W artykule przedstawiono problematykę ochrony praw i wolności w ramach stanów nad-zwyczajnych w Republice Słowackiej. W opracowaniu podano założenia w oparciu, o które mogą być wprowadzane stany nadzwyczajnie u naszych sąsiadów. Autor w spo-sób szczegółowy przeanalizował problem ochrony praw i wolności człowieka i obywatela w chwili wprowadzenia stanów nadzwyczajnych.
Słowa klucze:
prawa i wolności, stan nadzwyczajny, ochrona, obowiązki.
Republika Słowacka to jeden z naszych sąsiadów. To także członek Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych. Mimo bliskości geogra-ficznej oraz kulturalnej wobec Polski, w kraju tym znajduje się wiele odrębności w zakresie ustrojowym czy też odnośnie konkretnego funkcjonowania poszcze-gólnych instytucji lub organów konstytucyjnych. Dotyczy to zarówno sytuacji w okresie stabilizacji i pokoju w czasie demokratycznych rządów, jak też stanów nadzwyczajnych. Stąd, mimo coraz częściej pojawiających się różnorodnych pu-blikacji odnoszących się do Słowacji, wciąż niektóre kwestie nie zostały poddane wnikliwej analizie. Może dlatego warto przyjrzeć się zatem choćby stanom nad-zwyczajnym w kontekście ochrony praw i wolności człowieka i obywatela na słowackim terytorium. Co ważne, problematyka ta jest podejmowana bardzo rzadko i wciąż tylko fragmentarycznie w słowackiej literaturze prawniczej.
***
Zasadnicze kwestie dotyczące funkcjonowania państwa słowackiego są uregulowane – jak w każdym kraju w systemie kontynentalnym w Europie – w konstytucji. Jednakże tamtejszą specyfiką jest istnienie obok niej ustaw konsty-tucyjnych o tej samej randze co ustawa zasadnicza. Warto zauważyć, że w tym przypadku, nie dotyczy to tylko takich ustaw konstytucyjnych, które zmieniają główną treść Konstytucji1, ale również tych, które od samego początku zostały uchwalone jako odrębne akty prawne. W tym sensie słowacka konstytucja ma
dwa znaczenia: sensu stricte – to tekst uchwalony 1 IX 1992 roku, który wszedł w życie z chwilą uzyskania niepodległości (tj. 1 I 1993 roku) wraz z późniejszymi zmianami oraz sensu largo – jako dodatkowo istniejące ustawy konstytucyjne, które mają równą moc wobec ustawy zasadniczej i w związku z tym nie podlegają badaniu zgodności przez Sąd Konstytucyjny. Dzięki temu nie można w przypad-ku naszego południowego sąsiada mówić o ustawie zasadniczej ujętej tylko w jednym akcie prawnym, lecz w kilku. Tryb uchwalania i ich zmiany jest dla nich wszystkich taki sam.
Twórcy słowackiej konstytucji nie wskazali jednoznacznie zamkniętego ka-talogu źródeł prawa. Dopiero lektura całej ustawy zasadniczej pozwala odczytać najważniejsze z nich. To co pozostawiono do uregulowania w ustawach konstytu-cyjnych wynika z poszczególnych artykułów konstytucji. Dla ustaw konstytucyj-nych – w myśl art. 3 ust. 2 Konstytucji – zastrzeżono kwestię regulacji granic pań-stwa słowackiego: Granice Republiki Słowackiej mogą być zmienione tylko ustawą
konstytucyjną. Z kolei według art. 7 ust. 1 Konstytucji: Republika Słowacka może na podstawie swobodnej decyzji wstąpić w państwowy związek z innymi państwami. O wstąpieniu w związek państwowy z innymi państwami albo o wystąpieniu z tego związku rozstrzyga się w drodze ustawy konstytucyjnej, którą potwierdza się w refe-rendum. Natomiast z art. 152 Konstytucji wynika także aktualne obowiązywanie
jeszcze jednej ustawy konstytucyjnej przyjętej 9 I 1991 roku, czyli jeszcze w ra-mach państwa czechosłowackiego, tj. Karty Podstawowych Praw i Wolności:
Ustawy konstytucyjne, ustawy i inne powszechnie obowiązujące przepisy prawa zachowują ważność w Republice Słowackiej, jeżeli nie pozostają w sprzeczności z niniejszą Konstytucją2. Ponadto na podstawie ustaw konstytucyjnych skraca się czy też przedłuża kadencję organów państwowych lub samorządowych. Wynika to pośrednio z art. 30 ust. 2 Konstytucji, który stanowi, że wybory muszą odbywać się w terminach, które nie przekraczają kadencji określonych w ustawach3.
