ROZDZIAŁ II. JAKOŚĆ W SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM
4.4. Metodyka wdrożenia systemu kompleksowego zarządzania jakością w przedsiębiorstwie
Przeprowadzone badania empiryczne, analiza dokumentacji organizacji badanych przedsiębiorstw oraz literatury przedmiotu pozwoliły na opracowanie autorskiej metodyki wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością.
I. Mapowanie organizacji
Analiza strategii przedsiębiorstwa
Identyfikacja kluczowych procesów w organizacji i ocena ich efektywności Identyfikacja i ocena dotychczasowej struktury organizacyjnej
Identyfikacja i ocena bieżącej kultury organizacyjnej
II. Porównanie organizacji z innymi przedsiębiorstwami w zakresie wdrażania TQM
III. Przygotowanie koncepcji wdrażania kompleksowego zarządzania jakością
Dostosowanie strategii i struktury do potrzeb wdrażania TQM
Sformułowanie polityki jakości oraz wyznaczenie pełnomocnika ds. jakości Zdefiniowanie kolejnych etapów wdrażania TQM
Rysunek 43. Metodyka wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością Źródło: opracowanie własne
Pierwszą fazą metodyki wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością jest mapowanie organizacji, które polega na dokonaniu wieloaspektowego przeglądu funkcjonowania przedsiębiorstwa. Identyfikacji i ocenie podlegają: strategia przedsiębiorstwa, struktura organizacyjna oraz kultura organizacyjna. Przeprowadzona analiza stanowi cenne źródło informacji o przedsiębiorstwie wykorzystywane w kolejnym etapie metodyki – porównaniu (benchmarking) własnej organizacji z innymi firmami, które wdrażają system kompleksowego zarządzania jakością. Benchmarking pozwala organizacjom na wymianę doświadczeń oraz skorzystanie z wypracowanych rozwiązań. W Polsce firmy korzystają z doświadczeń innych organizacji we wdrażaniu TQM, m.in. w ramach Klubu EFQM Polskiej i Europejskiej Nagrody Jakości.
Analiza organizacji oraz zapoznanie się z wdrażaniem TQM w innych organizacjach pozwala na wypracowanie własnej koncepcji implementacji systemu.
V. Wdrożenie
Realizacja celów i zadań oraz bieżący monitoring wdrażania systemu TQM
VI. Pomiar efektów
Pomiar uzyskanych wyników i porównanie ich z założonymi celami Audyty (wewnętrzne, zewnętrzne)
Badanie zmian kultury organizacyjnej
VII. Doskonalenie systemu kompleksowego zarządzania jakością IV. Zaprezentowanie koncepcji wdrażania systemu TQM pracownikom firmy.
Zaprezentowanie etapów wdrażania TQM
Zapoznanie ze wskaźnikami służącymi monitorowaniu wdrożenia TQM Propagowanie koncepcji wśród pracowników
Należy również zwrócić uwagę na dostosowanie strategii i struktury do potrzeb wdrażania TQM, sformułowanie polityki jakości oraz wyznaczenie pełnomocnika ds. jakości, a także zdefiniowanie kolejnych etapów wdrażania TQM. (np. wdrożenie systemu zarządzania zgodnego z ISO 9001:2000, następnie systemu zarządzania środowiskiem oraz higieną i bezpieczeństwem pracy, uzyskanie Polskiej Nagrody Jakości, a następnie Europejskiej Nagrody Jakości). Wtedy też należy zdefiniować plany rozwoju pracowników z uwzględnieniem szkoleń dotyczących jakości.
Kolejnym etapem metodyki jest zaprezentowanie pracownikom firmy koncepcji wdrażania systemu TQM. Podczas spotkań z załogą kierownictwo powinno przedstawić cel wdrażania TQM oraz omówić etapy wprowadzania systemu. Należy także zapoznać pracowników ze wskaźnikami służącymi monitorowaniu wdrożenia TQM. Ważne jest stałe promowanie koncepcji wśród załogi (poprzez organizację regularnych spotkań, szkoleń, dystrybucję wśród pracowników materiałów informacyjnych, publikację informacji na stronach intranetowych oraz tablicach ogłoszeń).
