Wprowadzenie
W pracy poddano analizie dostępność wybranych obiektów użyteczności publicznej na obszarze Starego Miasta i Śródmieścia Wrocławia oraz zmiany zachodzące w ciągu ostatnich pięciu lat w zakresie przystosowania dla osób niepełnosprawnych przestrzeni miasta. Przeanalizowano bariery architektoniczne, urbanistyczne oraz transportowe.
Omówiono szczególnie uciążliwe przeszkody utrudniające osobom niepełnosprawnym użytkowanie przestrzeni lub uniemożliwiające im dostęp do obiektów użyteczno
ści publicznej. Rozważano kryteria pozwalające uznać obiekt za w pełni dostępny.
Zwrócono uwagę na szczególnie udane bądź nietrafione realizacje. W podsumowaniu postawiono pytania o kierunki dalszych zmian w przestrzeni Wrocławia, tak by likwi
dacja poszczególnych barier służyła tworzeniu spójnego systemu dostępności miasta dla osób niepełnosprawnych.
Struktura przestrzenna miasta podlega ciągłym zmianom, które są wynikiem proce
sów urbanizacyjnych. W ramach tych procesów zdefiniowano urządzanie przestrzeni jako: „złożony i interdyscyplinarny proces mający na celu zachowanie walorów środowiska, a równocześnie utrzymanie i kreację przestrzeni pięknej, użytecznej i trwałej w określonym miejscu i czasie i -jednoczesnąelim inację zjawisk negatyw
nych i niepożądanych” 1. Urządzanie przestrzeni jest wielopodmiotowe, wynika to z zasad demokratycznego państwa prawa oraz struktury społeczeństwa obywatelskiego.
Każdy człowiek żyjący w takim społeczeństwie ma prawo równego dostępu do dóbr i jednakowego traktowania w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Osoba niepełnosprawna jest takim samym użytkownikiem przestrzeni jak pozostali członkowie
1 K. Borow ski. U rządzanie p rzestrzen i ja k o zagadnienie urbanistyczne, inw estycyjne i legislacyjne.
Poznań 2003, s. 35.
180 Anna Jurkowska
społeczeństwa, więc nie może z powodu ograniczeń wynikających z niesprawności podlegać wykluczeniu ze wspólnego jej użytkowania. Przestrzeń miejską należy więc projektować, a istniejącą przekształcać w taki sposób, by wyeliminować wszelkie bariery utrudniające korzystanie z niej przez osoby niepełnosprawne.
Bariery występujące w przestrzeni miejskiej podzielić można na trzy kategorie2:
1) Fizjograficzne - związane z naturalnym ukształtowaniem terenu - występują najczęściej na terenach zielonych urządzonych (np. w parkach) lub nieurządzonych i są to:
a) niekorzystne ukształtowanie terenu, np. spadki, rodzaj gruntu (piaszczysty, kamienisty, grząski, wyboisty itp.); b) przeszkody terenowe, takie jak niekorzystny układ cieków i zbiorników wodnych, skarpy, rowy itp.
2) Techniczne: architektoniczne, komunikacyjne i urbanistyczne - w tym wynikające z niewłaściwej eksploatacji urządzeń miejskich, np. wykopy, wymiana nawierzchni, konserwacja sieci itp.);
3) Organizacyjne - utrudnienia wynikające z niepoprawnej organizacji przestrzeni.
Poszczególne typy barier zostaną omówione szczegółowo w odniesieniu do prze
strzeni Wrocławia w dalszej części artykułu.
Cel badań
Przedmiotem badań są wy brane obiekty użyteczności publicznej, ciągi komunika
cji pieszej i kołowej oraz system transportu zbiorowego na obszarze Wrocławia, ze szczególnym uwzględnieniem Starego Miasta i Śródmieścia. Celem badań jest analiza zmian w zakresie przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych przestrzeni miasta Wrocławia.
W przestrzeni miejskiej Wrocławia ostatnich pięciu lat zachodzą zmiany, których skutkiem jest coraz lepsza dostępność miasta dla osób niepełnosprawnych. Rozwiązania, które już zostały zastosowane, nie tworząjednak spójnego systemu i niejednokrotnie są bezużyteczne, np. budynek wyposażony w rampę, do którego nie można się swobodnie dostać z powodu braku dostosowanego transportu miejskiego lub barier przestrzennych występujących po drodze. Brakuje realizacji kompleksowych, uwzględniających wszyst
kie elementy przestrzeni miejskiej. Postanowiono zatem sprawdzić faktyczny stopień dostępności obszarów Starego Miasta i Śródmieściajako całości z uwzględnieniem do
stępności komunikacyjnej, w tym komunikacji pieszej, kołowej i transportu zbiorowego oraz dostępu do ważniejszych obiektów użyteczności publicznej.
