ściowym. Przeobrażenia metod i sposobów prowa-dzenia walki zbrojnej oraz stopniowe odchodzenie od modelu armii masowej spowodowały, że większy nacisk kładzie się na aspekty jakościowe, a nie ilo-ściowe. Rodzi się zatem pytanie, co tak naprawdę stanowi o sile armii?
POZYSKIWANIE ŚRODKÓW WALKI
Z pomocą przychodzi tu teoria sztuki wojennej, która wyróżnia czynniki walki zbrojnej wpływające na możliwy wynik starcia. Przynajmniej ich ocena pozwala na szacunkowe określenie prawdopodo-bieństwa osiągnięcia założonego celu działania.
Autor jest zastępcą szefa Inspektoratu Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych.
131
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
132
Zalicza się do nich: ruch, rażenie, informację i teren (obszar). Rażenie jest opisywane wieloma elementa-mi, z których jednym z najważniejszych są środki walki świadczące o skuteczności i potencjale sił zbrojnych. Na ile istotnym czynnikiem wśród poten-cjalnych zdolności armii jest jakość wykorzystywa-nych środków rażenia, trudno jednoznacznie przesą-dzić. Wszyscy dowódcy dążą jednak do tego, aby dysponować jak najnowocześniejszym sprzętem wojskowym (SpW), którego parametry pozwalają na osiąganie celów walki zbrojnej z jednoczesną ekono-mizacją podejmowanych działań.
Oceny potencjału bojowego jednostek czy też ca-łych sił zbrojnych opierają się na przyjętych zesta-wach parametrycznych, a technika wojskowa jest opisywana za pomocą danych taktyczno-technicz-nych (t-t). Porównanie tych parametrów w odniesie-niu do sprzętu przeciwnika daje zgrubną ocenę moż-liwości i sposobów prowadzenia działań. W ocenach operacyjnych uwzględnia się przeliczniki, które po-zwalają na porównywanie uzbrojenia o różnym za-awansowaniu technologicznym.
Poprawa zdolności sił zbrojnych dzięki perma-nentnej, zaplanowanej i zorganizowanej wymianie uzbrojenia na nowe systemy walki o lepszych para-metrach taktyczno-technicznych jest zjawiskiem po-wszechnym we wszystkich armiach świata. Jest to zarazem proces długotrwały, skomplikowany i kosz-towny, w którym uczestniczy wiele podmiotów
spe-cjalizujących się w realizacji zadań w poszczegól-nych fazach czy etapach cyklu życia SpW.
W naszym kraju siły zbrojne pozyskują nowoczesny sprzęt metodą:
– zakupu; jest to najbardziej oczywista ścieżka za-spokajania potrzeb operacyjnych, a główny czynnik ją warunkujący to dostępność środków finansowych;
– modernizacji; wymaga ona odpowiedniego za-plecza przemysłowego i skupia się na poprawie para-metrów t-t już wykorzystywanego uzbrojenia;
– badań i rozwoju; jest to długotrwały proces, związany z zaangażowaniem odpowiedniego zaple-cza naukowo-produkcyjnego; zapewnia jednak po-wstanie zupełnie nowego jakościowo produktu, za-zwyczaj konkurencyjnego na rynku światowym i o unikatowych właściwościach.
Przezbrajanie Sił Zbrojnych RP przebiega we wszystkich trzech wymienionych opcjach, przy czym różny jest rozkład akcentów. Ostatnia ścieżka zapewniania im zdolności jest najmniej popularna.
Wyrazem takiej opinii jest nie tylko zestawienie licz-by wdrożonych systemów uzbrojenia powstałych w wyniku prac badawczo-rozwojowych, lecz także procent wydatków budżetowych Ministerstwa Obro-ny Narodowej przeznaczaObro-ny na badania i rozwój w kontekście środków przewidywanych na bezpo-średnie zakupy.
Do niedawna za realizację zadań tymi trzema me-todami odpowiadała w kraju jedna jednostka
orga-PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
133
nizacyjna MON – Inspektorat Uzbrojenia (IU).
