Wprowadzenie
Dotychczasowe moje studia nad zachowaniami politycznymi mieszkańców Szczeci
na1 dają mi poniekąd podstawy do twierdzenia, że istnieje charakterystyczny krajobraz wyborczy miasta, czyli stabilny w czasie i przestrzeni system wzajemnie powiązanych przejawów zachowań wyborczych obywateli. Podstawowe wzorce takich zachowań mogą być przedstawione w formie alternatyw: frekwencja wyborcza - absencja polityczna, poparcie wyborcze - negacja polityczna, stabilność preferencji - zmienność poparcia po
litycznego, a pewne postawy konsekwentnie przyjmowane sąprzez wyborcę niezależnie od rodzaju wyborów (referendum, wybory władz ustawodawczych czy wykonawczych) oraz ich zasięgu terytorialnego (ogólnokrajowe, regionalne czy lokalne).
Zachowania te pozostają stosunkowo stabilne, mimo istotnych z reguły zmian od wyborów do wyborów w składzie uczestników walki politycznej (partie i ich koalicje).
Dlatego też należy mówić nie tyle o stabilności poparcia konkretnych sił politycznych, ile o stabilności samoidentyfikacji wyborcy z pewnymi szerszymi wartościami poli
tycznymi. W polskich warunkach może to być nawiązanie do dość już utrwalonego podziału sceny politycznej na cztery opcje: prawicową lewicową liberalną oraz ludo
wą. Jednocześnie trzeba zauważyć, że chodzi tu nie o konkretnego wyborcę z właściwą mu kulturą polityczną, preferencjami, postawami i zachowaniami, a o wyborcę „bez
osobowego” („zbiorowego”, „uśrednionego”), reprezentującego całokształt nastrojów politycznych mieszkańców określonego terytorium. Akceptując tezę o grupowym
1 I. Kavetskyy. Zm iany orientacji p olitycznych m ieszkańców Szczecina w św ietle w yników w yborów parlam entarnych, [w:] P rzem iany struktury przestrzennej m iast w sferze fu n kc jo n a ln e j i społecznej, red.
J. Slodezyk, Opole 2004; idem, Zróżnicow anie przestrzenne zachow ań wyborczych m ieszkańców Szczecina w kontekście integracji europejskiej, [w:] Struktura przestrzenna i p roblem y rozw oju Szczecina w okresie transform acji, red. M. Dutkow ski i J. Jurek, Szczecin 2005.
100 Igor Kavetskyy
charakterze zachowań wyborczych2, podejście takie wydaje się w pełni uzasadnione.
Warto również pamiętać, że wspomniana stabilność, a więc przewidywalność, dotyczy jedynie rozkładu przestrzennego (proporcji) głosów, a nie przewidywalności wyników głosowań. Oznacza to jednak, że posiadając dane o wynikach głosowań z szeregu lat oraz wyniki aktualnego głosowania z kilku precyzyjnie wybranych punktów opornych (tzw. „reperów”), można z wysokim prawdopodobieństwem zrekonstruować obraz głosowania na całym badanym obszarze.
Koncepcja krajobrazu wyborczego, intensywnie rozwijana przez ostatnie lata w geografii postradzieckiej3, powstała na gruncie poszerzenia treści pojęcia „krajo
braz”, obejmującego nie tylko zjawiska stricte przyrodnicze (krajobraz naturalny) bądź w pewnym stopniu zmodyfikowane przez człowieka (krajobraz antropogeniczny), ale pojmowanego jako pole wzajemnych relacji wszystkich komponentów określonego obszaru - przyrody, ludności oraz gospodarki. W takim kontekście, jako organiczne elementy tzw. krajobrazu zintegrowanego, rozpatrywane są krajobrazy: przyrodniczy, ekonomiczny i społeczny4. Ten ostatni obejmuje kilka komponentów, między innymi:
demograficzny, medyczno-ekologiczny, etnokulturowy, kryminogenny oraz polityczny.
Podzbiorem krajobrazu politycznego jest właśnie krajobraz wyborczy.
