A TAKŻE Z MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA PÓŁNOCNYCH SZLAKÓW ŻEGLUGOWYCH.
Autor jest szefem Sekcji Planowania N-3 w Dowództwie 3 Flotylli Okrętów.
kmdr ppor. Artur Sankowski
Z
ainteresowanie obszarem polarnym wokół bie-guna północnego wzrosło w drugiej połowie XX wieku na początku zimnej wojny. Jednakże do-piero w ostatnich latach można zaobserwować bez-precedensowe skupienie uwagi na tych rejonach, zwłaszcza państw żywotnie związanych z Arktyką, czyli tzw. arktycznej piątki (Rosja, Norwegia, Dania, Kanada i USA). Zrewidowały one swoją dotychcza-sową politykę odnoszącą się do tego regionu świata i określiły interesy narodowe w stosownych doku-mentach doktrynalnych. Zgodnie z zawartymiw nich postanowieniami do obrony i ochrony tych interesów zamierzają one wykorzystać specjalne od-działy sił zbrojnych zdolne do operowania w trud-nych warunkach klimatycztrud-nych. Sztandarowym przykładem jest Federacja Rosyjska, która obecnie dysponuje w Arktyce największym potencjałem bo-jowym.
ZNACZENIE
Dzięki zmniejszającemu się zasięgowi stałego lą-dolodu przed regionem Arktyki otwierają się nowe
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
110
Żadne z państw nie dostarczyło do tej pory jednoznacznych dowodów potwierdzających jego prawa do szelfu kontynentalnego pod dnem Arktyki.
UN/MARC GARTEN
111
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017
112
rzystywane północne szlaki żeglugowe (Północna Dro-ga Morska1 i Przejście Północno-Zachodnie2), które w znacznym stopniu skracają drogę statków z Europy do portów Azji oraz Ameryki Północnej (rys. 1).
Po drugie, zwiększa się szansa eksploracji surow-ców mineralnych oraz energetycznych zalegających pod dnem Morza Arktycznego. Według szacunków Agencji Geologicznej Stanów Zjednoczonych (Uni-ted States Geological Survey) w rejonie Arktyki za-soby ropy naftowej wynoszą około 90 mld baryłek, gazu ziemnego 1699 mld cu ft (około 48 mld m3) oraz 44 mld baryłek skroplonego gazu3. Stanowi to około 29% nieodkrytych złóż gazu ziemnego i około 10% ropy naftowej4.
Oczywiście surowce można eksplorować tylko z obszarów dna morskiego, które są pod jurysdykcją danego państwa. W regionie Arktyki każdemu z kra-jów wyznaczono obszar wyłącznej strefy ekono-micznej – WSE (Exclusive Economic Zone – EEZ), rozciągający się na odległość 200 Mm od linii brze-gowej. Co więcej, zgodnie z artykułem 76 Konwen-cji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, uzgod-nionej w Montego Bay 10 grudnia 1982 roku, pań-stwom arktycznym po spełnieniu wymienionych w tym artykule warunków Komisja Granic Szelfu Kontynentalnego może wyznaczyć szelf kontynen-talny, który rozciąga się poza WSE i obejmuje dno morskie w odległości nieprzekraczającej 350 Mm od linii brzegowej. Dodatkowo zgodnie z punktem 3 ar-tykułu 76 długość szelfu kontynentalnego można zwiększyć ponad 350 Mm, jeśli jego krawędź konty-nentalna stanowi podwodne przedłużenie lądu pań-stwa nabrzeżnego5. Zapis ten stanowi element sporu toczącego się od kilkunastu lat między Rosją, Danią i Kanadą. Państwa te udowodniają sobie, że przebie-gający wzdłuż Morza Arktycznego Grzbiet Łomo-nosowa6 jest przedłużeniem jednego z kontynentów
w 2001 roku jako pierwsza ogłosiła, że zwróciła się do Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego o za-aprobowanie wniosku, iż Grzbiet Łomonosowa z punktu widzenia geologii stanowi przedłużenie szelfu euroazjatyckiego. Dzięki temu może zwięk-szyć swoje roszczenia do dna morskiego w Arktyce powyżej 350 Mm aż do bieguna północnego. W od-powiedzi na to rządy Danii i Kanady wspólnie wy-stąpiły w 2006 roku z podobną deklaracją i ogłosiły, że rozpoczęły działania zmierzające do przeprowa-dzenia własnych badań geologicznych, których ce-lem jest udowodnienie, iż Grzbiet Łomonosowa jest przedłużeniem Ameryki Północnej7.
