Nominacje peryfrastyczne

W różnych opracowaniach stylistycznych, a także w słowniku terminów lite‑

rackich eufemizm jest często utożsamiany z peryfrazą. Peryfraza przez większość słowników terminów literackich jest traktowana jako trop – jest to figura styli‑

styczna, która polega na zastąpieniu zwykłego określenia innym, szerszym wielo‑

słownym, często przenośnym. Może służyć ozdobności stylu, unikania powtarza‑

nia tego samego wyrazu, osłabieniu drastyczności określenia. Czasem może mieć charakter aluzji, czyli świadomej intencji pozostawienia czytelnikowi odpowied‑

niego podstawienia¹¹³.

Materiał eufemistyczny zebrany w niniejszej pracy obejmuje szeroko rozu‑

miane kolokacje nominalne i werbalne, często zleksykalizowane, peryfrazy sfra‑

zeologizowane i zmetaforyzowane, a także jednostki składniowe silnie zleksyka‑

lizowane. Wielowyrazowe omówienia, określenia osoby, pojęcia, rzeczy używane są zamiast nazwy właściwej, zwykle jednowyrazowej. W ten sposób peryfrazę określa większość słowników specjalistycznych, a eufemizm jest traktowany jako odmiana peryfrazy. O doniosłości peryfrazy pisze m.in. Głowiński, który twier‑

dzi, że:

113 Słownik terminów literackich: teoria i nauki pomocnicze literatury. Red. S. Sierotwiński.

Wrocław 1986.

jesteśmy ze wszystkich stron otoczeni przez peryfrazy, zarysowują one nasz horyzont językowy. Zeszły z Parnasu na tereny nizinne, trafiły je‑

śli nie do prostych powieści, to w każdym razie do środków masowego przekazu¹¹⁴.

Tym samym zaznacza, iż peryfrazy dotyczą nie tylko odmiany pisanej języ‑

ka, lecz także jego odmiany potocznej. Stanowią one zarówno domenę literatury pięknej, jak i środków masowego przekazu, zwłaszcza publicystyki¹¹⁵. Peryfrazy urozmaicają wypowiedź, nadając jej specyficzny koloryt, jak również potęgują wyrazistość przekazu. Stają się deskrypcjami o cechach idiomów. Peryfrazy sto‑

suje się dla ozdobienia lub złagodzenia danej wypowiedzi¹¹⁶. Bańko wyróżnia dwa rodzaje peryfraz: jedną o charakterze ornamentacyjnym, np. Kraj kwitnącej Wiśni, oraz drugą peryfrazę eufemizującą, np. agencja towarzyska. Jednocześnie podkreśla, że granica między tymi peryfrazami nie zawsze jest ostra, czasem pe‑

ryfraza jednocześnie łagodzi i zdobi, np. jesień życia. Jesień przywodzi na myśl skojarzenia związane z przemijaniem, upływem czasu i schyłkiem życia. Wyróż‑

niony słownik omówień rejestruje przede wszystkim peryfrazy skonwencjonali‑

zowane, a ich wybór, jak mówi sam autor, jest do pewnego stopnia subiektywny.

Autor z założenia pominął liczne peryfrazy czasownikowe, które nie mają cha‑

rakteru ornamentacyjnego ani eufemizacyjnego¹¹⁷. Język słowacki nie posiada takiego słownika peryfraz omownych, natomiast wśród słowackich przykładów peryfraz skonwencjonalizowanych o charakterze eufemizacyjnym możemy wy‑

mienić przede wszystkim te, które dotyczą pola znaczeniowego śmierci i umiera‑

nia (tabuizacji śmierci), np.: zaspať naveky/na večnosť, zavrieť/zatvoriť oči naveky, odísť navždy/naveky, usnúť večným spánkom, odísť/odobrať sa na večnost’, odísť/

odobrať sa zo sveta, pobrať sa do večnosti, oraz takich o wydźwięku metaforycz‑

nym: rozlúčiť sa so svetom, naposledy vydýchnuť, czy vydýchnuť dušu. Część z nich funkcjonuje do dzisiaj, głównie w stylu podniosłym, często patetycznym, niektó‑

