Nazwy miejsc

Analiza dokumentów ZSOB i materiału ankietowego pozwoliła na wyodrębnienie nazw miejsc świętych oraz miejsc świeckich związanych życiem i pracą zakonnic. Do sfery sacrum zaliczam te nazwy części klasztoru lub domu zakonnego, gdzie sprawowana jest liturgia albo odmawiane są modlitwy. W sferze profanum umieszczam natomiast wszystkie inne nazwy: pomieszczeń, gdzie siostry odpoczywają, spożywają posiłki, pracują itp.

2.1. Nazwy miejsc związane z życiem i posługą sióstr należących do tzw. zgromadzeń czynnych

Egzemplifikacjami nazw miejsc w dokumentach ZSOB są następujące rzeczowniki:

archiwum, biblioteka, chór zn. 1., cela, dom, fabryka, furta w zn. 1., izolatka, kaplica, klauzura, korytarz, kościół w zn. 1., pokój, refektarz, rozmównica, sypialnia, spiżarnia, zakrystia oraz zestawienia: archiwum domu, dom generalny, placówka zakonna, sala elekcyjna. W zdecydowanej większości znaczenie, jakie jednostki te mają w polszczyźnie ogólnej, pokrywa się z tym, jakie przypisuje się im w środowisku sióstr zakonnych.

Do słownictwa wspólnoodmianowego należy leksem archiwum (nazywany w tekście źródłowym depozytem dokumentów), który w leksyce sióstr oznacza miejsce, w którym przechowuje się dokumenty:

Z największą troską sekretarka generalna strzec będzie wszystkich dokumentów i pism dotyczących Zgromadzenia, które będą przechowywane w miejscu bezpiecznym, w archiwum, czyli depozycie dokumentów, odpowiednio uporządkowane i pilnie strzeżone pod zamknięciem (D, s. 282)

W dokumentach ZSOB występują dwa zestawienia, w których uwidacznia się funkcjonowanie zgromadzenia jako zhierarchizowanej struktury. Są nimi kolokacje:

archiwum domu, archiwum zgromadzenia.

137

Co miesiąc pisywać będzie [przełożona – M.W.] do Przełożonej całego Zgromadzenia zdając jej sprawę ze stanu domu i osób w nim mieszkających, o wypadkach ważniejszych z upłynionego miesiąca. Listy jej z uszanowaniem odbierać będzie i chować u siebie lub też w Archiwum domu (U, s. 81).

Będzie też pod swoim dozorem miała [sekretarka – M.W.] zamknięte pod kluczem Archiwum Zgromadzenia […] (ZU, cz. 2, s. 17-18).

To rozróżnienie występuje jedynie w dokumentach XIX-wiecznych. Obecnie nazwa archiwum jest synonimiczna do określenia archiwum zgromadzenia i odnosi się do pomieszczenia w domu generalnym, w którym przechowywane są wszystkie ważne akta dotyczące sióstr oraz funkcjonowania zgromadzenia. W poszczególnych domach zakonnych siostry same przechowują swoje dokumenty. Pisma odnoszące się do całej wspólnoty, zwłaszcza listy przełożonej generalnej, są gromadzone w jednym miejscu, ale tego miejsca nie nazywa się archiwum.

Do słownictwa wspólnoodmianowego należą również rzeczowniki: biblioteka, dom, izolatka (w USJP kwalifikator potoczny), korytarz (w C: kurytarz), placówka, pokój, sypialnia, spiżarnia poświadczone następującymi cytatami:

Ze względu na konieczność ciągłego dokształcania sióstr, każdy dom powinien posiadać możliwie dobrze wyposażoną bibliotekę (D, s. 262).

W każdej wspólnocie powinien być ustalony i zatwierdzony przez przełożoną generalną rozkład zajęć codziennych. Przewiduje on czas na Mszę św., modlitwę, pracę, posiłek, rekreację i odpoczynek oraz uwzględnia warunki i potrzeby domu (D, s. 85).

W domach zakonnych o większej liczbie sióstr powinna być rozmównica, przeznaczona na przyjmowanie interesantów i gości oraz izolatka dla chorych sióstr (D, s. 256).

