UCIECZKI GREKÓW (WYSPY MORZA EGEJSKIEGO) [C2] a)Hdt.VI, 31

b) Po upadku powstania jońskiego Persowie urządzają na wyspach Morza Egej­ skiego obławy na ludzi (Hdt.VI, 31, 1 oi βάρβαροι έσαγηνευον τους ανθρώπους), którzy uciekają w góry i do lasu.

c) Cf. W.W. How, J. Wells, II, s. 74. 20) DELOS [C2]

a) Hdt.VI, 97.

b) Mieszkańcy Delos uciekają w 490 roku w obawie przed Persami na Tenos (Hdt.VI, 97, 1 oi Δήλιοι εκλιπόντες και αύτοϊ την Δήλον οϊχοντο φεΰγοντες ές Τηνον). Datys nakłania ich do powrotu.

c) W.A.Laidlaw, A History of Delos, Oxford 1933, s. 59-60. Cf. WW.How, J. Wells, II, s. 103-104.

21)HEFAISTIA[B]

a) Hdt.V, 140, 1-2 cf.Thuc.IV, 109, 4.

b) Miltiades zapewne w 494/3 r. 1 wyprawił się z Chersonezu na Lemnos i zażądał od mieszkańców, aby opuścili wyspę (έξιέναι έκ της νήσου). Mieszkańcy Hefajstii w odróżnieniu od Myrinajczyków (cf.katalog nr 22) usłuchali go (Hdt. l.c. έπειθοντο). Udali się w okolice Atos, gdzie zamieszkiwali u schyłku V wieku w Sane, Tyssos, Akrotoon, Olofiksos i Dion (Thuc.IV, 109, 4). Opuszczone miasto zostało zasiedlone przez kolonistów ateńskich, a jego pierwotni mieszkańcy nigdy już do ojczyzny nie powrócili2.

1) Po 510, a przed 493 r. - P.Karavites, op.cit., s. 33-34; W.K. Pritchett AGMP, s. 59 (w końcu VI w.); W.K. Pritchett, GSW, V, s. 448 (pocz.V w.); J. Seibert, op.cit., s. 428 przyp.229 (datacja niepewna). Cf. S. Szâdeczky, op.cit., s. 11 (ok. 495).

2) Kinzl uważa, że część ludności, w interesie kolonistów pozostawiona na wy­ spie, wywędrowała dopiero po pewnym czasie (K. Kinzl, op.cit., s. 70-71.

c) E.Meyer, GdA IV.1.278; Forschungen 1.16; Κ. J. Beloch GG I, s. 351; F.Hampl, Poleis ohne Territorium, „Klio" XIV, 1939, s. 30-31; Κ. Kinzl, Miltiades-Forschun-gen, Dissertationen der Universität Wien 24, Wien 1968, s. 70-71, 73-76; W.K. Prit­ chett, AGMP, s. 59; P.Karavites, Capitulations and Greek Interstate Relations, Göttin­ gen 1982, s. 33-4; J. Seibert, Flüchtlinge, s. 428 przyp.229; W.K. Pritchett, GSW V, s. 448. Cf. C.Friedrich, Lemnos, „MDAIA", 31, 1906, s. 241-256; W.W.How, J. Wells, II, s. 124 (ad VI, 140); D.Müller, Topographischer Bildkommentar zu den Historien Herodots. Griechenland, Tübingen 1987, s. 64-67.

22) MYRINA [Β]

a) Hdt.V, 140, 1-2 cf.Thuc.IV, 109, 4.

b) Miltiades syn Kimona zapewne w 494/3 roku wyprawił się z Chersonezu na Lemnos, żądając od mieszkańców Hefajstii i Myriny, aby opuścili wyspę. W odróż­ nieniu od Hefajstyjczyków (cf. katalog nr 21) mieszkańcy Myriny, być może ze względu na bardziej dogodne do obrony warunki, jakie stwarzał tamtejszy Akropol (wys. 135 m.), a także większą liczbę mieszkańców?1, nie usłuchali żądania i poddali się dopie­ ro w wyniku oblężenia. Podobnie jak Hefastyjczycy przenieśli się prawdopodobnie w okolice Atos, gdzie zamieszkiwali wśród innych dawnych pelazgijskich mieszkańców Lemnos (Thuc.IV, 109, 4).