Na zasadzie pewnych analogii z krajobrazem naturalnym warto podkreślić syste
mowy charakter krajobrazu wyborczego takie jego oznaki systemowe, jak: wielokom- ponentowy skład, struktura, organizacja, funkcja, stabilność oraz rozwój (jako stan immanentny). Podobnie jak poszczególne elementy przyrody są wyrazem materialnym głównych komponentów krajobrazu naturalnego, tak infrastruktura polityczna (przede wszystkim partie polityczne, koalicje i ugrupowania wyborcze) jest wyrazem mate
rialnym krajobrazu wyborczego. Zarówno krajobraz wyborczy, jak i naturalny cechuje zróżnicowanie przestrzenne, czyli zmienność „od miejsca do miejsca”. Na koniec, w obu przypadkach systemotwórcząrolę odgrywająodpowiednie procesy obiegu oraz wymiany materii, energii i informacji.
Systemowe ujęcie krajobrazu wyborczego przewiduje rozpatrzenie nie tylko jego organizacji wewnętrznej, ale uwzględnienie również zewnętrznych powiązań. W tej właśnie płaszczyźnie trzeba widocznie doszukiwać się pewnych determinant okre
ślających charakter zachowań wyborczych, powtarzalność ich w czasie i przestrzeni oraz, w konsekwencji, powstanie krajobrazów wyborczych. Niniejsza praca ma na celu określenie na gruncie ekologii politycznej stopnia koincydencji między zróżnicowaniem przestrzennym zachowań wyborczych szczecinian a strukturąspołeczno-przestrzenną miasta. Jako ważniejsze wyznaczniki tej struktury rozpatrywane są: wiek i płeć ludności, wykształcenie, aktywność ekonomiczna, poziom dochodów itp.
2 D.J. Walmsley, G.J. Lew is, G eografia człowieka: Podejścia behaw ioralne, W arszawa 1997.
3 N. V. Petrov, A.S. Titkov, E lektoralnyj landshaft, [w:] Regionalizatsija w ra zrilii Rossii: geografiche- skije processy i problem y, red. A .l. Trejvish, S.S. A rtobolevskij, M oskva 2004.
4 1.0. G orlen k o . G.V. Balabanov. S.N. M aliuk, P roblem y ko m pleksnogo ra zvitija territo rii, Kijev 1994.
Krajobraz wyborczy Szczecina na tle zróżnicowania społecznego miasta 101
Materiał badawczy pochodzi z badań ankietowych, przeprowadzonych w maju 2004 r. w ramach ćwiczeń terenowych z geografii społeczno-ekonomicznej. Badaniem objęto 4509 gospodarstw domowych (13 513 osób), ulokowanych we wszystkich 36 jednostkach osiedlowych (78 rejonów badawczych) Szczecina. Sprowadzone do szeregu podstawowych wskaźników dane te kojarzono z wynikami głosowań na po
szczególne listy w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 26 września 2001 r.
oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego (PE) z 13 czerwca 2004 r. Wyniki te zostały zagregowane do skali przyjętych rejonów badawczych z wykorzystaniem możliwości GIS Maplnfo. Chociaż wybory do Sejmu RP i badania ankietowe dzieli upływ trzech lat, zakładano, że struktura społeczno-przestrzenna Szczecina nie mogła ulec radykalnej zmianie w tym okresie. Biorąc zaś pod uwagę odmienny jakościowo charakter wyborów w 2004 r., a przede wszystkim katastrofalny w nich poziom fre
kwencji wyborczej, porównanie również z wcześniejszymi wyborami miało uchronić badacza od pośpiesznych wniosków.
Współwystępowanie przestrzenne zachowań wyborczych i struktur społecznych charakteryzowano przez pomiar zależności statystycznych (korelacyjnych). Do oceny syntetycznej stopnia współzależności między badanymi własnościami wielocechowymi posłużono się analizą zmiennych i korelacji kanonicznych. Analizy przeprowadzono w oparciu o pakiet komputerowy STATISTICA.
Główne cechy krajobrazu wyborczego Szczecina
Szczegółowe charakterystyki zróżnicowania przestrzennego zachowań wyborczych szczecinian zostały przedstawione we wcześniejszych publikacjach autora5, dlatego w tej części pracy zostanie zamieszczona jedynie ich pewna synteza, wynikająca z koncepcji krajobrazu wyborczego.