Milczenie co do miejsca obowiązuje nas w kaplicy, na korytarzach, w pomieszczeniach zajmowanych przez siostry i w refektarzu – według przyjętego zwyczaju (D, s. 260-261).

Dzwonkiem na kurytarzu oznajmia się dokonanie wyboru Przełożonej G. (C, s. 129).

W czasie trwania kadencji przełożona generalna może zwolnić z urzędu przełożoną domu, przenieść na inną placówkę z poleceniem kontynuowania rozpoczętej kadencji i zachowaniem przepisów Konstytucji, lub powierzyć inne stanowisko czy obowiązki jedynie z bardzo ważnych przyczyn i za zgodą rady generalnej (kan. 624 § 3) (K, s. 134).

Niech żadna nie przywłaszcza sobie nic z pokoju drugiej, ani z własności domu […] (ZU1, s. 7).

Często odwiedzać będzie [ekonomka domowa – M.W.] spiżarnię, aby się przekonać że się nic nie psuje i aby wczas rzeczy potrzebne kupić (U, s. 99).

138

W sypialniach wszystkie wielką przyzwoitość zachować mają; żadnej wyjść z tamtąd niewolno przed ukończeniem zupełnego ubrania (ZU1, s. 11).

Wyrazy dom i placówka w leksyce sióstr traktowane są jako wyrazy bliskoznaczne;

oba oznaczają wspólnotę zgromadzenia działającą w konkretnym miejscu, a nazwa dom odnosi się również do budynku, w którym wspólnota mieszka. Leksem placówka poświadczony jest w K i D, w dokumentach XIX-wiecznych ZSOB nie występuje.

Główna Przełożona ma też prawo dyspensować od zachowania reguł, tak szczególne osoby jak i całe domy […] (U, s. 33-34).

Dla osiągnięcia jednolitego kierunku formacji, mistrzyni junioratu współpracuje z przełożonymi tych domów zakonnych, gdzie przebywają profeski czasowe. Odwiedza je na placówkach, utrzymuje kontakt korespondencyjny i spieszy z pomocą, gdy tego wymaga sytuacja (D, s. 197-198).

Rzeczowniki dom i placówka są składnikami kilku zestawień należących do omawianego pola tematycznego. Są nimi takie połączenia wyrazowe, jak: dom formacyjny

‘dom zgromadzenia, w którym przebywają dziewczęta przygotowujące się do życia zakonnego lub siostry przysposabiające się do złożenia ślubów pierwszych lub wieczystych’, dom generalny ‘główna siedziba zgromadzenia, w którym rezyduje przełożona generalna’, dom nowicjatu / dom nowicjuszek²¹⁴ ‘budynek; miejsce przebywania sióstr przygotowujących się do złożenia pierwszych ślubów’, dom postulatu ‘budynek; miejsce przebywania dziewcząt przygotowujących się do rozpoczęcia życia zakonnego’, dom wypoczynkowy zgromadzenia

‘budynek przeznaczony dla sióstr przebywających na urlopie’.

Za kierunek formacji i utrzymanie jej ciągłości odpowiedzialna jest przede wszystkim przełożona generalna i mistrzynie poszczególnych grup formacyjnych. W procesie wychowania bierze również udział cała wspólnota zakonna, a zwłaszcza wspólnoty domów formacyjnych (K, s. 31).

Przełożona generalna rezyduje w domu generalnym i nie może na stałe zmienić swojej rezydencji bez zgody rady i powiadomienia Stolicy Świętej (K, s. 115).

Erekcji, przeniesienia i zniesienia domu nowicjatu dokonuje pisemnym dekretem przełożona generalna za zgodą swej rady (K, s. 35).

214 To określenie występuje jedynie w dokumentach XIX-wiecznych.

139

Dom nowicyuszek na teraz zostanie tylko jeden, jeżeli zaś potem potrzeba będzie drugiego, w tym względzie trzeba się udać do Świętej Kongregacyi Biskupów Zakonów (U, s. 75).

Postulantki […] przebywają w domu postulatu pod kierunkiem i opieką mistrzyni postulatu (D, s. 189-190).

