Metodyka badań własnych

W celu opracowania wyników badań własnych w niniejszej rozprawie przeprowadzona została analiza ilościowa, a takŜe jakościowa. Przede wszystkim posłuŜono się metodą opisową, wykorzystując głównie analizę porównawczą. Wyniki badań zobrazowano za pomocą tabel i wykresów.

Zasadniczą techniką badawczą zastosowaną w niniejszej pracy była ankieta. Została ona skierowana drogą listowną oraz elektroniczną do wszystkich gmin wiejskich województwa wielkopolskiego (łącznie 117 jednostek samorządu terytorialnego). Odesłano 61 wypełnionych ankiet. Udzielone odpowiedzi zostały uzupełniane o informacje i dane wynikające z dokumentów dotyczących działań oświatowych, ze sprawozdań finansowych, a takŜe uchwał budŜetowych objętych badaniem jednostek samorządowych.

Jak zaznaczono we wstępie rozprawy, poza zasadniczym narzędziem, jakie stanowiła ankieta, w ramach badań przeprowadzono analizę wniosków składanych przez gminy w ramach poszczególnych działań współfinansowanych ze środków pomocowych Unii Europejskiej, analizę budŜetów badanych jednostek, strategii ich rozwoju, a takŜe strategie rozwoju oświaty. W badaniu danych źródłowych posłuŜono się procedurami wyjaśniania przyczynowego, analizą strukturalną, analizą porównawczą, analizą współzaleŜności oraz dynamiki. W całej rozprawie znajdują się odwołania do aktualnych oraz nieobowiązujących aktów prawnych, zarówno polskich, jak i wytycznych europejskich. W toku przeprowadzanych analiz zgromadzono materiały źródłowe o charakterze pierwotnym i wtórnym. Wykorzystano opracowania statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego, wyniki egzaminów gromadzone przez Centralną Komisję Edukacyjną i komisje okręgowe oraz analizy i badania ewaluacyjne realizowane na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu. Korzystano z informacji Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu, danych OECD, raportów Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, a takŜe wyników badań i publikacji Fundacji Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego. Źródło wiedzy stanowiły jednocześnie wystąpienia pokontrolne oraz informacje NajwyŜszej Izby Kontroli, wyniki badań Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, a takŜe dane literaturowe. W pracy posłuŜono się takŜe wynikami badań, m.in. prowadzonych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji i Uniwersytet Warszawski.

174

Ze względu na przyjęte centralnie ogólne zasady systemu kształcenia zakres przestrzenny teoretycznej części niniejszej pracy obejmuje obszar całego kraju. W celu zobrazowania przyjętych w Polsce rozwiązań w zakresie oświaty i oceny efektywności podejmowanych działań, niejednokrotnie dokonuje się ich zestawienia z sytuacją, jaka występuje w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Część empiryczna rozprawy odnosi się do regionu Wielkopolski. Zakres podmiotowy analizy dotyczy gmin wiejskich województwa wielkopolskiego. Badania ograniczono do gmin wiejskich jednego województwa głównie ze względu na moŜliwość porównania stopnia zaangaŜowania samorządów gmin w proces aplikowania o środki europejskie, w przypadku których oferta kształtowana jest na szczeblu regionu (jest niejednokrotnie regionalnie zróŜnicowana).

W części teoretycznej pracy, zwłaszcza w analizie zagadnień dotyczących przyczyn nierówności oświatowych, odwołano się do wydarzeń, jakie miały miejsce w okresie: 1945-1989 oraz po roku 1945-1989. Tak określony zakres czasowy był niezbędny w celu wskazania wydarzeń, mających bezpośredni wpływ na powstające nierówności w dostępie do kształcenia i ich pogłębianie się. Pozwolił jednocześnie zobrazować trudności w ich niwelowaniu. W roku 1945, po okresie działań wojennych, rozpoczęto odbudowę struktur państwa. Podejmować zaczęto działania mające na celu kształtowanie zasadniczych jego sektorów. Jednym z nich była szeroko pojęta oświata, w stosunku do której niezbędne było wypracowanie zasad i standardów funkcjonowania. Przez wiele kolejnych lat do stworzonego systemu kształcenia wprowadzane były zmiany, spośród których część jest odczuwalna do dziś. Decyzyjność tamtego okresu wpłynęła na ograniczenie dostępu do edukacji na odpowiednio wysokim poziomie, a takŜe pogłębiła istniejące problemy. Po 1989 roku nastąpiło przekazanie w ręce samorządów obowiązku organizowania i realizowania zadań oświatowych, chociaŜ istniała świadomość konieczności przeprowadzenia gruntownej reformy omawianego systemu. W niniejszej pracy zasadniczą uwagę skupiono na efektach reformy oświatowej z 1999 r., uznając ją za zasadniczy wyznacznik ram obecnego procesu oświatowego w Polsce. Fakt uwzględnienia w analizie wydarzeń obejmujących kilkadziesiąt lat, w tym zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych (np. integracji Polski z Unią Europejską), miał na celu diagnozę przyczyn przeprowadzanych reform oświatowych, ocenę ich skuteczności i efektywności, a takŜe stopień adekwatności wdraŜanych rozwiązań do istniejących potrzeb w zakresie kształcenia.