Wszechstronne przygotowanie organizacji pozwala na sprawne wprowadzenie systemu TQM. W trakcie całego procesu wdrażania należy przeprowadzać regularny pomiar uzyskiwanych wyników i porównanie ich z założonymi celami. Bardzo pomocnymi w ocenie efektywności wdrażania systemu TQM są audyty wewnętrzne i zewnętrzne. W firmie regularnie odbywać się powinny badania kultury organizacyjnej. Wnioski płynące z wyników audytów przedsiębiorstwa, badań kultury organizacyjnej stanowić będą wskazówki dla doskonalenia organizacji oraz dostosowania jej do zmian zachodzących w otoczeniu.
ZAKOŃCZENIE
Rozważania podjęte w pracy miały określić wpływ uwarunkowań organizacyjnych na sprawność wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością. Uzyskane w ramach studiów literatury oraz przeprowadzonych badań rezultaty dotyczą dwóch płaszczyzn: teoretyczno-analitycznej i empiryczno-analitycznej.
Przeprowadzona w ramach obszaru teoretyczno-analitycznego charakterystyka modeli systemów organizacyjnych pozwoliła na usystematyzowanie wiedzy oraz wyróżnienie podsystemów organizacyjnych wpływających na sprawność funkcjonowania organizacji. Wskazano, że autorzy prezentują w modelach systemów organizacyjnych zróżnicowane zmienne. Dokonując identyfikacji uwarunkowań organizacyjnych wykorzystano model T. J. Petersa, R. H. Watermana. Na tej podstawie do uwarunkowań organizacyjnych zaliczono: strukturę organizacyjną, strategię, podejście procesowe, kulturę organizacyjną oraz rozwój pracowników.
Kluczowym weryfikatorem wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością była jego sprawność. W rozprawie przyjęto, że funkcjonowanie systemu można ocenić jako sprawne, jeżeli organizacja osiąga wyznaczone cele, będące pochodną potrzeb otoczenia i oczekiwań uczestników organizacji.
W rozprawie uporządkowano systemy zarządzania jakością wdrażane w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz przeprowadzono analizę systemu kompleksowego zarządzania jakością funkcjonującego w przedsiębiorstwach Philips Lighting. Elementami składowymi systemu Philipsa były:
systemy zarządzania jakością oparte o wymagania norm ISO (początkowo były to ISO 9002, ISO 9001, zastąpione później przez ISO 9001:2000, ISO 14001, KEMA 18001 – obecnie PN –N 18001),
Philips Quality Award PQA-90 (Nagroda Jakości Philipsa),
Business Excellence through Speed and Teamwork BEST – Doskonałość w Biznesie dzięki Szybkości i Pracy Zespołowej – którego integralną częścią był program Business Excellence - oparty na metodyce i założeniach Europejskiej Nagrody Jakości.
Do najważniejszych zalet systemu zaliczyć należy: integrację systemu zarządzania z systemem kompleksowego zarządzania jakością, połączenie popularnych systemów zarządzania jakością (ISO, EFQM) z rozwiązaniami autorskimi (PQA), wprowadzenie wielostopniowego procesu szkoleń dotyczących prowadzenia projektów usprawniających, w skład którego wchodziły następujące elementy: QIC, szkolenia dla Green Beltów (GB), Black Beltów (BB) oraz Master Black Beltów (MBB). Korzyściami systemu kompleksowego zarządzania jakością koncernu Philips było także wykorzystanie autorskich narzędzi jakości (MEDIC – metodyka prowadzenia projektów usprawniających, PST – ocena efektywności procesów) oraz integracja wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością ze zmianami w kulturze organizacyjnej.