Urlop siostry profeski spędzają u rodziny, w domu wypoczynkowym Zgromadzenia lub w każdym innym przez siebie wybranym domu zakonnym (D, s. 254-255).

Bliskoznaczne do zestawień dom naszego zgromadzenia/ dom zakonny/ dom zgromadzenia ‘budynek, w którym mieszka wspólnota sióstr²¹⁵’ są takie kolokacje, jak:

placówka lokalna, placówka zakonna.

W czasie dłuższej podróży siostry starają się zatrzymywać się u swoich rodzin lub w jakimś domu zakonnym, względnie na plebanii, jeżeli w miejscu pobytu nie ma domu naszego Zgromadzenia (D, s. 255).

W domach zakonnych nad skutecznością podejmowanych prac apostolskich oraz ich kierunkiem czuwają przełożone lokalne (K, s. 25).

[…] za przełożoną generalną zmarłą podczas kadencji we wszystkich domach Zgromadzenia zostaną odprawione trzy Msze św., a każda siostra odmówi cały różaniec (D, s. 237-238).

Przełożona generalna winna wysłuchać opinii rady generalnej w następujących sprawach: […]

wyznaczanie nowicjuszkom placówek lokalnych na okres praktyki apostolskiej (K, s. 122-123).

Wyzwala ono [posłuszeństwo – M.W.] nas od samowoli i pychy, lecz wymaga ofiary i dyscypliny wewnętrznej, rezygnacji z osobistych planów, zamiłowań, stanowisk, miejsca pracy czy zmiany placówki zakonnej (K, s. 69).

Na oznaczenie miejsca przebywania sióstr znajdującego się na terenie innego państwa stosuje się określenia: placówka misyjna, placówka zagraniczna.

Placówki misyjne organizacyjnie należą do zarządu generalnego. Przełożona generalna utrzymuje z nimi stały kontakt, wspiera duchowo i materialnie, interesuje się ich życiem oraz informuje o wydarzeniach i pracy misjonarek całe Zgromadzenie (D, s. 175).

Dla utrzymania karności zakonnej i jedności ze Zgromadzeniem, placówki zagraniczne będą reprezentowane [na kapitule generalnej – M.W.] przez siostrę, zwaną delegatką, wyznaczoną przez przełożoną generalną i jej radę (K, s. 143-144).

215 Pewne budynki, w których mieszkają siostry, są własnością zgromadzenia. Pozostałe są zwykle własnością parafii, na której terenie siostry pracują.

140

Innym rodzajem placówek, rozumianych jako ‘zakład, instytucja pełniące rolę ośrodka w jakiejś dziedzinie życia’, są instytucje prowadzone przez ZSOB i określane za pomocą takich połączeń wyrazowych, jak: placówka wychowawcza, placówka społeczna i placówka charytatywna.

Dążymy do tego, by nasze placówki wychowawcze, społeczne i charytatywne stały na poziomie pod względem organizacji, personelu, stosowanych metod i wyposażenia. Nasz wysiłek winien zmierzać ku temu, by spełniały one jak najlepiej cel, któremu służą i aby były świadectwem naszej uczciwej i ofiarnej służby (D, s. 170-171).

Miejscem tworzonym specjalnie na czas trwania kapituły generalnej – jako miejsce obrad i głosowania – jest sala elekcyjna:

Na dzień wyboru Przełożonej Generalnej salę elekcyjną ubiera się pięknie […] (C, s. 119).

Do religijnego słownictwa wspólnoodmianowego, ale związanego bezpośrednio z życiem zakonnym, należą następujące środki językowe: cela, refektarz, rozmównica.

W prywatnym miejscu domu zakonnego, w swojej celi, można włożyć kolorowy fartuch, zdjąć welon (D, s. 253-254).

Posiłki spożywamy w refektarzu (U, s. 88).

Zalecać córkom [siostrom – M.W.] będzie [przełożona – M.W.] roztropność i skromność w odwiedzinach które w rozmównicy przyjmować będą […] (U, s. 84-85).