Dodatkowo do dziś zostały przyjęte jeszcze inne ustawy konstytucyjne: ustawa konstytucyjna z dnia 11 IV 2002 roku o bezpieczeństwie państwa w czasie
wojny, stanu wojennego, stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej (227/2002
Z.z.4), ustawa konstytucyjna z dnia 26 V 2004 roku o ochronie interesu
2 Akt prawny przyjęty w formie ustawy konstytucyjnej pod koniec okresu istnienia Cze-chosłowacji gwarantujący poszczególne prawa i wolności. To było najważniejsze osią-gnięcie dla demokratyzacji państwa przed momentem upadku ustroju komunistyczne-go. Jej postanowienia stanowiły później podstawę dla stworzenia II rozdziału konstytu-cji. Jednakże wciąż obok nich funkcjonują w porządku prawnym. Szerzej na ten temat: G. Chmielewski, Konstytucyjny system ochrony podstawowych praw i wolności w
Re-publice Słowackiej. Warszawa 2011, s. 27- 34.
3
Konkretne przypadki zastosowania takich rozwiązań zostały wskazane [w:] J. Svák,
Ľ. Cibulka, K. Klíma, Ústavne právo Slovenskej republiky. Všeobecná časť. Bratislava 2009, s. 150.4 Z.z. – to skrót oznaczenia słowackiego dziennika urzędowego, od pierwszych liter nazwy Zbierka zákonov – dosłownie: Zbiór ustaw (tłum. autora).
nego przy wykonywaniu funkcji publicznych przez funkcjonariuszy (357/2004
Z.z.), ustawa konstytucyjna z dnia 24 VI 2004 roku o współpracy Rady
Narodo-wej i rządu w sprawach dotyczących Unii Europejskiej oraz ustawa konstytucyjna
z dnia 20 kwietnia 2006 roku o utworzeniu i funkcjonowaniu komitetu Rady
Na-rodowej na zbadanie rozstrzygnięć Narodowego Urzędu Bezpieczeństwa (254/
2006 Z.z.).
***
Twórcy Konstytucji nie przewidzieli odrębnej części poświęconej specjal-nie stanom nadzwyczajnym. Nie ma także w tym akcie osobnego, jednego artyku-łu ściśle odnoszącego się do nich. Natomiast pojawiają się w dwóch miejscach: kiedy ustawodawca wymienia kompetencje prezydenta, rządu lub parlamentu oraz gdy odnosi się do ograniczenia praw i wolności. Art. 102 ust. 1 lit. l
Konsty-tucji w zw. z art. 102 ust. 1 lit. m KonstyKonsty-tucji wskazują, że to prezydent
wypo-wiada wojnę na podstawie decyzji Rady Narodowej Republiki Słowackiej, jeżeli Republika Słowacka zostaje napadnięta albo jeżeli wynika to ze zobowiązań z umów międzynarodowych o wspólnej obronie oraz może – na wniosek rządu- zarządzić mobilizację sił zbrojnych, ogłosić stan wojenny albo stan wyjątkowy i ich zakończenie. Tymczasem rząd odpowiada za przygotowanie projektu wnio-sku o ogłoszeniu stanu wojennego, projektu zarządzenia o mobilizacji sił zbroj-nych, przygotowanie projektu wniosku o ogłoszeniu stanu wyjątkowego oraz jego zakończeniu, a także samodzielnie decyduje o ogłoszeniu i zakończeniu stanu klęski żywiołowej (art. 119 lit. n Konstytucji). W przypadku zaś parlamentu jest on uprawniony między innymi do tego, aby podejmować uchwałę w sprawie wy-powiedzenia wojny (zgodnie z art. 86 lit. j Konstytucji). Natomiast art. 102 ust. 3
Konstytucji jedynie wskazuje, że przesłanki wypowiedzenia wojny, ogłoszenia stanu wojennego, ogłoszenia stanu nadzwyczajnego, ogłoszenia stanu klęski i spo-sób wykonywania władzy publicznej w czasie stanu wojny, stanu wojennego, sta-nu wyjątkowego określi ustawa konstytucyjna.