1) Cf. D.Müller, Topographischer Bildkommentar zu den Historien Herodots. Grie­ chenland, Tübingen 1987, s. 64-67.

c) Cf. katalog nr 21 c. 23) ERETRIA [C2]

a) Phil.Vit.Apoll.I, 24 cf. Hdt.VI, 100

b) W 490 r. większość Eretrejczyków' uciekła przed nadejściem Persów w góry Eubei i na przylądek Kafereus (Phil.Vit. Apoll. I, 24 το γαρ πολύ της ' Ε ρ έ τ ρ ι α ς τον Καφηρέα άνέφυγε και ö τι άκρότατον της Ευβοίας)2. Po bitwie pod Marato­ nem uciekinierzy wrócili do miasta3.

1) Według Wallace'a wielu, jeśli nie większość (W.P.Wallace, op.cit., Chapter V, s. 19).

2) Herodot pisze jedynie, że Eretrejczycy rozważali możliwość ucieczki. Nie roz­ strzyga, czy do ewakuacji ostatecznie doszło (Hdt.VI, 100, 2 οι μιν γαρ αύτέων έβουλεύοντο έκλιπεΐν την πόλιν ές τα άκρα της Εύβοίης). Według Filostratosa Persowie wzięli do niewoli jedynie 780 ludzi, co, zważywszy na rychłą odbudowę mia­ sta, przemawia za uznaniem, że większość mieszkańców rzeczywiście opuściła mia­ sto przed rozpoczęciem oblężenia przez Persów. Ucieczkę ludności, a następnie jej powrót po Maratonie, za przyczynę odbudowy miasta uznawali już H.G.Rawlinson (op.cit., s. 394-5 przyp.l) oraz R.B.Richardson (op.cit., s. 240). Podobnie sądzą J. K. Green i R.K. Sinclair, choć dalszy ciąg ich rozumowania budzi poważne wątpli­ wości - „Cf.Philostr.Vit.Apoll.I, 24 who quotes a tradition current among the descen­ dants of the Eretrian prisoners in Apollonio's times" (op.cit., s. 517). Na temat Kafe­ reus cf. v.Geisau, op.cit., col. 1893-1894.

3) Świadczy o tym wystawienie przez Eretrię w 490 roku 7 okrętów (Hdt.VIII, 1, 46) oraz 600 hoplitów (Hdt.IX, 28, 5). Hoplitów wystawili Eretrejczycy wraz ze swą kolonią Styrą (jej udział na nieznanej podstawie określa R.B.Richardson jako niewielki, op.cit., s. 240). Cf.J. K. Green, R.K. Sinclair, op.cit., s. 518. Graham domyśla się po­ mocy kolonii Eretrii przy odbudowie miasta -Teos and Abdera, s. 72). Cf. sugestia J. Boardmana o zasiedleniu Eretrii przez Ateńczyków - op.cit. , s. 1-48 (zwłaszcza s. 47). Contra - R.G.Vedder, op.cit., s. 201 przyp.17.

c) H.G.Rawlinson, History of Herodotus, III, London 1862, s. 394-395; R.B.Ri­ chardson, Eretria: Historical Sketch, „AJA" 7, 1891, s. 233-282; v.Geisau, RE, X, 2,

1919, col. 1893-1894; W.P.Wallace, The History of Eretria to 198 B.C., Johns Hop­ kins Univ. Diss. 1936, Chapter V; J. Boardman, Pottery from Eretria, „ABSA" 47,

1952, s. 1-48; J. K. Green, R.K. Sinclair, Athenians in Eretria 1, „Historia" 19, 1970, s. 517; R.G.Vedder, Ancient Euboea, University of Arizona, Ph.D., 1978, s. 201; J. Gra­ ham, Teos and Abdera, „JHS" 112, 1992, s. 44-47.

