Celem opracowania jest ocena rozdysponowania pomocy unijnej w finanso-waniu zakupu technicznych środków produkcji przez właścicieli gospodarstw rolnych na Dolnym Śląsku. Badaniami objęto 2209 gospodarstw rolnych, czyli były to wszystkie gospodarstwa zlokalizowane na terenie województwa dolno-śląskiego będące beneficjentami działania „Modernizacja gospodarstw rolnych”
w ramach PROW 2007–2013. W opracowaniu wykorzystano szczegółowe dane z ARiMR OR we Wrocławiu (metoda dokumentacyjna). Analiza absorpcji środ-ków finansowych uwzględniała grupy obszarowe gospodarstw oraz zróżnicowa-nie przestrzenne w ujęciu powiatowym. Do opracowania uzyskanych informacji wykorzystano metodę opisową i porównawczą [Kopeć 1983].
Wyniki badań
W analizowanym województwie dolnośląskim beneficjentami działania
„Modernizacja gospodarstw rolnych” w ramach PROW 2007–2013 było za-ledwie 3,5% gospodarstw z ogólnej liczby podawanej przez GUS mogących przystąpić do tego działania, czyli o powierzchni powyżej 1 ha UR. Udział
go-spodarstw najmniejszych, o areałach do 20 ha, w wykorzystaniu tego wsparcia był znikomy i wyniósł zaledwie 0,3% w relacji do całej populacji gospodarstw wykazanej w statystyce GUS w tym przedziale obszarowym. Największą liczbę beneficjentów tej pomocy zanotowano w grupach obszarowych: 50–100 ha i po-wyżej 300 ha (tab. 1). Prawie połowa gospodarstw z tych grup obszarowych sko-rzystała z pomocy finansowej na działania inwestycyjne w ramach omawianego działania. Wynikało to przede wszystkim z kondycji finansowej gospodarstw – mającej istotne znaczenie przy zaangażowaniu udziału własnego w procesie inwestycyjnym. Ponadto ARiMR stosuje wytyczne według których propozycja modernizacji zaproponowana przez wnioskodawcę nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego (z uwagi np.: na zbyt małą powierzchnię gospodarstwa).
Tabela 1. Gospodarstwa rolne – beneficjenci pomocy Modernizacja gospo-darstw rolnych w ramach PROW 2007 –2013 w woj. dolnośląskim
L.p. Grupa obszarowa
(ha UR) Liczba
beneficjentów Liczba gospodarstw
rolnych powyżej 1 ha Udział %
1 1–do 20 164 54082 0,3
2 20 do 50 694 4889 14,2
3 50 do 100 714 1537 46,5
4 100 do 300 467 2081 22,4
5 powyżej 300 170 363 46,8
6 Razem 2209 62952 3,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
Najwyższa wartość zrealizowanych inwestycji dotyczyła gospodarstw w gru-pie obszarowej 50 – 100 ha i wyniosła ponad 248 mln zł, na kolejnych miej-scach znalazły się gospodarstwa z grupy obszarowej 100–300 ha oraz 20–50 ha (rys. 1). Jednostki najmniejsze, do 20 ha podjęły inwestycje na łączną kwotę około 28 mln. Wsparcie z funduszy UE w przedziałach obszarowych 50–300 ha przekroczyło łącznie 155 mln zł.
W przeliczeniu na jednego beneficjenta największe kwoty zainwestowano w gospodarstwach dużych, powyżej 300 ha. Wartości te były dodatnio skore-lowane ze wzrostem powierzchni gospodarstwa. W gospodarstwach o średnich powierzchniach, jak na warunki dolnośląskie, czyli w przedziale 20–100 ha, po-czyniono inwestycje na stosunkowo wysokie kwoty i wyniosły one od 229 do 348 tys. złotych (rys. 2). Wsparcie UE miało najistotniejszy wpływ w gospodar-stwach prowadzących na Dolnym Śląsku przede wszystkim produkcję roślinną.
Potwierdza to również struktura rodzajowa zakupionych środków trwałych.
Według danych Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puła-wach województwo dolnośląskie charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem przestrzennym warunków przyrodniczo ekonomicznych produkcji rolniczej.