Aktem prawnym rozstrzygającym obecnie kwestie stanów nadzwyczajnych w Republice Słowackiej, w myśl powyższego, jest ustawa konstytucyjna z dnia 11 IV 2002 roku (227/2002 Z.z.) o bezpieczeństwie państwa w czasie wojny,
sta-nu wojennego, stasta-nu wyjątkowego i stasta-nu klęski żywiołowej (o bezpečnosti štátu v čase vojny, vojnového stavu, výnimočného stavu a núdzového stavu; dalej w
tekście jako UoBP). Już sama ranga aktu świadczy o tym, jak istotne są to kwestie dla państwa słowackiego. Ustawodawca na samym początku postanowił zdefi-niować niektóre pojęcia. Za stan nadzwyczajny5 uznał taki czas, podczas którego
jest bezpośrednio zagrożone lub naruszone bezpieczeństwo państwa, a organy konstytucyjne mogą po spełnieniu przesłanek określonych w tej ustawie konstytu-cyjnej dla jego rozstrzygnięcia wypowiedzieć wojnę, ogłosić stan wojenny, stan
wyjątkowy albo stan klęski żywiołowej (art. 1 ust. 4 ustawy konstytucyjnej)6. Wy-różnia się zatem cztery stany nadzwyczajne: stan wojny (vojny stav), stan wojen-ny (vojnový stav), stan wyjątkowy (výnimočný stav) oraz stan klęski żywiołowej (núdzový stav)7. Ich wystąpienie bez wątpienia jest zależne od powagi sytuacji, stopnia i rozmiaru zagrożenia dóbr prawnie chronionych oraz oceny tego zagro-żenia8. Każdy z tych przypadków to taki okres funkcjonowania państwa, w któ-rym systemy funkcjonowania społecznego, technicznego, technologicznego, a na-wet przyrodniczego odróżniają się od czasu pokoju lub stabilności i mają charak-ter zapobiegawczy wobec możliwego „rozkładu” kraju lub jego części9. Jedno-cześnie w myśl art. 1 ust. 3 UoBP za bezpieczeństwo uważa się taki stan, w któ-rym zachowany jest pokój i bezpieczeństwo państwa, jego demokratyczny porzą-dek i suwerenność, integralność terytorialna, nienaruszalność granic kraju oraz podstawowe prawa i wolności, w którym chronione jest życie i zdrowie ludzkie, majątek i środowisko.
Decyzje o ogłoszeniu stanów nadzwyczajnych niezwłocznie się upublicznia (zwłaszcza przez codzienną prasę, radio czy też telewizję) i zamieszcza się na równi z ustawami w Dzienniku Ustaw Republiki Słowackiej.
