Maciej Kurak, Strefa/ZONE

Praca Macieja Kuraka Strefa/ZONE była prezentowana w Cieszynie w 2004 r.

Instalacja polegała na wyznaczeniu w przestrzeni miejskiej tytułowej strefy za pomocą znaków drogowych. Strefa nie była jednak w żaden sposób opisana poza tytułem projektu umieszczonym na znaku odwołującym się do schematu znaku zakazu. Artysta o swej pracy mówi:

[...] chodziło o zależności pomiędzy znaczącym a znaczonym. Wprowadziłem mylące pikto-gramy z języka znaków drogowych. Pojawiły się w rezultacie zdania, które sobie zaprzeczały.

Nie wiadomo było, o jaką strefę chodzi, czy o przygraniczną, czy o identyfikację imprezy artystycznej (odbywały się tam równolegle „Nowe Horyzonty”), czy faktycznie o jakąś prze-strzeń wydzieloną przez miasto. Parę osób zapłaciło mandat, bo na przykład zinterpretowało te znaki jako miejsca parkingowe¹⁹ .

Zależności, o których wspomina Kurak, dotyczące znaczącego i znaczone-go, zostały w jego projekcie zaburzone. Brak jednoznacznego wyjaśnienia dla oznaczonej strefy pozostawiło możliwość swobodnej interpretacji. Ingerencja artystyczna w sposób celowy zaburzyła powszechny kod odbioru. Artysta, wyznaczając pewien fragment przestrzeni miejskiej i korzystając ze schematu znaku zakazu, konotuje reglamentacje zachowań. Jednak znaki te nie mają jednego ustalonego sensu, co powoduje, że odbiorca sam przypisuje im i wyznaczonej przez nie przestrzeni jakąś funkcję i znaczenie. Interpretacja tej przestrzeni wskazuje na procesy adaptacji miejskiej struktury. Instalacja Kuraka wymusza na odbiorcy znajdującym się w nowej dla siebie sytuacji/przestrzeni poszukiwanie wyjaśnienia w celu oswojenia nieznanego obszaru.

Pewne części miasta pozostają na co dzień niewidzialne. Fragment ulicy mijanej każdego dnia traci siłę oddziaływania i wtapia się w codzienne doświad-czenie. Pozostaje częścią ujednoliconych powszechnych czynności. Działanie Kuraka pokazuje, jak można na nowo odczytać to, co stało się rutynowym, nie-widzialnym komponentem miejskiego tekstu. Wyznaczenie danej przestrzeni zwraca jej widzialność. Odbiorca zaś ma możliwość tworzenia miejskiego tekstu o nowej wartości w odniesieniu do znanych już sobie elementów. Dopowiada tym samym znaczenie strefy, wpisując się w założenia artysty o odkrywaniu i zmienianiu zależności pomiędzy znaczonym a znaczącym.

Powszechność doświadczenia zabija w czytelnikach miasta czujność. Komu-nikaty, jakie może do nas wysyłać miejska struktura, giną w szumie codzien-ności. Odczytywanie miasta wymaga skupienia i oderwania myśli od zwykłych spraw. Kurak poprzez swoją interwencję wytrącił przechodniów z rutyny.

Sprawił, że fragment miasta, który pozostawał zwykle na marginesie, stał się głównym elementem odczytu.

9 http://www.obieg.pl/rozmowy/1489 [9.02.2011].

142 A n n a S i e n k i e w i c z

Podsumowanie

Wszystkie opisane dzieła powstały poprzez zastosowanie elementów, które wpływają na codzienne doświadczanie przestrzeni miejskiej. Artyści ingerują w systemy znaczeń, mające określony kod odbioru, zaburzając je. Odbior-cy zostają postawieni w sytuacji, w której na nowo muszą określić siebie w strukturze miejskiej. Codzienność wymusza określone zachowania, stając się niepostrzeżenie elementem ograniczającym. Dlatego przeniesienie dzieła artystycznego z przestrzeni galeryjnej do przestrzeni miejskiej spotyka się często z wrogim podejściem, znosi bowiem ustalony porządek miejskiej przestrzeni.

Artyści w swych działaniach używają podstępu – kamuflują swą ingerencję za pomocą znanych znaków.

W swojej instalacji Ewa Partum wskazała, poprzez multiplikację znaków drogowych, na semantyczny chaos, który jest niezaprzeczalnym elementem miejskiej struktury, wpływającym na odbiorców. Praca Małgorzaty Medowskiej łączyła jeden ze schematycznych kodów przestrzeni miejskiej (system infor-macji miejskiej) z artystycznym odautorskim przekazem, wykorzystując w tym celu nośnik reklamowy. Pewne elementy opresji są nie tylko wyznacznikiem systemów totalitarnych (do których odwoływała się praca Partum), co pokazuje projekt Roberta Rumasa. Obnaża on mechanizmy wykluczenia, które zdają się cechować wielkomiejskie społeczeństwa. Pisanie miasta nie ogranicza się więc do jego materialnej struktury, ale sięga głębiej. Praca Rumasa miała oswajać miejską przestrzeń, ale robiła to poprzez podkreślanie jej negatywnych aspek-tów. Maciej Kurak zwrócił z kolei widzialność zatartym fragmentom miasta.

W codziennym doświadczeniu przestrzeń miejska wydaje się strukturą homo-geniczną, a strategie artystyczne Kuraka pozwalają odkryć ją na nowo. Świeże spojrzenie wiąże się z możliwością przypisania nowych znaczeń, odmiennych dla każdego uczestnika.

Kiedy artysta ingeruje w miejską przestrzeń za pomocą obecnych w niej elementów, potrafi odkryć mechanizmy rządzące doświadczaniem i funkcjo-nowaniem w niej jednostki. Zakłóca komercyjny przekaz nośników reklamo-wych poprzez niekomercyjne treści. Wskazuje na polisemię cechującą treść miasta, podkreślając zarazem, że jednostka często popada w rutynę podczas jej lektury, gdyż poddaje się semiozie. Miasto jest strukturą zorganizowaną, ale jej wyznaczniki mogą zostać przekształcone poprzez artystyczne ingeren-cje, co pozwala na nowo spojrzeć na znaną przestrzeń. Omówione działania artystyczne są przede wszystkim próbą zaprzeczenia potoczności, która ce-chuje sposób postrzegania miasta. Artyści polemizują z miejskimi zakazami i nakazami. Pozbawiając widza rutyny postrzegania, sprawiają, że miasto staje się ciekawszą lekturą.

Ingerencja artysty w systemy informacji... 143

Summary

Artist’s interference in the systems of information and communication of urban space and the influence of this interference on the viewer The subject of this paper are artistic actions in the area of modern city. In these instal-lations the artists use to creation the elements present in the visual structure of the city. The artists adopt a defensive position against urban dos and don’ts. They deny routine of perception. Through art they make the city becomes more interesting. In this way, they fulfill one of the roles of contemporary art: the shaping of human criti-cal awareness.

Słowa kluczowe: miasto, sztuka miasta, przestrzeń publiczna Key words: city, urban art, public space