Przeprowadzona analiza literatury przedmiotu oraz uzyskane wyniki badań potwierdziły, że zagadnienie uwarunkowań organizacyjnych wpływających na sprawność wdrażania systemu kompleksowego zarządzania jakością pełni ważną rolę w rozwoju przedsiębiorstw.
Sprawne wdrożenie systemu TQM wymaga od przedsiębiorstw uwzględnienia uwarunkowań organizacyjnych oraz postępowania zgodnego z zaproponowaną metodyką.
Biorąc pod uwagę coraz większy udział polskich firm w wymianie międzynarodowej można przyjąć, że zainteresowanie organizacji sprawnym wdrożeniem TQM będzie stopniowo wzrastać, bo funkcjonowanie na coraz bardziej konkurencyjnym rynku wymagać będzie zapewnienia wysokiej jakości produktów.
Bibliografia
1. Ackoff R.A., O systemie pojęć systemowych, Prakseologia, nr 2.
2. Ackoff R. A., Zasady planowania w korporacjach, PWE Warszawa 1973.
3. Alpert S., Whetten D.A., Organization identity, Research In Organizational Behaviour, 1985, nr 7.
4. Antonowicz M., Jakość a zaopatrzenie, Gospodarka Materiałowa i Logistyka 1997 nr 5.
5. Antoszkiewicz J., Metody heurystyczne. PWE, Warszawa 1982.
6. Argyris Ch., Zrozumienie zachowania się ludzkiego w organizacji – jeden punkt widzenia, w: M. Haire (red.) Nowoczesna teoria organizacji, Warszawa 1965.
7. Armstrong M., Jak być lepszym menedżerem, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1997.
8. Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Dom Wyd. ABC, Kraków 2000. 9. Arystoteles, Kategorie i hermeneutyka. PWE, Warszawa 1982.
10. Banaszyk P., Krzakiewicz K., Stańda A., Możliwości i warunki wdrażania wirtualnych struktur organizacyjnych w przedsiębiorstwie, w: Zmiana warunkiem sukcesu, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1998. 11. Banaszyk P., Podstawy organizacji i zarządzania, Wyższa Szkoła Handlu i
Rachunkowości, Poznań 2002.
12. Barnard Ch. J., Funkcje kierownicze, Wydawnictwo Nowoczesność, Akademia Ekonomiczna Kraków i Czytelnik 1997.
13. Barnard Ch., The functions of Executives, Harvard University Press, Cambridge 1938. 14. Bartkowiak G., Januszek H., Umiejętności kierownicze. Akademia Ekonomiczna w
Poznaniu, Poznań 1997.
15. Becford J., Quality. A Critical Introduction, Routledge, 1998.
16. Bednarski A., Zarys teorii organizacji i zarządzania, TNOiK, Toruń 1998. 17. Beer S., Cybernetyka a zarządzanie. PWN, Warszawa 1966.
18. Bertalanffy L., Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowanie, Warszawa 1984.
19. Bielski M., Formalna i rzeczywista organizacja, PWE, Warszawa 1993. 20. Bielski M., Organizacje, WUŁ, Łódź 1992.
21. Bielski M., Podstawy teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2004.
22. Bieniok H., Rokita J., Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa. PWN, Warszawa 1984.
23. Binsztok A., Zarządzanie fraktalne jako źródło uzyskiwania przewagi konkurencyjnej w: Ewolucja pracy kierowniczej w warunkach integracji europejskiej Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2000.
24. Binsztok A., Zasady projektowania struktur w organizacjach fraktalnych, w: Kulturowe i organizacyjne uwarunkowania strategii przedsiębiorstw, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i Wyższej Szkoły Biznesu w Pile, Poznań – Piła 2001.
25. Blau P.M., Formalna teoria zróżnicowania w organizacjach, w: Zachowanie człowieka w organizacji, T 1, praca zbiorowa pod red. W. E. Scotta i L. L. Cummingsa, PWN, Warszawa 1983.
26. Borkowska S., System motywowania w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1985. 27. Borucki W., Urbaniak M. ,Zdefiniować jakość. Problemy Jakości 1996 , nr 12.
