Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie,
Dydaktyka chemii
Podręcznik do przyrody dla szkoły podstawowej łączy treści z zakresu biologii, geografii, fi-zyki oraz chemii. Wszystkie te dziedziny powinny ze sobą współgrać. Podręcznik wydawnictwa Operon zawiera sam w sobie bardzo dużo treści biologicznych oraz geograficznych, natomiast nie-wiele treści fizycznych oraz chemicznych. Książka napisana jest w sposób niezrozumiały dla wielu uczniów. Język, którym się posłużono pisząc go jest na poziomie uczniów klas gimnazjalnych.
W podręczniku tym można spotkać wiele błędów merytorycznych.
Błędy merytoryczne dzielimy na:
• błędy rzeczowe- dotyczą głównie treści pracy (wiadomości i zastosowania wiadomości)
• błędy w definiowaniu pojęć, terminów, w użyciu nazw, w podawaniu nazwisk, brak zrozumienia istoty faktów, wydarzeń, zjawisk oraz związków i zależności między nimi, zniekształcenie cytatów
Duża ilość błędów merytorycznych znajdujących się w podręczniku wynika z trudności przedstawianych zjawisk przyrodniczych i konieczności posługiwania się językiem zrozumiałym dla uczniów. Czasami zbyt duże upraszczanie języka naukowego powoduje, że pojawiają się błędy. Znalezione błędy merytoryczne i językowe w podręczniku:
• „Najgłębsze miejsce Oceanu Indyjskiego leży w Rowie Jawajskim”↔(znajduje się)
• „Lodowce docierające do miejsc o temperaturze powietrza dość wysokiej, topią się...” ↔ (Topnieją; jak określić dość wysoką temperaturę?)
• „Najgłębsza depresja świata - Morze Martwe, 396 m p.p.m.” ↔ (408 m p.p.m. - Tablice Geo-graficzne 1998).
• Lis polarny (lis w porównaniu z przedstawionym na fotografii obok niedźwiedziem wydaje się znacznie większy od niego- brak skali wielkości zwierząt)
• „Przyroda ożywiona to krzewy rosnące wzdłuż koryta rzeki oraz drzewa” ↔ (Przyroda oży-wiona to także trawy, chwasty, turzyce itp.)
• „Gleba zaopatruje rośliny w wodę” ↔ (Nie tylko w wodę, ale również w substancje pokarmo-we i sole mineralne).
• „Wakuola to rodzaj zbiornika, w którym komórka przechowuje różne substancje” ↔ (Waku-ola przechowuje tylko substancje w stanie ciekłym)
• „Zwierzęta nie są zdolne do samodzielnego wytwarzania pokarmu” ↔ (Przykłady zwierząt, które same sobie wytwarzają pokarm: bakterie.
• „Powietrze nieustannie się miesza, w różnych miejscach na ziemi występują podobne stężenia tlenu” ↔ ( Stężenie tlenu zmniejsza się wraz z wysokością n.p.m.)
• „Bakterie brodawkowe tworzą na korzeniach zgrubienie” ↔ ( Zakres treści obowiązujący w szkole gimnazjalnej)
• „Lepidodendron”, Trylobit” ↔ (trudne nazwy łacińskie, dla dziecka na poziomie szkoły pod-stawowej bardzo skomplikowane do przeczytania)
• „Układ pokarmowy jest zbudowany z wielu narządów, które przetwarzają pożywienie za po-mocą enzymów” ↔ ( Nie wyjaśniono pojęcia „enzym”)
• „Tchawica przypomina kształtem rurę, odprowadza ona powietrze do skrzeli” ↔ (doprowadza)
• „Wietrzenie pomieszczeń, w których się przebywa, jest koniecznym warunkiem zdrowia” ↔ (zdanie napisane w sposób nie logiczny)
• W podręczniku wprowadzono pojęcia ujścia deltowe, lejkowate ↔ zakres treści dla ucznia na poziomie gimnazjum
• „Zwierzęta w procesie oddychania wykorzystują tlen” ↔ ( Znane są zwierzęta oddychające beztlenowo)
• „Ptaki latają dzięki temu, że ich skrzydła wytwarzają siłę nośną” ↔ (Brak wytłumaczenia pojęcia „siła nośna”)
• „Dżdżownice odżywiają się szczątkami roślin i zwierząt” ↔ ( Odżywiają się także obumiera-jącymi korzeniami i próchnicą glebową)
W podręczniku do Przyrody klasy 5 wydawnictwa Operon nie przytoczono żadnego cytatu z innych źródeł naukowych, przez co treści są dosyć ubogie w porównaniu do innych podręczni-ków dostępnych na rynku. Głównym celem użycia cytatów w książce jest potwierdzenie wiary-godności przedstawianych w niej treści.