24) ERETRIA [A1]

a) Hdt.VI, 101, 119; Plato Leges 698D; Menex.240C; Ant.Pal.VII, 256 i 259; Diod.XVII, 19; Strabo XVI, 1, 25 (653); Diog.Laert.III, 33; Phil.Vit.Apol.I 23-35. Cf.Paus. VII, 10, 2.

b) Po sześciu dniach oblężenia wojska Datysa i Artafernesa wkroczyły w 490 roku do Eretrii w wyniku zdrady dwóch wybitnych mężów (άνδρες των αστών δόκιμοι), Euforbosa syna Alkimachosa i Filagrosa syna Kyneasa (Hdt.VI 101 cf.Paus. VII, 10, 2). Persowie w odwet za spalenie świątyni przez Greków w Sardes ograbili i spalili świątynie (τα ipà συλήσαντες ένέπρησαν). Według Strabona miasto zostało ca­ łkowicie zniszczone (X, 1, 10). Zgodnie z instrukcjami Dariusza wzięli mieszkańców do niewoli (τοΰτο δε τους ανθρώπους ήνδραποδίσαντο κατά τάς Δαρείου έ ν τ ο -λάς Hdt.VI, 101).

Wedle tradycji biorącej początek od Platona Persowie zastosowali w Eretrii tech­ nikę σαγηνηια, chcąc donieść Dariuszowi, że żadnemu z mieszkańców nie udało się uciec (ΐν' εχοιεν τω βασιλεΐ ειπείν ότι ουδείς σφδς άποπεφευγώς εϊη Plato Me-nex.240 b). Trzymając się za ręce żołnierze perscy szli tyralierą od morza do morza, wyłapując wszystkich napotkanych po drodze (cf.Plato Nomoi 698 d; Diog.Laert.III 33). Według Strabona sageneia miała się ograniczać do obrębu murów miejskich (Stra­ bo X, 1, 10). W rzeczywistości Persowie posługiwali się taką techniką na wyspach (cf. Hdt.III, 149;VI, 31). W Eretrii byli zbyt krótko, a poza tym Eubea była zbyt roz­ legła, aby akcja taka, jak opisał ją Platon mogła mieć sens1.

Większość mieszkańców uniknęła niewoli, uciekając przed Persami do Kafereos, co tłumaczy szybkie odrodzenie miasta po odejściu Persów (cf katalog nr 23).

Po kilku dniach odpoczynku Datys i Artafemes odpłynęli w kierunku Attyki, zo­ stawiając jeńców eretrejskich na czas bitwy pod Maratonem na wyspie Ajgila.

Wziętych do niewoli mieszkańców Eretrii (Hdt.VI, 119 τους δε των Έρετριέων άνδραποδισμένους) zabrali Persowie na okręty wracając z Attyki i po dotarciu do Azji zapędzili do Suz (Hdt.l.c. άνήγαγον ές Σοΰσα).

Król Dariusz pałał początkowo gniewem wobec Eretrejczyków, zanim stali się jeń­ cami ( α ι χ μ α λ ώ τ ο υ ς γενέσθαι τους Έ ρ ε τ ρ ι έ α ς Hdt.VI, 119), widząc ich teraz ca­ łkowicie zależnych od swej władzy, nie uczynił im nic złego (έποίησε κακόν άλλο ουδέν), lecz osiedlił w kraju kissyjskim w swoim majątku o nazwie Arderikka (άλλα σφεας τ η ς Κ ι σ σ ί η ς χ ώ ρ η ς κατοίκισε έν σταθμω έωουτοΰ τω οϋνομά εστί Ά ρ δ έ ρ ι κ κ α Hdt. VI, 119). Znajdował się on w odległości 210 stadiów od Suz i 40 stadiów od niezwykłej, szczegółowo przez Herodota opisanej studni.

Wśród przesiedleńców nie było najprawdopodobniej Euforbosa i Filagriosa, któ­ rzy za zdradę Eretrii dostali od króla posiadłość ziemską (Plut.Moralia, 9, 15, 510A

cf.Paus. VII, 10, 2). Prawdopodobnie jakąś część jeńców, szczególnie kobiet pozosta­ wiono w Suzach. Zapewne należała do nich wspomniana przez Plutarcha za Eratoste-nesem kobieta z Eretrii, która uzyskała u wielkiego króla posłuchanie dla wygnanego z Grecji Temistoklesa (Plut.Them.27).

Eretrejczycy zamieszkiwali w Arderikka w czasach Herodota, zachowując nadal swój język i obyczaje (Hdt.VI, 119 οι και μέχρι έμέο ε ί χ ο ν την χ ώ ρ η ν ταύτην, φυλάσσοντες την ά ρ χ α ί η ν γλωσσαν)2.

Do późniejszych ich dziejów może się odnosić informacja o Gortuae u Kurcjusza (IV, 12, 11) i Strabona (XVI, 1, 25 (747). Według „Żywotu Apolloniusza z Tiany" Filostratosa, osadę Eretrejczyków miał odwiedzić w połowie I wieku n.e. Apolloniusz (Phil.Vit.Apol.I, 23-35).