Żadne z państw nie dostarczyło jednak do tej pory jednoznacznych dowodów potwierdzających jego prawa do szelfu kontynentalnego pod dnem Arktyki.
W związku z tym Komisja nie wydała żadnemu z nich zgody na zmianę jego przynależności.
W sierpniu 2015 roku Rosja jako drugie państwo (pierwszym była Dania, grudzień 2014) złożyła wniosek o rozszerzenie swoich granic w Arktyce po-za biegun północny. Sugeruje, że zebrała dowody będące podstawą do prawnego przejęcia pod swoją jurysdykcję dna morskiego o powierzchni około 1,2 mln km2. Dotyczy to Morza Arktycznego8. ROSYJSKIE INTERESY
Około 1/3 całego obszaru arktycznego, który za-mieszkuje 80% ludności żyjącej poza kołem podbie-gunowym, leży w rosyjskiej części Arktyki. Rozciąga się ona od Półwyspu Kolskiego aż do Półwyspu Czukockiego (rys. 3). W rejonie tym znajdują się znaczne złoża złota i srebra, około 90% rosyjskich za-sobów niklu, 95% diamentów, 80% apatytów i 67%
drewna, a także łowi się 87% ogółu poławianych w Rosji ryb9. Ponadto z Arktyki pochodzi około 11%
rosyjskiego PKB i 22% eksportu tego państwa10.
1 Północna Droga Morska (Przejście Północno-Wschodnie) – morska droga z Europy do Azji biegnąca wzdłuż północnych wybrzeży Eurazji.
Zob. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Polnocna-Droga-Morska;3961495. Html. 15.07.2016.
2 Przejście Północno-Zachodnie – morska droga z Europy do Azji biegnąca wzdłuż obszaru kanadyjskiego Archipelagu Arktycznego między Gren-landią a północnym wybrzeżem Kanady oraz Alaski. Zob. http://encyklopedia. pwn.pl/haslo/Polnocno-Zachodnie-Przejscie; 3961513.html.
15.07.2016.
3 Circum-Arctic Resource Appraisal: Estimates of Undiscovered Oil and Gas North of the Arctic Circle. http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3049/
fs2008-3049.pdf. 15.07.2016.
4 T. Kijewski: Rywalizacja o surowce energetyczne w Arktyce. „Bezpieczeństwo Narodowe” 2009 nr 9–10, s. 282–283.
5 J. Symonides: Roszczenia do bieguna północnego w świetle konwencji o prawie morza (UNCLOS). Gdańskie Studia Prawnicze. T. XXXII, Gdańsk 2014, s. 367–368.
6 Grzbiet Łomonosowa – podmorski łańcuch górski długości około 1800 km, ciągnący się od rosyjskich Wysp Nowosyberyjskich po kanadyjską Wyspę Ellesmere’a, przebiegający w pobliżu bieguna północnego. Zob. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Lomonosowa-Grzbiet; 3935152.html.
15.07.2016.
7 W. Janicki: Rywalizacja w Arktyce: przesłanki polityczne czy gospodarcze? [W:] Arktyka na początku XXI wieku. Między współpracą a rywaliza-cją. M. Łuszczuk (red.) UMCS, Lublin 2013, s. 110.
8 Partial revised Submission by the Russian Federation. http://www.un.org/depts/los/clcs_new/submissions_files /submission_rus_rev1.htm.
15.07.2016.
9 M. Rzeszutko-Piotrowska: Aktywność Federacji Rosyjskiej w regionie Arktyki – wybrane problemy rywalizacji mocarstw. „Rocznik Bezpieczeń-stwa Międzynarodowego” 2014, vol. 8, nr 1, s. 52.
10 Notatka BBN: Aktywność Rosji w Arktyce. http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/6382, NOTATKA-BBN-Aktywnosc-Rosji-w-Arktyce.html.
16.07.2016.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2017