re mają charakter archaiczny, np.: naposledy vydýchnuť, vydýchnuť dušu czy odísť pod lipu. Prezentowane peryfrazy prezentują predykaty sfrazeologizowanie peł‑

niące funkcję eufemizującą. Są to utrwalone jednostki metaforyczne, które wy‑

magają obecności argumentu osobowego. Odíst’ na večnosť czy zaspať na večnost’

to struktury, które manifestują pewien stan przejścia ze świata żywych do świata zmarłych. Jako metafory o funkcji łagodzącej są one odtwarzane, a nie kreowane, mają zatem więcej cech wytworu niż procesu reinterpretacji semantycznej. Po‑

wstały tak, jak inne metafory, dzięki istnieniu różnorodnych relacji między rze‑

114 M. Głowiński: Nowomowa po polsku. Warszawa 1990, s. 31.

115 Por. E. Straś: Peryfrazy w środkach masowego przekazu (na materiale prasy polskiej i ro‑

syjskiej). W: Konfrontacja języków słowiańskich na poziomie leksyki, słowotwórstwa i składni. Red.

P. Czerwiński. Katowice, 2001, s. 104.

116 M. Bańko: Słownik peryfraz, czyli wyrażeń omownych. Warszawa 2002, s. 5.

117 Ibidem, s. 6.

185

4.3. Środki leksykalne. Eufemistyczne deskrypcje

czami a stanami, dostrzeżonymi przez użytkowników języka. Motywowane ze‑

spoleniem wyrazów mają zdolność odwoływania się do rzeczy za pośrednictwem innych wyrazów.

Przedstawione przykłady peryfraz eufemistycznych świadczą o tym, iż są to stałe połączenia, powszechnie uznawane za jednostki mają duże walory obrazo‑

we, które wzmagają wyrazistość danego tekstu. Komponenty werbalne, przedsta‑

wionych nominacji peryfrastycznych o znaczeniu ‘umrzeć’ są względem siebie synonimiczne. Wśród czasowników terminatywnych, oznaczających koniec ludz‑

kiej egzystencji można, wyróżnić takie synonimy, jak: usnúť, zaspať, zosnúť, odísť, pobrať sa, vydýchnúť. Wymienione komponenty werbalne stanowią składnik wie‑

lu zwrotów werbo ‑nominalnych. Są one spokrewnione formalnie i semantycznie z różnymi czasownikami pełnoznacznymi z tego samego pola znaczeniowego.

Należy także podkreślić zróżnicowanie synonimiczne komponentów werbalnych, przedstawionych nominacji peryfrastycznych. Jak widać, peryfrazy z jednej stro‑

ny stanowią strukturę trwałą, a z drugiej – żywą, podatną na modyfikacje i zmia‑

ny w ramach systemu językowego. Oprócz peryfraz stylu patetycznego można wyróżnić również takie, które pojawiają się w stylu publicystycznym, w odmianie oficjalnej języka słowackiego. Są to peryfrazy o charakterze maskującym, które realizują funkcję zasłaniającą eufemizmu. Należą tu również eufemizmy popraw‑

ne politycznie.

Peryfraza zdobywa szczególnie mocną pozycję w wypowiedziach propagan‑

dowych, w których służy określaniu zjawisk polityczno ‑społecznych i ekono‑

micznych o dużym zasięgu. Głowiński wskazuje tu na tzw. peryfrazy ‑etykiety¹¹⁸. Sporo takich peryfraz funkcjonowało w języku słowackim po II wojnie świa‑

towej, w okresie normalizacji, w połowie lat 50., kiedy dokonano zasadniczego przewartościowania pewnych przekonań czy ideologii. Najbardziej interesują‑

ce wśród peryfraz są eufemizmy, odnoszące się do minionego okresu, np. pre‑

drozvodové manželstvo zamiast bývalé Československo, bratská pomoc zamiast okupácia krajiny. Są to sformułowania opisowe, które funkcjonowały w okresie dominacji nowomowy władzy komunistycznej, zwanej również „drewnianym ję‑

