Wizja idealnego spo³eczeñstwa okaza³a siê tak poci¹gaj¹ca, ¿e z 7-osobowej grupy Al-Banny wyros³a wkrótce silna organizacja. Pierwsze 3 lata up³ynê³y Al-Bannie na pozyskiwaniu nowych zwolenników. Przemawia³ w meczetach, klubach, agito-wa³ do udzia³u w swoim ruchu. Jako pierwsze powsta³y grupy Braci Muzu³manów w Al-Ismailijji, Port Saidzie i Suezie, a wiêc w strefie Kana³u Sueskiego, gdzie stacjonowa³y wojska brytyjskie i obecnoæ Europejczyków by³a najbardziej odczu-wana. W Al-Ismailijji Bracia otworzyli swoj¹ sta³¹ siedzibê i przyst¹pili do budowy w³asnego meczetu, który zosta³ otwarty wraz z klubem i szko³¹ dla ch³opców w 1930 r. W 1932 r. Al-Banna, który pracowa³ w Al-Ismailijji jako nauczyciel, zosta³ przenie-siony do pracy w Kairze, gdzie dzia³a³o Towarzystwo Kultury Muzu³mañskiej, kiero-wane przez jego brata Abd ar-Rahmana. Przekszta³cono je wkrótce w pierwsz¹ kairsk¹ komórkê Braci. Od tej chwili zaczê³y one powstawaæ w ca³ym Egipcie i to z zadziwiaj¹c¹ szybkoci¹. Al-Banna pisze w swoich wspomnieniach, ¿e w 1932 r. by³o ich 15 i ¿e funkcjonowa³y we wszystkich wiêkszych miastach kraju. Al-Banna posiada³ niezwyk³y dar przekonywania i przyci¹gania do siebie ludzi. Ishak Musa al-Husaini, autor pierwszej ksi¹¿ki o Bractwie z 1955 r., pisze, ¿e umiejêtnoci Al-Ban-ny w tym zakresie graniczy³y z magi¹36.
W 1928 r. Al-Banna opublikowa³ swój pierwszy artyku³, a w 1933 r. za³o¿y³ tygodnik Al-Ichwan al-Muslimun (Bracia Muzu³manie). Od 1942 r. pismo to zaczê³o siê ukazywaæ pod tytu³em Mad¿alla al-Ichwan (Czasopismo Braci), a w 1946 r. zosta³o przekszta³cone w dziennik D¿arida al-Ichwan al-Muslimin (Gazeta Braci Muzu³manów). W 1935 r., po mierci Raszida Ridy, Stowarzy-szenie przejê³o wydawanie poczytnego Al-Manaru. W 1945 r. funkcjonowa³y dwie spó³ki wydawnicze nale¿¹ce do Braci, a w 1947 r. utworzyli oni Szarika al-Ialanat al-Arabijja (Arabsk¹ Agencjê Reklamow¹) z kapita³em 100 tys. funtów egipskich, co czyni³o j¹ jedn¹ z najwiêkszych w kraju37.
W 1933 r. odby³a siê I Konferencja ruchu, powiêcona g³ównie problemowi aktywnoci misjonarzy chrzecijañskich w Egipcie i sposobom ograniczenia ich dzia³alnoci. W 1938 r. liczba grup Braci Muzu³manów wzros³a do 300. W 1940 r. by³o ich 0,5 tys., a w 1949 r. 2 tys. W latach 19461949, bêd¹cych szczyto-wym okresem popularnoci Braci Muzu³manów, ruch skupia³ od 300 do 600 tys. cz³onków. Jeli dodaæ do tego oko³o pó³ miliona sympatyków, to wypowiedzi Hasana al-Banny o tym, ¿e przemawia w imieniu miliona Egipcjan nie by³y by-najmniej przesadzone38.
36Por. Anwar al-D ¿ u n d i, op. cit., s. 68; Ishak M u s a H u s a i n i, op. cit., s. 71.
37Por. Anwar al-D ¿ u n d i, op. cit., s. 8.