Zamieszczone w USJP definicje rzeczowników cela ‘izba więzienna lub klasztorna’

i refektarz ‘sala jadalna w klasztorze lub seminarium duchownym’ zawierają odniesienie do życia zakonnego. Definiens rozmównica w tym samym słowniku: ‘w zakładach zamkniętych: pokój przeznaczony do rozmawiania z osobami odwiedzającymi’ nie odnosi się wprost do przestrzeni klasztoru, ale przykład użycia definiendum – rozmównica klasztorna – odnosi się do niej bezpośrednio.

Refektarz bywa w dokumentach określany jako zakonny refektarz:

Za zgodą przełożonej możemy spożyć z gośćmi wspólny posiłek albo mogą oni z nami zasiąść do wspólnego stołu w zakonnym refektarzu (D, 256-257).

141

Przedstawione powyżej nazwy miejsc odnoszą się do sfery profanum. Zbiór określeń miejsc związanych ściśle ze sferą sacrum jest znacznie mniej liczebny i obejmuje 6 elementów językowych. W badanym materiale występuje leksem chór zn. 1., oznaczający miejsce, w którym przebywają zakonnice w czasie wspólnych modlitw.

Nowicyuszki mają być odosobnione od Profesek, z któremi tylko wspólnie w chórze i refektarzu zostają (ZU, cz. 2, s. 33).

W znaczeniu, w jakim leksem występuje w XIX-wiecznych dokumentach ZSOB (w późniejszych tekstach źródłowych nie jest używany w tym znaczeniu), odnotowany jest w ESJP XVII-XVIII, a także SJPDor ‘zespół duchownych lub zakonników uczestniczących w nabożeństwie; ich miejsce w czasie nabożeństwa’²¹⁶. Chór zakonny był niegdyś miejscem wspólnej modlitwy sióstr.

We wszystkich analizowanych tekstach ZSOB pojawia się rzeczownik kaplica w znaczeniu, jakie odnotowuje USJP: ‘niewielka budowla sakralna, wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym, zwykle kościołem lub klasztorem’.

Jako egzemplifikacja użycia tego leksemu w tekście źródłowym niech posłuży fragment Ustaw z 1882 r.:

Wszystkie mają słuchać co dzień Mszy Świętej i będą przytomne kazaniu lub nauce ile razy w ich kaplicy odprawiane będą (U, s. 21).

W dokumentach występuje leksem kościół w zn. 1.²¹⁷, którego znaczenie w środowisku sióstr jest takie samo jak w polszczyźnie ogólnej ‘budynek, miejsce modlitwy chrześcijan, w którym odbywają się uroczystości religijne i odprawiane są msze święte,

216 Notacje leksykograficzne leksemu chór – występującego już w SStp – pozwalają sądzić, że jego znaczenie uległo rozszerzeniu, a następnie zawężeniu. Pierwsze znaczenie rzeczownika chór w USJP to ‘zespół śpiewaków wykonujących wspólnie pieśni lub partie wokalne większych utworów muzycznych, często z towarzyszeniem instrumentów’. Pisałam o tym w referacie O zapomnianych XIX-wiecznych wyrazach i związkach wyrazowych z kręgu leksyki religijnej (na przykładzie dokumentów Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej) wygłoszonym podczas VIII Interdyscyplinarnej Międzynarodowej Konferencji Naukowej Język religijny dawniej i dziś (w kontekście teologicznym i kulturowym), która odbyła się w Poznaniu w dniach 22–24 września 2016 r. (Wojtaszek 2017).

217 Mircea Eliade zauważa, że kościół ma też znaczenie symboliczne. Z jednej strony naśladuje Jeruzalem niebieską stworzoną przez Boga w tym samym czasie co raj, z drugiej – odtwarza raj. Wnętrze kościoła symbolizuje wszechświat, cztery części nawy kościelnej – cztery strony świata, a ołtarz – raj (Eliade 1974: 80-82).

142

najczęściej wyposażony w ołtarz, chrzcielnicę, stalle, konfesjonał i organy’. Kościół i kaplica jako miejsce obecności Chrystusa, przestrzeń spotkania z Bogiem na modlitwie, mają dla sióstr znaczenie szczególne, są uznawane za miejsca święte. Siostry są bezwzględnie zobowiązane do zachowania w nich milczenia, odpowiedniego stroju i postawy wyrażającej świadomość przebywania w obecności Najświętszego²¹⁸.

