ONZ definiuje organizację pozarządową jako dobrowolną grupę obywateli, działających w niekomercyjnym celu i zorganizowanej na szczeblu lokalnym, na-rodowym czy międzynana-rodowym21. Szerszą definicję podaje Gliński, który pisze:
Tworzące trzeci sektor organizacje pozarządowe najogólniej zdefiniować można jako specyficzne, współczesne formy samoorganizacji społecznej, struktury in-tegrujące grupy obywateli, charakteryzujące się względnie dojrzałą tożsamo-ścią społeczną, określonym stopniem zorganizowania, prywatnym charakterem inicjatywy, dobrowolnością uczestnictwa, niezależnością i niekomercyjnością, a także – na ogół – znacznym udziałem wolontariatu i istotną rolą w kształ-towaniu postaw ludzkich (zarówno osób uczestniczących w organizacjach, jak i mających jakikolwiek z nimi kontakt)22.
17 www.minrol.gov.pl.
18 D. Stankiewicz, Wpływ akcesji do UE na modernizację polskiego rolnictwa, [w:] B. Kłos, D. Snankiewicz, Rozwój obszarów wiejskich, Sdudia BAS Nr 4(24) 2010, Biuro Analiz Sejmo-wych, Warszawa 2010, s. 249.
19 Na podstawie danych MF i CIHZ dostępnych na www.minrol.gov.pl.
20 Ł. Hardt, Wartość dodana Wspólnej Polityki Rolnej dla Unii Europejskiej i Polski, [w:]
M. Błąd, D. Klepacka-Kołodziejska, Społeczno-ekonomiczne aspekty rozwoju polskiej wsi, IRWiR PAN, Warszawa 2007, s. 202.
21 M. Halamska, Wiejskie organizacje pozarządowe, IRWiR, Warszawa 2008, s. 14.
22 M. Halamska, Wiejskie organizacje pozarządowe, IRWiR PAN, Warszawa 2008, s. 14 za P. Gliński, Przemiany sektora obywatelskiego po roku 2000 – analiza porównawcza wybranych
Organizacje społeczne są tworzone przez ludzi w różnych celach, w szcze-gólności23:
• Dla przenoszenia z pokolenia na pokolenie wartości kulturowych, sposobu zachowań, pieśni ludowych itp.;
• Dla uruchomienia potencjału działań zbiorowych, w celu zaspokojeniu okre-ślonych potrzeb, np. edukacyjnych, uprawiania sportu, wychowania młodzie-ży, zbudowania wspólnego wału przeciwpowodziowego, drogi utwardzonej itp.;
• Dla uczestniczenia w zbiorowym tworzeniu programów rozwoju gospodarki;
• Dla tworzenia spółdzielni, spółki, względnie klastru (grupy) producenckiej itp.
Na obszarach wiejskich istnieje wiele pilnych i ważnych spraw do rozwiąza-nia, które mogą inspirować i inspirują do tworzenia organizacji społeczno-go-spodarczych i kulturalnych24.
Rozmiar tego sektora jest trudny do oszacowania, gdyż swym zasięgiem obejmuje zróżnicowany zbiór instytucji i zjawisk samoorganizacji społecznej25.
OGÓŁEM ORGANIZACJE
Wykres 5. Liczebność trzeciego sektora według głównych rodzajów organi-zacji w latach 1997–2010 (w tys.)
* Dane w seriach ze względu na zaokrąglenia nie zawsze sumują się dokładnie do da-nych ogółem.
Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS.
wyników badań empirycznych, [w:] P. Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński (red), Samorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie, IFiS PAN, Warszawa 2004.
23 W. Michna, Organizacje wiejskie i rolnicze oraz ich rola w rozwoju obywatelskiej demokracji i krajowej gospodarki, IERiGŻ PAN, Warszawa 2010, s. 5.
24 W. Michna, Organizacje wiejskie i rolnicze oraz ich rola w rozwoju obywatelskiej demokracji i krajowej gospodarki, IERiGŻ PAN, Warszawa 2010, s. 5.
