SIRIS (HERAKLEIA) [B] a) Diod.XII, 36, 4

b) W 433/32 r. Tarentyjczycy wysiedlili mieszkańców Siris (τους την Σίριν κ α -λουμένην οίκοΰντας μετοίκισαντες έκ της πατρίδος) i wysyłając tam własnych

osadników, założyli miasto o nazwie Herakleia (cf.Strabo VI, 1, 14=64 (Antiochos). c) J. Berard, La colonisation grecque, II wyd., Paris 1957, s. 188. Cf. S. Szâdecz-ky, op.cit., s. 13.

80) MIASTA CHALKIDYKI (OLINT) [A2 Cl?] a) Thuc.I, 58, 2 ; Diod.XII, 34, 2 cf.Strabo VIII fell.

b) Perdikkas nakłonił w 432 r. Chalkidyjczyków, aby opuścili i zniszczyli miasta nadmorskie (τάσ έπι θαλασσή πόλεις έκλιπόντας και καταβαλόντας), w któ­ rych dotąd zamieszkiwali i przenieśli się do oddalonego bardziej od morza Olintu (άνοίκισασθαι ές Ολυνθον), tworząc jedno silne miasto (μίαν τε πόλιν ταύτην ίσχυράν ποιήσασθαι). Anoikismos towarzyszyło zapewne nadanie nowym miesz­ kańcom praw obywatelskich w Olincie1. Według Strabona przesiedlili się mieszkańcy 32 miast (Strabo VIII frg.11)2.

Na czas wojny z Atenami Perdikkas przekazał wychodźcom (τοις τ' έκλιποΰσι) ziemię Mygdonii nad jeziorem Bolbe3. Za namową Perdikkasa Chalkidyjczycy prze­ siedlali się i niszczyli swoje miasta (και οι μεν άνωκιζοντό τε καθαιροΰντες τάς πόλεις). Świadectwa archeologiczne potwierdzają znaczny wzrost ludności i zamoż­ ności Olintu w wyniku anoikismos 432 r.4.

1) A.B.West, op.cit., s. 25 (145).

2) Zapewne omyłkowo łącząc wydarzenia 432 r. z informacją Demostenesa o 32. miastach zniszczonych przez Filipa - E.Harrison, op.cit., s. 167 przyp.2. Niestety nie jesteśmy w stanie ustalić, jakie miasta uczestniczyły w synojkizmie 432 r. Cf. A.B.West,

op.cit., s. 25 (145) oraz M.Zahrnt, op.cit., s. 50.

3) Na temat wydarzeń związanych z udziałem Chalkidyjczyków w rewolcie skie­ rowanej przeciwko Atenom cf. M.Zahrnt, op.cit., s. 49; N.G.L.Hammond, op.cit, s. 32

4) Podwojenie, a może nawet potrojenie liczby ludności (M.Zahrnt, op.cit., s. 55). c) E.Harrison, Chalcidike, "CQ", VI, 1912, s. 93-103; A.B.West, The History of the Chalcidic League, Madison 1919 (New York 1973), s. 25-26 (114-146) oraz 101 (221)przyp.l7; J. A.O.Larsen, Greek Federal States, Oxford 1968, s. 60-64; M.Za­ hrnt, Olynth und die Chalkidier, München 1971, s. 49-57; M.Moggi, I sinecismi inter-statali Greci, Pisa 1976, s. 173-189; N.Demand, Urban Relocation, s. 73-82; S. Horn-blower, A Commentary on Thucydides, I, Oxford 1991, s. 102-103; N.G.L.Hammond, Philip of Macedon, Baltimore 1994, s. 32 cf. S. Szadeczky, op.cit., s. 13.

81)PLATEJE[C2]

a) Thuc.II, 6, 4; 78, 4-5; Diod.XII, 42.

b) W 431 roku po ataku Teban na Plateje i odejściu przybyłych później wojsk te-bańskich, Platejczycy ściągnęli do miasta ludzi i dobytek ze wsi (Thuc.II, 5, 7 οι δε Π λ α τ α ι η ς επειδή τα έκ της χ ώ ρ α ς κατά τάχος έσεκομίσαντο), wysłali posłów do Aten, a przed ich powrotem wymordowali tebańskich jeńców. W marcu 431 r.' ewa­ kuowano do Aten całą ludność cywilną, pozostawiając w mieście 400 żołnierzy i 110 kobiet (Thuc.II, 6,4 οι Αθηναίοι στρατεΰσαντες ές Πλάταιαν σΐτόν τε έσήγα-yov και φρουρούς έγκατέλιπον, τών τε ανθρώπων τους αχρειότατους ξυν γυναιξί