Rys. 1. Łączna wartość inwestycji i wsparcia UE w ramach PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w grupach obszarowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
Rys. 2. Wartość inwestycji i wsparcia UE w ramach PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w przeliczeniu na beneficjenta w grupach obszarowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
250,00
20,00–49,99 ha UR50,00–99,99 ha UR
100,00–299,99 ha UR
20,00–49,99 ha UR50,00–99,99 ha UR
100,00–299,99 ha UR
>300 ha UR
Najlepsze warunki występują w rejonie centralnym, na południe od Wrocławia, najsłabsze natomiast w rejonach górskich i podgórskich. Z przeprowadzonych analiz wynika, że najwyższe łączne wartości inwestycji przypadły na powia-ty: wrocławski, świdnicki, średzki i oleśnicki, czyli w rejonach intensywnego rozwoju rolnictwa. Na tych obszarach kwoty inwestycji przekroczyły 40 mln zł (rys. 3). Na ostatnich miejscach uplasowały się powiaty: lubański, lwówecki oraz miasta na prawach powiatu – Wrocław, Jelenia Góra oraz Legnica, gdzie warunki produkcji rolniczej są mniej sprzyjające.
0,00 10,00
0,220,490,792,924,837,508,398,82 14,5316,0918,47 23,6724,8026,1226,7427,5228,4328,5931,1332,0233,6837,4138,5239,4540,1441,4241,93 49,6153,68
20,00 30,00 40,00 50,00 60,00
wrocławski
Rys.3. Łączna wartość inwestycji w ramach PROW 2007–2013 (121 Mo-dernizacja gospodarstw rolnych) w powiatach woj. dolnośląskiego [mln zł]
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
Wartość inwestycji na Dolnym Śląsku wykazywała znaczne zróżnicowanie w prze-liczeniu na jednego beneficjenta i zawierzał się w przedziale od 250 do 483 tys. zł.
W tym zakresie dominowało miasto Wrocław na prawach powiatu oraz powiaty ziemskie: lubański, ząbkowicki i bolesławiecki (rys. 4). Najniższe kwoty zanotowa-no w powiatach: jeleniogórskim, milickim oraz wałbrzyskim – charakteryzującymi się niskim wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
Istotnym miernikiem intensywności inwestycji jest ich wartość przypadająca na 1 ha UR beneficjenta. Według danych GUS, w badanym okresie tj. w latach 2007–2013 średnia wartość środków trwałych brutto na 1 ha wyniosła przecięt-nie 7100 zł. Stanowiło to zatem w wielu przypadkach od 50 do 70% udział wo-bec wartości przypadających na rozdanie w tym okresie programowania w
prze-0,00 100,00 200,00 300,00 400,00
250,15258,78281,79289,30291,96298,95310,79314,55315,78316,15326,72329,26330,54335,60335,15339,77343,03343,20352,12352,35353,21357,75362,68379,58383,51392,88396,28423,22 483,18
500,00 600,00
Rys. 4. Wartość inwestycji w ramach PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w przeliczeniu na beneficjenta, w powiatach woj.
dolnośląskiego [tys. zł]
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
liczeniu na 1 ha UR. Zasadnym jest zatem stwierdzenie, że w wielu powiatach dolnośląskich (kamiennogórski, milicki, głogowski, oleśnicki) dokonano inwe-stycji na niespotykaną skalę w relacji do okresu przedakcesyjnego.
Realna skala pomocy w ramach „Modernizacji gospodarstw rolnych” dla Dolnego Śląska została przedstawiona na rys. 6. Przy założeniu jednej koper-ty finansowania i zróżnicowaniu regionalnym wykorzystania funduszy dla wo-jewództwa, skala wsparcia przypadająca na 1 ha wszystkich użytków rolnych w powiatach okazała się niewielka. Słusznym jest zatem stwierdzenie, że środki przeznaczone na modernizację są niewielkie przy założeniu równego ich podzia-łu. Kwoty, które kształtują się od 31 zł do 325 zł/ ha UR, a w wielu przypadkach nie przekraczają 200 zł/ha UR zdecydowanie nie są adekwatne do całości po-trzeb inwestycyjnych gospodarstw rolnych. W związku z tym, w wielu przypad-kach jak informuje ARiMR wsparcie uzyskuje jedynie około 30% aplikujących o tę formę wsparcia z uwagi na ograniczone możliwości dofinansowania.