1) Cf. W.P.Wallace, op.cit., rozdz.V, s. 19.

2) W.P.Wallace uważa, że jest to personal observation związana z wizytą Herodo­ ta w Arderikka. Cf. R.Kulesza, op.cit., s. 42.

c) W.P.Wallace, The History of Eretria to 198 B.C., Johns Hopkins Univ.Diss. 1936, Chapter V, ss. 13-23; F.Grosso, Gli Eretresi deportati in Persia, „Rivista di Filologia e di Istruzione Classica", 86, 1958; R.J. Penella, Scopelianus and the Eretrians in Cissia, „Athenaeum", 52, 1974, s. 295-300; D.Ambaglio, Il motivo della deportazione in Ero-doto, „Istituto Lombardo (Rend.Lett.)", 109, 1975, s. 378-383; R.D.Vedder, Ancient Euboea: Studies in the History of a Greek Island from the Earliest Times to 404 B.C., The University of Arizona, Ph.D., 1978, ss. 194-195. Cf. G.Richter, Greeks in Per­ sia, „AJA", 50, 1946, s. 15-30 (zwłaszcza s. 26); R. Kulesza, Eretrejczycy w Arde­ rikka, „Meander" 1-2, 1992, s. 39-48. W sprawie zniszczeń w Eretrii - 1) Κ. Sche-fold [w:] Eretria. Fouilles et recherches t.1 Paul Auberson, Temple d'Apollon Daph-nephoros. Architecture, Bern 1968, s. 9-10. Cf. P. Auberson, K. Schefold, Führer durch Eretria, Bern 1972, s. 30 (są ślady zniszczeń) 2) J. M.Balcer, Sparda by the Bitter Sea, Chico California 1984, s. 250 i przyp.66 (s. 489) oraz The Persian Wars against Greece, „Historia", 1989, s. 130 przyp.16 (opinia P.Ducreya, który nie dostrzega śla­ dów zniszczeń).

25) HERAJA [A2] a) Strabo VIII, 3, 2 (337).

b) Według Strabona do powstania Heraja doszło po wojnach perskich w wyniku synojkizmu dziewięciu wsi za Kleombrotosa lub Kleonymasa1.

1) Zdaniem A.Böckha chodzi o Kleombrotosa I (380-371) i Kleomenesa II (370-379), co oznacza, że synojkizm miał miejsce w latach 371-362/61 (CIG, I, (Berlin 1828) 11 (s. 27). F.Bölte sugerował synojkizm w tym samym mniej więcej okresie, uważał jednak, że doszło do niego przed bitwą pod Leukrami (op.cit, col.415). We­ dług Moggiego Strabon mówi o oikistesie, którym mógł być Kleomenes I po wypę­ dzeniu ze Sparty. M.Moggi jest zdania, że założenie około 490 roku Heraja mogło być elementem prowadzonej przez Kleomenesa antyspartańskiej polityki (założenie lub próba stworzenia Związku Arkadyjskiego) (M.Moggi, op.cit., s. 259-260). Pogląd ten przyjmują W.P.Wallace (op.cit., s. 32-35) oraz G.L.Huxley (op.cit., s. 87-88).

Hipote-zę Moggiego za błędną uznają J. Roy (op.cit., s. 334-341) oraz R.T.Williams (op.cit.). Zdaniem Demand, która referuje całą dyskusję, sprawa otwarta - początek V czy po­ czątek IV wieku (op.cit., s. 62-63).

c) A.Böckh, CIG, 1828-77,1,2; F.Bölte, RE s. v. Heraia, 1913, 8, col.415; W.P.Wal­ lace, Kleomenes, Marathon, the Helots and Arkadia, „JHS" 74, 1954, s. 32-35; G.L.Huxley, Early Sparta, Cambridge Mass. 1962, s. 87-88; R.T.Williams, The con­ federate coinage of the Arkadians in the 5th century, New York 1965;J. Roy, An Ar­ cadian League in the earlier fifth century B.C.?, "Phoenix" 26, 1972, s. 334-341; M.Moggi, I sinecismi interstatali Greci, Pisa 1976, s. 256-262; N.Demand, Urban Re­ location, s. 62-63.