Ruch by³ otwarty dla wszystkich. Al-Banna nie narzuci³ okrelonej interpre-tacji Koranu i Sunny. Nie potêpia³ szyizmu lub innego kierunku w islamie. Po-stulowa³ koniecznoæ zmian, ale pozostawa³ w ramach ortodoksji. Podstaw¹ ruchu by³a wiara, co stwarza³o mo¿liwoci udzia³u w nim ró¿nych si³ spo³ecz-nych i ludzi ró¿spo³ecz-nych orientacji od liberalspo³ecz-nych i owiatowych po zachowawcze i terrorystyczne39.
Zasady organizacyjne ruchu zosta³y sformu³owane w latach 19301931 i spre-cyzowane ostatecznie na III Konferencji Braci w 1935 r. Przyjêto wówczas pro-gram, okrelono kryteria cz³onkostwa, hierarchiê w³adz, strukturê oddzia³ów terenowych. Cz³onkostwo by³o pocz¹tkowo czterostopniowe. Pierwszym stop-niem by³ asystent (musaid), drugim cz³onek (muntasib), trzecim aktywista (amil). Najwy¿szym stopniem by³ bojownik (mud¿ahid). Stopieñ ten by³ dostêpny tylko dla ludzi wybranych i najbardziej oddanych idei ruchu. Prawdopodobnie spo-ród mud¿ahidów utworzona zosta³a póniej Sekcja Specjalna (An-Nizam al-Chass). Po 1945 r. zniesiono system czterostopniowy i wprowadzono szecio-miesiêczny okres próby (tahta al-ichtijar), po którym kandydat móg³ zostaæ ak-tywist¹40. Kandydatem móg³ byæ ka¿dy muzu³manin, który ukoñczy³ osiemnacie lat, cieszy³ siê nieposzlakowan¹ opini¹, akceptowa³ zasady ruchu, wyra¿a³ chêæ dzia³ania i p³acenia sk³adek oraz by³ polecany przez grupê cz³onków Stowarzysze-nia. Poza znajomoci¹ celów Stowarzyszenia Braci Muzu³manów kandydat mu-sia³ wieciæ przyk³adem w wype³nianiu obowi¹zków religijnych. Zalecane by³o odbycie w okresie kandydackim pielgrzymki do Mekki. Tekst przysiêgi nowego cz³onka by³ w³aciwe wyznaniem wiary i mówi³: Wierzê g³êboko, ¿e wszystkie sprawy nale¿¹ do Boga [...], ¿e kara i nagroda pochodz¹ od Boga, ¿e Koran jest Ksiêg¹ Boga oraz, ¿e islam stanowi prawo kompletne obejmuj¹ce porz¹dek tego i tamtego wiata. Zobowi¹zujê siê stosowaæ do samego siebie rozdzia³y Szlachet-nego Koranu, postêpowaæ zgodnie z przeczyst¹ Tradycj¹, studiowaæ ¯ywot Pro-roka i historiê jego pe³nych czci Towarzyszy41.
Na czele Stowarzyszenia sta³ G³ówny Przewodnik (Al-Murszid al-Amm). Tekst przysiêgi zobowi¹zywa³ ka¿dego cz³onka do bezwzglêdnego pos³uszeñstwa i pe³-nej lojalnoci wobec Przewodnika, który by³ jednoczenie przewodnicz¹cym dwóch g³ównych organów Stowarzyszenia: G³ównego Biura Orientacji (Maktab al-Ir-szad al-Amm) oraz Komitetu Za³o¿ycielskiego (Al-Haja at-Tasisijja). Komitet Za³o¿ycielski, zwany te¿ Rad¹ Naczeln¹ (Mad¿lis asz-Szura al-Amm)42 lub te¿
39Por. Anwar al-D ¿ u n d i, op. cit., s. 29.
40R.P. M i t c h e l l, op. cit., s. 183.
41D¿arida al-Ichwan al-Muslimin (Gazeta Braci Muzu³manów), nr 8 z 21.06. 1934 (ze zbiorów i w t³umaczeniu Wojciecha D e m b s k i e g o).
