn e szkolenie p ra c o w n ik ó w fir m u żyw ających system ów inform atycznych. Szczęśliw ie, n a jnow sze sy stem y - pochodzące n a w e t od różnych dostaw ców - są bardzo do siebie podobne w u ży tk o w a n iu , a więc p rze k w a lifik o w a n ie p erso ­ nelu je s t łatw iejsze.

W celu upowszechnienia zastosowań inform atyki należy umożliwiać zakup kom puterów domowych po m inim alnych cenach, na przykład przez odli­

czanie kosztów zakupu od podstawy opodatkowania. Koszt zakupu opro­

gram ow ania, w tym także edukacyjnych gier komputerowych, powinien być też trak to w an y jako koszt poniesiony n a potrzeby edukacyjne i odlicza­

ny od podstaw y opodatkowania.

P ow szechne stosow anie k o m p u te ró w w życiu d o m o w ym - do p ro w a d zen ia korespondencji, g ospodaro­

w a n ia b u d że tem ro d zin n ym , rozliczeń z b a n kiem itp., a n a w e t do g ie r - zw ię k sza u m iejętności p r z y ­ szłych u ży tk o w n ik ó w i zm n ie jsza ich obaw y wobec sto sow ania in fo rm a tyk i.

K oniecznyjest rozwój społecznych organizacji użytkowników jako form ru ­ chu konsum enckiego, sprawującego kontrolę społeczną nad jakością i do­

stępnością oraz wykorzystywaniem technik informatycznych.

In n ą fo rm ą w y ra ża n ia interesów k o n su m e n tó w d óbr in fo rm a tyc zn yc h je s t rozw ój p o p u la rn e j p ra sy kom puterow ej, n a sta w io n e j p rzed e w s zy stk im na m asow ego u ży tk o w n ik a p rzy ja zn y c h te ch n ik te lein ­ fo rm a tyczn ych .

A by o s ią g n ą ć o d p o w ie d n i p o z io m w ie d z y in fo rm a ty c z n e j w s p o łe ­

c ze ń stw ie , k o n ie c zn e j e s t u p o w sze c h n ie n ie d o s tę p u d o in fo rm a ­

ty k i w d o m u i w s zk o le d z ię k i zm n ie js ze n iu w yso k o ści c ła i p o d a tk ó w .

5. Z a sto so w a n ia i w drożenia

Stan

W wielu instytucjach istnieje przekonanie o konieczności ich inform aty­

zacji.

P rze ko n a n ie w ielu in sty tu c ji o konieczności ich in fo rm a tyza c ji m a k ilk a źródeł i często je s t w yra ża n e w erbalnie. P ierw szy m źró d łem je s t ra c h u n ek ek o n o m iczn y w sk a zu ją c y m o żliw ość u zy sk a n ia p o p ra w y w y n ik u fin ansow ego d zię k i in fo rm a tyza cji. W łaśnie ta m o tyw acja m a najczęściej c h a ra k te r w erbalny.

D ru g im źró d łem je s t p r z y k ła d in n y c h in stytu c ji, zw ła szc za tych, które osiągnęły sukces rynkow y. Trze­

cie sta n o w i m o d a i d z ia ła n ia po zo rn e - p rze ko n a n ie , że „tak trze b a ”.

Potrzeby w zakresie zastosow ań inform atyki w większości instytucji są obecnie znacznie większe od aktualnych możliwości ich sfinansow ania.

A n a liz a s ta n u n a sze j g o sp o d a rk i w p o łą c zen iu z a n a lizą sto p n ia j e j in fo rm a tyza c ji w sk a zu je n a n ie ­ m ożność szybkiego zró w n a n ia m ożliw ości fin a n so w y c h z p o trzeb a m i. J e d y n ie sektory d ysponujące z n a c zn y m i n a d w y ż k a m i fin a n s o w y m i są w sta n ie o siągnąć stopień in fo rm a ty za c ji zb liżo n y d o p o zio ­ m u u zyska n eg o w kra ja ch w ysoko rozw iniętych. R ó w n ie ż s ta tu s m a ją tk o w y społeczeństw a polskiego u n ie m o żliw ia p o w szec h n y dostęp d o n a rzę d zi in fo rm a ty k i. D y n a m ik a w zro stu gospodarczego w n a ­ szy m k r a ju ro d zi n adzieje n a z m ia n ę tego sta n u , g d y ż je s t w y ższa n iż w kra ja ch u zn a n y c h za w ysoko rozw inięte. Celowe byłoby śledzenie p la n ó w U nii E u ro p ejskiej w za kresie in fo rm a tyza cji, aby o późnie­

n ia nie o ka za ły się zb y t duże.

Największymi sekoram i korzystającym i z techniki informatycznej są: prze­

mysł, bankowość, finanse, adm inistracja rządowa i sam orządowa oraz tele­

kom unikacja. Sektor przemysłowy je st rynkiem potencjalnie największym, ale w niewielkim stopniu w ykorzystującym najnowsze rozw iązania in ­ formatyczne. Sektor bankowy przeznacza najw iększą część środków na w drożenia inform atyki.