28. Bratnicki M., Kryś R., Stachowicz J., Kultura organizacyjna przedsiębiorstw, PAN, Ossolineum 1988.
29. Broniewska B., TQM- kultura współdziałania w strukturze organizacyjnej dostosowanej do zarządzania procesami,” Organizacja i Kierowanie” 1996, nr 4. 30. Brummet L. R., Pyle W.C., Flamholtz E.G., Rachunek zasobów ludzkich w
przemyśle, PWN, Warszawa 1983.
31. Caulcutt R., Why is Six Sigma so successful?, Journal of Applied Statistics 2001, nr ¾.
32. Cameron K.S., In what ways do organizations implement total quality?, referat wygłoszony na konferencji Academy of Management, Las Vegas, Nevada 1992. 33. Cameron K.S., Quinn R.E., Kultura organizacyjna – diagnoza i zmiana, model
wartości konkurujących, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003.
34. Certo S.C., Modern Management. Diversity, Quality, Ethics and the Global Environment, Prentice Hall, Inc 2000.
35. Chrostowski A., Szczepankowski P., Planowanie, w: Zarządzanie – teoria i praktyka, pod redakcją A. K. Koźmińskiego, W. Piotrowskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
36. Collins J.C., Porras J. I., Wizjonerskie organizacje. Praktyki zarządzania najlepszych firm, Wrocław, 2003.
37. Crosby P.B., Quality is Free, The New American Library Inc., New York 1982.
38. Czermiński A., Czerska M., Nogalski B., Rutka R., Apanowicz J., Zarządzanie organizacjami, TNOiK, Toruń 2002.
39. Czermiński A., Czubasiewicz H., Teoria i praktyka podejmowania decyzji. Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1985.
40. Czermiński A., Trzcieniecki J., Elementy organizacji i zarządzania, PWN, Kraków 1973.
41. Cyfert S., Krzakiewicz K., Nauka o organizacji, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Poznań 2009.
42. Dahlgaard J.J., Podstawy zarządzania jakością, PWN, Warszawa 2001. 43. Dale B.G., Plunket J.J., Quality Costing, Gower,1999.
44. Davenport T.H., Process Innovation. Reenginering Work Through Information Technology, Boston 1993.
45. Davis Stanley M., Future Perfect Reading, Wydawnictwo Addison Wesley 1987. 46. Deming W.F., Quality, Productivity and Competive Position, MIT 1988.
47. Douglas P.C., Six Sigma’s focus on total customer satisfaction, Journal for Quality & Participation 2000, nr 2.
48. Drucker P. F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992.
49. Drucker P. F., Long-Rate Planning, Challenge to Management Science, w: Management Science 1959.
50. Drucker P.F., Skuteczna zarządzanie, PWN, Warszawa 1986.
51. Drucker P.F., Skuteczne zarządzanie. Zadania ekonomiczne a decyzje związane z ryzykiem. PWN, Warszawa 1976.
52. Drucker P. F., Zarządzanie w czasach burzliwych, Wyd. AE Kraków – Czytelnik, Warszawa 1995.
53. Drucker P.F., Zarządzanie w XXI wieku, Warszawa 2000.
54. Dupont R., Baxter T., Theodore L., Environmental Management, Lewis 1998. 55. Encyklopedia Organizacji i Zarządzania, PWE, Warszawa 1981.
56. England G.W., Japanese and American management :theory Z and beyond, Journal of International Business Studies, 1983, s. 131-133.
57. Environmental Careers Handbook, The Institution of Environmental Sciences and Trotman and Company Limmited 1993.
58. Fliciński B., Czy zarządzanie może być konkurencyjne wobec rynku?, Przegląd Organizacji 1992.
59. Fliciński B., Kuc B.R., Podstawy zarządzania organizacjami, PWE, Warszawa 1990. 60. Flood R.F., Beyond TQM, John Wiley&Sons, 1993.