Zgromadzeniem Ogólnym (Al-D¿amia al-Umumijja), liczy³ w ró¿nych okresach od 100 do 150 cz³onków, reprezentuj¹cych wszystkie ogniwa organizacji. Zbiera³ siê on raz do roku dla przegl¹du sytuacji, uchwalenia bud¿etu i wyboru co roku 10 nowych cz³onków na miejsce ustêpuj¹cych. Sporód cz³onków Komitetu Za³o¿y-cielskiego wybierany by³ G³ówny Przewodnik. Najwy¿szym organem w³adzy w okresie miêdzy sesjami Komitetu Za³o¿ycielskiego by³o G³ówne Biuro Orienta-cji. By³o to dzia³aj¹ce na zasadzie lo¿y masoñskiej dwunastoosobowe gremium teoretycznie wybierane w tajnych wyborach przez Komitet Za³o¿ycielski. W prak-tyce, w zwi¹zku z tym, ¿e posiedzenia g³ównego organu przedstawicielskiego nie odbywa³y siê regularnie z powodu przeciwdzia³ania w³adz, sk³ad Biura ustala³ oso-bicie Al-Banna. Sporód cz³onków G³ównego Biura Orientacji wybierano za-stêpcê Przewodnika, sekretarza generalnego i skarbnika.
Bie¿¹c¹ dzia³alnoci¹ administracyjno-protokólarn¹ zajmowa³ siê G³ówny Orodek (Al-Markaz al-Amm), który znajdowa³ siê w kairskiej dzielnicy Al-Hil-mijja al-D¿adida i który by³ w³aciwie jedynym nie zakonspirowanym organem Braci. Poza biurami pracowników sekretariatu w budynku znajdowa³a siê sala modlitwy oraz biblioteka, której zbiory zosta³y w 1948 r. skonfiskowane przez policjê i spalone. Finanse Stowarzyszenia pochodzi³y ze sk³adek cz³onków, prze-kazów od osób prywatnych bêd¹cych sympatykami organizacji oraz z zysków z dzia³alnoci wydawniczej i gospodarczej.
G³ównemu Biuru Orientacji podporz¹dkowanych by³o 6 komitetów (lid¿an) oraz 10 sekcji (aksam), w ramach których prowadzona by³a dzia³alnoæ Stowarzyszenia. Komitety: finansowy, polityczny, prawny, statystyczny, techniczny i opinii prawnych (fatw) powsta³y po V Konferencji w 1939 r.43. Ten ostatni komitet zajmowa³ siê orzekaniem zgodnoci przedsiêwziêæ Stowarzyszenia z zasadami islamu. Podczas gdy komitety zajmowa³y siê programowaniem dzia³alnoci organizacji, sekcje reali-zowa³y postanowienia wykonawcze. Szczególn¹ pozycjê zajmowa³y sekcje: szkole-nia, która zajmowa³a siê rekrutowaniem i przygotowaniem cz³onków Stowarzyszenia oraz propagandy (naszr ad-dawa), która prowadzi³a szerok¹ dzia³alnoæ wydaw-nicz¹. Inna sekcja zajmowa³a siê dzia³alnoci¹ w rodowisku robotniczym, ch³op-skim i studenckim. Kobiety, które sympatyzowa³y z ruchem Braci Muzu³manów utworzy³y w 1933 r. Ko³o Sióstr Muzu³manek (Firka al-Achwat al-Muslimat)44, którym opiekowa³a siê jedna z 10 sekcji.
42Hasan al-B a n n a, Muzakkarat , s. 146.
43Ibidem, s. 241.
44W szczytowym okresie popularnoci do organizacji nale¿a³o ok. 5 tys. kobiet. Niechêæ do ruchu, zw³aszcza kobiet wykszta³conych, bra³a siê m.in. st¹d, ¿e program Stowarzyszenia by³ przez nie odbierany bardziej jako powrót do starych zasad ni¿ jako ruch emancypacyjny. R.P. M i t c h e l l, op. cit., s. 175.