Porównanie obrazu przestrzennego frekwencji oraz wyników głosowań na po
szczególne listy w pięciu kolejnych elekcjach (wybory do Sejmu RP w latach 1991, 1993, 1997 i 2001 oraz wybory do PE w 2004 r.) wskazuje ogólnie na powtarzalność głównych elementów krajobrazu wyborczego Szczecina. Wysokie wskaźniki aktyw
ności politycznej mieszkańców oraz podwyższony poziom poparcia dla ugrupowań o charakterze liberalnym niezmiennie obserwowane są w zachodnich i północno-za- chodnich osiedlach miasta. Drugi zwarty rejon o podobnym charakterze, ale zajmujący ograniczony obszar oraz wyrażający się relatywnie mniejszym natężeniem cech, uwi
dacznia się w środkowej części Prawobrzeża. Lewicowy elektorat zamieszkuje głównie osiedla Śródmieścia, środkowego Zachodu oraz, w mniejszym stopniu, Prawobrzeża.
Zwolennicy koalicji i partii prawicowych ulokowani są przeważnie na Prawobrzeżu;
jednocześnie opcja ta uzyskiwała stosunkowo wysokie poparcie także w części osiedli Śródmieścia i Północy. Dobrze widoczny w trzech pierwszych elekcjach obszar wpły
5 I. Kavetskyy, op. cit.
102 Igor Kavetskyy
wu opcji ludowej (głównie pas osiedli nadodrzańskich oraz najbardziej wysuniętych względem głównego masywu miasta) w kolejnych latach został stopniowo przejęty przez ugrupowania określane jako populistyczne.
Najistotniejszym syntetycznym wymiarem przestrzeni wyborczej Szczecina, noto
wanym za pomocą metody składowych głównych we wszystkich analizowanych elek
cjach, wydaje się być biegunowy układ, który jest tworzony przez stałą opcję liberalną - z jednej strony, oraz z drugiej strony - zmieniającą się z czasem konkurencyjną do niej opcję, reprezentowaną przez partie prawicowe (1991, 1993 oraz 1997 r.), następnie przez ugrupowania lewicowe (2001 r.), na koniec - przez ugrupowania populistyczne (2004 r.). Występująca niezmiennie jako własność pierwszego rzędu składowa ta kumu
lowała w różnych latach od 46,69 do 62,97% zasobu wszystkich pierwotnych cech, co daje podstawy, by rozpatrywać j ą jako najważniejszy element krajobrazotwórczy6.
Analizowany układ tworzy na mapie wyborczej miasta skomplikowaną mozaikowa
tą strukturę, powtarzającą się w ogólnym zarysie we wszystkich kolejnych elekcjach.
Na podstawie znaku wartości czynnikowych dla poszczególnych przypadków na terenie miasta można wyróżnić 6 typów osiedli o następujących charakterystykach (rys. la):
A - dominacja opcji liberalnej (we wszystkich pięciu analizowanych elekcjach na podstawie wyników głosowań notowane są dodatnie wartości czynnikowe),
B - zdecydowana przewaga opcji liberalnej (dodatnie wartości czynnikowe noto
wane są w czterech elekcjach),
C - przewaga opcji liberalnej (dodatnie wartości czynnikowe notowane sąw trzech z pięciu elekcji),
D - przewaga opcji konkurencyjnej (za wynikami głosowań w trzech elekcjach notowane są ujemne wartości czynnikowe),
E - zdecydowana przewaga opcji konkurencyjnej (ujemne wartości czynnikowe rejestrowano w czterech z pięciu elekcji),
F - dominacja opcji konkurencyjnej (we wszystkich analizowanych elekcjach odnotowano ujemne wartości czynnikowe).
Określone powyżej typy osiedli tworząw pewnym przybliżeniu kilka pasm o orien
tacji południkowej. Szczególnie dobrze jest wyrażony pas osiedli zdominowanych przez opcję konkurencyjną biegnący wzdłuż linii Odry. Przy większej generalizacji można mówić o dwóch grupach osiedli: liberalnych (typy A, B i C) oraz popierających opcję konkurencyjną (typy D, E i F). Osiedla liberalne (20 z 36) położone są głównie w zachodniej części miasta (cała dzielnica Zachód oraz przylegające do niej rejony dzielnicy Północ); niewielkie ognisko widoczne jest w środkowej części Prawobrzeża.
Najbardziej „pstrokatym” pod tym względem jest Śródmieście, gdzie obok siebie mogą znajdować się osiedla należące do przeciwległych typów.