61. Furey T.R., A six – step guide to process reingeneering, Planning Review 1993/2. 62. Galbraith J., Kazanjian R., Strategy Implementing. Structure, System and Process,
West Publishing, 1985.
63. Giera K., Werpanowski W., Księga jakości. Międzynarodowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego w Radomiu, Radom 1994.
64. Glueck W.F., Business Policy, Strategy Formulation and Management, Action New York 1989.
65. Goetsch D.L., Davis S.B. :Quality Management, Prentice Hall,Inc.,2000.
66. Goliszewski J., Controlling: geneza, istota i granice skuteczności w warunkach polskich, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1995.
67. Gołębiowski M., Janasz W., Prozorowicz M., Zarządzanie jakością w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999.
68. Gościński J., Zarys teorii sterowania ekonomicznego, PWN, Warszawa 1977. 69. Góralski A., Twórcze rozwiązywanie zadań. Warszawa 1989.
70. Grant E.L., Statystyczna kontrola jakości. PWE, Warszawa 1972.
71. Griffin R.W. ,Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996.
72. Gruchman G., Określanie architektury procesów metodą 4P, Problemy Jakości 2000 nr 7.
73. Gryn M., Fabryka talentów, Rzeczpospolita, First Class, listopad 2008.
74. Gulski B., Skurzyńska-Sikora K., Szeloch Z.M., Podstawy organizacji i zarządzania, CSSiA w Lublinie 1998.
75. Hammer M., Champy J., Reengineering w przedsiębiorstwie, Neumann Management Institute, 1996.
76. Hampton D.R., Management, New York, 1986.
77. Hamrol A., Zarządzanie jakością z przykładami, PWN, Warszawa 2008. 78. Handy Ch., Understanding organizations, Claus Ltd. Linotron, Times 1993.
79. Harrington H.J., The improvement Processes. How America Leading Companies Improve Quality, McGraw – Hill, New York 1987.
80. Harry M., Schroeder R., Six Sigma – wykorzystanie programu jakości do poprawy wyników finansowych, Kraków 2001.
81. Harvey L., Green D., Defining Quality, Assesment and Evaluation in Higher Education, 18(1).
82. Hellrieger D., Slocum J.W., Woodmann R.W., Organisational Behavior, Third Edition, West publ. Co. St. Paul, New York 1983.
83. Herzberg F., Mausner B., Snyderman B., The motivation to work, J. Willey and Son Incorporation, New York 1967.
84. Hofstede G., Kultury i organizacje, PWE, Warszawa 2000.
85. Hopej M., Struktura organizacyjna fraktalnego przedsiębiorstwa. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw, 20001 nr 3.
86. Huber G.B., Organizational learning, The Contributing Processes and the Literatures, Organizational Science, 1991.
87. Imai M., KAIZEN – The Key to Japan’s Competitive Success, The Kaizen Institute Ltd, London 1986.
88. ISO 9000:2000. Wybór i stosowanie ISO (2001). Central Sekretariat. PKN.
89. Itami H., Roehl T., Mobilizing invisible Assets, Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1987.
90. Jaeger A., The transfer of organizational culture overseas, an approach to control in the multinational corporation, Journal of International Business Studies 1983.
91. Jakość Philipsa. Materiały Corporate Quality Bureau, Philips Electronics NV, Eindhoven 1996.
92. Jansen M. C., Meckling W. H., Theory of The Firm: Managerial Behaviour, Agency costs and Ownership Structure, Journal of Financial Economy, 1976.
93. Jasiński Z., Motywowanie w przedsiębiorstwie, Placet, Warszawa 1998. 94. Juran J.M., Gryna F., Quality Planning and Analysis, McGraw-Hill, Inc,1993. 95. Juran J.M., Quality Control Handbook, Mc Graw-Hill, New York 1988. 96. Kaczmarek B., Sikorski Cz., Podstawy zarządzania, Absolwent, Łódź 1995.