Potrzeba zachować milczenie, wyjąwszy chwil wolnych na rekreacje przeznaczonych, a jeżeli mówić wypadnie, szczególniej w kościele, w zakrystii i w refektarzu, mówić więc bardzo krótko, i tylko o rzeczach potrzebnych; podczas mszy św., kazania lub przy stole, jeżeli zajdzie konieczność mówienia, niech się to dzieje w kilku wyrazach i cichym głosem (ZU1, s. 12).

Do słownictwa związanego ze sferą sacrum należy także rzeczownik zakrystia (w C: zakrystja). Znaczenie tego wyrazu również nie odbiega od podanego w USJP: ‘boczne pomieszczenie w kościele, służące księżom do przygotowywania się do Mszy świętej i do przechowywania szat i naczyń liturgicznych’.

Po odśpiewaniu Veni Creator Przewodniczący odchodzi od ołtarza do zakrystji (C, s. 124-125).

Największą frekwencję w analizowanych tekstach mają rzeczownik dom (202 poświadczenia) i jego połączenie z przydawką dom zakonny (39) oraz kolejno następujące jednostki językowe: kaplica (21), archiwum (13), dom zgromadzenia i refektarz (po 10), rozmównica (7), placówka w zn. 1. (6), archiwum zgromadzenia, dom formacyjny, placówka misyjna (po 5), dom generalny, dom nowicjuszek, zakrystia (po 4), placówka zagraniczna, sala elekcyjna (po 3), archiwum domu, chór zn. 1., dom nowicjatu, dom postulatu, placówka zakonna, placówka wychowawcza, sypialnia (po 2). Pozostałe leksemy poświadczone są w dokumentach tylko raz.

Układ wyrazów, które powtórzyły się w największej liczbie badanych dokumentów, przedstawia się następująco: we wszystkich 5 dokumentach wystąpiły rzeczowniki: dom, kaplica, refektarz, w 4 dokumentach odnotowano nazwy: archiwum, archiwum zgromadzenia, dom zgromadzenia, 3 dokumenty zawierają rzeczowniki rozmównica

218 W fenomenologii religii „miejsce święte […] jest tożsame z centrum świata” (Trzcionkowski 2005: 24).

143

i zakrystia, w 2 są obecne określenia: dom zakonny, placówka w zn. 1., dom formacyjny, placówka misyjna, dom nowicjuszek, archiwum domu, chór zn. 1., sypialnia, kościół w zn. 1.

Większość elementów językowych pola wyrazowego nazwy miejsc występujących w dokumentach Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej pochodzi z języka ogólnego i w środowisku sióstr zakonnych występuje w tym samym znaczeniu.

W materiale językowym wyekscerpowanym z ankiet przeprowadzonych w innych zgromadzeniach apostolskich nazwy miejsc reprezentują takie jednostki językowe, jak: cela, delegatura, dormitarz, dyspensa zn. 2., emaus, furta w zn. 1. (lub furta klasztorna), infirmeria, kapitularz, klauzura, laboratorium, oratorium, pokój zakonny, refektarz, rozmównica, westiarnia zn. 1. i 2., westiarnia biała, westiarnia czarna. Rzeczowniki cela, refektarz, rozmównica nazywają te same pomieszczenia, do których odnoszą się w dokumentach ZSOB. Nazwa delegatura w Zgromadzeniu Sióstr Benedyktynek Misjonarek oznacza ‘dom, w którym rezyduje siostra delegatka, mająca władzę nad domami znajdującymi się w dużej odległości od domu generalnego’. Znaczenie to odpowiada definicji zwartej w PEIŻK, zgodnie z którą delegatura to ‘w niektórych zgromadzeniach zakonnych nazwa jednostki administracyjnej, nie spełniającej warunków wymaganych do erekcji prowincji’. Wartość semantyczna tego rzeczownika w porównaniu z definiensem podanym w USJP: ‘siedziba przedstawicielstwa działającego z czyjegoś ramienia, placówka reprezentująca czyjeś interesy’ w środowisku sióstr nie uległa zmianie. Leksem został użyty w tym samym znaczeniu, ale w odniesieniu do podziału administracyjnego rodziny zakonnej.

