3. Upomnienie
3.6. Brak obowiązku przesłania upomnienia
Obowiązku przesłania zobowiązanemu upomnienia nie stosuje się jednak do egzekucji należności pieniężnych państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, o których mowa w u.w.p.d.p. Rzeczpospolita Polska zobowiązała się do udzielania wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych państwom będącym członkami Unii Europejskiej oraz państwom niebędącym członkiem Unii Europejskiej, zwanym w ustawie państwami trzecimi. Zobowiązaniami tymi, jak chce art. 2 u.w.p.d.p., są: podatki i należności celne pobierane przez Rzeczpospolitą Polską, państwo członkowskie Unii Europejskiej lub w ich imieniu, przez ich jednostki podziału terytorialnego lub administracyjnego, w tym organy lokalne, lub w imieniu tych jednostek lub organów, a także w imieniu Unii Europejskiej; refundacje, interwencje i inne środki stanowiące część całkowitego lub częściowego systemu finansowania Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) oraz Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), w tym kwoty należne w związku z tymi działaniami; opłaty i inne należności pieniężne przewidziane w ramach wspólnej organizacji rynku Unii Europejskiej dla sektora cukru; kary, grzywny, opłaty i dopłaty administracyjne związane z należnościami pieniężnymi, o których mowa wyżej, nałożone przez organy właściwe do pobierania podatków i należności celnych lub właściwe do prowadzenia postępowań administracyjnych dotyczących podatków i należności celnych lub potwierdzonych przez organy administracyjne lub sądowe na wniosek organów właściwych w sprawie podatków i należności celnych; opłaty za zaświadczenia i podobne do zaświadczeń dokumenty wydane w postępowaniach administracyjnych w sprawie należności pieniężnych; odsetki i koszty związane z wyżej wymienionymi należnościami pieniężnymi, w związku z którymi możliwe jest zwrócenie się o wzajemną pomoc; przekazane do egzekucji administracyjnej na podstawie ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska.
Obowiązku przesłania zobowiązanemu upomnienia nie stosuje się również do egzekucji administracyjnych kar pieniężnych lub grzywien administracyjnych nałożonych na pracodawcę delegującego pracownika z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z naruszeniem przepisów dotyczących delegowania pracowników w ramach świadczenia usług.
Jedną z fundamentalnych zasad postepowania egzekucyjnego w administracji jest obowiązek przesłania przez wierzyciela zobowiązanemu upomnienia, przed wszczęciem egzekucji. Ustawodawca zastrzega jednak, że zasada ta obowiązuje, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Takim lex specialis jest rozporządzenie w sprawie określenia należności
157
pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia205. Przepis ten enumeratywnie wskazuje 11 sytuacji, w których egzekucja administracyjna może być wszczęta bez doręczenia upomnienia. Zwróćmy uwagę, że rozporządzenie to daje prawo do wszczęcia egzekucji bez wcześniejszego doręczenia upomnienia, a nie nakłada obowiązku stosowania tego przepisu.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy należności pieniężnych, w przypadku których, na podstawie przepisów szczególnych, przed skierowaniem sprawy na drogę postepowania egzekucyjnego zobowiązanemu zostało doręczone wezwanie do zapłaty.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy należności pieniężnych, których obowiązek uiszczenia powstaje z mocy prawa, a wysokość tych należności została określona w ostatecznym orzeczeniu. Przy czy przytaczając wyrok sądu administracyjnego, brak obowiązku uprzedniego doręczenia upomnienia dotyczy tych należności pieniężnych, których wysokość została określona w orzeczeniu deklaratoryjnym. Egzekucja orzeczeń konstytuujących zobowiązanie pieniężne powinna być poprzedzona doręczeniem upomnienia.206 Przykładem należności pieniężnych, których obowiązek uiszczenia powstaje z mocy prawa, w odniesieniu do dochodów jednostek samorządu terytorialnego, szczególnie gmin, jest: podatek od nieruchomości od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, podatek rolny od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, podatek leśny od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, podatek od środków transportowych czy opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Nie można jednak uogólniać twierdząc, że na zaległości z tych tytułów wójt nie ma obowiązku doręczenia upomnienia. Musi być jeszcze spełniona druga przesłanka, a mianowicie wysokość tych należności została określona w ostatecznym orzeczeniu. Czyli nie wystarczy złożenie deklaracji przez podatnika, do wszczęcia egzekucji administracyjnej bez doręczenia upomnienia, konieczne jest jeszcze istnienie orzeczenia, decyzji określającej wysokość zobowiązania i to decyzji ostatecznej.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy należności pieniężnych wynikających z orzeczeń, którym nadano