O bserw uje się o grom ną d eterm in a cję sektora bankow ego w bud o w ie system ó w in fo rm a tyc zn yc h , które są p o strzeg a n e ja k o k lu c z do su kcesu w w a r u n k a c h s iln e j k o n k u re n c ji (w n ie d a lek ie j p rzy szło śc i ta k że k o n k u re n c ji zagranicznej). W p o łą c zen iu z d u ż y m i n a d w y ż k a m i fin a n s o w y m i d a je to n ie p o w ta rza ln ą sza n sę z b u d o w a n ia now oczesnych, w p e łn i zin teg ro w a n yc h rozw iązań. U w zględniając je d n a k n ie w ie l­

ką liczbę b a n kó w w p o ró w n a n iu z liczbą je d n o ste k sektora przem ysłow ego, tru d n o u zn a ć in fo r m a ty ­ zację za zja w isk o pow szechne. P rzem ysł, któ ry o d la t był n ie kw estio n o w a n ym liderem in fo rm a tyza c ji i dorobił się w ielu m odelow ych ro zw ią za ń w niektó rych b ra n ża ch (np. w g ó rn ictw ie i hutnictw ie), z o ­ s ta ł w w y n ik u n ie ko rzy stn y ch d la je g o ko n d y cji fin a n s o w e j z m ia n prześcignięty. N ie m n ie j p o u p o ra ­ n iu się z p ro b le m a m i re stru k tu ry za c ji będzie on w p rzy szło śc i ry n k ie m o w ie lk im potencjale.

5. Zastosow ania i wdrożenia

W adm inistracji i bankowości realizuje się obecnie kilka wielkich przedsię­

wzięć informatycznych o różnym stopniu zaaw ansow ania. Ich przebieg często budzi obawy, czy zostaną uzyskane zamierzone efekty.

R ea liza cja w ielkich p rojektów w a d m in istra c ji p u b lic zn e j i bankow ości rozpoczęła się we w czesnych la ta ch dziew ięćdziesiątych bez w łaściw ego p rzy g o to w a n ia do p ro je kto w a n ia i realizacji ta kich p r z e d ­ sięwzięć. W p ołączeniu z b łę d a m i w zakresie negocjow ania k o n tra k tó w i ich p ó źn iejszej ko n tro li sp o ­ w odow ało to za ła m a n ie bądź, w n a jlep szym razie, opóźnienia p ro jektu . D la tego etapu ch a ra k te ry s­

tyczne było przeko n a n ie, ze w ystarczy dysponow ać odp o w ied n ią kw o tą pieniędzy, a b y za p e w n ić sobie sukces p rze z w ybór p a rtn era . In stytu cje nie były św ia d o m e konieczności poniesien ia ogrom nego w y s ił­

k u organizacyjnego i fin a n so w eg o n a rzecz w stępnego p ro je ktu p rzedsięw zięcia. P roblem za p ew n ien ia rów now agi w ied zy i um iejętności p o stronie w drażającego i k lie n ta je s t za sa d n ic zy d la osiągnięcia końcowego sukcesu. W p r z y p a d k u system ów w yko n y w a n y ch w sektorze p u b lic zn y m , obow iązujące p rze p isy u tru d n ia ją z a tr u d n ie n ie ko n s u lta n tó w w eryfikujących rozw iązanie, co rodzi niebezpieczeń­

stw o odebrania w adliw ego system u.

Integracją i wdrożeniam i dużych systemów zajm uje się w Polsce tylko kil­

ka firm - zbyt mało w stosunku do potrzeb.

D osta teczn ym p otencjałem k a p ita ło w ym i o rg a n iza cyjn ym do w d r a ża n ia d u ży c h system ó w d ysp o n u je w Polsce n ie w ie lka liczba fir m inform atycznych. D otyczy to za ró w n o p o d m io tó w p o lskich , j a k i z a g ra ­ nicznych.

Wadliwa organizacja przetargów i sposób ich rozstrzygania, nie najlepsza organizacja wdrożeń oraz b rak dobrze opłacanych i merytorycznie przygo­

towanych grup wdrożeniowych przyszłych użytkowników były przyczyną wielu nieudanych wdrożeń systemów informatycznych.

Wiele d u ży c h przed sięw zięć in fo rm a tyc zn yc h rozpoczęło się bez organizow ania ja k ieg o k o lw iek p rze ta r­

g u czy n a w e t bez rzetelnej a n a liz y w stępnej. Często pow odem takiego d z ia ła n ia była po p ro stu n ie ­ u m iejętność po p ra w n eg o zo rg a n izo w a n ia procesu in form atyzacji. Z d ru g ie j z a ś stro n y p rze p ro w a d za ­ n ie d łu g o trw a ły ch i sfo rm a lizo w a n y ch p ro c ed u r przetargow ych p ro w a d zi d o n ik ą d . C zas m a tu sw oją cenę i za nieliczenie się z n im p rzy jd zie drogo zapłacić w ielu instytu cjo m .

W wielu sektorach kończy się etap inform atyzacji pojedynczych jednostek organizacyjnych, a rozpoczyna się etap integracji systemów.

W w ielu in stytu c ja ch d o ko n a n o u d a n yc h w drożeń ro zw ią za ń in fo rm a tyc zn yc h obejm ujących p o d s ta ­ wow e o bszary d zia ła ln o śc i i s tr u k tu r y organizacyjne. Z a zw y c za j ro zw ią za n ia te były tw orzone m etodą ew olucyjną, p r z y czym ko rzysta n o ze stałego rozw oju technicznego ko m p u te ró w P C i sieci lokalnych.