Wyraz dormitarz siostry w zależności od zgromadzenia definiują jako ‘wspólną sypialnię’;

‘pokój mieszkalny sióstr’; ‘miejsce przebywania i spoczynku’. Dominantą semantyczną podanych definicji jest sem ‘pomieszczenie przeznaczone do mieszkania i odpoczynku’.

Hasło to rejestrują SStp ‘sypialnia, cubiculum’ oraz PEIŻK ‘wspólna sypialnia dla zakonników w klasztorze lub odrębny budynek z indywidualnymi celami do spania’. Miejsce, w którym można rozmawiać także poza czasem rekreacji, w niektórych zgromadzeniach nazywane jest dyspensą w zn. 2. Słownik definiuje zaś rzeczownik dyspensa (z kwalifikatorem religijny) ‘zwolnienie od obowiązujących przepisów kościelnych udzielane w poszczególnych przypadkach przez odpowiednie władze kościelne, zwykle papieża lub biskupa’. Jednostka stosowana w środowisku sióstr odznacza się zatem tożsamością formy, ale zmieniła się dominanta semantyczna (z abstraktu na konkret). Podstawą utworzenia zapelatywizowanej jednostki emaus, oznaczającej w środowisku zakonnym 1. ‘refektarz, jadalnię w nowicjacie, postulacie i junioracie’; 2. ‘część domu, gdzie mieszczą się pokoje dla sióstr przybywających na rekolekcje i skupienia’, jest nazwa miejscowości Emaus, według

144

Biblii oddalonej ok. 11 km od Jerozolimy. W dniu zmartwychwstania Chrystusa dwaj Jego uczniowie rozgoryczeni śmiercią swojego nauczyciela opuścili Jerozolimę i szli do Emaus.

W czasie drogi przyłączył się do nich Jezus, którego oni nie rozpoznali. Podczas wspólnej wędrówki Chrystus przedstawił im wykładnię proroctw mesjańskich. Sposób, w jaki do nich mówił, bardzo ich poruszył, dlatego po dotarciu do Emaus poprosili, aby udał się z nimi na spoczynek. Gdy w czasie posiłku Jezus łamał dla nich chleb, został przez nich rozpoznany, ale wówczas zniknął. Nazwa pomieszczenia odnosi się do miejsca spożywania posiłku przez Jezusa i dwóch uczniów, a także do miejsca, w którym zatrzymali się wędrowcy²¹⁹.

Ważnym miejscem w większości domów zakonnych jest furta nazywana również furtą klasztorną. Respondentki definiują tę nazwę m.in. jako: ‘pomieszczenie w domu zakonnym przy drzwiach wejściowych lub drzwi wejściowe do tego domu’; ‘wejście do domu zakonnego’; ‘pomieszczenie, gdzie otwiera się drzwi główne klasztoru, aby wejść do domu; każdy przez to pomieszczenie przechodzi’; ‘pokój przy wejściu głównym, gdzie dyżuruje siostra, odbiera telefony, przyjmuje przychodzące osoby, udziela informacji’;

‘inaczej portiernia lub dyżurka’. Przytoczone definicje uwidaczniają, że furta jako pomieszczenie (zdecydowana większość respondentek, bo 85, odnosi to określenie do pomieszczenia) ulokowana jest przy wejściu głównym do domu zakonnego. Niektóre respondentki zwracają uwagę, że tego typu pomieszczenie znajduje się tylko w dużych domach. Najczęściej jest to rodzaj zakonnej recepcji, w której furtianka dyżuruje, odbiera telefony, przyjmuje osoby wchodzące do domu. Czasami nazwa ta odnosi się również do pokojów, w których przyjmowani są goście (zn. 2.). Zawsze jednak jest to miejsce nieobjęte klauzurą, stanowiące faktyczną granicę oddzielającą świat zakonny od świata zewnętrznego. Nazwa infirmeria oznacza w leksyce sióstr ‘pomieszczenia przeznaczone dla sióstr chorych’, co w pełni odpowiada definicji zawartej w SW²²⁰ (‘sala chorych w klasztorze’). Pomieszczenie, w którym odbywają się ważniejsze spotkania wspólnoty, to w leksyce sióstr kapitularz. Prawie identyczne jest znaczenie tego rzeczownika (opatrzone kwalifikatorem religijny) w USJP: ‘pomieszczenie w kościele lub klasztorze przeznaczone na zebrania kapituły’. Słowo klauzura w leksyce sióstr, tak jak w polszczyźnie ogólnej,