Aparat terenowy Stowarzyszenia dzieli³ siê na ga³êzie (szuab), które obej-mowa³y wszystkich cz³onków organizacji z danej prowincji, miasta lub dzielnicy du¿ego miasta (Kairu, Aleksandrii). Ga³êzie by³y w du¿ym stopniu samodzielne. Mia³y w³asne rady administracyjne oraz zgromadzenia konsultatywne i mog³y dzia-³aæ autonomicznie, co by³o szczególnie wa¿ne w warunkach konspiracji. Ka¿da ga³¹ kierowa³a siê jedynie wskazówkami G³ównego Przewodnika i duchem dzia-³ania Stowarzyszenia. Wewnêtrzna struktura ga³êzi opracowana zosta³a w 1943 r. i opiera³a siê na systemie rodzin (usar). Ka¿da z nich liczy³a pocz¹tkowo do piê-ciu, a póniej do dziesiêciu cz³onków i by³a jednostk¹ zdoln¹ do samodzielnego dzia³ania. Wybrany cz³onek rodziny by³ jej przywódc¹ (nakib). Rodziny tworzy³y system zwany pocz¹tkowo systemem rodzin wspó³pracuj¹cych (nizam al-usar at-taawuni), a póniej po prostu systemem rodzin (nizam al-usar). Cztery ro-dziny tworzy³y klan (aszira), 5 klanów grupê (raht), a 5 grup batalion (kati-ba). Poniewa¿ bataliony mia³y byæ jednostkami paramilitarnymi i w³adze utrudnia³y ich tworzenie, przyst¹piono póniej do formowania ich jako odrêbnych jednostek istniej¹cych poza systemem rodzin. W rodzinach panowa³ duch braterstwa i pe³-nego zaufania. Al-Banna twierdzi³, ¿e organizacja rodzin opiera³a siê na 3 zasa-dach: poznaniu siê (taaruf) ich cz³onków, wzajemnym rozumieniu (tafahum) i wspó³odpowiedzialnoci (takaful). Obowi¹zkiem cz³onka rodziny by³o propago-wanie idei Stowarzyszenia, wzajemne pomaganie sobie, utrwalanie wiêzi w ra-mach rodziny, doskonalenie siê moralne. Nowy cz³onek rodziny przysiêga³ byæ prawym, wype³niaæ obowi¹zki oddawania czci Bogu i trzymaæ siê z daleka od rzeczy zakazanych oraz potêpionych [przez islam przyp. J.Z.]45.
Pocz¹tkowo Bracia Muzu³manie byli ruchem spo³eczno-kulturalnym i reli-gijnym. Celem ich dzia³alnoci by³o generalne zreformowanie spo³eczeñstwa. Znajdowa³o siê ono, wed³ug nich, na niew³aciwej drodze i nale¿a³o je z tej drogi sprowadziæ. Punkt siódmy ich Doktryny46 g³osi³: Wierzê g³êboko, ¿e przyczyn¹ zacofania muzu³manów jest ich odejcie od wiary oraz, ¿e podstawê poprawy sytuacji mo¿e stanowiæ tylko powrót do nauk islamu i jego postanowieñ. Wierzê te¿ g³êboko, ¿e bêdzie to mo¿liwe, jeli ka¿dy muzu³manin dzia³aæ bêdzie dla realizacji tego celu. Jestem g³êboko przekonany, ¿e ideologia Braci Muzu³ma-nów jest w stanie ten cel zrealizowaæ47.
Al-Banna próbowa³ sk³oniæ rz¹d do przyjêcia jego koncepcji rozwoju i ape-lowa³ o islamizacjê nauczania, ustawodawstwa i poprawê warunków ekono-micznych. W 1936 r. wystosowa³ do króla Faruka i premiera Mustafy an-Nahhasa
45D¿arida al-Ichwan al-Muslimin nr 8, 21.06.1934.
46Pe³ny tekst dokumentu o nazwie Akidatuna (Nasza doktryna) stanowi¹cego ro-dzaj programu patrz: Aneks, s. 236.