N ieco o d m ien n ie p rze b ieg a ł ten proces w przem yśle, g d zie w niektórych bra n ża ch istn ia ły insta la cje d u ży c h kom puterów . Po w czesnej fa zie ostrego starcia obu koncepcji in fo rm a ty za c ji obserw uje się ich łączenie, co je s t ch a ra kte rystyc zn e d la kra jó w w ysoko rozw iniętych, zw ła szc za d la USA.

17

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Doświadczenia z dotychczasowych wdrożeń systemów zagranicznych wy­

kazały, że niezbędne je s t poniesienie znacznego n ak ład u pracy i kosztów na ich zaadaptow anie do polskich warunków. Wdrożenie takich systemów je s t niemożliwe bez udziału ich autorów oraz zespołu wdrożeniowego.

D ośw iadczenie w ykazało, ze w d ra ża n ie za g ra n iczn y ch system ó w n ieza leżn ie o d tego, czy d otyczy to a d m in istra c ji, bankow ości czy p rze m ysłu , je s t za d a n ie m ko szto w n y m i d łu g o trw a ły m . D eklaracje w iększości fir m za c h o d n ich o p e łn e j p a ra m e try za c ji ich p r o d u k tó w ro zm ija ją się z rzeczyw istością.

F irm y te nie są św ia d o m e o d m ien n o ści otoczenia i regulacji, w ja k ic h m a d zia ła ć ich p ro d u k t, lub s ta n ten celowo u kryw a ją . W trakcie w d ra ża n ia n ie zb ęd n a je s t p ełn a a systa ze stro n y a u torów opro­

g ra m o w a n ia , co często staje się zn a c zą cy m s k ła d n ik ie m ko sztó w realizacji p ro jektu . S tw ie rd z e n ia te nie p rze kre śla ją se n su w drożeń sy stem ó w za g ra n iczn ych , lecz n a k a z u ją d u żą ostrożność w sza c o w a n iu rzeczyw istych ko sztó w p ro je ktu i cza su przeznaczonego n a je g o realizację.

W drożenia w dużych instytucjach stw arzają poważne problemy. W lepszej sytuacji są przedsiębiorstw a m ałe i średnie stosujące standardow e rozwią­

zania.

S to p ie ń tru d n o ści w d ro żen ia zw ię k sza się g w a łto w n ie w ra z ze w zrostem w ielkości in stytu c ji, w k tó ­ rej się odbyw a. S tą d za d a n ie m nieporó w n a n ie p ro stszy m je s t ko m p u teryza cja m a ły c h i śred n ich in s ty ­ tucji. D zię k i dobrej zn a jo m o ści w a ru n k ó w lo k a ln yc h p o lsk ie fir m y o d n io sły n a ty m r y n k u zna czą cy sukces.

Z a gro ż e n ia

Przygotowanie k a d r zarządzających oraz informatycznych, mogących reali­

zować cały proces inform atyzacji, je s t niew ystarczające.

N a p o ls k im ry n k u p ra c y b ra k u je w ysoko w y kw a lifiko w a n y ch specjalistów um iejących za rzą d za ć re a li­

zacją p ro je k tu i w d r a ża n ie m d u ży c h system ó w telein fo rm a tyczn ych . Istn ie ją cy specjaliści, g łó w n ie ze w zg lęd u na w ysokość w ynagrodzeń, p ra c u ją p rze w a żn ie w fir m a c h za g ra n iczn y ch oferujących z a g ra ­ niczne ro zw ią za n ia ko m p lekso w ych system ów .

W pracach prowadzonych dla adm inistracji publicznej utrudnieniem je st b rak standardów i niedostateczna koordynacja m iędzyresortowa.

W w ielu w ojew ództw ach g ro m a d zo n e są d a n e d la system ów in fo rm a c ji o gospodarce g ru n ta m i. B ra k p rzyjętych sta n d a r d ó w p o w o d u je tru d n o śc i w zin te g ro w a n iu tych d a n yc h d la całej Polski. P rzy kła d ó w ta k ic h kłopotów je s t więcej. N ied o sta tec zn a koordynacja m iędzyresortow a spow odow ała rów nolegle p ro w a d zen ie podobnych d z ia ła ń w w ielu r e s o r ta c h -n p . p o d w ó jn a id e n ty fik a c ja p o d m io tó w g o sp o d a r­

czych za pom ocą nu m eró w R E G O N i NIP.

18

5. Zastosow ania i wdrożenia

Niewiele je s t profesjonalnych firm integracyjnych, działających n a rynku polskim, mogących przejąć odpowiedzialność prawno-finansową za przygo­

towanie i realizację inform atyzacji instytucji, szczególnie sfery budżetowej.

A d m in is tr a c ja i przed sięb io rstw a , d ecydując się na inform atyzację, p o s z u k u ją fir m d ekla ru ją cych dostarczenie kom pleksow ego ro zw ią za n ia obejmującego oprogram ow anie, sprzęt, insta la cję sieci, s z k o ­ lenia, a często n a w e t prace budow lane. W ta k im w y p a d k u je d y n y m ro zw ią za n ie m je s t tw orzenie - na w zó r g en era ln ych inw estorów - f i r m integracyjnych, które p rze jm u ją o d pow iedzialność za całość re a li­

za c ji projektu, dobierając do poszczególnych z a d a ń najlepszych dostaw ców i podw ykonaw ców . P roble­

m em je s t sy ste m fin a n s o w a n ia ta kich przedsięw zięć.

Koszty inform atyzacji są znaczne i tru d n e do oszacowania. Rodzi to nie­

bezpieczeństwo podejmowania błędnych decyzji, co powoduje nieraz duże straty.