25 M. Halamska, Wiejskie organizacje pozarządowe, IRWiR PAN, Warszawa 2008, s. 23.
Według badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) w 2010 r. było 80,4 tys. aktywnych organizacji należących do trzeciego sektora, w tym (Wykres 5):
• 84% stanowiły stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne, w których poza typowymi stowarzyszeniami i organizacjami społecznymi (32,2 tys.) znajdowały się stowarzyszenia kultury fizycznej i związki sportowe (18,4 tys.), ochotnicze straże pożarne (14,8 tys.) oraz koła łowieckie (2,5 tys.);
• drugą pod względem liczebności były fundacje 8,8%;
• 4,4% stanowiły organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego oraz organizacji, w tym 1,4 tys. kółek rolniczych;
• Ostatnią grupę tworzyły społeczne podmioty wyznaniowe z udziałem 2,3%.
W porównaniu do 1997 r. liczba aktywnych organizacji w 2010 r. zwiększyła się prawie 3-krotnie. Największa dynamika w tym okresie wystąpiła wśród sto-warzyszeń i podobnych organizacji społecznych (327; 1997 r.=100), a także fun-dacji (211; 1997 r.=100). Liczba organizacji trzeciego sektora pomiędzy 1997 r.
a 2005 r. rosła średnio po 5,0 tys. podmiotów rocznie, natomiast w latach 2005–2010 wzrost ten był już wolniejszy i wyniósł ok. 2,6 tys. podmiotów rocznie.
Samorząd gospodarczy i zawodowy organizacje pracodawców Społeczne podmioty wyznaniowe Fundacje Stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne ORGANIZACJE OGÓŁEM
0% 20% 40% 60% 80% 100%
miasta na prawach powiatu miasta w gminie wiejskiej wieś
miasta w gminie miejsko-wiejskiej
Wykres 6. Struktura organizacji trzeciego sektora według ich umiejsco-wienia w 2010 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS.
W 2010 r. 40% organizacji trzeciego sektora była usytuowana na wsi, tj.
32,0 tys. podmiotów (Wykres 6). W większości były to stowarzyszenia i podob-ne organizacje społeczpodob-ne (29,3 tys.); kółka rolnicze liczyły 1,3 tys. podmiotów, a fundacji umiejscowionych na wsi było ok. 800 (spośród 7,1 tys.).
Najpopularniejszymi obszarami działalności w 2010 r. organizacji poza-rządowych był sport, turystyka, rekreacja oraz pomoc społeczna i
humanitar-na, ratownictwo (odpowiednio 31% i 25% organizacji). Na kolejnym miejscu uplasowała się kultura i sztuka (11%), a także edukacja i wychowanie, badania naukowe (9%) (Wykres 7).
Sport, turystyka, rekreacja, hobby
Pomoc społeczna i humanitarna, ratownictwo
Kultura i sztuka
Edukacja i wychowanie, badania naukowe
Sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe
Rozwój lokalny, rynek pracy, zatrudnienie
Ochrona zdrowia
Wykres 7. Struktura organizacji trzeciego sektora według dziedziny działal-ności, na którą wydatkowały najwięcej środków w latach 1997–2010 (w %) Źródło: Opracowano na podsiew danych GUS.
Organizacje są takie, jakie społeczności, które je tworzą. Podstawowym ka-pitałem organizacji na wsi, oprócz skromnych zasobów finansowych, jest zaan-gażowanie ich członków.
Chociaż stowarzyszenia wiejskie zrzeszają mniej członków (średnio 40–80 członków), to częściej mogą liczyć na ich aktywność26. Ponadto działania wspól-notowe można uznawać na istotę aktywizmu społecznego wsi27. Ponadto w lo-kalnych inicjatywach należy upatrywać największej szansy w rozwoju obszarów wiejskich w Polsce28.
26 J.Herbst, Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich, [w:]
M. Halamska (red), Wiejskie organizacje pozarządowe, IRWiR PAN, Warszawa 2008, s.43–53.
27 M. Wieruszewska, Społeczność wiejska – podstawy samoorganizacji, [w:] M. Wieruszewska (red.), Samoorganizacja w społecznościach wiejskich, IRWiR PAN, Warszawa 2002, s. 46.
28 M. Kłodziński, Główne funkcje polskich obszarów wiejskich z uwzględnieniem dezagraryzacji wsi i pozarolniczej działalności gospodarczej, [w:] B. Kłos, D. Snankiewicz, Rozwój obszarów