Polskie przepisy prawa i zalecenia Unii Europejskiej
Od roku 1994 zwraca się w Polsce baczniejszą uwagę na konieczność zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości samodzielnego poruszania się w przestrzeni
2 K. Jaranow ska, Osoby niepełnosprawne w środowisku miejskim, W arszawa 1996.
Zmiany struktury przestrzennej Wrocławia w aspekcie dostępności. 181
miejskiej. W roku tym Sejm RP uchwalił dwie ustawy: o zagospodarowaniu prze
strzennym i ustawę Prawo Budowlane, w których znalazły się zapisy nakazujące uwzględnianie wymagań osób niepełnosprawnych w projektowaniu przestrzeni. W lipcu 2003 r. weszła w życie nowa Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz znowelizowana ustawa Prawo budowlane. W obydwu przypadkach podtrzymano zapisy o uwzględnianiu potrzeb osób niepełnosprawnych3. Szczegółowe wytyczne do ustawy Prawo budowlane zawarte zostały w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002, w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowia
dać budynki i ich usytuowanie. Ostatnia nowelizacja tego rozporządzenia ukazała się w kwietniu 2004 r. Kolejny etap w udostępnianiu przestrzeni osobom niepełnospraw
nym rozpoczął się wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Polskie miasta, zwłaszcza te największe, w tym także Wrocław, zmieniająswoje oblicze tak, by sprostać międzynarodowym wymaganiom w zakresie dostępności.
W przyjętym przez Unię Europejską podejściu do niepełnosprawności uznaje się, że bariery środowiskowe stanowią większą przeszkodę w społecznej partycypacji niż funkcjonalne ograniczenia. Usuwanie barier poprzez legislację, przystosowanie, uni
wersalne projektowanie i inne środki zostały zidentyfikowane jako klucz do zrównania szans osób z niepełnosprawnością. Komunikat Komisji Europejskiej „W kierunku Europy bez barier dla osób z niepełnosprawnością” ogłoszony 12 maja 2000 r. zwraca szczególną uwagę na zagadnienie dostępnej przestrzeni i mobilności, która jest wa
runkiem integracji w życiu społecznym i ekonomicznym. Mobilność nie powinna być traktowana tylko jako dogodność czy nawet społeczna lub ekonomiczna konieczność, lecz jako obowiązujące prawo, które przysługuje każdemu. Jest to daleko bardziej prawdziwe w odniesieniu do osób z niepełnosprawnością ograniczającą możliwość poruszania się, bo ich zdolność do uczestniczenia we wszystkich dziedzinach życia społecznego, gospodarczego, kulturalnego i politycznego zależy od rozwiązania prob
lemu mobilności w tym zakresie, który nie dotyczy innych ludzi4. Natomiast raport grupy ekspertów przy Komisji Europejskiej „2010: Europa dostępna dla wszystkich”
(z października 2003) zwraca uwagę, że dostępność dla wszystkich powinna roz
poczynać się na poziomie planowania przestrzennego, gdyż byłoby bezużytecznym projektowanie dostępnych budynków podczas gdy na poziomie organizacji miasta
3 W U stawie z dnia 27 m arca 2003 r. o planow aniu i zagospodarow aniu przestrzennym (DzU z 2003 r., nr 80, poz. 717, DzU z 2004 r., nr 6 poz. 41) znajdziem y w art. 1 pkt 2 następujący zapis: „W planow aniu i zagospodarow aniu przestrzennym uw zględnia się zwłaszcza: w ym agania ochrony zdrow ia oraz bezpie
czeństw a ludzi i m ienia, a także potrzeby osób niepełnospraw nych” . W znow elizow anej U staw ie z dnia 7 lipca 1994 r. Praw o budow lane (DzU z 2003 r., n r 207, poz. 2016) czytam y z kolei w art. 5 pkt 1: „O biekt budow lany [...] należy [...] projektow ać i budow ać w sposób określony w p rzepisach, w tym tech n icz
no-budow lanych, oraz zgodnie z zasadam i w iedzy technicznej, zapew niając [...] niezbędne w arunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i m ieszkaniow ego budow nictw a w ielorodzinnego przez osoby niepełnospraw ne, w szczególności poruszające się na w ózkach inw alidzkich” .