Paszy list zatytu³owany Nahwa an-nur (Ku wiat³u), w którym pisa³: Kieru-j¹c na rêce Waszej Ekscelencji ten list, powodowalimy siê wy³¹cznie niez³omn¹ wol¹ skierowania nacji [...] na drogê, która by³aby najlepsz¹ z mo¿liwych i wy-znaczy³a najlepsze wzorce postêpowania [...]. Przed Wami s¹ dwie drogi, z któ-rych ka¿da Was poci¹ga, aby j¹ wybraæ i skierowaæ na ni¹ nacjê [...]. Pierwsz¹ jest islam, który ma w³asne korzenie, zasady, kulturê i cywilizacjê. Drug¹ jest droga Zachodu z w³asnym stylem ¿ycia, systemami i programami. Nasza dok-tryna wychodzi z za³o¿enia, ¿e pierwsza droga, droga islamu, z jej zasadami i podstawami jest jedyn¹ mo¿liw¹ drog¹, któr¹ nale¿y wybraæ i na któr¹ nale¿y skierowaæ nacjê obecnie i w przysz³oci [...]. Jeli pójdziemy t¹ drog¹, to zdo³a-my rozwi¹zaæ te problezdo³a-my ¿yciowe, z którymi borykaj¹ siê inne pañstwa, które nie znaj¹ tej drogi i nie krocz¹ po niej [...]48.
Dwa lata póniej, w 1938 r. Al-Banna zwróci³ siê do króla z ¿¹daniem rozwi¹-zania partii politycznych, bêd¹cych, wed³ug niego, sztucznymi tworami d¹¿¹cymi do realizacji swoich partykularnych celów nie zawsze zgodnych z interesami ca³ej nacji. W tym samym roku Bracia wystosowali list do premiera An-Nahhasa Pa-szy, w którym domagali siê prowadzenia przez rz¹d Egiptu polityki sprzyjaj¹cej umacnianiu wiêzów z innymi krajami arabskimi i muzu³mañskimi. ¯¹dali tak¿e od rz¹du wprowadzenia zakazu sprzeda¿y napojów alkoholowych i pokazu w kinach filmów, sprzecznych z tradycyjn¹ obyczajowoci¹49. Jednak rz¹d odrzuci³ wiêk-szoæ tych ¿¹dañ i kiedy ich apele nie przynios³y rezultatów, Bracia odwrócili siê od zepsutego spo³eczeñstwa i zaczêli w jego ramach budowaæ w³asne.
Zaczêli od nauczania. Ka¿dy cz³onek Stowarzyszenia zobowi¹zywa³ siê do nieoddawania swoich dzieci do tych szkó³, które nie wykazuj¹ nale¿ytej troski o kultywowanie i rozwijanie ich przekonañ religijnych zgodnych z mu-zu³mañskim prawem moralnoci50.Zobowi¹zywa³ siê tak¿e do bojkotowania wszystkich czasopism, gazet, publikacji, stowarzyszeñ i klubów, których dzia-³alnoæ by³a sprzeczna z naukami islamu51. Bracia stworzyli w³asny system szkó³ podstawowych, rednich i przedszkoli. Funkcjonowa³y one z regu³y przy meczetach Stowarzyszenia i by³y finansowane z funduszów organizacji i pry-watnych subsydiów. Równie¿ rz¹d w ramach walki z analfabetyzmem dofi-nansowywa³ ich dzia³alnoæ52. W 1948 r. ka¿da z 2 tys. rodzin mia³a co najmniej
47D¿arida al-Ichwan al-Muslimin nr 8 , 21.06.1934.
48Hasan al-B a n n a, Nahwa an-nur (Ku wiat³u) [w:] Mad¿mua , s. 273, 275, 277.
49J.H. D u n n e, Religious and Political Trends in Modern Egypt, Washington 1950, s. 3741.
50D¿arida al-Ichwan al-Muslimin nr 8, 21.06.1934.
51Ibidem.
jedn¹ szko³ê. Trening fizyczny i przygotowanie duchowe m³odzie¿y odbywa³y siê równie¿ poza szko³ami i kierowali nimi oficerowie rezerwy nale¿¹cy do Stowarzyszenia. Przy ka¿dej ga³êzi istnia³a grupa skautów (firka al-d¿awal-la) i pod koniec lat 40. XX w. Bracia mieli najsilniejszy w kraju ruch m³odzie-¿owy, skupiaj¹cy oko³o 40 tys. osób. Odegra³ on wa¿n¹ rolê w aktywizacji lokalnych spo³ecznoci na polu owiaty, higieny oraz w akcjach zwalczania epidemii malarii w 1945 r. i cholery w 1947 r.53.