97. Kalka K., Tarnowska M. (red), W dobrym świetle. Od Lumenu do Philipsa. 1958-2008. Historia 50 lat przemysłu oświetleniowego w Pile, Piła 1958-2008.
99. Karaszewski R., Zarządzanie jakością. Koncepcje, metody, narzędzia stosowane przez liderów światowego biznesu, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2005.
100. Kast F.E., Rosenzweig J.E., Organization and Management: A System and Contingency Approach, McGraw Hill, London.1981.
101. Katz D., Kahn R. L., Społeczna psychologia organizacji. PWN, 1979, 102. Kidlarski E., Jakość wyrobów. PWN, Warszawa 1988.
103. Kidlarski E., Zarządzanie przez jakość w Japonii i USA. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1993.
104. Kidlarski E., Zarządzanie przez jakość w polskich przedsiębiorstwach. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1996.
105. Kieniewicz A.,Polityka jakości. Orgmasz, Warszawa 1994.
106. Kieżun W., Sprawne zarządzanie organizację. Zarys teorii i praktyki. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1997.
107. Kisielnicki J., Wirtualne, czyli inteligentne, w: Zarządzanie XXI wieku, INFOR, 16-31 października 2000,
108. Klasik A., Planowanie strategiczne. Refleksja metodologiczna, w: Strategia rozwoju przedsiębiorstwa, PN AE Katowice 1985.
109. Klimas M., Kontrola wewnętrzna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1985.
110. Kłos Z., Uwarunkowania wprowadzenia strategii w polskich przedsiębiorstwach. Problemy Jakości 1996.
111. Kolman R., Poradnik o jakości dla praktyków, TNOiK, Bydgoszcz 1995.
112. Kondo Y.,Human Motivation, A Key Factor for Management, 3Acorporation, Tokyo 1991.
113. Koontz H., Weihrich H., Management, McGraw – Hill Int, New York 1988. 114. Kostera M., Zarządzanie personelem, PWE, Warszawa 1994.
115. Kotler Ph., Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Gebethner i S-ka, Warszawa 1994.
116. Kotter J., Haskett J., Corporate Culture and Performance. Free Press, New York, 1992. 117. Kowalczyk J., Metoda Taguchi. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1995.
118. Kowalewski S., Przełożony i podwładny w świetle teorii organizacji, PWE, Warszawa 1984.
119. Koźmiński A., Typy struktur biurokratycznych a racjonalność organizacji, w: Organizacja. Socjologia struktur, procesów i ról, red. W. Morawski, PWE, Warszawa 1979.
106. Koźmiński A.K., Obłój, K. Zarys teorii równowagi organizacyjnej, PWE, Warszawa 1989
120. Koźmiński A.K. ,Piotrowski W., Zarządzanie . PWE. Warszawa 1995.
121. Kraśniak J., Roszyk – Kowalska G., Metodyczne aspekty wdrażania procesowego do zarządzania przedsiębiorstwem, w: Kulturowe i organizacyjne uwarunkowania strategii przedsiębiorstw, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i Wyższej Szkoły Biznesu w Pile, Poznań – Piła 2001.
122. Krzakiewicz K., Podstawy zarządzania, TNOiK, Toruń 1998.
123. Krzakiewicz K. (red.), Teoretyczne podstawy organizacji i zarządzania, Wydawnictwo AE Poznań, 2008.
124. Krzysztofik B.M. Bagiński J., Quality Function Deplyment (QFD)- projektowanie sterowane przez klienta. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1995.
125. Krzyżanowska K., Zarys historii Pilskiej Fabryki Żarówek „Lumen” w Pile, Tygodnik Pilski nr 3 (2005).
126. Krzyżanowski L., Podstawy nauk o organizacji i zarządzaniu, PWN, Warszawa 1992. 127. Kuc R.B., Zarządzanie doskonałe, Wydawnictwo menedżerskie PTM, Warszawa
2000.