και παισιν έξεκόμισαν; Thuc.II, 78, 3 Πλαταιής δε παΤδας μεν και γ υ ν α ί κ α ς κ α ι τους π ρ ε σ β υ τ ά τ ο υ ς κ α ι πλήθος τό άχρεΐον των ανθρώπων πρότερον έκκεκομισμένοι ήσαν ές τάς 'Αθήνας; Diod.XII, 42, 2 τά λοιπά των άπό τής χ ώ ρ α ς κατεκόμισαν εις την πόλιν, και τέκνα και γ υ ν α ί κ α ς και τον όχλον άθροΐσαντες έξαπέστειλαν εις τάς Αθηνάς). l)N.G.L.Hammond, op.cit., s. 146.

c) G.Grote, VI, s. 184-191, 233-7, 260-6; P. Cloché, Thébes de Bèotie Paris 1953, s. 76-81 ; P.Ducrey, Le traitement des prisonniers de guerre dans la Grèce antique Pa­ ris 1968, s. 61-4; D.Kagan, The Archidamian War, London 1974, s. 102sq.; J. Se-ibert, Flüchtlinge, s. 56-8, 60, 72-3; A.Panagopoulos, Captives and Hostages in the Peloponnesian War, Amsterdam 1989, s. 39-41; N.G.L.Hammond, Plataea's relations with Thebes, Sparta and Athens, „JHS" 92, 1992, s. 146; S. Hornblower, A Commen­ tary on Thucydides I, Oxford 1991, s. 241-242 (ad II, 4, 2).

82) ATENY [C2]

a) Thuc.II, 14; 17; 52,1-2 Cf. Ar. Equ.792-793; Ar.Acharn (prolog); Diod.XII, 39, 5 b) W 431 r. Ateńczycy, których już wcześniej Perykles zachęcał do przeniesienia się do miasta przed podjęciem walki ze Spartanami (Diod.XII, 39, 5 συνεβουλευειν ούν τα άπό τής χ ώ ρ α ς κατακομίζειν εις τήν πόλιν) przeprowadzili ewakuację ludności Attyki do Aten z obawy przed spodziewanymi atakami spartańskimi (Thuc.II, 14, 1 έσεκομίζοντο)1. Zabierali ze sobą wszystko, nawet drewniane wyposażenie domów (Thuc.II, 14, 1 και αυτών των οικιών καθαιροΰντες τήν ξυλωσιν)2. Sta­ da i zwierzęta ciężkie wysłali na Eubeję i na sąsiednie wyspy (Thuc.II, 14, 1 πρόβατα δε και ύ π ο ζ υ γ α ές τήν Εΰβοιαν διέπεμψαντο και ές τάς ν ή σ ο υ ς τ ά ς έπικειμένας). Niewielka część wychodźców (Thuc.II, 17, 1) znalazła schronienie u przyjaciół i krewnych. Wielu natomiast zamieszkało w pustych częściach miasta, w świątyniach i w miejscach kultowych herosów (Thuc.II, 17, 1 cf.Thuc.II, 51, 1-2).

1) Nie była to całkowita ewakuacja - S. Hornblower, Greek World, s. 128. 2) S. Hornblower, Commentary, I, s. 258-9 (ad Π, 14, 1) cf. A.W.Gomme, HCT, II, s. 47-48.

c) S. Hornblower, The Greek World 479-323 B.C., London-New York 1983; A Commentary on Thucydides I, Oxford 1991, s. 258-9 (ad II, 14, 1), 269 (ad II, 17, 1). Cf. J. W.Allison, Pericles' Policy and the Plague, „Historia", 32, 1983, s. 21-23; N.De-mand, Urban Relocation, s. 95-97.

83) EGINA [B]

a) Thuc.II, 27;IV, 56; Diod.XII, 44;65;9; Plut.Per.34, 2; Nic.6, 7; Paus. II, 38, 6; 29, 5; Strabo VIII, 6, 16 (375).

b) W lecie 431 r. Ateńczycy wysiedlili ludność Eginy, mężczyzn, dzieci i kobiety (Thuc.II, 27, 1 Ά ν έ σ τ η σ α ν δε και Αίγινήτας...έξ Αίγίνης 'Αθηναίοι, αυτούς τε και π ά ΐ δ α ς και γυναίκας; Diod. XII, 42,3 άνέστησαν αυτούς έκ τής πόλεως; Paus, έκπεσουσιν ύπό 'Αθηναίων έκ τής νήσου; Plut.Per.34, 2 Αίγινήτας γαρ έξελάσας απαντάς; Thuc.IV, 56, 2 Αίγινήταις έκπεσουσιν).

Na decyzję o wysiedleniu Eginetów złożyły się motywy polityczne (obciążano ich odpowiedzialnością za rozpoczęcie przez Spartan wojny (Thuc.II, 27) oraz o współ­ pracę ze Spartą (Diod.XII, 44, 2-3)) i strategiczne (bliskie sąsiedztwo prospartańskie-go państwa uważano za niebezpieczne dla Aten (Thuc.II, 27)).