W ramach generalnej reformy spo³ecznej Stowarzyszenie Braci Muzu³ma-nów zajmowa³o siê szerzeniem higieny, zak³ada³o szpitale i przychodnie lekar-skie. W 1944 r. powsta³a sekcja grupuj¹ca lekarzy, cz³onków Stowarzyszenia. Utworzona przez nich w 1946 r. w Kairze przychodnia przekszta³cona zosta³a nastêpnie w szpital, który przyj¹³ w 1947 r. ok. 51 tys. pacjentów. W 1953 r. Bracia mieli w ka¿dej prowincji kraju co najmniej jedn¹ przychodniê lekarsk¹, a w Kairze 16 ich przychodni przyjmowa³o rocznie na pocz¹tku lat 50. XX. ok. 100 tys. pacjentów54.
Dla propagowania swojej idei Bracia wprowadzili sta³y system wyk³adów. Tematy dotyczy³y rozumienia Koranu, Sunny oraz historii islamu, Egiptu i pro-blemów spo³eczno-politycznych zwi¹zanych z odrodzeniem wiary. Wyk³ady prowadzone by³y poza meczetami, z regu³y w siedzibie lokalnej sekcji Stowarzy-szenia. Szczególnym powodzeniem cieszy³y siê kursy letnie, na których Al-Ban-na demonstrowa³ swój legendarny kunszt oratorski i umiejêtnoæ przekonywania. Aby pokazaæ, ¿e mo¿na prowadziæ dzia³alnoæ gospodarcz¹ bez wyzysku pracuj¹cych, Bracia zaczêli tworzyæ w³asne przedsiêbiorstwa produkcyjne. Szczególnie aktywni byli na polu drobnej wytwórczoci. Niewielkie firmy, w któ-rych pracownicy byli udzia³owcami, reklamowane by³y przez Stowarzyszenie jako formy muzu³mañskiego socjalizmu. W 1938 r. w Kairze powsta³a Szari-ka al-Muamalat al-Islamijja (Spó³Szari-ka Przedsiêbiorczoci Muzu³mañskiej), której akcje nale¿a³y do cz³onków Stowarzyszenia. By³o to, jak na ówczesne czasy, du¿e przedsiêbiorstwo z kapita³em 60 tys. funtów egipskich. Jego domen¹ sta³a siê produkcja cementu, naprawa lokomotyw i taboru kolejowego, us³ugi trans-portowe. Dzia³alnoæ gospodarcza Braci zyska³a w spo³eczeñstwie du¿e uzna-nie w zwi¹zku z kryzysem, którym zosta³ objêty Egipt po II wojuzna-nie wiatowej. Oko³o 400 tys. osób, pracuj¹cych w czasie wojny w zak³adach zaopatruj¹cych aliantów, znalaz³o siê wówczas bez pracy i ka¿de nowe przedsiêbiorstwo
³ago-53O aktywnoci ugrupowañ m³odzie¿owych Bractwa w latach 40. XX w. pisze szerzej Zakarijja Sulajman Bajjumi, Al-Ichwan al-Muslimun wa-l-D¿amaat al-Islamijja fi-l-haja as-sijasijja al-misrijja (Bracia Muzu³manie i Wspólnoty Muzu³mañskie w ¿yciu politycz-nym Egiptu), Maktaba Wahba, Kair 1979, s. 118120.
dzi³o sytuacjê55. W zwi¹zku z tak trudn¹ sytuacj¹ na rynku pracy Hasan al-Ban-na i Salih Aszmawi opublikowali w 1945 r. seriê artyku³ów prasowych, w któ-rych apelowali do spo³eczeñstwa o jednoæ narodow¹ i solidarnoæ spo³eczn¹, a do w³adz o podjêcie energicznych korków dla poprawy sytuacji materialnej biednych warstw spo³ecznych56.
