MESSSEŃCZYCY [Β]

a) Thuc. I, 103, 1-2; Diod. XI, 84, 7-8;XV, 66, 5 cf. Diod. XII, 44, 3; Paus. IV, 24, 7; Isocr. XII (Panathenaikos), 93; Ael.Var.Hist.VI, 1.

b) W 458/57 roku1 Messeńczycy skapitulowali przed Lacedemończykami na na­ stępujących warunkach: mieli opuścić bez przeszkód Peloponez i nigdy już tam nie powrócić, a jeśli ktoś z nich zostanie schwytany na Peloponezie, będzie niewolnikiem tego, kto go przytrzyma (Thuc. I, 103, 1 ξυνέβησαν προς τους Λακεδαιμονίους έφ' ώ έξίασιν έκ Πελοποννήσου ύπόσπονδοι και μηδεποτε έπιβήσονται αυτής

ην δε τις άλίσκηται, του λαβόντος είναι δοΰλον; Diod. XI, 84, 8 τους μεν έξ 'Ιθώμης ύποσπόνδους άφηκαν; Paus. IV, 24, 7 έκπεσοΰσιν ύποσπόνδοις ...τοις δε Μεσσηνΐοις παρέσχεν άπελθεΐν έξ Ι θ ώ μ η ς ) .

Wypędzeni (ανάστατοι γενόμενοι Diod. XV, 66, 5) osiedlili się najpierw w Ate­ nach, a następnie w 456/55 r. w Naupaktos (κατωκησαν εν Ναυπάκτω Diod.XV, 66, 5), darowanym im przez Ateńczyków wrogo już wówczas usposobionych wobec Lacedemończyków (Thuc. I, 103, 2 έξήλθον δε αύτοι και παίδες και γυναίκες, και αυτούς οι ' Α θ η ν α ί ο ι δεξάμενοι κατά εχθος ήδε τό Λακεδαιμονίων ές Ναΰπακτον κατώκισαν; Diod.XV, 66, 5 κατωκησαν έν Ναυπάςκτω, δοντων αύτοίς 'Αθηναίων οίκητορίον τήνδε την πόλιν). Przeciwstawiając występkom Sparry szlachetne czyny Ateńczyków Izokrates powiada, że osiedlili oni w Naupaktos ocalałych Messeńczyków (Isocr.XII, 93 oi ημέτεροι Μ ε σ σ η ν ί ω ν μεν τους διασωθέντας εις Ναΰπακτον κατώκισαν). Według Pauzaniasza Ateńczycy, któ­ rzy domyślili się nieufności Spartan wobec siebie, zawarli z tego powodu przymierze z Argiwami, a Messeńczykom oblężonym na Itome podarowali Naupaktos (Paus. IV, 24, 7 έδοσαν Ναΰπακτον).

W przyszłości dzięki Messeńczykom Naupaktos stało się dla Ateńczyków wygod­ ną bazą dla operacji przeciw Sparcie2.

1) Przyjmuję chronologię E.Badiana (op.cit., s. 289-320). Sprawa daty G.M.E.Ste.Croix, op.cit., s. 181; D.Kagan, op.cit., s. 79 (461 (60). Część uczonych odrzuca δεκατω ετει (Thuc.I, 103, 1), uznając, że tradycję tę błędnie ustalił Efor, na którym oparł się Diod. (XI, 63-4 cf.schol.ad Ar.Lys. 1144 - Philochoros) - A.W.Gom-me, HCT I, s. 401-8; H.Bengtson, GG, s. 170-198; P.Cartledge, op.cit., s. 217 sq.; J. Scharf, op.cit., ss. 153-162; P.Karavites, op.cit., s. 63. Cf. E.Will, op.cit., s. 144 („probleme insoluble"); S. Hornblower, op.cit., s. 160 (c.455 rok). Literatura na temat datacji - F.Kiechle, op.cit., s. 84 przyp.4; H.Bengtson, StV, II, nr 138.

2) D.Kagan, op.cit., s. 79.

c) L.Lerart, Les Locriens de l'Ouest, I, Paris 1952, s. 34-36; F.Kiechle, Messeni­ sche Studien, Kallmünz-Opf.1958, s. 84 sqq.; F.Brunner, op.cit, s. 162; A.W.Gomme, HCT I, s. 401-2; J. Scharf, Noch einmal Ithome, „Historia" 3, 1954, s. 153-162; N.G.L.Hammond, Studies in Greek Chronology of the Sixth and Fifth Centuries B.C., „Historia" 4, 1955 , ss. 372-381; H. Bengtson, StV, II, nr 138; GG, s. 170sqq.; P.Du-crey, Le traitement des prisonniers de la guerre dans la Grèce antique, Paris 1968, s.

141; D. Kagan, The Outbreak of the Peloponnesian War, London 1969; E.Will, Le monde grec et l'orient, Le V siècle, Paris 1972, s. 144; G.E.M.Ste.Croix, The Origins of the Peloponnesian War, London 1972, s. 181 ; P.Cartledge, Sparta and Laconia, Lon­ don 1979; P.Karavites, Capitulations and Greek Interstate Relations, Göttingen 1982, s. 66, 89; J. Seibert, Flüchtlinge, s. 44; G; E.Badian, Chronology of the Penteconta-etia, „EMC" 7, 1988, s. 289-320; S. Hornblower, A Commentary on Thucydides, I, Oxford 1991, s. 160.