Przeprowadzone badania własne objęły lata 2004-2010. Wskazywanie na wcześniejsze i późniejsze wydarzenia stanowi punkt odniesienia. Badany okres odnosi się do dwóch przekrojów czasowych, obejmujących dwie unijne perspektywy finansowe:

2004-175

2006 i 2007-2013. Takie podejście pozwala na analizę zmieniającej się oferty, związanych z nią określonych priorytetów działań i szans na pozyskanie dodatkowych środków finansowych, ale takŜe dokonanie oceny aktywności samorządów w przedmiotowym zakresie na przełomie ostatnich lat.

Kwestionariusz ankiety został przygotowany w celu pozyskania wiedzy na temat

organizacji procesu oświatowego, zdiagnozowania sytuacji oświaty wiejskiej

w Wielkopolsce, określenia powiązań między jednostkami i instytucjami współpracującymi z władzami samorządowymi oraz placówkami oświatowymi. Przedmiotowe narzędzie miało posłuŜyć określeniu poziomu sfinansowania zadań oświatowych oraz potrzeb jednostek samorządowych związanych z procesem kształcenia.

W pierwszej kolejności dokonano diagnozy elementów kształtujących lokalną politykę oświatową. Zwrócono uwagę na strategiczne załoŜenia oświatowe, stopień i poziom dokonywania analiz stanu oświaty, prowadzenie formalnej oceny pracy szkół, ich promocji i udostępniania zasobów infrastruktury oświatowej mieszkańcom gminy.

Kolejnym etapem była diagnoza form współpracy lokalnych instytucji na rzecz kształcenia, a takŜe stanu oświaty badanych gmin z uwzględnieniem oceny poziomu jej infrastruktury, planowania potrzeb, zakresu powoływania nowych placówek i likwidowania istniejących. Analizie poddano równieŜ ofertę zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, zasady organizowania systemu dowozu dzieci do szkół, działania podejmowane na rzecz uczniów niepełnosprawnych, a takŜe strukturę zatrudnienia nauczycieli.

Następnie zwrócono uwagę na wdroŜone zasady finansowania zadań oświatowych. Główną uwagę skupiono na działaniach wspierających uczniów o szczególnych potrzebach, będących w trudnej sytuacji Ŝyciowej, a takŜe na wydatkach przeznaczanych na kształcenie uczniów i korzystanie przez dzieci z placówek wczesnej edukacji.

W części dotyczącej potrzeb gmin w zakresie oświaty skoncentrowano uwagę zarówno na stopniu absorpcji środków pochodzących z Unii Europejskiej, jak i zakresu i rodzaju działań podejmowanych bez ww. współfinansowania. Dokonano oceny aktywności badanych gmin w zakresie realizowania projektów oświatowych współfinansowanych z funduszy unijnych, trafności i adekwatności celów podejmowanych działań w odniesieniu do bieŜących potrzeb, a takŜe struktury rodzajowej realizowanych projektów (programy rozwojowe, upowszechnienie wczesnej edukacji, wyrównywanie szans, wsparcie kadry pedagogicznej, infrastruktura oświatowa) w aspekcie wyrównywania szans edukacyjnych i poprawy warunków kształcenia.

176

Szeroka analiza umoŜliwiła pełne zdiagnozowanie sytuacji poszczególnych gmin, zarówno w kontekście podejmowanych działań diagnostycznych, jak i planistycznych, ale takŜe poziomu aktywności i reagowania na rzeczywiste problemy edukacyjne.

5.3. Zasadnicze załoŜenia polityki oświatowej badanych gmin. Formy współpracy