205 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 października 2014 r. w sprawie określenia należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia (Dz. U. z 2017 r., poz. 131);
206 Wyrok WSA w Lublinie z dnia 29.01.2016 r., sygn. akt I SA/Lu 746/15, LEX nr 2013505;
158
rygor natychmiastowej wykonalności. Orzeczeniem, o którym mowa może być zarówno decyzja deklaratoryjna (na przykład decyzja w sprawie określenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi) jak i decyzja konstytutywna (na przykład decyzja w sprawie wymiaru podatku od nieruchomości dla osoby fizycznej). Warunek jaki musi spełniać ta decyzja, to nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Kwestię rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowej reguluje art. 239b o.p. Rygor natychmiastowej wykonalności może być nadany tylko decyzji nieostatecznej i tylko w czterech enumeratywnie wymienionych przez ustawodawcę przypadkach. Należą do nich: posiadanie przez organ podatkowy informacji, z których wynika, że wobec strony toczy się postępowanie egzekucyjne w zakresie innych należności pieniężnych lub strona nie posiada majątku o wartości odpowiadającej wysokości zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, na którym można ustanowić hipotekę przymusową lub zastaw skarbowy, które korzystałyby z pierwszeństwa zaspokojenia, lub strona dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku znacznej wartości, lub okres do upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest krótszy niż 3 miesiące.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy należności pieniężnych dochodzonych w ponownie wszczętej egzekucji administracyjnej w przypadku, o którym mowa w art. 61 u.p.e.a. Wskazany przepis dopuszcza wszczęcie ponownej egzekucji wyłącznie po wcześniejszym umorzeniu postepowania egzekucyjnego w przypadku stwierdzenia, że w postepowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnej nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne.
Jednak warunkiem wszczęcia ponownej egzekucji jest ujawnienie majątku lub źródła dochodu zobowiązanego, przewyższające kwotę wydatków egzekucyjnych. Tylko w takim przypadku ponowna egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy należności pieniężnych państw członkowskich Unii Europejskiej/Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu dochodzonych na podstawie art.
84 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30.04.2004, str. 1, z późn. Zm. – Dz. Urz. UE polskie wydanie specjalne, rozdz.5, tom 5, str.
72). Chodzi o ściąganie i odzyskiwanie składek należnych instytucji jednego Państwa Członkowskiego oraz odzyskiwanie świadczeń udzielonych nienależnie przez instytucję jednego Państwa Członkowskiego.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy kosztów upomnienia. Przepis ten zezwala na przymusowe
159
dochodzenie samych tylko zaległych kosztów upomnienia. Regulacja ta była szczególnie wykorzystywana do końca 2015 r. kiedy to ówcześnie obowiązujące przepisy prawa nie dawały takich możliwości jak dzisiaj. Nowelizacją o.p. wprowadzoną w życie od 1 stycznia 2016 r., wierzyciel ma obowiązek dokonaną wpłatę zaliczyć w pierwszej kolejności na poczet kosztów upomnienia. Dlatego w chwili obecnej, tytuły wykonawcze wystawiane na same tylko koszty upomnienia są rzadkością. Dotyczą raczej przypadków, w których organ podatkowy umorzył w drodze decyzji uznaniowej zaległy podatek oraz odsetki za zwłokę, w wyniku czego pozostały do zapłaty koszty upomnienia.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy kosztów egzekucyjnych. Chodzi między innymi o koszty egzekucyjne, które poniósł wierzyciel w nieskutecznej egzekucji, a po ujawnieniu majątku lub źródeł dochodu zobowiązanego chciałby je odzyskać w ponownie wszczętej egzekucji.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy grzywien w celu przymuszenia nakładanych w postępowaniu egzekucyjnym obowiązków o charakterze niepieniężnym.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku, gdy dotyczy odszkodowań orzeczonych w sprawach o naprawienie szkód wyrządzonych przez skazanych w mieniu zakładów karnych i aresztów śledczych.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia do dnia 31 grudnia 2015 r. – w przypadku grzywien wymierzonych mandatem karnym i innych należności pieniężnych orzeczonych w postępowaniu karnym skarbowym. Z uwagi na upływ wskazanej daty, w chwili obecnej, przepis ten jest przepisem martwym.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia w przypadku grzywien nałożonych do dnia 31 grudnia 2015 r. w drodze mandatu karnego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Grzywny w drodze mandatu karnego nakładanego na przykład przez straż miejską w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, wymagają dziś, dla przymusowego dochodzenia ich w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, uprzedniego doręczenia upomnienia. Tylko grzywny nałożone w drodze mandatu karnego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia do dnia 31 grudnia 2015 r., w celu wszczęcia egzekucji nie wymagały uprzedniego doręczenia upomnienia.
160