W strukturze ilościowej zakupów środków mechanizacyjnych dominowały gospodarstwa z przedziału klasowego 20–50 oraz 50–100 ha (rys. 7.) stanowiąc w tym zakresie udział 67%. Gospodarstwa powyżej 100 ha to udział jedynie
13,2% jednak w tej grupie znajdowały się maszyny i urządzenia o największych wartościach jednostkowych.
Najbardziej zmodernizowanymi powiatami pod względem liczebności środ-ków mechanizacyjnych okazały się: milicki, głogowski, jaworski i górowski (rys. 8). Na taki stan rzeczy wpłynęła również struktura obszarowa gospodarstw charakteryzująca się większym rozdrobnieniem, a nie jedynie liczebność benefi-cjentów. Średnio na Dolnym Śląsku na 1000 gospodarstw przypadło 122 maszy-ny i urządzenia zakupione z udziałem dopłat modernizacyjmaszy-nych z UE.
Jednym z ważniejszych wskaźników postępu technicznego w gospodarstwach rolnych jest liczebność fabrycznie nowych i moc zakupywanych ciągników rol-niczych. Z danych zawartych na rys. 9 wynika, że wraz ze wzrostem obszaru zwiększa się udział maszyn o największej mocy (powyżej 136 KM) i osiąga w jednostkach największych udział 85%. W strukturze zakupów na drugim miej-scu znalazły się ciągniki o mocy 81–136 KM i dominowały w gospodarstwach o powierzchni do 50 ha UR.
Dostrzec można, że wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa zmniejszał się udział ciągników fabrycznie nowych – i osiągną w jednostkach największych
0,00 2000 4000 6000 8000 10000 12000
Legnica
ząbkowicki 20632106214622882569257025802747278427942789286828312898289529532955301430343241331433243365 41954485363846305069 10867
Rys.5. Wartość inwestycji w ramach PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w przeliczeniu na 1 ha UR beneficjenta w powiatach woj. dolnośląskiego [zł]
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
0,00 50 100 150 200 250 300 350
Legnica 31 57 123129146161164170176183197204215223 248259261262268269277282284299 317318319324325
<20 ha UR
Rys. 6. Wartość wsparcia UE w ramach PROW 2007–2013 (121 Moderni-zacja gospodarstw rolnych) w przeliczeniu na 1 ha UR w powiatach woj.
dolnośląskiego [zł]
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
Rys. 7. Struktura ilościowa zakupów środków mechanizacyjnych z udzia-łem dotacji UE z PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rol-nych) w grupach obszarowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
0,00 50 100 150 200 250
Rys. 8. Liczba środków mechanizacyjnych zakupionych z udziałem dotacji UE z PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w przeli-czeniu na 1000 gospodarstw w powiecie
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
Rys. 9. Struktura mocy ciągników rolniczych zakupionych z udziałem dotacji UE z PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w grupach obszarowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
ponad 78% (rys. 10). Maszyny o dużej mocy charakteryzują się niższymi kosz-tami jednostkowymi eksploatacji oraz mają dłuższą żywotność. Maszyny uży-wane zostały zakupione przede wszystkim z uwagi na ich niższe ceny rynkowe w relacji do cen nowych maszyn.
100%90%
80%70%
60%50%
40%30%
20%10%
0%
<20 ha UR
20,00–49,99 ha UR 50,00–99,99 ha UR
100,00–299,99 ha UR
>300 ha UR
98,21% 96,18% 92,13%
86,03%
78,26%
Rys. 10. Udział fabrycznie nowych ciągników rolniczych zakupionych z PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) w grupach obszarowych [%]
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR OR we Wrocławiu
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonych analiz dotyczących skali inwestowania w dolnośląskich gospodarstwach rolnych przy współfinansowaniu środków po-mocowych z funduszy Unii Europejskiej w ramach działania PROW 2007–2013
„Modernizacja gospodarstw rolnych” sformułować można następujące wnio-ski:
1. W województwie dolnośląskim w największym stopniu ze wsparcia UE skorzystały gospodarstwa z grupy obszarowej 50–99,99 ha oraz powyżej 300 ha UR. Inwestycje dofinansowane z PROW 2007–2013 w tych gospodarstwach sta-nowiły 54% wartości inwestycji realizowanych przez wszystkich beneficjentów korzystających ze wsparcia UE, a liczba pozyskanych środków technicznych stanowiła około 67% całości zakupów.