Sytuacja formalnie zmieniła się we wrześniu 2013 roku, a praktycznie w połowie roku 2014, kiedy to rozpoczął działalność Inspektorat Implementacji In-nowacyjnych Technologii Obronnych (I3TO). To właśnie on, realizując projekty badawczo-rozwojo-we, przejął główną rolę w zapewnianiu zdolności SZRP, stając się jednocześnie podmiotem czynnie uczestniczącym w procesie ich planowania. Inspek-torat nie przejął całości zagadnień związanych z procesem badawczo-rozwojowym w obszarze techniki i technologii, głównym bowiem koordyna-torem i kreakoordyna-torem polityki resortu obrony w tej dziedzinie jest Departament Nauki i Szkolnictwa Wojskowego (DNiSW).
POZYSKIWANIE NOWYCH TECHNOLOGII Instytut podjął się ambitnej misji poszukiwania i wdrażania unikatowych i innowacyjnych rozwiązań technicznych uzbrojenia pozwalających na dokona-nie skoku technologicznego i uzyskadokona-nie przewagi technicznej. Ukierunkowaniem podejmowanych sta-rań w tej dziedzinie są wskazówki zawarte w doku-mentach resortowych wymiaru strategicznego i ope-racyjnego, to jest w Strategii działań resortu obrony narodowej w obszarze badań i technologii obron-nych oraz Priorytetowych kierunkach badań w re-sorcie obrony narodowej na lata 2013–2022. Jednak najważniejszym odniesieniem są zdefiniowane
wy-magania operacyjne opracowywane w Sztabie Gene-ralnym Wojska Polskiego. Zasadniczo potrzeba speł-nienia tych wymagań jest generatorem proponowa-nych projektów badawczych, chociaż nie wszystkie są bezpośrednio z nimi związane. Część z nich sku-pia się na poszukiwaniu nowych rozwiązań w obrę-bie tzw. technologii przełomowych. Przykładem mo-że być wykorzystanie perowskitów (grupa minera-łów) czy kompozytów grafenowych.
Pomyślna identyfikacja przełomowej technologii, pozytywna weryfikacja jej dostępności i możliwości praktycznego zastosowania, połączona z szybkim wdrożeniem do produkcji oraz wprowadzeniem do wyposażenia sił zbrojnych, może skutkować tak po-żądaną przez wszystkich przewagą jakościową. Opi-sana ścieżka postępowania jest egzemplifikacją mo-delu idealnego, który przynosi wielokrotną korzyść z uwagi na uzyskanie unikatowych zdolności. Jed-nak w całym procesie należy pamiętać o dużym ry-zyku, które wiąże się z podejmowaniem takich wy-zwań oraz angażowaniem zasobów ludzkich i finan-sowych. Niestety, w tym względzie musimy jeszcze łamać utrwalone postawy skupiania się na rozwiąza-niach pewnych, ale niepoprawiających znacząco sto-sunków jakościowych w odniesieniu do systemów potencjalnego przeciwnika. Brakuje zupełnie narzę-dzi szacowania ryzyka na poszczególnych etapach procesu decyzyjnego dotyczącego badań nad przeło-mowymi technologiami.
ROBERT SUCHY/CO MON
Pomyślna identyfikacja
przełomowej technologii, pozytywna weryfikacja jej dostępności i możliwości praktycznego zastosowania, połączona z szybkim wdrożeniem do produkcji oraz wprowadzeniem do wyposażenia sił zbrojnych, może skutkować przewagą jakościową.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
134
wodzenia przy wyborze tematyki badań, przyjętych przez pracowników Inspektoratu, jest wykorzystanie dziewięciostopniowej klasyfikacji gotowości techno-logii. W ramach pierwszego kroku specjaliści I3TO gromadzą wiedzę na temat postępów i osiągnięć ba-dawczych w poszczególnych obszarach zaintereso-wania. Do tego celu wprowadzono do użytkowania w resorcie obrony narodowej bazę danych o innowa-cyjnych technologiach obronnych. Są w niej groma-dzone wszelkie informacje o podmiotach i rozwiąza-niach technicznych opracowanych zarówno na świe-cie, jak i w kraju. Repozytorium innowacyjnych technologii jest wykorzystywane przez żołnierzy czynnie uczestniczących w programowaniu zdolno-ści Sił Zbrojnych RP, pracujących na co dzień w ko-mórkach Sztabu Generalnego WP oraz dowództwach poziomu operacyjnego. W ciągu roku funkcjonowa-nia bazy danych zarejestrowano ponad 1200 użyt-kowników, którzy reprezentują 304 jednostki i ko-mórki organizacyjne MON. Aktualnie w zasobach informacyjnych bazy zgromadzono ponad 320 różne-go rodzaju rekordów, które wpisują się w 20 obsza-rów przełomowych technologii.