128. Latzko W.J., Saunders D.M., Cztery dni z dr Demingiem. Nowoczesna teoria zarządzania, Warszawa 1998.
129. Lawrence P., Lorsch, J. Organization and Environment, Harvard Business School, 1997.
130. Leana C.R., Predictors and consequences of Delegation, Academy of Management Journal, 1986.
131. Lewandowski J., Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie, Politechnika Łódzka, Łódź 2000.
132. Lewiński E., ISO 9002- nowe decyzje, Kontakt nr 7. 133. Lewiński E., Na stromej ścieżce jakości, Kontakt nr 12.
134. Lillarank P.M., Organization for Continuous Improvement, Quality Control Circle Activities in Japanese Industry, Helsingfors 1988.
135. Lisiecka K., Kultura przedsiębiorstwa jako czynnik ułatwiający zarządzanie przez jakość. Problemy Jakości 1998, nr 7.
136. Lisiecka K., Od kontroli wyrobów do zarządzania procesem tworzenia jakości, w: J. Bagiński (red), Menedżer jakości, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
137. Lisiecka K., Pater S., QFD- narzędziem strategicznym planowania jakością produktu. Problemy jakości 1997 nr 3.
138. Lisiecka K., TQM – idea koncepcji elementy strukturalne modelu. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1998.
139. Lisiecka K., Uwarunkowania systemu zapewnienia jakości. Problemy Jakości 1996 nr 10.
140. Lisiecka K., Zarządzanie jakością produktów w przedsiębiorstwie przemysłowym. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 1993.
141. Lisiecka K., Zasada doskonalenia jakości w programach wdrażania TQM, „Problemy Jakości” nr 3.
142. Lisiecki M., Metody organizacji i kierowania. PWE, Warszawa 1985. 143. Lutosławski J., Człowiek w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1962.
144. Łańcucki J., Podstawy kompleksowego zarządzania jakością, AE Poznań 2001.
145. Łuczak J., Burza mózgów- efektywne narzędzie w zarządzaniu jakością. Przegląd Organizacji 1995, nr 3.
146. Mała encyklopedia ekonomiczna, PWN, Warszawa 1961.
147. Malara Z., System zarządzania przedsiębiorstwem oraz metody jego doskonalenia. Uwagi metodyczne. red. J. Skalik, Zmiana warunkiem sukcesu. Przeobrażenia systemów zarządzania przedsiębiorstw. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2007.
148. Marek M., Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw, praca zbiorowa., Zrzeszenie Studentów Polskich, Szczecin 1998.
149. Martin C., Siehl C., Organizational culture and counterculture: an uneasy symbiosis, Organizational Dynamics, 1983.
150. Martin J., Cultures in Organizations: Three Perspectives. New York, Oxford University Press, 1992.
151. Martyniak Z., Organizatoryka, PWE, Warszawa 1987.
152. Maslow, Teoria hierarchii potrzeb, w: Problemy osobowości i motywacji w psychologii amerykańskiej, red. J. Reykowski, PWN, Warszawa 1964.
153. Maxon J., Total Quality Management, w: Total Quality Portfolio, Strategic Direction Publishers,1992.
154. Meller A., Metoda analizy przyczyn i skutków wad ( FMEA). Przegląd Organizacji 1994 nr 2.
155. Mikołajczyk Z., Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania. PWN, Warszawa 1995.
156. Mintzberg H., Mintzberg on Management. Inside of Strange World of Organization. Collin Macmillan Publ., London 1989.
157. Mintzberg H., The Structuring of organizations. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey, 1979.
158. Mreła K., Struktury organizacyjne, Analiza wielowymiarowa, PWE, Warszawa 1983. 159. Muhlemann P., Oakland J.S., Lockyer K.G., Zarządzanie. Produkcja
160. Müller U.R., Szczupłe organizacje, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1997. 161. Nierzwiński W., Wiśniewska M., House of Quality. Problemy Jakości 1995, nr 2. 162. Nonaka J., Takeuchi H., The Knowledge Creative Company, Oxford University Press
New York 1995.