K osztorysow anie robót in fo rm a tyczn ych je s t obecnie tru d n e, g d y ż p ostęp tech n iczn y i ciągła zm ia n a relacji cen sp rzę tu do oprogram ow ania nie daje sza n sy na opracow anie n adających się do w y ko rzys­

ta n ia z a s a d p ra k tyc zn yc h . D odatkow o oszacow anie efektów in fo rm a tyza c ji je s t tru d n e, g d y ż część tych efektów objaw ia się w z m ia n ie ja k o śc i fu n k cjo n o w a n ia firm y, a nie w bezpośrednio m ierza ln yc h z y s ­ kach. S tą d też podjęcie decyzji o w ysokości środków p rzeznaczonych n a in fo rm a tyza cję m u s i być opie­

ra n e b a rd zie j na d o św ia d cze n iu n ajlepszych k o n su lta n tó w n iż n a w yliczeniach rachunkow ych.

Czynniki rozw oju

Podstawowym czynnikiem rozwoju inform atyki je s t tworzenie w arunków wolnej konkurencji.

W olna ko n k u re n cja n a r y n k u in fo rm a tyc zn ym p o w in n a w p łyn ą ć n a p o p ra w ę ja k o ś c i oferow anych usług, w y elim in o w a n ie niepraw idłow ości p rzy realizacji ko n tra któ w w ra z z je d n o cze sn ym stw orzeniem rów nych sza n s d z ia ła n ia d la w szystkic h podm iotów .

tu c ji s ą obecn ie z n a c z n ie w ię k sze o d a k tu a ln y c h m o żliw o śc i ich s fin a liz o w a n ia . K o n ie c zn e j e s t o p r a c o w a n ie r z ą d o w e j s tr a te g ii in fo r ­ m a ty k i w n a jb liż s z y c h la ta c h , szc ze g ó ln ie w sfe rze p r a w n e j d o ty c z ą c e j z a s a d g r o m a d z e n ia , p r z e s y ła n ia i u d o s tę p n ia n ia in fo rm a c ji.

o tr ze b y w z a k r e s ie z a sto s o w a ń in fo r m a ty k i w w ię k sz o śc i in sty-

19

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Istnieje potrzeba wprowadzenia sformalizowanych procedur nadzorowania procesu projektow ania i produkcji, w drażania przedsięwzięć oraz realizacji usług inform atycznych (np. według norm ISO 9000). Z arządzanie projek­

tem oparte n a wypracowanych w świecie zasadach i m etodach je s t kluczo­

wym elem entem sukcesu.

Objęcie procesów tw orzenia, w d r a ża n ia i konserw acji system ów in fo rm a tyc zn yc h sta n d a r d a m i m eto ­ d o lo g ic zn y m i i n o rm a m i te ch n iczn o -o rg a n iza cyjn ym i je s t w a r u n k ie m efektyw ności d z ia ła n ia tych sy ­ stem ów , ra c jonalizacji kosztów osiągnięcia sk a lo w a ln o ści i integralności. U sta la n ie n o rm je s t proce­

sem d łu g o trw a ły m . Z a a d a p to w a n ie ich do p o lsk ic h w a ru n k ó w w y d łu ża ten okres i p o w ięk sza ko szty ich w prow a d zen ia . R ów nocześnie bardzo szy b k i p o stęp technologii do sta rcza ro zw ią za ń nowych, zn a c zn ie efektyw niejszych, ale nie m ieszczących się w norm ach. R o zw ią za n ie tego d y le m a tu nie je s t proste, ale m u s i być racjonalne. N iezb ę d n e je s t p rzy g o to w a n ie (na w zór in n y ch d zie d zin ) p o d sta w o w e ­ g o p a k ie tu obow iązujących n o rm i procedur, które będą ta k że u w z g lę d n ia ły kryte ria oceny i w eryfi­

kacji dzieła.

Pożądane je s t w ykorzystywanie uznanych w świecie standardów p rz e tar­

gowych. Konieczne je s t rozpowszechnianie wiedzy o tych standardach.

W prze ta rg a c h należy ko rzysta ć z gotow ych w zorów stosow anych w kra ja ch U nii E uropejskiej, a w a ­ ru n k ie m podjęcia dobrej decyzji je s t w ysoka w artość m eryto ryczn a oferty w s to s u n k u do ceny.

Konieczne je s t opracowanie rządowej strateg ii rozwoju teleinform atyki w najbliższych latach, szczególnie w sferze praw nej dotyczącej zasad gro­

m adzenia, przesyłania i udostępniania informacji. S trateg ia ta powinna być zaprezentow ana publicznie i przedyskutow ana przez różne grupy gos­

podarcze i społeczne.