4 Towards a B arrier Free Europę for People with D isabilities (W kierunku Europy bez barier dla osób z niepełnospraw nością), B ruksela, 12 m aja 2000 r., CO M (2000) 284 finał.
182 Anna Jurkowska
a nawet regionu nadal występują przeszkody dla osób niepełnosprawnych. Dostępność powinna być brana pod uwagę jako element zrównoważonego rozwoju. Raport ten, przedstawiający europejską strategię „dostępności dla wszystkich” zakłada, że do 2010 r. wszystkie nowe obiekty i ich otoczenie będą w pełni dostępne5.
Problemy w kształtowaniu dostępnego środowiska
Dlaczego więc pomimo istnienia w Polsce od 1994 r. przepisów obligujących do kształtowania przestrzeni w sposób dostępny - nadal nie spełnia ona oczekiwań osób niepełnosprawnych?
Po pierw sze-jak twierdzi E. Kuryłowicz (członek NKPds. osób niepełnosprawnych przy Polskim Komitecie Normalizacji) w wywiadzie udzielonym P. Pawłowskiemu, (ze Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji) - przepisy, które zawarte są zarówno w ustawie Prawo budowlane, jak i w wydanym do niej rozporządzeniu są zbyt ogólne. Brakuje przepisów szczegółowych, które powinny zostać ujęte w postaci normy prawnej, tak jak obowiązuje to w innych krajach6.
Po drugie - tereny śródmiejskie, którym poświęcono w niniejszym opracowaniu szczególną uwagę, są trudno dostępne dla osób niepełnosprawnych ze względu na hi
storyczny układ ulic o małych szerokościach oraz zabudowę o dużej wartości historycz
nej, niedostosowanej jednak do wymogów niepełnosprawnego użytkownika. Jedynie obiekty wybudowane i remontowane po 1995 r. (rok wejścia w życie ustaw, o których tu mowa) powinny już być dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Jednak i tu często pojawiają się niedociągnięcia lub próby ominięcia przepisów i oszczędno
ści na rozwiązaniach „zbędnych”, a za takie uważa się często rozwiązania dla osób niepełnosprawnych. Częstą praktyką jest pozostawienie jedynie miejsca na przyszłą pochylnię. Oszczędza się na dostosowaniu toalet i montażu urządzeń dźwigowych.
Osobnym zagadnieniem jest zabudowa o dużej wartości historycznej, której nie brakuje na obszarze Starego Miasta we Wrocławiu, gdzie ewentualna adaptacja musi nastąpić w sposób nie naruszający jej walorów.
Analiza dostępności przestrzeni miejskiej Wrocławia dla osób niepełnosprawnych
Pomimo wielu trudności w przestrzeni miejskiej Wrocławia w ciągu ostatnich kilku lat zaszły zmiany, których skutkiem jest coraz lepsza dostępność miasta dla osób nie
pełnosprawnych. Badania prowadzone przez autorkę od 2000 r. na obszarze Starego Miasta i Śródmieścia pozwoliły uchwycić, na czym te zmiany polegają. Obszar badań
5 2010: A E u ro p ę A ccesib Je fo r A li. R eport fro m the G ro u p o f E x p erts set up by th e E uropean C om m ission, O ctober 2003.
6 w w w .niepelnospraw ni.info.
Zmiany struktury przestrzennej Wrocławia w aspekcie dostępności. 183
stanowią dzielnice centralne miasta, skupiające usługi ogólnomiejskie i dużą liczbę budynków użyteczności publicznej. Niektóre z tych obiektów poddano bardziej szcze
gółowej analizie. Były to: urzędy administracji państwowej i samorządowej, budynki wyższych uczelni, banki i urzędy pocztowe, przychodnie podstawowej opieki zdrowot
nej i apteki, a także obiekty kultury i kościoły. Do usystematyzowania analizy obiektów zastosowano podział na cztery stopnie dostępności, autorstwa L. Schwartz7.
Tabela 1. Stopnie dostępności obiektów i przestrzeni dla osób niepełnospraw nych
Wyszczególnienie
Źródło: opracow anie w łasne na podstaw ie L. Schwartz, Vademecum projektanta - p roblem y osób niepeł
nosprawnych, W arszawa 1991.