Sprzyja³y Braciom równie¿ coraz wiêksza polaryzacja dochodów i wzrasta-j¹ce niezadowolenie spo³eczne. Bracia zaczêli aktywnie penetrowaæ ró¿ne ro-dowiska, w tym robotnicze. Starali siê broniæ robotników przed wyzyskiem przez europejskich pracodawców. ¯¹dali poprawy warunków socjalnych i jednocze-nie uznania wi¹t religijnych za dni wolne od pracy, wprowadzenia przerw na modlitwê itp. W po³owie lat 40. XX w. zaczêli patronowaæ niektórym zwi¹zkom zawodowym. Szczególnie silne wp³ywy mieli wród transportowców, pracowni-ków przemys³u lekkiego, rafineryjnego, zak³adów u¿ytecznoci publicznej. W two-rzeniu nowego spo³eczeñstwa Bracia posunêli siê tak daleko, ¿e w 1951 r. przyst¹pili do budowy w³asnego modelowego miasta, maj¹cego byæ obliczonym na 2 tys. rodzin osiedlem gwarantuj¹cym jego mieszkañcom bezpieczeñstwo ekonomiczne i godziwe warunki ¿ycia. Nie by³oby w nim ani dzielnic nêdzy, ani pa³aców. Wybrano w tym celu w starej dzielnicy Kairu obszar pod zabudowê, przeprowadzono prace geodezyjne, za³o¿ono wodoci¹gi.
Tak szeroki ruch spo³eczny nie móg³ jednak d³ugo istnieæ na uboczy wyda-rzeñ politycznych. Tym bardziej, ¿e aby zrealizowaæ swój program Bracia mu-sieli wczeniej lub póniej w³¹czyæ siê do gry politycznej i okreliæ swój stosunek do w³adz. Z teoretycznego punktu widzenia stosunek ten by³ okrelony jedno-znacznie. W³adza polityczna w islamie by³a nierozerwalnie zwi¹zana z religi¹. Wiara by³a ród³em uprawomocnienia w³adzy, a pañstwo instrumentem wdra¿a-nia w ¿ycie i przestrzegawdra¿a-nia religijnego prawa. Islamizacja samej w³adzy by³a wiêc organiczn¹ czêci¹ ich idei generalnej reformy spo³ecznej. To, ¿e musia³o to kiedy nast¹piæ nie nasuwa³o ¿adnych w¹tpliwoci. Pytanie dotyczy³o jedynie formy. W grê wchodzi³a islamizacja oddolna lub dzia³ania odgórne po przejêciu w³adzy si³¹.
Al-Banna konsekwentnie opowiada³ siê za drog¹ ewolucyjn¹ i odrzuca³ wszelkie porównania jego ruchu do innych egipskich ruchów politycznych o pod³o¿u religij-nym. Odrzuca³ te¿ trwa³e z nimi sojusze. Stowarzyszenie traktowa³ jako swojego rodzaju ruch owieceniowy, którego zadaniem by³o uwiadomienie ludziom, ¿e s¹ na z³ej drodze. By³ przekonany, ¿e owieceni jego diagnoz¹ i urzeczeni jego wizj¹
55Por. W.J. H a n d l e y, The Labor Movement in Egypt, The Middle East, Vol. 3, No. 3, 1949, s. 290.
muzu³manie zaczn¹ masowo przy³¹czaæ siê do Stowarzyszenia, które stanie siê tak powszechne, ¿e obejmie prawie ca³e spo³eczeñstwo. Przejêcie w³adzy by³oby wówczas jedynie naturalnym, kolejnym krokiem w tym procesie57.
Rzeczywistoæ okaza³a siê inna. Bracia byli ruchem silnym i dobrze zorgani-zowanym, ale obok nich istnia³y inne, równie silne i dobrze zorganizowane ruchy polityczne. Rz¹d nie wykazywa³ chêci przyjêcia koncepcji Braci Muzu³manów dotycz¹cych rozwoju kraju i zaniepokojony ich si³¹ próbowa³ ograniczaæ ich dzia-³ania. Egipski system polityczny by³ dobrze kontrolowany przez partie polityczne z Al-Wafdem na czele, które traktowa³y Braci jako gronego konkurenta58.