Istn ieje p iln a p otrzeba d o k o n a n ia oceny efektów, ja k ie p r z y n ió s ł w sferze tech n iczn ej i organ iza cyjn ej ra p o rt P T I oraz in n e p ro g ra m y rozw oju in fo r m a ty k i w Polsce (np. Program rozw oju infrastruktury inform atycznej dla polskich środow isk n au k o w y c h / Po d o k o n a n iu ta k ie j oceny należy, u w zg lęd n ia ją c n in ie jszy raport, przyg o to w a ć p ełn ą w ersję stra teg ii rozw oju in fo r m a ty k i w Polsce. S tra te g ia ta p o w in ­ na stać się p o d sta w ą opracow ania koncepcji in fo rm a ty za c ji a d m in istra c ji p u b liczn ej, określającej z a ­ kres inform acyjny, z a sa d y ew idecjonow ania oraz a k tu a lizo w a n ia d a n y c h i za s a d y u d o stę p n ia n ia in ­ form acji. Poza a d m in istra c ją stra teg ia ta p o w in n a dotyczyć p o d sta w o w ych z a s a d p ra w n y c h u m o ż li­

w iających zbieranie, p rze sy ła n ie oraz u d o stę p n ia n ie in fo rm a c ji p r z y za c h o w a n iu p r a w obyw atela i p o d m io tu gospodarczego. N ie zw y k le w a ż n y m elem en tem je s t szerokie p ro m o w a n ie opracow anych koncepcji i p o d d a w a n ie ich d y s k u s ji w różnych g ru p a c h gospodarczych oraz społecznych.

20

5. Zastosow ania i wdrożenia

Funkcjonow anie ustaw y o zamówieniach publicznych powinno być stale poddaw ane analizie mającej na celu stw ierdzenie efektywności jej działa­

nia.

N iezb ę d n e je s t stw orzenie i uruchom ienie m ec h a n izm ó w ko n tro li p rze strze g a n ia p rze p isó w o za m ó w ie ­ n ia c h p u b lic zn y ch , ze szczególnym u w zg lęd n ie n ie m p ra k ty c zn y c h efektów j e j d z ia ła n ia i korzyści dla je d n o ste k a d m in istra c ji p u b lic zn e j w ra z z a n a liz ą w p ływ u n a rozw ój in fo r m a ty k i w kraju.

Idea systemów otwartych możliwości powinna stanowić podstawę budowy nowych systemów informatycznych.

O becnie b u d o w a n e sy stem y p o w in n y m óc fu n k cjo n o w a ć w d y n a m ic zn ie zm ie n ia ją c y m się śro d o w isku te c h n ik i in fo rm a ty c zn e j p rze z w iele na stęp n ych lat. P o w in n y one u w zg lęd n ia ć współpracę z istn ie ją ­ c y m i i p r z y s z ły m i sy ste m a m i i ro d za ja m i p la tfo rm system ow ych.

Pilnym zadaniem je s t analiza możliwości w ykorzystania ju ż istniejących mediów teletransm isyjnych do budowy krajowej, zintegrowanej sieci tele­

inform atycznej (infostrady).

Istn ie je bogata s tr u k tu r a m ediów te letra n sm isyjn ych pow szechnego u ży tk u , ta k ic h j a k p u b lic zn a sieć telefoniczna, te lew izy jn a sieć ka b lo w a czy też sieć energetyczna. Cechą ch a ra kte rystyc zn ą tych m ediów je s t ich p o w szec h n a dostępność, co daje m ożliw ość u zy sk a n ia g o tow ej in fr a s tr u k tu r y telein fo w izyjn ej w s k a li całego kraju. M edia te j u ż są w yko rzysty w a n e p rze z w iele in sty tu c ji do realizacji system ów telein fo rm a cyjn ych o za sięg u ogólnokrajow ym . R o zw ó j te ch n ik i te letra n sm isy jn e j d a je coraz w iększe m o żliw o ści w y ko rzysta n ia m ediów o stosunkow o n isk ie j ja k o śc i k a n a łu inform acyjnego. Ł ą czn ie z j u ż istn ieją cym i k a n a ła m i o d u że j przepustow ości istn ieje m ożliw ość z b u d o w a n ia je d n o ro d n y c h zin teg ro ­ w a n y ch ka n a łó w tra n s m isji (infostrad). Ś w ia d o m o ść tego fa k tu nie je s t pow szechna.

Konieczne je s t stw orzenie praw nych procedur u stalan ia ważności doku­

mentów elektronicznych.

U stalenie z a s a d p r a w n e j akceptacji d o k u m e n tó w elektronicznych j e s t p o d sta w o w y m w ym o g iem tw o ­ rzen ia i fu n k c jo n o w a n ia system ów pocztow o-inform acyjnych. K onieczne je s t określenie z a s a d w a żn o ś­

ci, n ie zm ien n o śc i i b ra k u m ożliw ości w ycofania p o d p isu . W ażne je s t rów nież zd e fin io w a n ie pojęcia n ie n a ru sza ln o ści oryg in a łu d o k u m e n tu oraz z a sa d tw orzenia i m o d y fik o w a n ia je g o kopii. P roblem ten szerzej om ów iono w rozdziale 8.

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Wymóg odpowiedzialności za jakość usług system u inform atycznego w ią­

że się z wymogiem bezpieczeństw a system u, czyli jego odporności na wła­

m ania, zm ianę param etrów urządzeń lub uszkodzenia lokalne.

Do za p e w n ie n ia bezpieczeństw a sy ste m u nie w ystarczą je d y n ie śro d k i p ra w n e, techniczne i o rg a n iza ­ cyjne. Osoby korzystające z sy ste m u m u szą być o d p o w ie d zia ln y m i u żytkow nikam i.. K a ż d y m u si być św ia d o m y pro b lem ó w za p e w n ie n ia bezpieczeństw a u żytkow anego system u oraz m u s i zostać odpow ied­

nio przeszkolony.