Budynek w pełni dostępny to taki, do którego wiedzie wygodny ciąg pieszy o odpo
wiedniej szerokości i nawierzchni, pozbawiony przeszkód (np. wystających studzienek kanalizacyjnych), w pobliżu którego zapewniono odpowiednią liczbę miejsc parkin
gowych dla osób niepełnosprawnych. Od tych miejsc parkingowych również powinny być zapewnione odpowiednie, pozbawione barier dojścia do budynku. Wreszcie za budynek w pełni dostępny uznaje się taki, do którego można się dostać przystosowa
nymi środkami transportu publicznego.
Po ostatniej modernizacji, polegającej na dostawieniu pochylni, za taki obiekt można uznać siedzibę Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu. Zlokalizowana jest w centrum miasta, z zapewnionym dogodnym dojazdem komunikacją miejską (w pobli
żu przystanki tramwajowe i autobusowe), z odpowiednio zlokalizowanymi miejscami parkingowymi dla osoby niepełnosprawnej. Niewiele budynków na analizowanym obszarze spełnia tak stawiane wymagania. W wielu obiektach w ystępują różnego rodzaju bariery architektoniczne:
7 L. Schw artz, lademecum projektanta - problemy osób niepełnosprawnych, W arszaw a 1991.
184 Anna Jurkowska
— różnice wysokości pomiędzy poziomem terenu a poziomem wejścia do budynku, bez możliwości pokonania ich za pomocą pochylni czy podnośników;
— zbyt strome, wąskie i śliskie schody o nieprawidłowym profilu stopni;
— zbyt strome, długie i wąskie pochylnie o śliskiej nawierzchni;
— zbyt małe powierzchnie podestów na początku i końcu biegu schodów i pochylni;
— zbyt małe powierzchnie podestów wejściowych i przedsionków, uniemożliwiające swobodny wjazd wózkiem inwalidzkim do budynku;
— niewłaściwy kierunek otwierania skrzydła drzwiowego w stosunku do kierunku podejścia osób niepełnosprawnych;
— zbyt wąskie, trudne w obsłudze drzwi wejściowe, często z wysokim progiem;
— niewłaściwe umieszczenie przycisków, klamek oraz uchwytów;
— schody i pochylnie bez poręczy lub z jednostronnie prowadzonymi poręczami
— niewłaściwe profile uchwytów poręczy i balustrad oraz nieodpowiednie ich usytuowanie;
— wystające z lica budynków elementy elewacji, znajdujące się w strefie ciągu pie
szego (poniżej wysokości 2,40 m, mierząc od poziomu nawierzchni ciągu, np. schody, gabloty wystawowe, reklamy, okiennice);
— niewłaściwe oświetlenie wejść do budynków lub jego brak;
— niewłaściwe oznakowanie wejścia do budynku lub jego brak;
— zastosowanie w obiektach schodów ruchomych, które są niedostępne dla osób na wózkach;
— brak alternatywnej komunikacji pionowej;
— dźwigi osobowe o zbyt małych rozmiarach kabin, za wąskich drzwiach otwiera
nych do wewnątrz i za małych powierzchniach spoczników przed dźwigiem;
— w obiektach użyteczności publicznej brak pomieszczeń sanitarnych dostosowa
nych dla osób niepełnosprawnych;
— korytarze i ciągi komunikacyjne za wąskie i o zróżnicowanych poziomach, z pro
gami, występami i załamaniami, bez powierzchni umożliwiającej manewrowanie.
Stan dostępności obiektów użyteczności publicznej we Wrocławiu poprawia się z roku na rok. Wyższe uczelnie starają się udostępniać swoje budynki dydaktyczne i akademiki, tak by osoby niepełnosprawne mogły swobodnie korzystać z prawa do kształcenia się, co przyczynia się do ich społecznej integracji. Na terenie kampusu Politechniki Wrocławskiej z roku na rok wzrasta liczba dostępnych obiektów; na ponad 40 budynków przystosowano na razie osiem, ale jest to o cztery więcej niż w 2000 r.8 Dostępne są obecnie: Budynek Główny A l, Wybrzeże Wyspiańskiego 27 (dostępne wejście boczne), budynek Instytutu Matematyki przy ul. Janiszewskiego 14, budynek Studium Nauki Języków Obcych, Wybrzeże Wyspiańskiego 8 i budynek Wydziału
8 A. Jurkow ska, D ostępność w ybranych obiektów użyteczności p ublicznej dla osób niepełnosprawnych na obszarze Starego M ia sta i Śródm ieścia we Wrocławiu, [w:] Wrocław oraz m iasta i niektóre obszary w ojew ództw a dolnośląskiego w wynikach badań socjourbanistycznych, red. E. B agiński, W rocław 2002.
