Obowiązki i oczekiwania wobec rodziny w kontekście edukacji

Obowiązki rodziców związane z edukacją dzieci wynikające z prawodawstwa

Oczekiwania wobec rodziców związane z edukacją określone przepisami prawa dotyczą wiodącej roli w wychowaniu dzieci, zapewnienia realizacji obowiązku przygotowania szkolnego i obowiązku nauki, a także zapewnienia odpowiednich warunków do nauki. Ponadto w deklaracjach sformu-łowano oczekiwania odnośnie ścisłej współpracy ze szkołą dziecka dla osiągnięcia wspólnych celów edukacyjnych.

Obowiązki w zakresie edukacji dzieci spoczywające na rodzicach określone zostały w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w Ustawie o systemie oświaty oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Ponadto Polska jako członek ONZ jest sygnatariuszem Konwencji o Prawach Dziecka, w której rów-nież odniesiono się do roli rodziców w wychowaniu i rozwoju dziecka, w tym do jego edukacji. Konwencja o Prawach Dziecka określa zobowiązania rodziców lub opiekunów dziecka na najbar-dziej ogólnym poziomie. W myśl artykułu 5 Konwencji rodzice lub opiekunowie mają obowiązek zapewniać mu, w sposób odpowiadający rozwojowi jego zdolności, możliwości ukierunkowania go i udzielania mu rad przy korzystaniu przez nie z jego praw. Artykuł 18 Konwencji wskazuje z kolei, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka.

Wśród obowiązków rodziców związanych z edukacją dzieci, wpisanych w dwa najważniejsze dokumenty – tj. Konstytucję RP i Ustawę o systemie oświaty, należy wskazać:

Dopełnienie czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do placówki, w której ma ono realizować obowiązek przygotowania przedszkolnego lub obowiązek szkolny oraz informo-wanie dyrektora szkoły obwodowej o spełnianiu tych obowiązków, jeżeli są one realizowane w inny sposób (np. za granicą, przy placówce dyplomatycznej) (Art. 14b. i 18 Ustawy o syste-mie oświaty).

Informowanie wójta/burmistrza/prezydenta gminy, na terenie której dziecko mieszka, o for-mie spełniania obowiązku nauki przez dziecko i zmianach w tym zakresie (Art. 18 ust. 2 Ustawy o systemie oświaty).

Zapewnienie regularnego uczęszczania na zajęcia oraz zapewnienie warunków umożliwiają-cych przygotowanie się do zajęć (Art. 14b. i 18 Ustawy o systemie oświaty), a także przekaza-nie dyrektorowi placówki edukacyjnej informacji o staprzekaza-nie zdrowia, diecie i rozwoju psychofi-zycznym dziecka, które pozwalają na zapewnienie mu odpowiedniej opieki, odżywiania oraz metod opiekuńczo-wychowawczych (Art. 20 Ustawy o systemie oświaty).

Odrębnym dokumentem o charakterze deklaracji, który określa obowiązki rodziców m.in. związa-ne z edukacją, jest Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców, stworzona przez Europejskie Stowarzyszenie Rodziców w 1992 roku. Karta ta nie ma żadnych konsekwencji prawnych, stanowi jednak wyraz oczekiwań społeczeństwa wobec rodziców i ich udziału w wychowaniu młodego pokolenia – w szczególności w dokumencie tym sformułowano bezpośrednie oczekiwania od-nośnie współpracy z placówkami edukacyjnymi. Kluczowe wydają się artykuły 3 i 7 Karty, mówią-ce o obowiązku rodziców do zaangażowania się w roli partnerów w nauczanie ich dzieci w szkole oraz o obowiązku osobistego włączania się w życie szkół ich dzieci. Co więcej, artykuł 9 zaleca, by rodzice poświęcali swój czas i uwagę własnym dzieciom i ich szkołom, aby wzmocnić ich wysiłki skierowane na osiągnięcie określonych celów nauczania. Ponadto rodzice mają obowiązek doko-nać świadomego wyboru drogi edukacyjnej, jaką ich dzieci powinny zmierzać (artykuł 5).