Pierwsz¹ okazj¹ do zaanga¿owania siê w politykê by³y niepokoje w Palesty-nie wywo³ane pod koPalesty-niec lat 30. XX w. konfliktem miêdzy syjonizmem a nacjona-lizmem arabskim. W 1935 r. brat Al-Banny, Abd ar-Rahman, spotka³ siê w Palestynie z Aminem al-Husajnim, muftim Jerozolimy, który odgrywa³ rolê przywódcy arab-skiego ruchu antybrytyjarab-skiego na tym terenie59.W rezultacie Bracia aktywnie poparli arabskie strajki antybrytyjskie w Palestynie w latach 19361937. Al-Ban-na wzywa³ w tym czasie w³adze egipskie, aby przezAl-Ban-naczyæ zbieran¹ co roku zakê, czyli podatek religijny, na wsparcie bojowników palestyñskich. Przywódca Brac-twa wzywa³ tak¿e do d¿ihadu, wiêtej wojny przeciwko ¯ydom. Bracia postrze-gali syjonizm nie jako ruch narodowy ¯ydów, ale jako wojuj¹cy nurt w judaizmie. Sam konflikt w Palestynie by³ dla nich walk¹ miêdzy islamem a judaizmem60.
Kontakty miêdzy Braæmi a ruchem palestyñskim zosta³y odnowione po 1945 r. Bracia wys³ali wówczas do Palestyny swoich cz³onków, oficerów rezerwy, aby prowadzili szkolenie wojskowe cywilów. Kierownictwo organizacji krytykowa-³o w tym czasie egipsk¹ partiê komunistyczn¹, do której nale¿akrytykowa-³o wielu egip-skich ¯ydów. Na wiadomoæ o decyzji ONZ, uznaj¹cej prawo ¯ydów do utworzenia w³asnego pañstwa, Al-Banna zaleci³ cz³onkom swojej organizacji przygotowanie siê do d¿ihadu i przyst¹pi³ do formowania zbrojnych oddzia³ów. Bracia przy³¹czyli siê do apeli innych partii opozycyjnych, wzywaj¹cych do po-wszechnego strajku na znak solidarnoci z Palestyñczykami i byli grup¹, która najostrzej krytykowa³a rezolucjê ONZ. Al-Banna spotka³ siê z Aminem al-Hu-sajnim, który przyby³ do Kairu, aby prosiæ Egipt o pomoc. G³ówny Przewodnik Bractwa zapewni³ Al-Husajniego o pe³nym poparciu Braci dla sprawy Pale-styñczyków, a prasa Stowarzyszenia zaczê³a publikowaæ artyku³u o akcentach
57Patrz: Hasan al-B a n n a, Ila aj szaj nadu an-nas (Do czego wzywamy ludzi) [w:] Mad¿mua , s. 3146.
58Por. Z.S. B a j j u m i, op. cit., s. 103.
59Hasan al-B a n n a, Muzakkarat , s. 213.
60Por. Sajjid K u t b, Maarakatuna maa al-Jahud (Nasza walka z ¯ydami), wyd. 5. Dar asz-Szuruk, Kair 1982, s. 2122, 27.
anty¿ydowskich. Pod koniec 1947 r. do akcji gotowy by³ pierwszy batalion Bra-ci, który w kwietniu 1948 r. przyby³ do Gazy. Wkrótce przy³¹czy³y siê do niego inne oddzia³y Stowarzyszenia, tworz¹c autonomiczne, walcz¹ce u boku armii egipskiej jednostki pod dowództwem szejka Muhammada Farghaliego. Ogólna liczba Braci walcz¹cych w Palestynie nie jest znana. Wiadomo, ¿e walczyli na ró¿nych frontach pierwszej wojny palestyñskiej, m.in. na pustyni Negew, na jordañskim odcinku frontu, w kotle Al-Fallud¿y61.
Na arenie politycznej Egiptu Bracia zasygnalizowali swoj¹ obecnoæ na po-cz¹tku lat 40. XX w. Pocz¹tkowo wyczekiwali. Wchodzenie z kimkolwiek w trwa³e sojusze nie wchodzi³o w grê. Programowo Bracia byli skrajnie nietolerancyjni wobec innych organizacji politycznych i zastrzegali sobie wy³¹cznoæ do w³aci-wej interpretacji wydarzeñ i w³aciw³aci-wej koncepcji rozwoju. Al-Banna klasyfikowa³