6 O bserw ow ana w kolejnych elekcjach transform acja treści analizow anej składow ej głównej nie jest zaprzeczeniem istnienia ukształtow anego krajobrazu w yborczego miasta; m oże być ona traktow ana jako św iadectw o rozw oju krajobrazu oraz m oże w skazywać m.in. na głów ne kierunki przepływu głosów między poszczególnym i ugrupow aniam i od wyborów' do wyborów.
Krajobraz wyborczy Szczecina na tle zróżnicowania społecznego miasta 103
Sytuację tę dobrze ilustruje przebieg izoelekt, łączących jednakowe średnie z pię
ciu elekcji wartości czynnikowe (rys. Ib). Chociaż maksymalne wielkości, zarówno dodatnie, jak i ujemne, nie różnią się zbyt mocno (odpowiednio 1,68 o ra z -1,36), to wyraźnie widoczna jest dość urozmaicona „rzeźba” Śródmieścia, z licznymi „wznie
sieniami” i „obniżeniami”. Tak samo dobrze zaznacza się „stromy stok” w kierunku już wspominanych osiedli nadodrzańskich.
Segregacja spoleczno-przestrzenna w Szczecinie
Procesy urbanizacji i związana z nimi koncentracja heterogenicznych grup ludno
ści na stosunkowo ograniczonych obszarach są podstawowym czynnikiem nasilenia różnicowania społecznego, szczególnie w dużych miastach. Wymiarem geograficznym tych tendencji sąnierówności przestrzenne, często określane mianem segregacji prze
strzennej ludności7. Termin „segregacja” w ogólnym znaczeniu odnosi się do procesów podziału na pewne grupy, kategorie wg wybranych cech i w tym właśnie kontekście jest używany w niniejszej pracy, pozostawiając skojarzenia z takimi negatywnymi zjawiskami jak przestępczość i patologie społeczne, dyskryminacja etniczna, kulturowa itp. na dalszym planie. Z kolei segregacja przestrzenna jest rozumiana jako skupienie na określonym obszarze jednostek i gospodarstw domowych o podobnych cechach
Rys. I. Struktura krajobrazu w yborczego Szczecina: a - typologia osiedli w g poparcia dla opcji liberalnej oraz konkurencyjnej, określonego na podstaw ie znaku w artości czynnikow ych; b - izoelekty poparcia dla opcji liberalnej oraz konkurencyjnej, określonego na podstaw ie w ielkości w artości czynnikow ych Źródło: opracow anie własne na podstaw ie danych Państwowej K om isji W yborczej.
7 G. W ęclaw ow icz, Geografia społeczna miast. Zróżnicowania społeczno-przestrzenne, W arszaw a 2003.
104 Igor Kavetskyy
społecznych, które w sumie determinują styl życia, pewne wzory zachowań, postawy i wartości tej zbiorowości.
Na podstawie danych ankietowych dokonana została analiza segregacji8 mieszkań
ców Szczecina, która wykazała istnienie istotnych zróżnicowań demograficzno-społecz- nych (tab. 1), mających z reguły charakterystyczny wizerunek przestrzenny (rys. 2).
Minimalne wartości segregacji dotyczyły podstawowych cech demograficznych.
Jedynie dla ludności w starszym wieku oraz, w mniejszym stopniu, dla dzieci wskaźniki te były bardziej znaczące. Kartograficzny obraz wskaźnika lokalizacji tych dwóch grup wykazał koncentrację ludności w wieku 60 lat i więcej w centralnej części Szczecina, natomiast istotna nadreprezentacja dzieci miała miejsce w osiedlach peryferyjnych, zwłaszcza północnych i wschodnich (rys. 2a, 2b). Udział osób starszych na osiedlach Śródmieście-Północ oraz Stare Miasto dwukrotnie przewyższył średniądla Szczecina (16,63%). Obserwowana segregacja przestrzenna ludności starszej jest zjawiskiem typowym dla polskich miast, na co wskazują wyniki badań innych autorów9.
Stosunkowo większa segregacja dotyczy poziomu wykształcenia szczecinian;
dość klarowny jest również obraz rozmieszczenia poszczególnych grup (rys. 2c, 2d).