W myśl art. 2 ust. 1 ww. ustawy konstytucyjnej wojnę wypowiada prezy-dent na podstawie uchwały parlamentu, ale tylko wtedy, gdy Słowacja zostaje napadnięta przez obce siły zbrojne, które wypowiedziały jej wojnę albo które bez wypowiadania wojny naruszyły jej bezpieczeństwo, albo pod warunkiem, że wy-powiedzeniem wojny Republika Słowacka wypełnia zobowiązania wynikające z członkostwa w organizacji wzajemnego zbiorowego bezpieczeństwa lub jeżeli wynika to ze zobowiązań z umów międzynarodowych o wspólnej obronie. Stan wojny trwa od momentu jego wypowiedzenia do zawarcia pokoju. Obowiązuje on na całym terytorium państwa.
Stan wojenny może na wniosek rządu ogłosić prezydent, gdy państwu sło-wackiemu bezpośrednio zagraża wypowiedzenie wojny albo napadnięcie przez obce siły zbrojne bez wypowiedzenia wojny (art. 3 ust. 1 UoBP). Podobnie jak stan wojny obejmuje swym zasięgiem całe terytorium kraju.
Stan wyjątkowy prezydent zarządza na wniosek rządu, gdy spełniona jest jedna z przesłanek określonych w art. 4 ust. 1 UoBP, tzn. jeśli:
doszło do ataku terrorystycznego albo istnieje bezpośrednie zagrożenie jego wystąpienia,
6 W niniejszym tekście autor dokonuje samodzielnie tłumaczenia oryginalnych tekstów prawnych.
7 Dosłownie z języka słowackiego: stan trudnej sytuacji, stan biedy (tłum. autora).
8 I. Palúš, Ľ. Somorová, Štátne právo Slovenskej republiky. Košice 2008, s. 127.
9 Por. S. Jirásková, V. Frianová, Pomoc ozbrojených síl prí riešení krízových situácií
nevojenského charakteru – kompáracia prístupu v SR a ČR. „Košická bezpečnostná
doszło do znacznych ulicznych rozruchów (niepokojów) w powiązaniu z atakami na organy administracji publicznej, rabowaniem sklepów i maga-zynów bądź z innymi zbiorowymi atakami na majątek,
jeśli dojdzie do innego sprzecznego z prawem postępowania z użyciem siły, które swoim zasięgiem albo skutkami zasadniczo narusza porządek publicz-ny i bezpieczeństwo państwa czy też im zagraża,
w celu uniemożliwienia gromadzenia się obywateli lub ich rozpędzenia i gdy nie można temu przeciwdziałać za pomocą czynności organów administracji publicznej oraz gdy jest uniemożliwione skuteczne wykorzystanie środków przewidzianych prawem.
Stan wyjątkowy można zarządzić w niezbędnym zakresie i na konieczny czas, lecz nie na dłużej niż 60 dni. Kiedy pojawią się nowe okoliczności bezpo-średnio związane w powodami, dla których stan wyjątkowy został ogłoszony, można go wówczas wydłużyć w niezbędnym zakresie i na konieczny czas, przy czym maksymalnie o dodatkowe 30 dni. Zarządzenie tego stanu nadzwyczajnego obejmuje obszar zawężony do części kraju, w którym doszło do naruszeń lub bezpośrednio zagrożonym ww. warunkami. Dodatkowo istnieje zastrzeżenie, iż wprowadzenie stanu wyjątkowego nie może:
mieć na celu stłumienia strajku, który został zarządzony przez właściwy or-gan związkowy,
nastąpić w przypadku zwolnień grupowych, o których zadecydował praco-dawca zgodnie z przepisami o porozumieniach zbiorowych albo
służyć rozpędzeniu publicznego zgromadzenia obywateli zgodnego z przepi-sami przyznającymi prawo zgromadzeń, jeżeli na nim albo w związku z nim nie dojdzie do takiego postępowania, które jest opisane w art. 4 ust. 1 UoBP (art. 4 ust. 3 UoBP).