73) NAUPAKTOS [Β]

a) Thuc. I, 103; Paus. IV, 24, 7 cf.Paus. X, 38, 10; Diod.XI, 84 cf.Diod.XII, 44, 3. b) Ateńczycy pod wodzą Tolmidesa być może w 456/55 r.1 zajęli Naupaktos, naj­ prawdopodobniej wypędzając, zapewne jednak tylko część jego dotychczasowych mieszkańców, Lokrów Ozolijskich (Paus. IV, 24, 7 ...άφελόμενοι Λοκρους τους προς Αίτωλίοα καλουμένους Ό ζ ο λ α ς ; Diod.XI, 84,7 ομοίως δε και ταυτην έξ εφόδου λαβών; Thuc.I, 103, 3 Ναΰπακτον...ήν ετυχον ήρηκότες νεωστι Λοκρών τών Ό ζ ο λ ώ ν εχόντων).

Wątpliwości rozstrzyga Pauzaniasz informując o tym, że po wypędzeniu Messeń-czyków przez Spartan w końcu wojny peloponeskiej, Lokrowie ponownie osiedlili się w Naupaktos (Paus. X, 38, 10). Najprawdopodobniej nie wszyscy Naupaktyjczycy zo­ stali wypędzeni2, lecz część ich pozostała w mieście razem z Messeńczykami3.

1) νεωστι - niedawno u Tukidydesa nie przesądza o dacie zajęcia Naupaktos, tym bardziej, że chronologia wypędzenia Messeńczyków również nie jest pewna (cf.kata-log nr 72 ). Według Diodora (XI, 84, 7) flota Tolmidesa zaatakowała wybrzeża Pelo­ ponezu i osadziła Messseńczyków w Naupaktos w 456/55 r. Scholiasta do Aisch.II, 75 sytuuje wyprawę Tolmidesa w tym samym roku, ale nie wspomina o zajęciu Na­ upaktos. Tukidydes pisząc o wyprawie Tolmidesa w rozdz.108, nie mówi o zajęciu Naupaktos, wspomnianym wcześniej w rozdz. 104. Zapewne zdobycie Naupaktos nie jest przez Tukidydesa potraktowane chronologicznie, lecz połączone tematycznie z lo­

sem Messeńczyków, dlatego wzmiankowane jest wcześniej (L.Lerart, op.cit., II, s. 34 sq.). Zdaniem E.Badiana, którego pogląd przyjął S. Hornblower (op.cit., s. 160) νεωστι odnosi się do zajęcia Naupaktos przez Lokrów, a nie przez Ateńczyków, co, ze strony Tukidydesa było próbą usprawiedliwienia „an unprovoked attack on a Greek city" („po­ ssibly without even a proper declaration of war") (op.cit., s. 367). Sam Badian przy­ znaje jednak, że zarówno lokryjska, jak i ateńska obecność w Naupaktos była świeża (E.Badian, op.cit., s. 366 i 367).

2) Zgadzam się z Lerart, który uważa przypuszczenie Oldfathera (W.Oldfather, op.cit., col. 1196) o przyjęciu przez Messeńczyków wypędzonych wcześniej mieszkań­ ców za „une hypothese d'une complication inutile" (L.Lerart, op.cit., II, s. 35). Fakt, że Lokrowie osiedli w Naupaktos niedawno ułatwił Tolmidesowi zadanie. Jak powia­ da Badian Tolmides „will not have found their expulsion - or, more probably, some peaceful accomodation with them - particulary difficult" (E.Badian, op.cit., s. 369 przyp.14).

3) Na bazie słynnego posągu Nike Pajoniosa w Olimpii znajduje się wspólna de­ dykacja Naupaktyjczyków i Messeńczyków (SIG 3, 80) (J. Seibert, op.cit., s. 441 przyp.364 - 426/25 rok). Jej dokładna datacja nie jest jednak możliwa - propozycje archeologów oscylują od 455 do 425 r. (cf. L.Lerart, op.cit., II, s. 36), a na podstawie Paus. V, 26, 1, który informuje, że konsekracja posągu wiąże się ze zwycięstwem nad „wrogami" - nie da się niczego powiedzieć, gdyż nie jest jasne o jakich wrogów i o jakie zwycięstwo mogło chodzić (L.Lerart, op.cit., II, s. 25). Nieopublikowana dotąd inskrypcja z British Museum odnosząca się do osadzenia Messeńczyków w Naupak­ tos określa zasady współżycia przybyszów ze starymi mieszkańcami (CAH V 2,

rozdz.5), co dostarcza niezbitego dowodu na to, że przynajmniej część Lokrów pozo­ stała w mieście (E.Badian, op.cit., s. 369 przyp.14; S. Hornblower, op.cit., s. 180. Cf. J. Seibert, op.cit., s. 441 przyp. 364.

c) W.Oldfather, RE s. v.Lokris, (1926), 13, 1, col. 1196; Κ. Telschow, op.cit., s. 52-3, 64-5; V.Martin, La vie internationale dans la Grèce des cités, Paris 1940, s. 320; L.Lerart, Les Locriens de l'Ouest, I, Paris 1952, s. 34; D.Kagan, The Outbreak of the Peloponnesian War, London 1969, s. 79; P.Karavites, Capitulations and Greek Inter­ state Relations, Göttingen 1982, s. 63; E.Badian, Athens, the Locrians and Naupac-tus, „CQ" 40, 1990, s. 364-369; S. Hornblower, A Commentary on Thucydides, I, Oxford 1991, s. 160-1.