Wyraźnie zarysowuje się tu pas osiedli nadodrzańskich, zamieszkanych przez osoby z wykształceniem podstawowym bądź zawodowym. Z kolei najbardziej „elitarne”
jednostki przestrzenne Szczecina to m.in. Warszewo, Pogodno, Osów na północnym zachodzie miasta czy Bukowe-Klęskowo na Prawobrzeżu, gdzie ludność o wykształ
ceniu wyższym stanowiła ponad 30% osób w wieku 15 lat i więcej.
Przeciętne wskaźniki segregacji opisujązróżnicowanie społeczności szczecińskiej ze względu na aktywność ekonomiczną a kartograficzne modele wskaźników lokalizacji ludności wg odpowiednich cech nawiązują generalnie do układu opisanego powyżej (rys. 2e-2h). Na koniec największa segregacja przestrzenna w Szczecinie dotyczy
8 Pom iaru segregacji dokonano z w ykorzystaniem najczęściej stosow anego w podobnych badaniach indeksu braku podobieństw a ID , liczonego w g w zoru (zob. D.S. M assey, N .A . D enton, D im ensions o f residenlial segregation, „Social Forces” 1988. 67):
t i
p.-p)
I D = —---, 277>(l - P)
gdzie - ogólna liczba ludności w jednostce przestrzennej i , p - stosunek liczebności badanej grupy .r, w jed n o stce przestrzennej i do ogólnej liczby ludności jednostki przestrzennej i, T - liczba ludności ogółem w całym m ieście, P - sto su n ek liczebności badanej grupy w całym m ieście do liczby ludności ogółem w całym m ieście. W skaźnik ten m oże w ahać się od 0 (całkow ita integracja) do 1 (całkow ita segregacja).
D o prezentacji kartograficznych zróżnicow ania społeczno-przestrzennego posłużono się zm odyfikow anym w skaźnikiem lokalizacji LQp, zaproponow anym przez W ęcław ow icza (op. cit.):
LQ„
kxh '
gdzie kx — liczba ludności w grupie A' w jednostce przestrzennej i, y ’— liczba ludności ogółem w jed n o stce przestrzennej i pom niejszona o ludność w grupie k, kx - liczba ludności w grupie k w całym m ieście, y '
— ludność ogółem w całym m ieście pom niejszona o ludność danej grupy w całym m ieście.
9 G. W ęcław ow icz, op. cit.
Krajobraz wyborczy Szczecina na tle zróżnicowania społecznego miasta 105
Tabela 1. W skaźniki segregacji mieszkańców Szczecina w g w ybranych cech dem ograficzno-społecznych
Cecha Wyszczególnienie Wartość
X , podstawowe oraz bez wykształcenia 0,2120
*8 zasadnicze zawodowe 0.2196
x 26 ponad 2500 zł 0,4689
Wyposażenie gospodarstw domowych
Źródło: opracow anie w łasne na podstaw ie danych ankietowych.
106 Igor Kavetskyy
Rys. 2. Z różnicow anie przestrzenne w ybranych cech dem ograficzno-społecznych Szczecina: a - ludność w w ieku 0 -1 4 lat; b - ludność w w ieku 60 lat i więcej; c - ludność z w ykształceniem w yższym ; d - lud
ność z w ykształceniem podstaw ow ym oraz bez wy kształcenia; e - osoby prow adzące w łasną działalność gospodarczą; f - bezrobotni; g - pracow nicy um ysłowi; h - pracownicy fizyczni; i - gospodarstw a
domo-Krajobraz wyborczy Szczecina na tle zróżnicowania społecznego miasta 107
S0 1,92-3,73 Sg 1,13-1,92 CC 0,33-1.13
"TA 0,07 -0.33 Wi 1,81 -3,19
Wi 1.00-1,81 fa 0,19-1.00
0.00-0,19
■g 1,34-1,78 gg 1,07- 1,34 V 0,80-1,07 s 0.55-0,80 03 1,18-1,33
tg 0,92-1,18 C -0.66-0,92 P 0,29-0.66
ty, 1.25-1,52
*52 0,99-1,25 ' / 0.73-0.99
>2 0.52-0,73
^ 1,25-1,64 i® 1,00-1,25 CC 0,76- 1,00 tci 0,57-0,76
we posiadające sam ochód; j - gospodarstw a dom ow e posiadające kom puter; k - gospodarstw a dom owe o przeciętnym dochodzie m iesięcznym ponad 2500 zł na osobę; I - gospodarstw a dom ow e o przec.ętnym dochodzie m iesięcznym do 500 zł na osobę
Źródło: opracow anie własne na podstaw ie danych ankietowych.