zykiem”. W ramach poprawności politycznej funkcjonowały w obu językach, tj.:

słowackim i czeskim liczne i produktywne struktury, które były tworzone z przy‑

czyn politycznych i ideologicznych, np.: konečné riešenie židovskej otázky zamiast hromadné deportácie a vyvražďovanie Židov, podobnie veľká strata zamiast holo‑

kaust, mierova misia zamiast invázia. Po upadku reżimu komunistycznego poja‑

wiają się w języku słowackim terminy, czy pojęcia zarezerwowane dla ekonomii rynku, np. kupónová privatizácia, trhová regulácia, rovnosť šancií. Wymienione struktury stają się swoistego rodzaju kliszami, lansowanymi przez środki maso‑

wego przekazu. Stanowią także częsty sposób eufemizowania w języku polityki.

Interesującym przykładem eufemizowania pojęcia vojna, jest jej określanie mia‑

118 Ibidem, s. 32.

nem: policyjnej akcii lub zápasu, np.: „Podľa Trumana nebola Kórejská vojna voj‑

nou, ale »policajnou akciou«, podl’a Roberta Kennedyho bol Vietnam »zápas«”.

W przypadku pojęcia vojna słowa polityków mają charakter minimalizujący, a także maskujący, można tu mówić o całkowitym przewartościowaniu wyda‑

rzeń. W odniesieniu do takich zastępników, jak: mierová misia (okupacja Iraku), czy też humanitárne bombardovanie (zagłada cywilów), zostaje narzucona pew‑

na wizja rzeczywistości, niezgodna ze stanem faktycznym. Poprzez odpowiedni dobór określeń, wchodzących w skład omówienia, wprowadza się element war‑

tościowania i pewnej interpretacji, tuszującej rzeczywistość nieprzychylną dla nadawcy i odbiorcy. Częste stosowanie określeń zamiennych ma na celu neutra‑

lizowanie emocji¹¹⁹, a mówiąc o emocjonalnym nacechowaniu wyrazów zazwy‑

czaj uwzględnia się wspomniane już dwie grupy leksemów: melioratywną oraz pejoratywną. Każdy z uczestników komunikacji może je jednak wartościować inaczej.

Struktury peryfrastyczne pojawiają się również w odmianie potocznej języ‑

ka słowackiego. Wśród charakterystycznych analitycznych struktur nominalnych należy wymienić takie przykłady związków przymiotnikowo ‑rzeczownikowych, które dają się sprowadzić do znaczenia pojedynczego rzeczownika, np.: predajná žena, ľahká žena, ‘vykonávajúca najstaršie remeslo’, ‘žena, ktorá sa predáva’, czyli prostitútka. W takich związkach przymiotnik pełni funkcję przydawki. W funkcji przydawki niekongruetnej występują całe serie omówień eufemistycznych typu:

žena ľahkých mravov, pomocnica v domácnosti, úprava cien, jeseň života, človek stredných rokov, ľudia so zníženou pracovnou schopnosťou, generácia tretieho veku.

W większości są to konstrukcje dopełniaczowe, choć zdarzają się przykłady in‑

nych przypadków zależnych. Ze strukturalnego punktu widzenia grupa podob‑

nych analityzmów eufemizujących rysuje się dość wyraziście, np.: Vyššia bytosť, Najvyšší otec (na oznaczenie Boga), vojenská operácia, mužská povinnosť, ženská choroba, vyčisťovacia operácia, onkologické ochorenie, ťažká choroba, invazívna chirurgia, sociálna pracovníčka. W podanych strukturach ekwiwalentem jed‑

nowyrazowym jest rzeczownik pokrewny semantycznie. Same struktury mają charakter zleksykalizowany. Kolejne przykłady nominacji peryfrastycznych pre‑

zentują konstrukcje przyimkowe, o rekcji zróżnicowanej ‒ miejscownikowej lub narzędnikowej, np.: dievča na telefóne, žena pracujúca v noci, dievča so zlou repu‑

táciou, pomocnica v domácnosti, človek s nižším príjmom, s nižším sociálnym príj‑

mom, lub konstrukcje z imiesłowem, np.: žena, vykonávajúca najstaršie remeslo, slabo počujúci, slabo vidiaci oraz konstrukcje nominalne z przysłówkiem: ťažko chápajúci, pomalšie mysliaci. Przedstawione struktury dotyczą głównie defektów fizycznych. Wstydliwe części ciała bywają zastępowane takimi omówieniami, jak:

119 O neutralizowaniu emocji w komunikatach medialnych pisze m.in. Kazimierz Michalewski.

Por. K. Michalewski: Neutralizowanie emocji. W: Wyrażanie emocji. Red. K. Michalewski. Łodź 2006, s. 83.

187

4.3. Środki leksykalne. Eufemistyczne deskrypcje

zadná časť tela zamiast zadok (o charakterze neutralnym), oraz żartobliwe, po‑

toczne zestawienie jednooký had zamiast penis.

Do związków stałych werbo ‑nominalnych, o jednostkowym znaczeniu glo‑

balnym (również przenośnym) należą następujące typy struktur o funkcji eufe‑

mizmów: byť pod vplyvom alkoholu, byť v nálade oraz mať v hlave. Wymienione przykłady stanowią eufemistyczne zamienniki czasownika opiť sa, z kolei inne struktury: prísť do druhého stavu lub byť v druhom stave dotyczą komponentu czasownikowego ‘otehotnieť (podobnie: nehovoriť pravdu, czyli ‘klamať’). Ekwi‑

walenty wyróżnionych zwrotów peryfrastycznych są pokrewne semantycznie, lecz nie formalnie. Niektóre z przedstawionych struktur to frazeologizmy (tra‑

dycyjnie: zwroty) – jednostki nieciągłe, częściowo lub całkowicie zleksykalizo‑

wane i utrwalone w świadomości językowej użytkowników języka słowackiego, np. mať v hlave, mať pod čapicou¹²⁰. Wymiennie stosowane komponenty werbal‑

ne byt’/mat’ mają charakter związków idiomatycznych, a ze względu na meta‑

foryczną ich motywację są częścią szeroko rozumianej frazeologii. Wiele z tych zwrotów nosi znamiona konwencjonalizacji i przynależności do różnych reje‑

strów stylowych (potoczne, poetyckie, żartobliwe). Wśród kolokacji o znaczeniu globalnym opiť sa można wyróżnić również przykłady, które stanowią połącze‑

nie komponentu werbalnego byť i odpowiedniego imiesłowu biernego na ‑ný, ‑tý, np.: byť omámený, byť chytený (‘od alkoholu’), byť pripitý, podnapitý (‘trošku podpity’)¹²¹.

Wśród struktur werbalno ‑nominalnych można odnotować takie związki, któ‑

re dominują przede wszystkim w odmianie potocznej języka, a określają wykony‑

wanie codziennych, wstydliwych czynności fizjologicznych, np.: vypustiť jednot‑

ku, vypustiť dvojku, vykonat’ (malú, veľkú) potrebu, uvoľniť si črevo w znaczeniu

‘cikať i ‘kakať. Nieco odmienny charakter formalny mają następujące struktury o charakterze eufemistycznych jednostek składniowych: idem sa upraviť, idem si odskočiť, idem sa vypustiť itp. o takim samym znaczeniu – ‘wykonywanie czynno‑

ści fizjologicznej’. Dla określania czynności fizjologicznych stosuje się najczęściej nazwy wulgarne albo eufemistyczne. Rzadko są to określenia neutralne – ich rolę pełni raczej terminologia naukowa, często obca.