Stan klęski żywiołowej rząd może ogłosić tylko wtedy, gdy dojdzie lub może dojść do zagrożenia życia i zdrowia osób, i to w związku przyczynowym z powstaniem pandemii, ochroną środowiska, a także w przypadku zagrożeń dla znacznych wartości majątkowych na skutek klęski żywiołowej, katastrofy, awarii przemysłowej, awarii transportowej czy też innej eksploatacyjnej awarii. Podob-nie jak wyżej, zarządzePodob-nie tego stanu nadzwyczajnego obejmuje terytorium, w którym doszło do naruszeń lub bezpośrednio zagrożonym ww. warunkami. Stan ten można zarządzić w niezbędnym zakresie i na konieczny czas, lecz nie na dłużej niż 90 dni (jest zatem ograniczony czasowo).
Najważniejszym organem w czasie stanów nadzwyczajnych jest rząd. To on odpowiada zgodnie z art. 6 ust. 2 UoBP między innymi za następujące kwestie: 1) obronność i bezpieczeństwo państwa,
2) wytyczanie podstawowej koncepcji obrony i bezpieczeństwa państwa,
3) organizowanie przygotowania się konstytucyjnych organów na czas wojny, stanu wojennego i stanu wyjątkowego,
4) organizowanie przygotowania gospodarki, zaopatrzenia obywateli i państwo-wych rezerw materialnych na czas wojny, stanu wojennego i stanu wyjątko-wego,
5) organizowanie przygotowania krajów10 i gmin na właściwym obszarze na czas
wojny, stanu wojennego, stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej, 6) podejmowanie zarządzeń w zakresie złagodzenia poniesionych szkód lub
usu-nięcie tych szkód i innych skutków wyrządzonych w czasie wojny, stanu wo-jennego, stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej,
7) koordynację działań służb uzbrojonych, straży pożarnej, służb ratowniczych11 w czasie wojny, stanu wojennego i stanu wyjątkowego.
Rola prezydenta podczas stanów nadzwyczajnych w myśl przepisów kon-stytucyjnych jest ograniczona12. Poza wyżej wymienionymi działaniami dotyczą-cymi wprowadzenia poszczególnych stanów prezydent, na podstawie art. 8 ust. 9 UoBP, ma prawo wystąpić z wnioskiem o zwołanie Rady Bezpieczeństwa (o tym organie nieco dalej) i uczestniczyć w jej posiedzeniach. W chwili, gdy prezydent zwoła Radę Bezpieczeństwa, jej przewodniczący (premier) zarządza jej posiedzenie tak, aby odbyło się ono w ciągu 48 godzin od momentu, kiedy o tym się dowiedział. W związku z Radą prezydent może od jej członków żądać informacji niezbędnych do wypełniania swoich zadań, a także sam przedkładać swoje propozycje w spra-wach bezpieczeństwa państwa. Ponadto, prezydent dla wykonania zadań niezbęd-nych w zakresie bezpieczeństwa może w przypadku ogłoszenia któregokolwiek stanu nadzwyczajnego zarządzić wykonanie nadzwyczajnej służby żołnierzom
za-wodowym i żołnierzom rezerwy powołanym dla przeszkolenia zawodowego, a także
może powołać dla wykonywania służby rezerwy (np. art. 4 ust. 5 UoBP).
Na czas wojny, stanu wojennego albo stanu wyjątkowego, gdy nie ma moż-liwości prawidłowego działania Rady Narodowej – parlamentu słowackiego two-rzy się (w myśl art. 7 ust.1 w zw. z art. 7 ust. 2 UoBP) Radę Parlamentarną Repu-bliki Słowackiej. Składa się ona z przewodniczącego Rady, którym jest z urzędu
przewodniczący parlamentu13, a także z zastępców przewodniczącego Rady
Na-rodowej, przewodniczących i wiceprzewodniczących komitetów14 i przewodni-czących klubów poselskich. Rada wykonuje konstytucyjne zadania władzy usta-wodawczej do czasu wznowienia prac parlamentu z wyjątkiem:
a) podejmowania spraw z zakresu zmiany Konstytucji, ustaw konstytucyjnych, ustaw odnoszących się do wyborów, partii politycznych i ruchów politycznych oraz odnoszących się do instytucji referendum,