163. Norma ISO 9000, wydanie z 15 XII 2000r.
164. Oakland J.S., Total Quality Management. Buterworth- Heineman Ltd, Oxford 1992. 165. Obłój K., Strategia przetwarzania organizacji, PWE, Warszawa 1989.
166. Obłój K., Strategia sukcesu firmy, PWE, Warszawa 1993.
167. Ociepa A., Zarządzanie w zgodzie z ekologią, Business Forum 1999, nr 5.
168. Olejniczak K., Bieniecki M., Ogólne zasady dotyczące wymagań i wdrażania systemu zarządzania środowiskiem w przedsiębiorstwie, Problemy Ekologii 1997, nr 4.
169. Otczyk N., Elementy TQM w systemie jakości opartym na znowelizowanych normach ISO 9000.w: ABC Jakości. Akredytacja. Badania. Certyfikacja. Quality Review nr 2(10).
170. Pande P., Neuman R., Cavanahg R., Six Sigma, Liber, Warszawa 2003.
171. Patterson M., West M. A., Lawthom R., Nickell S., Impact of people management practices on business performance. Issuee in People Management Report No. 22, London Institute of Personel Development 1989.
172. Penc J., Społeczne zmiany w systemie pracy, Kultura i Społeczeństwo 1987 nr 2. 173. Penc, J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemowe działanie, cz.1.,
Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1994.
174. Perechuda K., Organizacja fraktalna, w: Zmiana warunkiem sukcesu. Opór wobec zmian. Szansa i zagrożenie?, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000.
175. Perechuda K., Strategic management of the Business Process Reeingineering, Argumenta Oeconomica 3/1996.
176. Perigord M., Achieving Total Quality Management. A program forAction, Productivity Press,1990.
177. Perrot C., Organizational Analysis a Social View, Tavistock Publications,1970. 178. Philips Lighting Farel Mazury.50-lat firmy. KENGRAF, Kętrzyn 1998.
179. Philips Lighting Quality Centre, How to become an ISO 9001or ISO 9002 certified plant, Eindhoven 1990.
180. Pieciakowski E.,Narzędzia jakości. Problemy Jakości 1992 nr 4. 181. Pierścionek Z., Strategie rozwoju firmy. PWN, Warszawa 1996.
182. Pochyluk R., Gradowski P., Szymański J., Zasady wdrażania systemu zarządzania środowiskowego, Ekokonsult,Gdańsk 1999.
183. Poćwiardowski A., Dobrze byś wśród najlepszych, Kontakt nr 7.
184. Porter L.W., Lawery E.E., Management of human resources, New York 1993.
185. Pough D., Hickinson D., Higins J., Turner C., Dimentions of Organization Structure “Administrative Science Quarterly”, 1968.
186. Powell T., Organizational Alignment as Competitive Advantage, Strategic Management Journal, vol.13, 1993.
187. Praca zbiorowa pod red. Minier B.Z., Jewienko L.I., Rapaport W. S., Organizacja zarządzania. Podejście systemowe, PWE, 1986.
188. Prahalad C.K., Hamel G., The core competences of the corporation, Harvard Business Review 5-6/2000.
189. Przedsiębiorstwo na rynku międzynarodowym. Red. T. Gołębiowski. PWN, Warszawa 1994.
190. Przybyła M., Struktura organizacji, ujęcie wielowymiarowe, Wrocław 1995.
191. Puch D. S., Hickson C., Hinings C. R., Turner C., Dimensions of Organization Structure, Administrative Science Quarterly, s. 65-105.
192. Quinn J.S., James R.M., Mintzberg H., The strategy process, Prentice Hall, New York 1988.
193. Quinn R.E., Cameron K.S., Organizational life cycle and shirting criteria of effectiveness, Management Science, 1983.
194. Robbins S., Zasady zachowania w organizacji, Zysk i S-ka, Wydawnictwo Poznań ABEDIK, Poznań 2000.
196. Ruigrok W., Achtenchagen L., Organizational culture and the transformation towards