Szczególną uwagę należy poświęcić sieci In tern et, któ ra przy bezdyskusyj­

nych zaletach powszechności i coraz łatwiejszego użytkow ania przechodzi proces transform acji w sieć oferującą usługi komercyjne. Efektem tego je st konieczność rozliczania usług, zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpie­

czeństw a przesyłania danych oraz dostępu do zgromadzonych informacji.

S ieć In te rn e t słu ż y ła d otychczas w Polsce g łó w n ie śro d o w isk u n a u ko w em u , a j e j w y ko rzysty w a n ie było d otow ane z b u d żeto w ych fu n d u s z y p rzezn a czo n ych na bad a n ia . Obecnie sieć In te rn e t kom ercjalizuje się i dotacje n a ko rzysta n ie z j e j u słu g p o w in n y być p rze k a zy w a n e bezpośrednio u ży tk o w n ik o m ze śro­

d o w isk n aukow ych. O ferując p ła tn e u sługi, sieć In te rn e t m u si za p e w n ić o d pow iedni p o zio m bezpie­

czeństw a i ochrony przesyła n ych d a n y c h - co p r z y je j s tr u k tu r z e nie będzie proste. O czyw iście w y m a ­ g a n y sto p ień zabezpieczeń za le ży od ro d za ju p rze syła n yc h inform acji.

Podczas budow ania jednolitego system u przetw arzania danych i przekazy­

w ania informacji konieczne je s t zagw arantow anie rów noupraw nienia przy korzystaniu z niego całem u społeczeństwu bez możliwości sk u p ian ia przez jed n ą z grup całości inform acji o funkcjonowaniu całej gospodarki lub jej

znaczącej części.

Istn ie n ie m onopolu teleko m u n ika cyjn eg o w Polsce oraz p o w sta n ie kom ercyjnego In te rn e tu m oże dopro­

w a d zić d o tego, że b u d o w a n e p o d kon tro lą a d m in is tr a c ji in fo s tra d y zm o n o p o lizu ją grom a d zen ie, p rze sy ła n ie i w y ko rzysty w a n ie d a n ych . M onopol ten m oże się objaw iać w u s ta la n iu cen u słu g teleinfo- w izyjnycli oraz w p rze jm o w a n iu p rze z g ru p ę k o n tro li n a d d a n y m i o sposobie fu n k c jo n o w a n ia całej go spodarki. N ow e ro zw ią za n ia in fo rm a tyc zn e m u szą więc być p o d d a n e ko n tro li antym o n o p o lo w ej na p o d o b n ej za sa d zie j a k p ozostałe d z ia ły gospodarki.

6. Edukacja i szkolenia

Stan

Polska naukow a szkoła inform atyczna m a znaczące osiągnięcia. W latach siedem dziesiątych i osiem dziesiątych wyszkolono na potrzeby uczelni do­

b rą k ad rę inform atyczną, której spora część wyemigrowała za granicę, od­

nosząc ta m niekiedy znaczące sukcesy. Osoby, które pozostały w kraju, oprócz pracy n a uczelni zajm ują się pracą zarobkową w firm ach inform a­

tycznych.

D zię ki in te n sy w n e j d zia ła ln o ści k a d r y n a u k o w e j i d y d a k ty c zn e j p ro w a d zo n e j w p o p rze d n ich latach, m arny w Polsce bardzo dobrze w y kształconą k a d r ę in fo rm a tyc zn ą w u czelniach i p o za n im i. D zięki u z n a n iu osiągnięć p o lsk ic h n a ukow ców w św iecie m ie liśm y dostęp do w ielu in fo rm a cji z za g ra n ic z­

nych centrów badaw czych i d yd a k ty czn y ch . N a s i stu d e n ci byli kszta łc e n i zg o d n ie z n a jle p szy m i p r o ­ g ra m a m i. N ie ste ty la ta te ch a ra kteryzo w a ły się rów nież z n a c zn y m odpływ em k a d r z a granicę.

W szystkie uczelniane instytuty zajmujące się dydaktyką inform atyki odno­

towały w ostatnich latach zmniejszenie - czasem naw et znaczne - liczeb­

ności kadry dydaktycznej, któ ra je st obecnie niew ystarczająca, aby mogła sprostać wzrastającym obciążeniom dydaktycznym. Zablokowanie dostępu do nowoczesnego sprzętu i oprogram ow ania w latach osiem dziesiątych miało dodatkowy wpływ n a brak kadry znającej nowoczesne techniki infor­

m atyczne.

U stalenie p rzy c zy n zm n ie jsze n ia się liczebności k a d r y d y d a k ty c zn e j w in fo rm a tyce je s t sto su n ko w o proste. Część z nich, rezygnując z p ra cy na uczelni, rozpoczęła sa m o d zie ln ą d zia ła ln o ść zaw odow ą.

I n n i zo sta li p rze k o n a n i do in n e j p ra cy zn a c zn ie w y ższy m i p en sja m i. P ozostałych życie z m u siło d o d o ­ ra b ia n ia p oza u czelnią i z czasem te dochody sta ły się d la nich dom inujące. N ie ulega w ątpliw ości, że ja k o ś ć kszta łc en ia zaczęła spadać. M ożna się ty lko pocieszać, ż e p o zio m szkoleń i k u rsó w p ro w a d zo ­ nych obecnie p rze z d y d a k ty k ó w z uczelni zn a c zn ie wzrósł.

Poziom wynagrodzeń pracowników naukowo-badawczych i dydaktycznych je s t obecnie drastycznie niekonkurencyjny w stosunku do średniej płacy

w informatyce komercyjnej.