Zasilanie bazy danych odbywa się różnymi sposo-bami. Jednym z nich jest wymiana informacji w ra-mach bezpośrednich kontaktów z podmiotami w kra-ju i za granicą. Z niektórymi placówkami naukowo--badawczymi Inspektorat podpisał listy intencyjne o wzajemnej współpracy, co ułatwia obustronną ko-munikację oraz przyczynia się do intensyfikacji kon-taktów i podejmowania wspólnych przedsięwzięć.
Przykładem jest stała współpraca z Wojskową Aka-demią Techniczną oraz Politechniką Warszawską, obejmująca m.in. organizowanie wspólnych semina-riów czy konferencji. Ogrom dostępnych informacji wymaga pewnego kanalizowania przepływów. Dlate-go cennym rozwiązaniem jest opieranie się we wza-jemnych relacjach na ustalonych pojedynczych punk-tach kontaktowych. W wielu ośrodkach powstały centra bezpieczeństwa i obronności, które – oprócz pełnienia funkcji komunikacyjnych – pomagają rów-nież w selekcji i przetwarzaniu informacji oraz ich porządkowaniu. Stała współpraca to nie tylko realizo-wanie przedsięwzięć naukowych, lecz przede wszyst-kim informowanie o kierunkach i obszarach zaintere-sowania sił zbrojnych, a także śledzenie kompetencji naukowo-badawczych ośrodków we wskazanych dziedzinach technologii. Wspólne działania pozwala-ją na identyfikowanie rozwiązań technicznych i tech-nologicznych o pewnym stopniu zaawansowania.
W zasadzie skupiamy się na propozycjach projektów, które odpowiadają możliwościom III bądź IV pozio-mu gotowości technologii (PGT).
Istotne jest także wymaganie, aby w przygotowy-wanych założeniach projektowych potencjalny wyko-nawca zobowiązał się do opracowania demonstratora rozwijanej technologii. To na koniec tego etapu ba-dań, opisanego jako VI PGT, możliwa jest ocena
utylitarności. W tym momencie przełomową techno-logię można zgłosić jako jedną z możliwości zaspo-kojenia potrzeb sił zbrojnych i formalnie wpisać do wymagań operacyjnych.
Kolejnym elementem ograniczania ryzyka jest przyjmowanie zasady osiągnięcia w danym projekcie IX PGT, czyli uzyskanie realnej deklaracji doprowa-dzenia rozwiązania do stanu pozwalającego na jego wdrożenie. W ramach prac przygotowawczych do ba-dań Inspektorat uzyskuje akceptację organizatora sys-temu funkcjonalnego oraz gestorów, czyli potencjal-nych przyszłych użytkowników produktu z wdrożo-nym nowatorskim rozwiązaniem. Zaznaczyć przy tym należy, że skuteczność takiego podejścia wyma-ga dodatkowego wprowadzenia do grupy naukowców również przedstawicieli przemysłu, dzięki czemu zo-stanie skrócony czas przygotowania produkcji.
Doświadczenia z działalności Inspektoratu wska-zują, że najważniejszym etapem poszukiwania inno-wacyjnych rozwiązań jest dojście do VI PGT oraz weryfikacja opracowanego demonstratora technolo-gii. Wyszczególnienie tego poziomu w czasie badań ma również znaczenie formalne. Otóż projekty ba-dawcze, których celem jest zbadanie dostępności no-wych rozwiązań technologicznych, nie muszą speł-niać restrykcyjnych wymagań resortowych odnoszą-cych się do systemu pozyskiwania sprzętu wojskowego. Natomiast przejście prac badawczo-roz-wojowych powyżej tego poziomu narzuca koniecz-ność jak największej korelacji osiąganych efektów z procedurami zawartymi w Decyzji nr 72/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 marca 2013 r.
w sprawie pozyskiwania sprzętu wojskowego i usług dla Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Manka-ment obowiązujących w resorcie obrony narodowej rozwiązań dotyczących pozyskiwania uzbrojenia po-lega na braku powiązania realizowanych projektów badawczo-rozwojowych, które z założenia mają za-kończyć się na poziomie prototypu, z automatyzmem ich wprowadzenia do uzbrojenia sił zbrojnych.