Funkcje łagodzące pełnią również nieliczne jednostki składniowe − frazy, któ‑

re występują w funkcji wypowiedzenia, a które mają wydźwięk raczej patetyczny, podniosły, a nawet metaforyczny, np.: už nie je medzi nami, už ho nič nebolí, už nie je medzi nami, už nie je pri živote, zatvorila sa za ním zem. Inne natomiast mają charakter żartobliwy lub stanowią rodzaj konstrukcji eliptycznych, np.: už je s ním amen, už mu je amen, už na ňom tráva rastie, už je tam. Wymienione

120 Por. K. Habovštiaková, E. Krošláková: Človek v zrkadle frazeológie. Bratislava 1990, s. 126. Por. również A.P. Záturecký: Slovenské príslovia, porekadlá a úslovia. Red. M. Kosová. Bra‑

tislava 1975.

121 Prefiksy pri ‑ oraz pod ‑ w wymienionych przykładach, stanowiących komponenty struktur stałych osłabiają znaczenie struktury, modyfikując tym samym semantykę przymiotnika.

związki frazeologiczne są to przede wszytkim połączenia o ustalonej formie cza‑

su i osobowej formie czasownika. Wszystkie przedstawione frazy odnoszą się do wspólnego komponentu znaczeniowego: ‘śmierć’.

Znaczna część frazeologizmów charakteryzuje bezpośrednio człowieka, jego cechy charakteru oraz zachowania, np.: nepatrí medzi najlepších, ale netreba nad ním lámať palicu, jazyk sa mu potkol zamiast nedokáže plynulo rozprávať, to je taký Kubo, o znaczeniu ‘nerozvážný človek’, je chudobný duchom’. W składzie lek‑

sykalnym wymienionych frazeologizmów ujawnia się swoisty antropocentryzm, w którym miarę i centrum owego świata stanowi człowiek¹²². Zarówno peryfrazy o charakterze eufemistycznym, jak i frazy mają w przeważającej większości cha‑

rakter obrazowy. Wyrażają ocenę określanego pojęcia, wartościują przedmioty, zdarzenia, przekazują emocjonalny stosunek mówiącego do podmiotu wypowie‑

dzi. Niektóre struktury peryfrastyczne pełnią funkcję opisową, akcentując poje‑

dyncze cechy jakiegoś pojęcia czy działania.

W licznych opracowaniach na temat współczesnego stanu języka stosunkowo dużo mówi się o dynamicznym rozwoju warstwy leksykalnej języka słowackiego oraz języka polskiego, dokonującym się zwłaszcza przez zapożyczanie gotowych jednostek o rodowodzie angielskim, tworzenie nowych derywatów słowotwór‑

czych, a także nowych kolokacji. Nowe jednostki dotyczą różnorodnych dziedzin życia, ludzkiej egzystencji, począwszy od zjawisk ekonomicznych czy nowych zja‑

wisk technicznych, po przeobrażenia polityczno ‑społeczne i ideologiczne, a więc wszystko, to, co wiąże się z masowym rozwojem informacji, komputeryzacji, tele‑

fonizacji i Internetu, jak również ze zdrowiem, sposobami odżywiania czy prefe‑

rowaniem odmiennego stylu życia, nastawionego na konsumpcjonizm, obnażanie oraz kult witalności.

W trakcie działania procesu nominacji realizowana jest jedna z preferowa‑

nych przez kognitywistów zasad ikoniczności, oparta na zasadzie ilościowej, która brzmi następująco: im więcej formy, tym więcej znaczenia. Ta zasada uwidacznia się w werbalnych strategiach grzecznościowych, zgodnie z regułą: „jeśli chcesz być grzeczny, powiedz trochę więcej”¹²³.

Jak wiadomo, powstawanie eufemizmów związane jest zazwyczaj ze zjawi‑

skiem tabu – zakazem dotyczącym użycia różnych znaków, w tym także pewnych wyrażeń językowych. Należy jednak oddzielić eufemizmy w przedstawionym tu rozumieniu magicznym (czyli zakazem wypowiadania pewnych pojęć, np. imion ludzi zmarłych) od eufemizmów funkcjonujących współcześnie. Przykłady struk‑

tur wskazują na peryfrazy omowne o charakterze eufemizacyjnym, których me‑

122 O słownictwie jako interpretacji świata por. u J. Bartmińskiego. Znaczenia słów stają się za‑

tem swoistymi interpretacjami rzeczywistości a interpretacja jako działanie subiektywne zakłada wielość możliwych spojrzeń na otaczający świat. Zob. Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński.