P rzyczyn ą obecnych kłopotów uczelni są p rze d e w s z y s tk im żenująco n isk ie w y nagrodzenia, zu p e łn ie niew sp ó łm iern e do w ym aganego p o zio m u wiedzy. Jeszcze n ig d y w h isto rii rozw oju gospodarczego P o lski n a jw a żn iejsze siły m ające go w spom agać n ie b yły w y n a g ra d za n e na p o zio m ie m a ło w y k w a lifi­

kow anego robotnika. S iła n abyw cza p e n s ji p ra c o w n ik a naukow ego sp a d ła o około 50% w sto s u n k u do roku 1989.

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

S tru k tu ra wieku oraz zdobytych stopni naukowych młodych pracowników nauki nie gw arantuje szybkiego w zrostu liczby sam odzielnych pracowni­

ków naukowych inform atyki. Inform atyką zajm ują się również naukowcy z innych dziedzin, którzy stosują ją w swoich pracach. W obu przypadkach je s t odczuwany b rak wysoko kwalifikowanych kadr.

O ceniając sta n p o lsk ie j k a d r y n auczającej i ba d a w czej w sferze in fo rm a ty k i, kongres p o słu g iw a ł się je d y n ie o p in ia m i. B ra k p u b lic zn ie do stęp n ych in fo rm a c ji o a k tu a ln y c h do ko n a n ia ch naszych n a u k o w ­ ców nie p o zw a la ocenić m ożliw ości bad a w czych p o lsk ic h uczelni. Istn ie je je d n a k w ielokrotnie p o tw ie r­

d za n a opinia, że p rzy ro st k a d r in fo rm a tyc zn yc h w u czelniach je s t coraz m n iejszy w s to s u n k u do w z ra ­ stających potrzeb. Pogarsza się też s tr u k tu r a w iekow a oraz zm n ie jsza się liczba p ra c o w n ik ó w w p o ­ szczególnych gru p a ch sto p n i n aukow ych. O graniczane są ta k że prace badaw cze.

Obecnie n a państw ow ych uczelniach wyższych istnieje kilka kierunków informatycznych - matem atyczny, techniczny i ekonomiczny; w sum ie rocznie kończy studia zaledwie k ilk u set studentów.

M ożem y określić, ilu a bsolw entów in fo rm a ty k i - m atem atycznej, technicznej i eko n o m iczn ej - opuszcza rocznie szk o ły w yższe. Nieco tr u d n ie j je s t ocenić p o zio m w y kszta łc en ia m ło d yc h kadr. N ie m a m y in fo r­

m acji, g d zie absolw enci zn a jd u ją za tr u d n ie n ie i ja k ą w ied zą się le g ity m u ją . N ie w iem y też, na ile ich w y kszta łc en ie je s t a d e k w a tn e do potrzeb. N ie m a bow iem bezpośrednich relacji p o m ię d zy p ro g ra m a m i uczeln i a p o trze b a m i sfery zastosow ań, d o sta w i p ro d u k c ji info rm a tyczn ej. J e s t to sp ow odow ane b ra k iem k o n ta k tó w u czelni z p rze m y słe m i ty n k ie m zastosow ań.

Istnieje już kilka szkół niepaństw ow ych o upraw nieniach wyższych uczel­

ni, które kształcą studentów inform atyki, pobierając czesne lub nieodpłat­

nie, i jednocześnie g w aran tu ją kadrze dobre w arunki płacy i odpowiednio wysoki poziom wynagrodzeń. Na uczelniach państwowych pow stają też od­

p łatn e stu d ia podyplomowe oraz zaoczne.

S z k o ły n ie p a ń stw o w e są n o w y m elem en tem w kra jo b ra zie polskiego szko ln ictw a . P o w sta ły one z w y ko ­ rzy sta n ie m k a p ita łu zagranicznego i obecnie p rze jm u ją n a p ełn e lu b częściowe eta ty część na jlep szej k a d r y d yd a k ty czn e j, nie d o p u szcza ją c do je j u tr a ty p o p rzez przejście do biznesu. U czelnie te oferują s tu d e n to m dobre w a r u n k i k szta łcen ia , łą czn ie z p r a k ty k a m i za g ra n iczn y m i. N ie o ceniam y tych szkół, uw ażając, że d o b ry je s t k a ż d y p o m y sł na zw ięk szen ie p o te n cja łu um iejętności. W arto się je d n a k z a s ta ­ n ow ić n a d sty m u la c ją k a p ita łu polskiego d o tw o rzen ia tego ty p u szkół.

6. Edukacja i szkolenia

W szkolnictwie podstawowym i średnim tempo upow szechniania inform a­

tyki zmalało z powodu b rak u odpowiednich k a d r oraz zm niejszenia środ­

ków przeznaczanych na edukację i wyposażenie. Zakupy dokonane przez m inisterstw o i kom itety rodzicielskie nie są w ystarczające.

Po okresie euforii obecnie in fo rm a ty k a w szkołach średnich spow szed n ia ła . B ra k je s t fu n d u s z y n a d o ­ fin a n s o w a n ie d o kszta łc a n ia nauczycieli in fo r m a ty k i o raz n a k u p n o czy opracow anie p e łn e j g a m y p o l­

sk ic h p ro g ra m ó w edukacyjnych. W yszkoleni in fo rm a tyc zn ie nauczyciele z n a jd u ją zn a c zn ie a tra k c y j­

niejszą pracę p o za szkołą. B ra k u je rów nież w yposażenia w sprzęt kom puterow y, któ ry p o w in ie n być specjalnie p rzy sto so w a n y do u ży tk o w a n ia w szkole. W szkołach p o trzeb n e są dość złożone w ielo sta n o ­ w iskow e sy stem y klasow e z system em n a d zo ru ją cym d la nauczyciela.