74) HESTIAIA [B]

a) Thuc.I, 114, 3; Plut.Per.23; Theopompos FGrHist 115 F 387) (=Strabo I, 1, 3 (445); Philochoros FGrHist 328 F 118 (=schol. Ar.Sphekes 213); Diod.XII, 7 i XII, 22; Ael.Var.Hist.6, 1 cf. M.F.McGregor, Athens and Hestiaia [w:] Studies in Epigra­ phy. Studies Presented to E.Vanderpool, Hesperia suppl.19, Princeton 1982.

b) Po wycofaniu się wojsk spartańskich z Attyki Perykles wyprawił się na Eubeę w 446 r. w celu stłumienia antyateńskiego buntu. Miastom eubejskim narzucili Ateń-czycy gwarantujące ich prawa układy, jedynie Hestiaję wysiedlili i kraj sobie zabrali (Thuc.I, 114, 3 Έ σ τ ι α ι α ς δε έξοίκισαντες; Plut.Per.23, 4 Έστιεις δε π ά ν τ α ς ά ν α σ τ ή σ α ς έκ της χώρας; Diod.XII, 22, 2 τους ΈστιαιεΤς έκ της πόλεως έκβαλότες; Diod.XII, 7, 1 Perykles έξώκισε τους ΈστιαιεΤς έκ της πατρίδος). Przyczyną surowego potraktowania Hestiai miało być wymordowanie przez jej miesz­ kańców wziętej do niewoli załogi ateńskiego okrętu (Plut.Per.23,4). Po usunięciu daw­ nych mieszkańców Ateńczycy skolonizowali Hestiaię (Thuc.I, 114, 3 αύτοι την γη ν εσχον; Diod.XII, 22, 2 την τε πολιν και την χ ώ ρ α ν κ α τ ε κ λ η ρ ο υ χ η σ α ν ; Plut.Per.23, 4 ' Α θ η ν α ί ο υ ς κατωκισε).

Na terytorium Hestiai, w Oreos umieścili Ateńczycy 1 000 (Diod.XII, 22, 2 (=Efor)) lub 2000 (Strabo X I, 1,3 (445) (=Teopomp)) swoich obywateli. Hestiajczycy zna­ leźli schronienie we wrogiej wobec Aten Macedonii w Baition i Gastronia (Strabo I, 1, 3 (445) (=Teopomp) τους Ί σ τ ι α ι ε i ς κ α θ ' ομολογίας εις Μ α κ ε δ ο ν ί α ν μεταστηναι)1. Powrócili do swojego miasta w 404 r., gdy Spartanie wypędzili Ateń-czyków z Oreos2.

1) Udzielenie gościny przez Macedonię należy niewątpliwie wiązać z ówczesną jej wrogością wobec Aten - J. M.Balcer, Regulations, s. 19.

2) Kleruchowie - A.J. Graham, op.cit., s. 170 sqq.; S. Hornblower, op.cit., s. 186. c) G.Busolt, GG III, 1, s. 430-431; F.Hampl, Poleis ohne Territorium, „Klio" XIV, 1939, s. 7sqq., 36sqq.; K. Telschow, op.cit., s. 60; A.J. Graham, Colony and the Mo­ ther City, Manchester 1952, s. 170 sqq.; J. Seibert, Flüchtlinge, s. 50, 446; F.Kiechle, Zur Humanität der Kriegsführung der griechischen Staaten, „Historia" 7, 1958, s. 133 przyp.2, 137; P.Ducrey, Le traitement des prisonniers de la guerre dans la Grèce anti­ que, Paris 1968, s. 66, 141; J. M.Balcer, Separatism and Anti-Separatism in the Athe­ nian Empire (478-433B.C), „Historia" 23, 1974, s. 30-31; idem, The Athenian

gulations for Chalkis, Historia Einzelschriften 33, Wiesbaden 1978, s. 19-20, 36; G.Vedder, Ancient Euboea, University of Arizona, Ph.D., 1978, s. 222-223; P.Karavi-tes, Capitulations and Greek Interstate Relations, Göttingen 1982, s. 38-39, 58, 88; E.Erxleben, Die Kleruchien auf Euboä und Lesbos und die Methoden der attischen Herrschaft im 5.Jh., „Klio", 57, 1, 1975, s. 88-90; S. Homblower, A Commentary on Thucydides, I, Oxford 1991, s. 186.

75) ARGOS AMFILOCHIJSKIE [B]