Lublin 2001, s. 343.

123 Por. E. Tabakowska: Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków 2001, s. 29–

30.

189

4.3. Środki leksykalne. Eufemistyczne deskrypcje

chanizm tworzenia jest w dużym stopniu podobny do tego, jaki obserwujemy przy tworzeniu eufemizmów pierwotnych¹²⁴.

We współczesnym języku słowackim, podobnie jak w języku polskim, eu‑

femizm polega jednak na złagodzeniu cech negatywnych oraz osłabianiu kate‑

goryczności wypowiedzi. Pełni on także swego rodzaju funkcję polepszającą, bowiem unikanie kategoryczności wypowiedzi stanowi przejaw grzeczności ję‑

zykowej, zwłaszcza w przypadku ocen negatywnych. Tworzenie eufemizmów ma zatem dwojakie podłoże. Z jednej strony działa tabu, obawa przed jego przekro‑

czeniem, a z drugiej ‒ chęć przedstawienia rzeczywistości w innym, nieco lep‑

szym świetle, często bardziej korzystnym, a wynikającym z odmienności jej po‑

strzegania. Dzisiejszy świat jest inny, w dobie globalizacji, konsumpcjonizmu, amerykanizacji języka i kultury, a także medialności, istnieje zapotrzebowanie na inne nazywanie, na nową nominację. Bardzo często dochodzi do przekształceń natury semantycznej. Działają tu dwie tendencje: jedna to demokratyzacja języ‑

ka, chęć ekspresywnego przedstawienia rzeczywistości, druga ‒ intelektualiza‑

cja języka, czyli próba określenia, w jaki sposób nazwać coś ‒ czego wymaga od nas konkretna sytuacja komunikacyjna – co wypada, a czego nie wypada mówić.

Ważnym czynnikiem jest także konieczność bardzo szybkiego zastosowania no‑

wego nominatu. Wskutek zachodzących zmian społecznych, cywilizacyjnych po‑

jawiają się eufemizmy funkcjonujące współcześnie. Mechanizm ich powstawania jest w dużym stopniu podobny do tego, jaki obserwujemy obecnie.

4.3.2. Hiperonimy

Przykładami omówień eufemistycznych są również zaimki, głównie wskazu‑

jące, a w określonych wyrażeniach czy zwrotach także zaimki dzierżawcze. Jako jednostki języka o bardzo uogólnionym znaczeniu nadają się do pełnienia funk‑

cji hiperonimów i dla pewnej grupy eufemizmów taką funkcję spełniają. Mogą odnosić się do wielu desygnatów i można je nazwać eufemizmami uogólniający‑

mi. Funkcję taką mogą pełnić rzeczowniki czy zaimki. Dąbrowska wypowiada się o nich jako o: „wyrazach o mglistym i niejasnym znaczeniu, które mogą być używane w funkcji łagodzącej tylko okazjonalnie, w określonych kontekstach czy konsytuacjach”¹²⁵. Takimi zaimkami w języku słowackim są odpowiednio: ten, tá, to; tento, táto, toto, a także svoj oraz onen, który ma polski ekwiwalent ów¹²⁶.

124 E. Janus: Eufemizująca funkcja wyrażeń…

125 A. Dąbrowska: Eufemizmy współczesnego języka polskiego…, s. 299.

126 Należy zaznaczyć, iż system słowackich zaimków wskazujących jest trójczłonowy, oparty głównie na zaimkach z morfemem ‑t, natomiast system polskich zaimków wskazujących jest dwu‑

członowy, oparty na zaimkach z tym samym morfemem. Różnice między zaimkami wskazującymi

Funkcją zaimków ten, tá, to, tento, táto, toto jest przede wszystkim wskazywanie na elementy w opisywanej rzeczywistości (funkcja deiktyczna) lub odsyłanie do poprzednich treści w tekście (funkcja anaforyczna). Przedstawione zaimki dopie‑

ro w danym kontekście nabierają właściwego znaczenia eufemistycznego. O aktu‑

alnym jego znaczeniu decydują (dopiero) jakieś, najczęściej złożone uwarunko‑

wania pragmatyczne.