Zmiany struktury przestrzennej Wrocławia w aspekcie dostępności. 185
Budownictwa C7 przy pl. Grunwaldzkim 11, budynek administracyjny D6 przy pl.
Grunwaldzkim 13a, Wydziału Elektrycznego D l, pl. Grunwaldzki 13, Wydziału Che
micznego A5, ul. Smoluchowskiego 19, Wydziału Mechanicznego B4, ul. Łukasiewicza 3/5. Również jeden z domów studenckich (DST6 przy ul. Reja) przystosowany został dla osób niepełnosprawnych dzięki wyposażeniu w pochylnię i windę. Do najbardziej udanych realizacji można zaliczyć: budynek Studium Nauki Języków Obcych przy Wybrzeżu Wyspiańskiego 8 - wejście z poziomu terenu, dźwig osobowy dostępny z poziomu 0, szerokie korytarze i dostosowane toalety; nowy budynek Wydziału Me
chanicznego i Informatyki i Zarządzania przy ul. Łukasiewicza 3/5 - w ciekawy sposób ukształtowane wejście z poziomu terenu przez podniesienie poziomu chodnika.
Niestety, nie wszystkie obiekty Politechniki Wrocławskiej można pochwalić; bu
dynek Wydziału Elektroniki jest przykładem na bezużyteczne zastosowanie pochylni, która udostępnia jedynie część przestrzeni w strefie wejściowej budynku, ponieważ nie ma kontynuacji w drugim biegu schodów.
Uniwersytet Wrocławski jest w trudniejszej sytuacji, ponieważ większość obiektów dydaktycznych mieści się w starych, często zabytkowych budynkach Starego Miasta. Na trzydzieści budynków dydaktycznych tylko sześć - t j .: dwa budynki Wydziału Prawa i Administracji przy ul. Więziennej 8/12 i przy pl. Uniwersyteckim, Instytut Informa
tyki przy ul. Przesmyckiego 20, Instytut Fizyki Doświadczalnej przy pl. Maksa Borna 38, a także dwa budynki Wydziału Nauk Społecznych przy ul. Koszarowej 3 - jest dostępnych i wyposażonych w odpowiednie urządzenia. Na uwagę zasługuje budynek Wydziału Prawa i Administracji przy ul. Uniwersyteckiej ukończony w 2003 r., bo jest przykładem obiektu, w którym uniknięto rozwiązań segregujących, tzn. takich, gdzie osoby niepełnosprawne muszą korzystać z osobnych wejść, specjalnych urządzeń, np.
podjazdów czy podnośników. Jest to zgodne z zasadą projektowania uniwersalnego (universal design), czyli takiego, aby od początku obiekt służył jak największej liczbie użytkowników bez konieczności adaptacji lub specjalnych rozwiązań9. Uniwersytet Wrocławski posiada również cztery domy studenckie przystosowane do kwaterowania osób niepełnosprawnych.
Urzędy państwowe i siedziby władz sąjuż w większości dostępne. Niepełnospraw
ny może swobodnie wejść i poruszać się we wszystkich budynkach Urzędu Miasta, Urzędu Wojewódzkiego (z wyjątkiem Biura Paszportowego, które ma osobne wejście i jest niedostosowane dla osób niepełnosprawnych), Urzędu Marszałkowskiego, Urzędu Statystycznego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Urzędu Skarbowego - Śródmieście przy ul. Zapolskiej oraz w budynku Narodowego Funduszu Zdrowia. Są to obiekty o pierwszym stopniu dostępności. Dostępny jest również Powiatowy Urząd Pracy (osob
ne wejście boczne) oraz nowy budynek Naczelnego Sądu Administracyjnego przy ul.