N astąpił znaczący rozwój firm oferujących szkolenia inform atyczne n a po­

ziomie podstawowym oraz specjalistycznym. Szkolenie stało się tow arem n a ry n k u usług informatycznych.

U pow szech n ia n iem inform a ty k i oraz szko len iem p ra c o w n ik ó w z a jm u ją się rów nież w yspecjalizow ane fir m y szkoleniow e. S zk o le n ia ta k ie m a ją d w o ja ki charakter: są p o d sta w o w ą fo rm ą d zia ła n ia fir m lu b u boczną d zia ła ln o ścią p ro w a d zo n ą w z w ią z k u z realizacją kontraktów .

Z a g ro ż e n ia

Najpoważniejszym zagrożeniem edukacji informatycznej je s t zm niejsza­

nie się możliwości prow adzenia zajęć dydaktycznych na uczelniach p ań ­ stwowych, a to z powodu ubyw ania kadry i obniżania się efektywności jej rozwoju. Wyposażenie uczelni w sprzęt kom puterow y i oprogramowanie również je s t niew ystarczające.

N a jp o w a żn ie jszy m zagrożeniem d la przyszło ści rozw oju in fo rm a tyza c ji w Polsce je s t zm n ie jsze n ie się liczebności k a d r w u czelniach i obniżenie p o zio m u n a u cza n ia oraz b ra k m o tyw a cji fin a n so w y c h d la now ych kadr.

jjU P o zio m w y n a g ro d ze ń p r a c o w n ik ó w n a u k o w o -b a d a w c zy c h i dy-

d a k ty c z n y c h j e s t o b ecn ie d r a s ty c z n ie n ie k o n k u re n c y jn y w s to ­

s u n k u d o ś r e d n ie j p ła c y w in fo rm a ty c e k o m ercyjn ej.

Strategia rozwoju informatyki w Polsce

Obecne stru k tu ry studiów oraz program y nauczania w państwowych uczel­

niach nie zawsze g w aran tu ją przygotowanie odpowiednio wykształconych k a d r dla potrzeb użytkowników i firm informatycznych.

U czelnie bez p la n ó w reform y w ew n ę trzn e j oraz reform y ich efektyw nego fin a n s o w a n ia nie m a ją sza n s u n ik n ą ć w n a jb liższy ch la ta ch opisyw anego zagrożenia i fa k t ten m u s i być m ocno w yeksponow any.

W X X I w iek w e jd zie m y więc z ogrom nym b ra k iem u m iejętności zro zu m ie n ia tego, co n a m będzie ofe­

row ał św ia t.

Edukacji inform atycznej w szkołach podstawowych i średnich nie można rozwijać bez narodowego program u działania w tym zakresie. Program ta ­ ki powinien obejmować nie tylko nauczanie inform atyki, ale również za­

stosow anie technik kom puterow ych i m ultim edialnych w nauczaniu in ­ nych przedmiotów.

B ra k je s t a tra k cy jn ej d la u czniów koncepcji oraz p ro g ra m u u p o w szec h n ia n ia in fo rm a ty k i, a raczej info rm a tyza cji. Istniejące p ro g ra m y n a u c z a n ia są b ardzo a m b itn e i ciekaw e, ale nie d a ją sz a n s y na w y kszta łc en ie społeczeństw a w iek u inform acji. P ra ktyc zn ie w szk o ln ic tw ie p o d sta w o w y m i śre d n im nie istn ieje p ro g ra m u p o w szec h n ia n ia in fo rm a tyk i, któ ry w ska zy w a łb y je j za sto so w a n ia i uczył k o r zy s­

ta n ia z niej. W w ielu szko ła ch uczy się p rze w a żn ie p ro g ra m o w a n ia kom puterów , z a m ia s t u ży tk o w a n ia p o d sta w o w y ch n a rzę d zi - p o p u la rn y c h p a k ie tó w oprogram ow ania.

Czynniki rozw oju

Edukacja je s t tow arem , a zatem powinny do być niej stosowane zasady ob­

ro tu tow arem - jego wytworzenia, promocji oraz sprzedaży i dostawy.

K ształcenie d la zdobycia określonej w ied zy je s t tow arem - to p ro ste stw ierd zen ie p o w in n o być p o d s ta ­ wą p o szu k iw a n ia czyn n ik ó w d ających sza n sę na p o p ra w ę sfery ed u k a cji in fo rm a ty c zn e j w Polsce. K o­

nieczne je s t określenie, kto je s t sprzedaw cą, a k to nab yw cą i ja k ie p o w in n y być relacje cenowe.

Ę jS la p r a w id ło w e g o p r z e b ie g u ro zw o ju in f o r m a ty z a c ji k o n ie c zn e j e s t z a p e w n ie n ie d o p ły w u w y k s z ta łc o n y c h k a d r in fo r m a ty c z ­ nych, co m o żn a o s ią g n ą ć ty łk o n a p o d s ta w ie s p r a w n ie fu n k c jo n u ją c e ­ g o syste m u e d u k a c ji.

/

26