Oczekiwania innych podmiotów względem roli rodziny

Oczekiwania wobec roli rodziców w edukacji dziecka odzwierciedlane w wypowiedziach przed-stawicieli szkół są zgodne z obowiązkami rodziny nakreślonymi w prawodawstwie. Dobrze odda-je odda-je także wspomniana Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców. O oczekiwaniach dyrek-torów i nauczycieli wobec rodziców można wnioskować w sposób pośredni23 na podstawie ich

23 Wątki oczekiwań wobec rodziców i ich roli w edukacji nie były uwzględnione w scenariuszach wywiadów z przedsta-wicielami samorządu, placówek edukacyjnych czy nauczycielami. Eksplorowano odwrotny kierunek oczekiwań – to jest oczekiwania formułowane przez rodziców pod adresem instytucji, urzędników i nauczycieli.

wypowiedzi odnośnie współpracy z rodzinami uczniów i występujących na tym polu problemach. Dotyczą one takich obszarów jak:

odpowiedzialność za wychowanie dziecka i wiodąca rola rodziny w tym obszarze,

zaangażowanie we współpracę z nauczycielami w kwestiach związanych z edukacją dziecka i partnerska rola rodziców/opiekunów w tym obszarze,

aktywny kontakt ze szkołą (przedszkolem),

zaangażowanie w życie szkoły lub przedszkola, w działania niezwiązane bezpośrednio z edu-kacją dziecka.

W badaniach jakościowych dyrektorzy placówek edukacyjnych wskazują tutaj przede wszystkim na wiodącą rolę rodziców w wychowaniu dziecka i na pomocniczą funkcję szkoły w tym procesie. Wspomina się przy tym, że szkoła nie może przejmować tej funkcji od rodziny, nawet jeśli rodzice formułują takie oczekiwania. Nauczyciele w badaniach jakościowych wskazują z kolei na rosnące oczekiwania rodziców dotyczące zastąpienia ich w wypełnianiu obowiązków związanych z przy-gotowaniem dziecka do zajęć, opanowania materiału. Choć w świetle opisywnych przepisów oraz w odczuciu nauczycieli odpowiedzialność za te kwestie spoczywa na rodzicach, to coraz częściej próbują oni z różnych względów obarczyć nią szkołę. Z kolei podczas wywiadów rodznych rodzice ze Świnoujścia formułowali oczekiwania wobec nauczycieli w zakresie bardziej in-dywidualnego podejścia do dzieci, jak również rozwijania ich zainteresowań i zdolności (chętnie w formie bezpłatnych zajęć dodatkowych).

Jednakże dyrektorzy placówek ze Świnoujścia w wywiadach ilościowych nie zgłaszają wygórowa-nych oczekiwań względem rodziców w obszarze zadań placówki edukacyjnej. Lepsza współpraca ze środowiskiem ucznia, rozumiana jako zainteresowanie rodziców i opiekunów wskazywana była na ostatnim miejscu, spośród najważniejszych kwestii wpływających na uzyskiwanie wyższych wyników nauczania – wskazało ją w badaniu ilościowym jedynie 16% dyrektorów z świnoujskich placówek edukacyjnych i jest to najniższy odsetek na tle pozostałych badanych powiatów (por. rozdział 8). Ponadto budowanie większego zaangażowania rodziców w wychowanie i edukację dzieci uznało za jeden z najważniejszych celów placówki jedynie 4% dyrektorów.

Większość nauczycieli w badaniach jakościowych, niezależnie od badanego powiatu, uznaje za-angażowanie rodziców w życie szkoły za niewystarczające. Oczekiwaliby oni większej frekwen-cji na zebraniach, zainteresowania wynikami uczniów (wcześniej niż w momencie wystąpienia istotnych problemów). Nauczyciele chcieliby także, aby rodzice częściej pomagali w organizacji różnego rodzaju imprez i uroczystości w szkole, byli zainteresowani potrzebami szkoły oraz sta-rali się pomagać w ich zaspokojeniu (poprzez wykonanie małych prac remontowych, szukanie alternatywnych źródeł finansowania inwestycji). Na poziomie badanych powiatów nie zaobser-wowano różnic w zgłaszanych postulatach, natomiast czynnikiem różnicującym wydaje się typ

szkoły – najwięcej postulatów zgłaszają nauczyciele liceów oraz szkół zawodowych, natomiast nauczyciele szkół podstawowych oraz gimnazjów częściej wydają się zadowoleni z poziomu za-angażowania rodziców w życie szkoły.

Zdaniem badanych dyrektorów, wielu rodziców swój brak zaangażowania tłumaczy i usprawie-dliwia bezpłatnością oświaty, nie mając świadomości realiów funkcjonowania placówek (większą świadomość mają rodzice zaangażowani np. członkowie rad rodziców). Może to wskazywać, że w zakresie zagadnień związanych z edukacją, rodzice i rodzina nie są dla przedstawicieli samorzą-du podmiotem, partnerem, a raczej przedmiotem pewnych działań i decyzji.

9.2 Rodziny z powiatu Świnoujście – zasobność gospodarstw,