św. Mikołaja. Poprzednia siedziba NSA przy ul. św. Elżbiety była niedostępna. Budynki
9 A. Jurkow ska, Idea projektow ania uniw ersalnego w planow aniu przestrzen n ym , „A rchitectus” 2002, nr 1 (11).
186 Anna Jurkowska
1 Urzędu Skarbowego oraz Urzędu Skarbowego - Stare Miasto, sąobiektami o drugim stopniu dostępności. Niedostępne pozostają nadal budynki: Zespołu Sądów Rejono
wych i Sądu Okręgowego przy ul. Podwale (niedostępne obydwa wejścia, zarówno od ul. Podwala, jak i od ul. Sądowej) oraz Sądu Rejonowego (Wydział Wykroczeń) przy ul. Kazimierza Wielkiego, Urzędu Stanu Cywilnego i Biura Paszportowego. Jednak nie tylko przystosowanie obiektów, ale również sposób świadczenia usług powinien uwzględniać specyficzne potrzeby osób niepełnosprawnych. W takich obiektach jak urzędy administracji państwowej i sądy należałoby zatroszczyć się o wzory doku
mentów i instrukcji pisanych alfabetem Brai!le’a czy też zapewnić obecność tłumaczy języka migowego.
Siedziby banków są w większości przystosowane, usługi bankowe usytuowano bowiem najczęściej w budynkach nowych lub w zmodernizowanej tkance zabytkowej, gdzie zastosowano rozwiązania udostępniające budynek dla tej grupy klientów. Spośród badanych obiektów najmniej dostępne są kościoły, gdyż te na ogół zabytkowe obiekty są kłopotliwe do modernizacji bez naruszenia historycznej tkanki. Na analizowanym terenie jedynie cztery obiekty charakteryzują się pierwszym stopniem dostępności10.
Spośród obiektów kultury dostępnością wyróżniają się nowoczesne multikina. Obec
nie Wrocław posiada dwa takie kina, powstanie także trzecie - przy nowej galerii handlowej wznoszonej na pl. Grunwaldzkim. Dostępny w interesującym nas tu sensie jest również budynek Panoramy Racławickiej oraz dwa teatry: Polski i Współczesny.
Wiele obiektów kultury na Starym Mieście i w Śródmieściu mieści się w budynkach starych i zabytkowych, dlatego też trudno je dostosować dla osób niepełnosprawnych.
Dostępność obiektów handlu, rzemiosła i gastronomii jest dużo lepsza niż kilka lat temu.
Duże sklepy i domy handlowe w centrum sąw pełni dostępne, wejścia wyposażone są w podjazdy; jeśli komunikacja pionowa odbywa się za pomocą ruchomych schodów, dodatkowo funkcjonują również windy. Są oddzielne sanitariaty przeznaczone dla osób niepełnosprawnych, zaś ciągi komunikacyjne mają odpowiednią szerokość. Widać coraz większą dbałość o klientów niepełnosprawnych, jednakże większość mniejszych obiektów usługowych na obszarze Starego Miasta i Śródmieścia usytuowana jest w par
terach starej zabudowy, która nie jest dostosowana dla osób niepełnosprawnych.
W obszarach miejskich do najważniejszych barier urbanistycznych można zali
czyć:
- układ ciągów komunikacyjnych, powodujący konieczność przekraczania wie
lopoziomowego skrzyżowania powyżej lub poniżej terenu bez pomocy urządzeń dźwigowych czy odpowiedniej kładki dla pieszych;
- trasy szybkiego ruchu z nadmiernie oddalonymi od siebie przejściami;
- przejścia dla pieszych przez trasy szybkiego ruchu bez zastosowania sygnalizacji świetlnej i dźwiękowej z regulacją czasu do przekraczania jezdni przez przechodniów;
- nieodpowiednia sygnalizacja dźwiękowa (np. niedostosowana do poziomu tła hałasu otoczenia);
10 A. Jurkow ska, Dostępność....
Zmiany struktury przestrzennej Wrocławia w aspekcie dostępności. 187
-z b y t wąskie ciągi piesze, ciągi o nawierzchni nieutwardzonej, śliskiej, nierównej lub w złym stanie technicznym;
- ciągi piesze, na których występują różnego rodzaju uskoki (np. schody, stopnie terenowe, wjazdy do bram, zjazdy do garaży, progi, krawężniki), bez możliwości po
konania ich za pomocą pochylni o odpowiednim spadku;
- ciągi piesze z wolno stojącymi elementami małej architektury usytuowanymi w ten sposób, że ograniczająszerokość użytkową tych ciągów (np. filary, słupki, kioski, donice z kwiatami, kosze na śmieci);
- ciągi piesze z wolno stojącymi elementami małej architektury usytuowanymi w ten sposób, że ograniczająszerokość użytkową tych ciągów (np. filary, słupki, kioski, donice z kwiatami, kosze na śmieci);