108 Igor Kavetskyy
poziomu dochodów oraz wyposażenia gospodarstw domowych w dobra trwałego użytku. Rysunki 2i—21 dość dobrze uwidaczniają obszary dobrze prosperujące pod tym względem (szczególnie Warszewo, Pogodno, Bukowo, Świerczewo), jak również najbiedniejsze: osiedla nadodrzańskie oraz większość osiedli Śródmieścia.
Ekologia polityczna Szczecina
Badania ekologiczne (przestrzenno-strukturalne) należą do klasyki geografii wy
borczej i polegają ogólnie na określeniu zależności funkcyjnych lub korelacyjnych pomiędzy wynikami głosow ania w poszczególnych jednostkach przestrzennych a danymi opisującymi cechy społeczne populacji tej jednostki10. N a wynikach pol
skich wyborów podejście to prezentowali rn.in.: Parysek, Adamczak, G robelny", Matykowski12, Węcławowicz, Jarosz, Śleszyński 13, Sobczyński14, Kabath i Rykiel15.
W niniejszej pracy wyniki poparcia dla najbardziej liczących się ugrupowań16 kojarzono z wyżej wymienionymi 32 zmiennymi demograficzno-społecznymi, reprezentującymi udziały procentowe poszczególnych grup mieszkańców (gospodarstw domowych) w ogólnej populacji w układzie 78 rejonów badawczych.
Istotne (z p < 0,05) zależności korelacyjne stwierdzono dla 28 uwzględnionych zmiennych demograficzno-społecznych (tab. 2). Zarówno w przypadku danych wy
borczych z 2 001 r., jak i z 2004 r., nieznacznie przeważały związki dodatnie, częściej słabe (0,20 < rXY < 0,40) niż umiarkowane (0,40 < rxy < 0,70). Najczęściej i najsil
niej korelowały z większością opcji politycznych zmienne dotyczące poziomu wy
kształcenia ludności oraz dochodów i wyposażenia gospodarstw domowych, rzadziej - zmienne związane z aktywnością ekonomiczną mieszkańców miasta oraz bardzo rzadko - wskaźniki demograficzne. Jednocześnie najwięcej związków korelacyjnych ze zmiennymi demograficzno-społecznymi łączyło wskaźniki frekwencji wyborczej oraz poparcia dla UW i SO, a w 2004 r. również dla PO i LPR.
10 D J . W almsley., G.J. Lew is, op. cit.
11 J.J. Parysek, Z. A dam czak, R. Grobelny, Geografia polskich wyborów prezydenckich 1990 r., „Przegląd G eograficzny” 1991, z. 3/4.
12 R. M atykow ski R., G eografia w yborów p o polsku, „K w artalnik G eograficzny'" 1997, nr 1.
13 G. W ęcław ow icz, A. Jarosz, P. Śleszyński, Wybory parlam entarne 1 9 9 ! i 1993, „A tlas W arszawy”
1998, z. 5.
14 M. Sobczyński, Zróżnicow anie przestrzenne postaw politycznych m ieszkańców Łodzi, Ł ódź 2000.
15 E. Kabath, Z. Rykiel, M etody badań w geografii wyborczej i ich wyniki, [w:] Problem y interpretacji wyników m etod badaw czych stosow anych w geografii społeczno-ekonom icznej i gospodarce przestrzennej, red. H. Rogacki, Poznań 2003.
16 Przyjęte skróty nazw ugrupow ań politycznych: SLD -U P - koalicja Sojuszu L ew icy Dem okratycznej i Unii Pracy, A W SP - A kcja W yborcza Solidarność Prawicy, U W - U nia W olności, SO - Sam oobrona R zeczypospolitej Polskiej, PiS - P raw o i Spraw iedliw ość, PO - P latform a O b yw atelska, LPR - Liga Polskich Rodzin, SdPI - Socjaldem okracja Polska.