Na Eginę wysłano kolonistów ateńskich (Thuc.II, 27 τους οίκήτορας; Diod.XII, 44, 2 έκ δε τών πολιτών οίκήτορας έκπεμψαντες κατεκληρουχεσαν την τε Αΐγιναν και την χωρίον).

Szczegóły ewakuacji nie są znane. Wypędzonym Eginetom wyznaczyli Spartanie jako miejsce osiedlenia Thyreę na Peloponezie (Thuc.II, 27, 2 έκπεσοΰσι δε τόΐς Αίγινήταις oi Λακεδαιμόνιοι εδοσαν Θυρέαν οίκείν και την γην νέμεσθαι; Diod.XII, 44, 3 Λακεδαιμόνιοι δε τοΤς έκπεπτωκόσιν Αίγινήταις έδωκαν οίκείν τάς κ α λ ο υ μ έ ν α ς Θυρέας; Plut.Nic.6, 7 Θυρέαν Αιγινητών εχόντων; Thuc.IV, 56, 2 νεμόμενοι δε αυτήν εδοσαν Λακεδαιμόνιοι Αίγινήτας έ κ π ε σ ο -υσιν ένοικεiν; Paus. II, 38,5 και ύστερον Αίγινήταις εδοσαν; Paus. II, 29, 5 γενόμενοι δε ύπό 'Αθηναίων ανάστατοι Θυρέαν τήν έν τη Άργολίδι Λ α κ ε ­

δαιμονίων δόντων ωκησαν cf.Strabo VIII, 6, 16 (376).

Udzielając gościny wypędzonym Eginetom kierowali się Spartanie nienawiścią do Ateńczyków oraz wdzięcznością za przysługi wyświadczone im przez Eginetów w czasie trzęsienia ziemi i powstania helotów (Thuc.II, 27;IV, 56). Spartanie odpłacali też tym samym, jak pisze Diodor, za osiedlenie przez Ateńczyków w Naupaktos Mes-seńczyków (cf.Diod.XII, 44, 2-3 cf.katalog nr 73).

Egineci, którzy zamieszkali w mieście Thyrea (Thuc), korzystali być może ze sta­ tusu periojków1. Według Pauzaniasza Anthene (lub Athene) była zamieszkała kiedyś przez Eginetów (II, 38, 6).

W Thyrei osiedliła się tylko część Eginetów, podczas gdy inni rozproszyli się po całej Grecji (Thuc.II, 27, 2 και οι μεν αυτών ένταΰθα ωκησαν, οι δε έσπάρησαν κατά τήν άλλην Ε λ λ ά δ α ) . Trafili oni m.in. do Kydonii na Krecie i do Naukratis w Egipcie2.

Egineci osiedli w Thyreatis przystąpili do budowy obwarowanego fortu (τείχος) na wybrzeżu morskim (dzisiejsze Astrous lub Khersonisi), który nie został ukończony do 424 roku, gdy Ateńczycy podjęli wyprawę na Thyreatis. Wojskom ateńskim udało się opanować miasto, w którym schronili się wszyscy przesiedleńcy. Miasto spalili, dobytek splądrowali, tych zaś Eginetów, którzy nie zginęli w walce, sprowadzili do Aten, a razem z nimi znajdującego się u nich dowódcę lacedemońskiego, Tantalosa, syna Patroklesa (Thuc.IV, 57, 3; Diod.XII, 65, 9; Plut.Nic.6, 7).

W Atenach podjęto decyzję o zgładzeniu jeńców (Thuc.IV, 57), choć zapewne jej nie wykonano (cf. rozdz. III, s. 54-55). Możliwe, że część Eginetów przetrwała atak ateński 424 roku, co tłumaczyć może dlaczego Pauzaniasz umieszcza Eginetów w An­ thene, która mogła się stać ich głównym skupiskiem po zniszczeniu Thyrei. Figueira uważa, że również sąsiednie miasto Eua mogło stać się spadkobiercą Thyrei, jeśli przy­ jąć jego założenie w V wieku.

Tukidydes nie wspomina wprost o wykonaniu wyroku, a z Diodora (XII, 65, 9) i Plutarcha (Nic.6, 7) wynika, że Eginetów jednak nie stracono.

W ramach akcji repatriacyjnej Lizandra nastąpiło wysiedlenie Ateńczyków z Egi-ny oraz przywrócenie wyspy dawEgi-nym jej mieszkańcom (Thuc.VIII, 92; Xen.Hell.2, 9; Plut.Lys. 9).

1) T.J. Figueira, op.cit., ss. 525-6. 2) T.J. Figueira, ibidem.

c) G.Grote, VI, s. 136; F.Brunner, op.cit., s. 107-8; J. Seibert, Flüchtlinge s. 57 i przyp.461 (s. 450); P.Karavites, Capitulations and Greek Interstate Relations, Göttin­ gen 1982, s. 110; J. Christien, T.Spyropoulos, Fouilles à Helleniko (Eua de Thyreati-de), „BCH", CIX, 1985, s. 461-2.

84) SOLLION [B C?]