Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków
Baśnie a w szczególności, baśnie zawierające elementy fantastyczne, odgrywają bardzo ważną rolę zarówno w procesie rozwoju jak i dorastania dziecka. Wzbogacają życie o nowe doznania i doświadczenia, pobudzają wyobraźnię oraz ciekawość młodego czytelnika. Otwierają one przed dziećmi świat przyrody oraz różnych zjawisk fizyko-chemicznych. To właśnie ele-menty chemiczne zawarte w baśniach stały się inspiracją do moich badań nad wykorzystaniem baśni w nauczaniu chemii, a szczególności na zobrazowaniu przy ich pomocy niektórych pojęć chemicznych oraz fizyko-chemicznych. W tym celu napisany został przeze mnie tomik baśni pt.:
„Niezwykła podróż między mikro a makroświatem”.
Opowiada on o przygodach młodego księcia, który wraz ze swoim przyjacielem poznaje tajemnice świata przyrody. Tomik składa się z czterech części. Każdą z nich stanowi jedna baśń, opisująca określone zjawiska chemiczne bądź fizyko-chemiczne. W pierwszej części młodzi czytelnicy wyruszają wraz z królewiczem w tajemniczy las, w którym to przy pomocy wróżki poznają zjawisko parowania i skraplania na poziomie mikroświata. W drugiej części natomiast zapoznają się ze zjawiskiem topnienia i krzepnięcia.
Kolejna część ukazuje różnice pomiędzy metalami, niemetalami oraz tłumaczy definicje stopów przy podaniu ich przykładów z życia codziennego. W ostatniej części dzieci poznają wraz z głównymi bohaterami budowę atomu na poziomie mikroświata. Elementy oraz pojęcia chemiczne zostały napisane na podstawie scenariuszy lekcji przyrody dla szkoły podstawowej, M.Nodzyńskiej i J.R.Paśko, Wydawnictwa KUBAJAK.
Amerykański psycholog Bruno Bettelheim w książce „Cudowne i pożyteczne. O znacze-niach i wartościach baśni” mówi, że baśnie są pierwszym narzędziem w drodze do poznania samego siebie. Możemy zatem powiedzieć, że tworzą elementarz wyjściowych obrazów, które bawią i uczą ale również przykuwają uwagę młodego czytelnika po przez zaciekawienie. Dziecko od urodzenia gromadzi informacje na temat otaczającego go świata, dlaczego więc nie ma tego robić przez baśnie?
„Zaciekawienie” jest niewątpliwie jednym z głównych warunków trwałego poznawania wiedzy przez uczniów. Aby je zwiększyć nauczyciel powinien odpowiednio dobierać środki dydaktyczne i sposób przekazu ważnych i podstawowych informacji w celu budowania i po-szerzania zainteresowań dziecka. Jednym ze środków dydaktycznych mogą być właśnie baśnie, zawierające pojęcia i elementy chemiczne, fizyko-chemiczne. Bardzo dobrze wiemy, że dziecko najchętniej i najlepiej uczy się po przez zabawę.
Napisane przeze mnie baśnie zawierają celowo wprowadzone w fabułę elementy, pojęcia oraz zjawiska chemiczne, dzięki czemu mogą stanowić punkt wyjścia do ciekawych dyskusji oraz doświadczeń przyrodniczych. Po ich przebyciu powrót do tekstu, przebiega na innym po-ziomie wiedzy po przez rozbudzone emocje, które zapewniają pełne przeżycie i dokładne zrozu-mienie fabuły.
Mój tomik baśni kierowany jest do uczniów 4-6 Szkoły Podstawowej. Do tej pory badania zostały przeprowadzone w dwóch klasach piątych, na podstawie pierwszej jego części, natomiast od września zostaną prowadzone na większą skalę zarówno w szkołach wiejskich jak i miejskich, w celu przebadania całego tomiku.
Dotychczas przeprowadzone doświadczenie odbyło się na poszczególnych lekcjach wycho-wawczych, w przypadku obu klas. Uczniowie po rozpoczęciu lekcji, otrzymali od nauczyciela wcześniej przygotowaną baśń. Na jej przeczytanie został wyznaczony czas ok. 15 minut. Po przeczytaniu baśni, prowadzący rozdał każdej osobie ankietę dotyczącą jej treści.