219Emaus pochodzi od hebrajskiego słowa oznaczającego ‘gorące źródła’ lub ‘zdroje’. W Biblii to nazwa miasta w okolicach Jerozolimy, znanego jako oaza i miejsce słynące ze smacznej wody. Przez stulecia Emaus nabrało wielu różnych znaczeń. Emaus to między innymi powstały w średniowieczu gatunek literacki, słynny odpust wielkanocny w Krakowie, a także miejsca, gdzie można się było zatrzymać, dojeżdżając do miasta (Gładysz, Grzyb, Sobiechowska-Szuchta, Kaługa, Styrna b.r.).

220 Wyraz ten notuje ponadto SJPDor, w USJP leksem nie występuje.

145

oznacza ‘część klasztoru zamkniętą dla osób obcych’²²¹. Podobnie nie uległa zmianie wartość semantyczna leksemu oratorium. Drugie znaczenie tego rzeczownika w USJP: rel. ‘miejsce wydzielone na modlitwę; także: kaplica w klasztorze lub w seminarium duchownym’

pokrywa się z podawanym przez respondentki: ‘miejsce modlitwy’. W środowisku sióstr zmieniło się natomiast znaczenie rzeczownika laboratorium, który USJP definiuje jako

‘pracownię wyposażoną w odpowiednią aparaturę do wykonywania doświadczeń, przeprowadzania badań biologicznych, chemicznych, fizycznych, analiz lekarskich, kontroli procesów technologicznych itp.’, a respondentki jako ‘pracownię szat liturgicznych’; ‘miejsce szycia ornatów’. W środowisku sióstr nazwą odnoszącą się do dwóch miejsc jest wyraz westiarnia: 1. ‘miejsce przechowywania weloników, ręczników, pościeli; miejsce (pokój, szafa), gdzie znajduje się zapasowa bielizna pościelowa sióstr, ręczniki itp.’; 2. ‘miejsce szycia habitów’. L zawiera hasło westyarnia ‘w klasztorach szatnia, szatownia’ (SWil, SW – westjarnia, w pozostałych słownikach brak), co pozwala sądzić, że podstawą zn. 2. leksemu w środowisku sióstr jest zn. 1. Od westiarni utworzone zostały połączenia wyrazowe westiarnia biała ‘miejsce szycia i naprawiania bielizny’ i westiarnia czarna ‘miejsce szycia i naprawiania habitów’. Nazwy miejsc obejmują również określenie pokój zakonny będące połączeniem wspólnoodmianowego rzeczownika pokój i zawężającego jego zakres znaczeniowy przymiotnika zakonny.

W grupie leksemów tworzących nazwy miejsc (wymienionych jako wyrazy, które respondentki uznały za nieznane w innych zgromadzeniach) rzeczownik laboratorium ma 6 poświadczeń, dormitarz – 5, klauzura i westiarnia w zn. 1. – 4, cela, emaus i westiarnia w zn. 2. – 2. W odpowiedzi na pytanie o znaczenie wyrazów (p. 4. ankiety) znaczenie rzeczownika refektarz podało 109 sióstr, a kolokacji furta klasztorna – 97.

Wspólne dla członkiń różnych zgromadzeń, w tym dla sióstr ze Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej, są określenia cela, klauzura, refektarz, rozmównica, westiarnia w zn. 1.

Zdecydowana większość (72%) elementów językowych z tego pola wyrazowego

Zdecydowana większość (72%) elementów językowych z tego pola wyrazowego