Zaimki deiktyczne: ten, tá, tento, táto mogą w określonym kontekście odnosić się do innych określeń zaimków, np. ten môj, tento môj, tá moja. W tym wypadku przedstawione przykłady użycia struktur eufemistycznych mają charakter elip‑

tyczny, przy czym nie realizuje się tu ich podstawowa funkcja, czyli deiktyczność, jest to element redundantny z informacyjnego punktu widzenia. Wymienione omówienia eufemistyczne dotyczą tylko określeń małżonka i małżonki. Prezen‑

towane eufemizmy: ten môj, tá moja świadczą w ten sposób o większej zażyłości i poufałości małżonków niż ich neutralne użycia: manžel, manželka. Z kolei uży‑

cie wyrażenia z zaimkiem wskazującym: ten starší človek, zamiast przymiotnika nazywającego cechę wprost: starý powoduje, iż osobę starszą traktujemy z sza‑

cunkiem i bardziej ją poważamy, np.:

„V Tescu v Pezinku mi svojou dôstojnosťou a nevtieravosťou zdvihol náladu ten starší pán – predajca nota bene, od ktorého som si váš časo‑

pis po dlhých rokoch kupil”¹²⁷.

A oto inne przykłady peryfraz o charakterze eufemistycznym, w których zaim‑

ki wskazujące pełnią rolę maskującą problem eutanazji i związanej z nią śmierci.

Dodatkowo funkcję eufemizującą pełnią w nich hiperonimy otázka, téma, pro‑

blém:

„Tabu nehovoriť o tejto otázke sa však už prekročilo a aj keď sa o tejto téme stále radšej mlčí, skôr či neskôr ju bude treba otvoriť. Nevyhneme sa tomu”¹²⁸.

„Už to nemá zmysel”; „Ak to musí byť, prijímam to”¹²⁹.

„S radosťou môžem konštatovať, že som sa nestretol s nikým, komu by tento problém neležal na srdci. Každý je ochotný obetovať jeden dva dni do roka”¹³⁰.

wykorzystywane są do oznaczania stopnia odległości wskazywanego przedmiotu od osoby mówią‑

cej. Por. M. Papierz: Zaimki w języku i w tekście. Studium słowacko ‑polskie. Kraków 2004, s. 27.

127 SNK.

128 SNK.

129 http://www.dimenzie.sk/2001_01/06naozaj.htm (dostęp: 30.09.2012).

130 SNK.

191

4.3. Środki leksykalne. Eufemistyczne deskrypcje

Poniżej notowane są także przykłady użycia tych zaimków w celu kamuflażu ho‑

moseksualizmu:

„Myslím tie prípady, keď je téma »oni dvaja« tabu a čisté priateľstvo nie je možné, lebo hormóny a chronická zamilovanosť robia svoje. Racio‑

nalita nepomáha. Je lepšie vyškrtnúť toho človeka zo svojho života ako zbytočnú komplikáciu alebo ho tam ponechať a… čo s tým?”¹³¹.

Kolejne przykłady, pochodzące z narodowego SNK wskazują na obecność i zamierzone użycie zaimków dzierżawczych môj, tvoj, czy form okazjonalnych mojko, tvojko, które pełnią rolę łagodzącą treść, np:

„super… v sexe nám to klape… až nato že môj miláčik sa niekedy až moc rychlo spravi”.

„Mám 18 rokov! Môj miláčik ma 18! teším sa lebo som mu pripravila

„Mám 18 rokov! Môj miláčik ma 18! teším sa lebo som mu pripravila

W dokumencie Eufemizmy we współczesnym języku słowackim (Stron 185-200)