Skrypt ten jest bogaty w liczne ilustracje ( na każdej stronie znajduję jakaś ilustracja). Ob-razki rozpraszają uwagę ucznia od czytanej treści, a ich myśli błądzą po kolorowych fotografiach.
Oprawa graficzna ilustracji jest wykonana w sposób niedoskonały, tzn. nie zachowano odpowied-niej skali wielkości np. żaba i pająk krzyżak są tej samej wielkości tak samo jak krowa zestawiona z wilkiem. Niektóre ze zdjęć są umieszczone w przypadkowy sposób, tzn. ich obecność nie jest bezpośrednio związana z tematem np. „Co to znaczy, że się poruszam”- wstawiona fotografia wściekłego wilka.
W książce opisano wiele doświadczeń. Niestety nie są one prawidłowo sformułowane, nie wiadomo jak je wykonać oraz co mają na celu. Doświadczenie jest powszechnym pojęciem skła-dającym się z wiedzy lub umiejętności w obserwacjach pewnych rzeczy, wydarzeń, uzyskanych poprzez zaangażowanie w ujawnienie tych rzeczy lub wydarzeń. Pojęcie doświadczenia gene-ralnie odnosi się do wiedzy jak wykonać pewne zadania, a nie do proponowania rozwiązań.
Doświadczenia możemy podzielić na kilka grup:
• Fizyczne
W podręczniku występują głównie doświadczenia biologiczne oraz geograficzne, wiąże się to z treściami skryptu, które skupiają się na aspektach biologicznych i geograficznych. Np.
Co należy zrobić? Zbadaj swoją wrażliwość na ciepło i zimno.
Co będzie potrzebne? Pusta szklanka.
Jak to zrobić? Weź szklankę do ręki. Zaobserwuj, co czujesz. Następnie odstaw szklankę.
Brak tytułu doświadczenia, obserwacji i wniosków. Nie podano także czasu, które uczeń poświęci na wykonanie doświadczenia, oraz nie zaznaczono czy dany problem może rozwiązać samodzielnie, czy też będzie potrzebował pomocy nauczyciela. Dzieci w wieku od 10 do 15lat powinno uczyć się od samego początku poprawności wykonywania doświadczeń. Jeśli uczeń
wykonuje doświadczenie musi znać jego cel, aby następnie wyciągnąć odpowiednie wnioski.
Zakres treści nie do końca zgodny jest z programem nauczania w klasie 5 szkoły podstawo-wej. W podręczniku znaleźć możemy temat lekcji dotyczącej dobrych manier przy stole. Z tej lekcji dowiadujemy się, co to znaczy, że człowiek ma dobre maniery, albo, co więcej, jakie ro-dzaje sztućców znajdziemy u siebie w domu. Uczeń poznaje pojęcie savoir vivre, co oznacza sztukę życia. Czy do końca jest to lekcja przyrody? Ponadto dowiadujemy się z tej lekcji, co było najstarszym przedmiotem używanym w kuchni w latach dawniejszych- jest to aspekt historyczny, a nie przyrodniczy. Czy też to, że pierwsze łyżki wykonywano z kości, rogów, drewna i gliny, a jako ostatni wynalazek pojawił się widelec? Tą lekcję należałoby przeprowadzić w ramach godzin wychowawczych, a w ramach tej godziny przeprowadzić lekcję o skali. Temat „Skala na mapie” jest dość skomplikowany, gdyż powiązany jest z matematyką, a ponadto uczniowie wcze-śniej nie mieli styczności z takimi obliczeniami. Zagadnienie to pojawia się na każdym teście kompetencji po klasie 6 szkoły podstawowej.
Reasumując, na rynku nie ma podręcznika w 100% bezbłędnie napisanego. Skrypt wydaw-nictwa Operon także do takich należy. Zawiera liczne błędy merytoryczne, które zostały opisane wyżej. Nie można jednak zapominać o wielu zaletach książki takich jak: opisy zjawisk nie są cha-otyczne, fotografie i ilustracje są dobrej, jakości, po każdym temacie w podręczniku streszczone są najważniejsze informacje podsumowujące całą lekcję.
Literatura
1. Podręcznik Przyroda wyd. Operon 2. Słownik Języka Polskiego PWN