Krajobraz wyborczy Szczecina na tle zróżnicowania społecznego miasta 109
Tabela 2. K orelacje pom iędzy poparciem dla poszczególnych ugrupow ań politycznych a wybranym i cechami dem ograficzno-spotecznym i ludności Szczecina*
**
* W tabeli przedstaw iono tylko współczynniki korelacji, których w artość przew yższała 0 . 10; pogrubione wartości s ą istotne statystycznie z p < 0,05;
** Opis poszczególnych cech patrz: tab. 1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej oraz badań ankietowych.
110 Igor Kavetskyy
Analiza zależności korelacyjnych wykazała istnienie, zarówno w 2001 r., jak i 2004 r., dwóch układów komplementarnych, które wykluczały się wzajemnie. Pierw
szy jest tworzony przez UW, PO oraz PiS. Rozkład przestrzenny poparcia dla tych partii był dodatnio skorelowany z rozmieszczeniem ludności o wykształceniu wyższym czy przynajmniej średnim ogólnokształcącym, dobrze usytuowanej ekonomicznie. Są to osoby posiadające pracę, często na stanowiskach kierowniczych bądź prowadzące własną działalność gospodarczą z czym wiąże się również relatywnie wysoki poziom dochodów ich rodzin. Wysokie wartości dodatnich związków korelacyjnych wystąpi
ły w przypadku wszystkich cech opisujących wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytku. Wspomniane własności społeczno-ekonomiczne były również pozytywnie skorelowane z poziomem frekwencji wyborczej.
Na przeciwległym biegunie znalazł się układ tworzony przez SO i LPR, a w 2001 r.
również AWSP. Najwyższe dodatnie korelacje z poparciem dla tych ugrupowań wyka
zywały cechy dotyczące gospodarstw domowych o najniższych przeciętnych dochodach oraz osób posiadających wykształcenie jedynie podstawowe lub zasadnicze zawodowe.
Są to osoby bezrobotne lub pracownicy fizyczni, często zmuszeni do zmiany swoich kwalifikacji zawodowych, aby znaleźć się na rynku pracy. Z frekwencją wyborczą zmienne te były skorelowane ujemnie.
Mniej klarow ną pozycję demonstrują lewicowe komitety wyborcze (SLD-UP, a w 2004 r. dodatkowo SdPl). Mała liczba istotnych związków korelacyjnych z po
parciem dla tych ugrupowań nie pozwala na szersze uogólnienia. Jednakowoż, jeśli wziąć pod uwagę również korelacje nikłe (0,10 < 0,20), to z pewną umownoś
cią można wnioskować, że elektorat SLD-UP stanowią osoby o średnich dochodach (500-1500 zł), posiadające wykształcenie średnie zawodowe, zatrudnione przeważnie w przedsiębiorstwach państwowych lub też pozostające na emeryturze. Jeśli chodzi o SdPl, to wygląda na to, że partia ta przejęła elektorat o cechach zbliżających j ą do pierwszego układu komplementarnego. Dla przykładu, poparcie dla SdPl dodat
nio koreluje ze wskaźnikami wyposażenia gospodarstw domowych, podczas gdy w przypadku SLD -U P zależności te są ujemne. Bardzo charakterystyczna jest również pozycja emerytów. Zmienna opisująca ludność w wieku 60 lat i więcej była w 2004 r.
pozytywnie skorelowana z poparciem dla SLD-UP (+0,241), ale wykazywała własności ujemne w stosunku do SdPl (-0,236).
Podsumowanie. Koincydencja między zróżnicowaniem przestrzennym zachowań wyborczych a strukturą spoleczno-przestrzenną miasta
Zauważone prawidłowości dotyczące charakterystyk zachowań wyborczych szcze
cinian oraz segregacji demograficzno-społecznej w mieście wskazują na istnienie istotnych powiązań między tymi własnościami, w tym również przestrzennych. W celu ich sprecyzowania zastosowano analizę zmiennych i korelacji kanonicznych, w której zbiór cech określających zachowania wyborcze został potraktowany jako objaśniany (zależny); z kolei cechy demograficzno-społeczne rozpatrywane są ja k o zmienne
Krajobraz wyborczy Szczecina na tle zróżnicowania społecznego miasta 111
objaśniające (niezależne). Ze względu na pewne zastrzeżenia wynikające z istoty tej metody, a dotyczące m.in. wielkości prób oraz współliniowości zmiennych17, zbiór
objaśniające (niezależne). Ze względu na pewne zastrzeżenia wynikające z istoty tej metody, a dotyczące m.in. wielkości prób oraz współliniowości zmiennych17, zbiór