2. Najwyższy poziom inwestycji realizowanych w ramach PROW 2007–2013 (121 Modernizacja gospodarstw rolnych) związanych z modernizacją gospo-darstw rolnych odnotowano w powiatach charakteryzujących się najbardziej intensywnym poziomem gospodarki rolnej takich jak: wrocławski, świdnicki, średzki, oleśnicki, legnicki. Najmniejsze wartości inwestycji zaobserwowano
w powiatach: lwóweckim, lubańskim, wałbrzyskim, jeleniogórskim i kamien-nogórskim.
3. Głównym nośnikiem postępu technicznego w gospodarstwach są środ-ki technicznie pozysśrod-kiwane na rynku pierwotnym. Wśród nabytych w ramach PROW 2007–2013 stanowiły one 95%.
4. Ciągniki rolnicze zakupione w ramach PROW 2007–2013 stanowiły 14%
spośród wszystkich zakupionych ciągników rolniczych w latach 2007–2010 w województwie dolnośląskim, natomiast w grupie ciągników fabrycznie nowych udział ich wynosił 46%. Potwierdza to tezę, że środki UE znacząco przyczyniły się w ostatnim 10-leciu do modernizacji gospodarstw rolnych na Dolnym Śląsku.
Literatura
Bułkowska M., (2011) Efekty WPR w odniesieniu do rolnictwa, [w:] Analiza efek-tów realizacji polityki rolnej wobec rolnictwa i obszarów wiejskich, IERiGŻ-PIB, Warszawa, nr 26, s. 56 – 80.
Daniłowska A., (2007) Poziom, zróżnicowanie oraz uwarunkowania kosztów transakcyjnych kredytów i pożyczek rolniczych, Wyd. SGGW, Warszawa.
Dzun W., (2003) Nakłady inwestycyjne i bieżące w rolnictwie polskim w świetle dochodów rolników w latach 1990–2001, „Wieś i Rolnictwo”, nr 3.
Jóźwiak W. (2010) Polskie gospodarstwa rolnicze w pierwszych latach członko-stwa – kwestie efektywności i konkurencyjności, [w:] Ekonomiczne i społecz-ne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, nr 184. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospo-darki Żywnościowej-Państwowy Instytut Badawczy, s. 95–128.
Klepacki B., (1997) Produkcyjne i ekonomiczne przystosowania gospodarstw prywatnych do zmian warunków gospodarowania, Wyd. SGGW, Warszawa.
Kopeć B. Metodyka badań ekonomicznych w gospodarstwach rolnych. Skrypt AR we Wrocławiu, Wydawnictwo uczelniane Akademii Rolniczej we Wro-cławiu, Wrocław 1983.
Kusz D., (2007) Źródła finansowania inwestycji rzeczowych w wybranych gospo-darstwach rolniczych Podkarpacia, „Roczniki Naukowe SERiA”, t. IX, z. 1.
Kusz D., (2009) Nakłady inwestycyjne w rolnictwie polskim w latach 1990–2007,
„Roczniki Naukowe SERiA”, t. XI, z. 2.
Poczta W., (2006) Przemiany w rolnictwie. Polska wieś 2006, Raport o stanie wsi, FDPA, Warszawa.
Wigier M., (2007) Bilans i strategia, [w:] Ekonomiczne i społeczne uwarunko-wania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do UE, „Nowe Życie Gospodarcze”, 9 grudnia, Pułtusk, s. 21–23.
Woś A., (2000) Inwestycje i akumulacja w rolnictwie chłopskim w latach 1988–1998.
IERiGŻ, Warszawa.