b) wypowiadania zgody na zawarcie umowy międzynarodowej,
10 Odpowiednik jednostki terytorialnej w Polsce noszącej nazwę „województwa”.
11 Funkcjonują one w ramach wspólnej służby ze strażą pożarną na podstawie ustawy
z 2 VII 2001 roku o zespole pożarniczo-ratowniczym (zákon z 2. júla 2001 o
Hasič-skom a záchrannom zbore), 315/2001 Z.z.
12 Por. J. Drgonec J., Ústava Slovenskej republiky. Komentar. Šamorin 2007, s. 800-802.
13 Na Słowacji nie stosuje się pojęcia marszałka lub innego odpowiednika.
c) podejmowania uchwał w sprawie głosowania ludowego o odwołaniu prezy-denta15 i wnioskach w sprawie zarządzenia referendum16,
d) złożenia skargi na prezydenta.
Rada Parlamentarna podejmuje decyzje kolegialnie. Dla przyjęcia uchwały wymagana jest bezwzględna większość. Rada za swoją działalność odpowiada przed Radą Narodową, kiedy ta ostatnia wznowi swoje funkcjonowanie.
Innym organem ściśle związanym z występowaniem stanów nadzwyczaj-nych jest Rada Bezpieczeństwa. Jest to instytucja, która funkcjonuje zarówno w czasie któregokolwiek ze stanów nadzwyczajnych, jak i poza tymi okresami. To organ na co dzień stojący na straży bezpieczeństwa państwa, który między innymi ocenia sytuację bezpieczeństwa kraju, bierze udział w tworzeniu i realiza-cji systemu bezpieczeństwa Słowarealiza-cji, a także przygotowuje dla rządu propozycje zarządzeń zapewniających bezpieczeństwo. Dla pozostałych szczegółowych
kwe-stii na czas pokoju ustawodawca odsyła do odrębnej ustawy17. W czasie wojny,
stanu wojennego lub stanu wyjątkowego, gdy nie ma możliwości prowadzenia prac przez rząd, to wówczas ta Rada go zastępuje. Składa się z 9 członków, w tym z przewodniczącego rządu, jego zastępcy oraz ministrów: obrony, spraw zagranicz-nych, finansów i spraw wewnętrznych. Pozostałych w ciągu 48 godzin mianuje
i odwołuje Prezydent18. Wszyscy członkowie Rady nie mogą być zastępowani.
Oprócz tego UoBP przewiduje powołanie wojewódzkich (krajskich) rad
bezpieczeństwa19 oraz obwodowych rad bezpieczeństwa. Są to pewnego rodzaju
sztaby ochrony cywilnej na odpowiednim szczeblu samorządowym.
Bez wątpienia wprowadzanie stanów nadzwyczajnych dla bezpieczeństwa państwa oznacza w mniejszym lub większym stopniu ingerencję w podstawowe prawa i wolności. Usprawiedliwiona jest ona na dwa sposoby: w celu opanowania sił przyrody, które wymknęły się spod kontroli człowieka, czy też dla przywróce-nia pokoju i bezpieczeństwa w czasie, gdy wzrosło użycie przemocy, broni i w związku z tym państwo przestało kontrolować sytuację społeczną20.
15 Więcej: G. Chmielewski, Głosowanie ludowe jako forma demokracji bezpośredniej
w Republice Słowackiej. „Studia Wyborcze” 12/2011, s. 47-62.
16 Więcej: G. Chmielewski, Instytucja referendum ogólnokrajowego na Słowacji. „Prze-gląd Sejmowy” 5/2012, s. 115-135.
17 Aktem tym jest ustawa z dnia 4 II 2004 roku o funkcjonowaniu Rady Bezpieczeństwa
Republiki Słowackiej w czasie pokoju (zákon o fungovaní Bezpečnostnej rady Sloven-skej republiky v čase mieru), 110/2004 Z.z.