Zidentyfikowane przez I3TO tematy badawcze, po przejściu cyklu opiniowania, zostają wprowadzone do wieloletniego planu badań w resorcie obrony na-rodowej. Oznacza to, że zgłoszone projekty znajdują się w obszarze zainteresowania sił zbrojnych i są przy tym zagwarantowane środki na ich sfinansowanie.
Możliwe są dwie opcje wykonania projektów. Mogą one być traktowane jako projekty realizowane w ra-mach działalności statutowej Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR). W tym przypadku znaj-dują się w grupie projektów z zakresu bezpieczeń-stwa i obronności. Mogą też być podejmowane prace nad nimi w resorcie. Procedura wyłonienia wyko-nawcy opiera się wówczas na przepisach wynikają-cych z dokumentów dyrektywnych MON.
W obu opcjach otwarte projekty pozostają pod ści-słym nadzorem wyznaczonych osób z resortu, two-rzących zespoły nadzorujące (ZN). Głównym
zada-PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
135
oraz ich zgodności z oczekiwaniami. Zauważyć przy tym należy, że nadzór dla projektów prowadzonych w NCBiR i w MON wymaga oparcia się na nieco od-miennych wytycznych. Niezgodności te są źródłem pewnych problemów natury administracyjnej i nie-kiedy powodują niepotrzebne opóźnienia w odbiorze projektów na poszczególnych etapach badań. Utrzy-manie dwoistości realizacji badawczych projektów w sferze obronności w dalszej perspektywie będzie wymagać korelacji przepisów oraz wypracowania jasnych zasad kwalifikowania danych tematów do ścieżki „cywilnej” lub „wojskowej”. Jednym z pronowanych kryteriów rozróżnialności mógłby być po-tencjalny obszar zastosowania rozwiązania technicz-nego. Projekty, których utylitarność mieściłaby się jedynie w obrębie uzbrojenia wojskowego, byłyby zaliczane do resortowej ścieżki realizacyjnej – za-mkniętej i niekoniecznie objętej procedurą konkurso-wą. Dotyczyć to może przede wszystkim technologii krytycznych oraz rozwiązań szczególnie wrażliwych, na przykład związanych z kryptologią i kryptografią.
Natomiast projekty o tzw. podwójnym zastosowaniu, które byłyby wdrażane nie tylko w siłach zbrojnych, lecz także w pozostałych służbach bezpieczeństwa, znalazłyby swoją ścieżkę realizacji w NCBiR.
Przy okazji dotykamy kolejnego problemu zwią-zanego z budową zdolności operacyjnych sił zbroj-nych z zastosowaniem rodzimych rozwiązań tech-nicznych. Chodzi o decyzję ochrony przez państwo wybranych, przełomowych lub innowacyjnych tech-nologii. Nadanie szczególnego znaczenia tym wyse-lekcjonowanym pozwala na przedłużenie czasu kon-kurencyjności rozwiązania, a tym samym na utrzy-manie przewagi jakościowej. Ponadto zapobiega jej odpływowi na rynki zewnętrzne nieprzychylne dane-mu państwu oraz tworzy warunki do ciągłego roz-woju określonej dziedziny technicznej, a także budo-waniu pozycji lidera. Rozwiązania ograniczające transfer technologii na rynki zewnętrzne są znane i stosowane przez wiele państw. Wykorzystywane w tym celu mechanizmy są różne. Niemniej podjęcie decyzji o ograniczeniu dostępności wskazanych roz-wiązań niesie ze sobą pewne konsekwencje, przede wszystkim natury systemowej – finansowej i organi-zacyjnej. Zdecydowanie się na blokadę technologii wymusza zadeklarowanie się państwa co do obsza-rów technologicznego zainteresowania, co dodatko-wo powinno się łączyć z lokowaniem tych rozwiązań w produktach rodzimego przemysłu obronnego. Siłą rzeczy takie podmioty i produkty powinny być ak-tywnie wspierane przez administrację rządową i siły zbrojne, co zagwarantuje nie tylko zbyt na rynku we-wnętrznym, lecz także silne wsparcie za granicą.