Składała się ona z sześciu pytań, mających na celu sprawdzenie rozumianego tekstu jak i podanych w nim elementów chemicznych. Po rozwiązaniu przez uczniów ankiety, nauczyciel zebrał kartki, po czym pytał o wrażenia po przeczytanej baśni. Dzieci odebrały baśnie bardzo entuzjastycznie.
W ogólnym badaniu całej klasy 5a, uczniowie udzielili poprawnych odpowiedzi na pytania w 73%. Biorąc pod uwagę podział zagadnień na: pytania dotyczące i sprawdzające rozumienie czytanego tekstu oraz pytania dotyczące elementów chemicznych zawartych w treści baśni, otrzymano następujące wyniki:
Tabela 1. Porównanie procentu poprawnych odpowedzi udzielanych przez uczniów ze względu na rodzaj pytan umieszczonych w ankiecie
W ogólnym badaniu całej klasy 5b, uczniowie udzielili poprawnych odpowiedzi na pytania w 78%. Biorąc pod uwagę podział zagadnień na: pytania dotyczące i sprawdzające rozumienie czytanego tekstu oraz pytania dotyczące elementów chemicznych zawartych w treści baśni, otrzymano następujące wyniki:
Tabela 2. Porównanie procentu poprawnych odpowedzi udzielanych przez uczniów ze względu na rodzaj pytan umieszczonych w ankiecie
Analiza porównawcza klasy 5a i 5b.
Z wyników w tabeli oraz z wykresów widzimy, że uczniowie zrozumieli zarówno treść czy-tanej baśni jak i elementy chemiczne w niej zawarte, dlatego też zostaną podjęte dalsze badania kolejnych części tomiku. Tym razem nauczyciel będzie narzucał styl odbioru, czytając poszcze-gólną baśń i kładąc nacisk na konkretną część fabuły – elementy, pojęcia lub doświadczenia che-miczne. Od niego będzie zależało, w którym kierunku poprowadzi lekturę oraz w jaki sposób ją przedstawi. Następnie wiedza uczniów będzie sprawdzana w sposób intelektualny lub doświad-czalny. W trzeciej części tomiku proponowane są uczniom doświadczenia, dzięki którym potrafią rozróżnić metale od niemetali. Przy pomocy baśni dzieci eksperymentują jednocześnie ucząc się i bawiąc. Odsłanianie przez nich w ten sposób tajemnic świata przyrody nieożywionej pobudza do dalszych poszukiwań naukowych i sięgania po określoną lekturę. Do badań włączone zosta-nie rówzosta-nież przedstawiezosta-nie napisane na podstawie tomiku baśni, które odbędzie się w Muzeum przyrodniczym PAN, w Krakowie.
Taki sposób przedstawiania niektórych elementów chemicznych działa na wyobraźnie uczniów jak również na jej rozwój. Dzięki temu uczniowie są bardziej zaciekawieni chemią, bowiem mogą na nią spojrzeć z innej perspektywy niż podręcznik i będące w nim definicje. Czy-tając baśń, wraz z głównymi bohaterami przeżywają przygody i poznają strukturę jak i zjawiska na poziomie mikroświata. Dlatego bajki i baśnie mogą być motywem zachęcającym uczniów do nauki we współczesnym świecie.
Literatura
Paśko J.R., Kucharska-Żądło M., 2008. Wpływ wcześniej powstałych wyobrażeń na kształtowanie nowych wy-obrażeń w procesie edukacji na przykładzie wybranych pojęć z przedmiotów przyrodniczych. Gaudeamus Bettelheim B., przekład i przedmowa D. Danek, 1985. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniu i wartościach baśni. t. I-II, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Nodzyńska M., 2004. Kiedy baśnie czyta przyrodnik, cz. I. 70-75s., Guliwer, Katowice Nodzyńska M., 2004. Kiedy baśnie czyta przyrodnik, cz. II. 73-77s., Guliwer, Katowice