18 Pozostałe i szczegółowe informacje dostępne są na oficjalnej stronie internetowej Rady: http://www.vlada.gov.sk/bezpecnostna-rada-sr/.
19 Dopełnieniem dla regulacji ustawowych dla tych rad jest uchwalony przez rząd w dniu 26 II 2003 roku Regulamin obrad wojewódzkiej (krajskiej) rady bezpieczeństwa, do-stępny na: http://www.vlada.gov.sk/500/rokovaci-poriadok/.
20 Por. J. Drgonec, Podmienky a právny účinok vyhlásenia núdzového stavu. „Justičná revue” 1/2012, s. 62.
Prawa i wolności są ograniczane bezpośrednio lub poprzez nałożenie pew-nych obowiązków21. Takie postępowanie zostało przewidziane w art. 51 ust. 2
Konstytucji, który stanowi, że: warunki i zakres ograniczenia podstawowych praw i wolności oraz zakres obowiązków w czasie wojny, stanu wojennego, stanu wy-jątkowego i stanu klęski określi ustawa konstytucyjna.
W przypadku wypowiedzenia wojny dopuszcza się ograniczenie praw i wol-ności (których enumeratywne wskazanie ujęte zostało w art. 2 ust. 3 UoBP), czy też nałożenie pewnych obowiązków. Do tych ostatnich można zaliczyć: obowiązek wykonywania w tym okresie służby wojskowej dla żołnierzy zawodowych, czy też obowiązek wykonywania w tym okresie służby wojskowej przez osoby, które do tej pory miały status rezerwisty lub wykonywały zastępczą służbę wojskową.
W czasie stanu wojennego można zgodnie z art. 3 ust. 3 UoBP w niezbęd-nym zakresie i na niezbędny okres ograniczyć podstawowe prawa i wolności oraz nałożyć obowiązki w zależności od przebiegu wydarzeń na całym terytorium Re-publiki Słowackiej albo na jej części. Nie można jednak w tej ingerencji wykraczać poza:
1. ograniczenie nietykalności i prywatności, poprzez ewakuację we wskazane miejsce,
2. nałożenie obowiązku pracy na potrzeby sił zbrojnych, służb umundurowa-nych albo na zabezpieczenie utrzymania naziemnej komunikacji i transportu kolejowego, wykonywania transportu, wykonywania usług telekomunikacyj-nych lub pocztowych, wykonywania opieki zdrowotnej, przeprowadzania wodociągów i kanalizacji albo utrzymywania porządku publicznego,
3. ograniczenie wykonywania prawa własności nieruchomości w celu roz-mieszczenia żołnierzy, funkcjonariuszy służb mundurowych, środków bojo-wych, pomocy medycznej, zaopatrzenia i urządzeń ochronnych, jak też wy-korzystania nieruchomości na cele zabezpieczenia produkcji, wykonywania służb przewozowych, telekomunikacyjnych i pocztowych, wykonywania opieki zdrowotnej, opieki weterynaryjnej, zabezpieczenia socjalnego, zabezpiecze-nia procesu wychowawczo-kształceniowego i ochronę zasobów kultury, 4. ograniczenie prawa własności ruchomości poprzez:
ograniczenie lub zakazanie korzystania z pojazdów silnikowych, samo-lotów, helikopterów, jednostek pływających na cele prywatne lub pro-wadzenia działalności gospodarczej,
przekazanie pojazdów silnikowych na potrzeby sił zbrojnych lub służb publicznych,
ograniczenie lub zakaz korzystania z urządzeń telekomunikacyjnych, nakazanie przekazania amunicji i strzelb do obowiązkowego
przecho-wania przez służby mundurowe;
5. ograniczenie nietykalności mieszkania w celu umieszczenia w nim