ZAPEWNIĆ CIĄGŁOŚĆ DZIAŁANIA
Niezbędnym wsparciem dla tego rodzaju działań powinny być stabilne podstawy polityki zbrojenio-wej państwa ujęte w dokumentach wymiaru
strate-ukierunkowanych na zagwarantowanie odpowiednie-go potencjału Sił Zbrojnych RP będzie zależała od przyjęcia jasnych i przejrzystych podziałów kompe-tencji i odpowiedzialności oraz ustalenia hierarchii podmiotów uczestniczących w procesie rozwoju po-tencjału obronnego. Tylko skoordynowane i wzajem-nie powiązane procesy przebiegające w poszczegól-nych sferach odpowiedzialności, połączone ze sobą jednością celu, jakim są Siły Zbrojne RP zdolne do realizacji powierzonych zadań, przyniosą oczekiwa-ny efekt synergii.
Zaproponowano autorski układ zależności między kluczowymi (niezbędnymi do opracowania) doku-mentami wraz z przypisanymi do nich jednostkami i komórkami organizacyjnymi MON, odgrywającymi rolę podmiotów wiodących w danym obszarze (rys.).
Zgrupowane dokumenty obejmują odpowiedni dla danego poziomu zarówno wymiar czasowy (perspek-tywę planistyczną), jak i zakres merytoryczny (zada-nia) oraz propozycje osiągania zakładanych celów.
Wskazane na rysunku dokumenty planowania rozwo-ju potencjału obronnego, w zależności od szczebla or-ganizacyjnego, do którego zostały przypisane, odno-szą się do różnego okresu planistycznego. Strategie te są dokumentami planowania długookresowego, wybiegającymi w swoich zapisach w przyszłość o 20–30 lat. Tym samym zapewnia się w miarę stabil-ne podstawy programowania przedsięwzięć w wy-miarze 10–15 lat, które mogą podlegać pewnym ko-rektom związanym z oceną wpływu fluktuacji środo-wiska. Plany rozwoju są dokumentami wykonawczymi w wymiarze krótszym – krótkookresowym, obejmują-cym około 2–4 lat. Do każdego poziomu i do każdego dokumentu przypisano podmioty wiodące, odpowie-dzialne za prowadzenie wzajemnej wymiany informa-cji i korelainforma-cji zapisów, z zachowaniem nadrzędności instytucji i procesów.
Wspólnym punktem wyjścia dla wszystkich ele-mentów systemu budowy potencjału obronnego pań-stwa, ukierunkowującym działania podejmowane w poszczególnych obszarach specjalistycznych, po-winna być strategia bezpieczeństwa militarnego (obronności). To z jej założeń powinny wynikać wskazówki dla działalności strategicznej w dziedzi-nie rozwoju sił zbrojnych, polityki zbrojeniowej oraz badań technologii obronnych. Zauważyć przy tym należy nadrzędną, w stosunku do pozostałych dwóch obszarów, rolę procesu i założeń związanych z roz-wojem zdolności SZRP jako podstawowych elemen-tów zapewniających wykonanie zadań konstytucyj-nych. To wizja przyszłego kształtu i możliwości sił zbrojnych powinna stanowić wyznacznik dalszych działań podejmowanych we wzajemnej korelacji przez ośrodki naukowo-badawcze i podmioty prze-mysłu obronnego.
Strategia polityki zbrojeniowej oraz strategia dzia-łań resortu obrony narodowej w dziedzinie badań i technologii obronnych powinny być skorelowane
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
polityki zbrojeniowej Strategia działań MON w obszarze badań i technologii obronnych Strategia rozwoju
Program rozwoju przemysłu
zbrojeniowego Program badań
w obszarze obronności Program rozwoju
Sił Zbrojnych RP
Plany
modernizacji technicznej Plany
badań na lata
DPZ – Departament Polityki Zbrojeniowej MON, DNiSW – Departament Nauki
i Szkolnictwa Wojskowego MON,
OSF – Organizator Systemu Funkcjonalnego, IU – Inspektorat Uzbrojenia, I3TO – Inspektorat Implementacji
Innowacyjnych Technologii Obronnych
Opracowanie własne.