Pobranie podatku przez inkasenta

Art. 9 o.p. zawiera definicję legalną inkasenta. Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Na potrzeby niniejszej rozprawy nie należy rozważać pobierania jakichkolwiek podatków przez inkasentów, a odnieść się do podatków lokalnych. Zatem rozważania należy ukierunkować na pobór w drodze inkasa podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego.

89 Por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 5 października 2017 r., sygn. akt I FSK 2290/15 (LEX nr 2393135); wyrok WSA w Gliwicach z dnia 8 maja 2017 r., sygn.. akt I SA/Gl 364/17 (LEX nr 2290686); wyrok WSA w Łodzi z dnia 12 czerwca 2013 r., sygn. akt I SA/Łd 449/13 (LEX nr 1437220);

59

W temacie inkasentów podatku od nieruchomości, art. 6 ust. 12 u.p.o.l. stanowi, że rada gminy może zarządzać pobór podatku od nieruchomości od osób fizycznych w drodze inkasa oraz wyznaczać inkasentów i określać wysokość wynagrodzenia za inkaso. W odniesieniu do podatku rolnego, art. 6b u.p.ro. zawiera identyczną regulację: rada gminy może zarządzać pobór podatku rolnego od osób fizycznych w drodze inkasa oraz określać inkasentów i wysokość wynagrodzenia za inkaso. Natomiast art. 6 ust. 8 u.p.l. stanowi, że rada gminy w drodze uchwały, może zarządzić pobór podatku leśnego od osób wymienionych w ust. 2 w drodze inkasa oraz wyznaczyć inkasentów i określić wysokość wynagrodzenia za inkaso. Art. 6 ust. 2 u.p.l. wskazuje na osoby fizyczne. Tak więc wspólnym mianownikiem powołania przez radę gminy w drodze uchwały inkasentów do poboru podatku od nieruchomości, podatku rolnego i podatku leśnego, zwanych podatkami lokalnymi, jest zarządzenie poboru tych podatków od osób fizycznych. Osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, zarówno prowadzące działalność gospodarczą jak i te, które jej nie prowadzą, na mocy zapisów ustawowych nie mają prawa rozliczać się z tytułu podatków lokalnych w drodze inkasa. Prawo takie posiadają tylko osoby fizyczne. Jednak teza mówiąca, iż wszystkie osoby fizyczne mogą rozliczać się u inkasentów, jest tezą zbyt daleko idącą. Przypomnę, że o.p. w art. 61 § 1 nałożyła na przedsiębiorców obowiązek rozliczania się ze zobowiązań podatkowych w sposób bezgotówkowy, a obowiązek ten wyłączyła w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców. Dlatego należy stwierdzić z całą pewnością, że u inkasenta swój podatek w formie gotówki mogą zapłacić tylko osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, ale będące mikroprzedsiębiorcami. Pobierając podatek lokalny od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, inkasent powinien ustalić, czy podatnik, który dokonuje płatności jest mikroprzedsiębiorcą. W przeciwnym razie podatku pobrać nie może. W tym miejscu zwracam uwagę, że w doktrynie finansów publicznych oraz orzecznictwie administracyjnym powszechnie uznawana jest zasada, iż organy jednostek samorządu terytorialnego mogą czynić tylko to, na co zezwalają ustawy. Na szczególną uwagę zasługuje tu wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 stycznia 1997 r.: "Do działalności organów samorządu terytorialnego w sferze zobowiązań publicznoprawnych nie stosuje się zasady »co nie jest zakazane, jest dozwolone«, lecz regułę

»dozwolone jest tylko to, co prawo wyraźnie przewiduje«" ⁹⁰ . Jednocześnie normy kompetencyjne powinny być interpretowane w sposób ścisły. Zakazane jest dokonywanie

90 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 15 stycznia 1997 r., sygn. akt III SA 534/96, Monitor Podatkowy 1997/12/374;

60

wykładni rozszerzającej przepisów kompetencyjnych, co podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28 czerwca 2000 r. (K25/99, OTK 2000/5/141).

Nie należy zapominać, że na gruncie doktryny istotą powoływania inkasentów jest ułatwienie przekazywania podatków przez podatników, szczególnie tych którzy mają trudności z regulowaniem podatków w inny sposób. Pobranie podatku przez inkasenta jest traktowane jako jeden z możliwych i równorzędnych sposobów wygasania zobowiązania podatkowego.

Przedsiębiorcy, to grupa zobowiązana do posiadania rachunku bankowego, chociażby z uwagi na przejrzystość dokonywanych transakcji. Dlatego, zobligowani zapisami art. 61 § 1 o.p. o obowiązku rozliczania się w sposób bezgotówkowy, nie mają trudności w spełnieniu tego obowiązku. Dopuszczenie poboru podatków lokalnych od przedsiębiorców w drodze inkasa mogłoby prowadzić do nadużyć, co z pewnością nie było intencją ustawodawcy. Przy wysokim wynagrodzeniu z tytułu inkasa, nieuczciwy inkasent mógłby z tego obowiązku czerpać niewspółmierne korzyści przy założeniu, że nie spełnia on swojego posłannictwa docierając do podatników – osób fizycznych, którzy nie mając obowiązku posiadania rachunku bankowego, nie mogą rozliczać się bezgotówkowo. Wystarczyłoby, aby taki inkasent pobrał podatek od podatników zobowiązanych do posiadania rachunku bankowego (taki obowiązek ciąży na przedsiębiorcach), których kwota podatku jest zdecydowanie wyższa niż u osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Wynagrodzenie z tytułu inkasa, które jest pochodną od zainkasowanej kwoty, jest zatem zdecydowanie wyższe przy poborze podatku od działalności gospodarczej niż od pozostałych osób nie prowadzących takiej działalności. Inkaso jest uznawane za obowiązek publicznoprawny o cechach administracyjnych, co oznacza, że jego celem nie jest spełnianie roli źródła dochodu dla inkasenta. Na gruncie tym mogłoby również dochodzić do konfliktu interesów, jeżeli inkasentem powołanym do poboru podatków lokalnych byłby radny. Osoba taka byłaby zainteresowana uchwaleniem jak najwyższego wynagrodzenia przy jednoczesnym poborze najwyższych kwot podatków, które – na płaszczyźnie podatków lokalnych – pochodzą z działalności gospodarczej. Na koniec przypomnieć należy zapisy art. 25a ustawy o samorządzie gminnym⁹¹, który stanowi, że radny nie może brać udziału w głosowaniu w radzie ani w komisji, jeżeli dotyczy ono jego interesu prawnego. Zatem radny, który jest jednocześnie inkasentem nie może brać udziału w głosowaniu o wysokości inkasa z tytułu podatków lokalnych.

91 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2020 r., poz. 713);

61

Podatek od nieruchomości, podatek rolny i podatek leśny, zwane podatkami lokalnymi, nie mogą być płacone w formie gotówki przez podatników prowadzących działalność gospodarczą, za wyjątkiem podatków pochodzących od mikroprzedsiębiorców.

Inkasent, z tytułu podatku od nieruchomości, podatku rolnego i podatku leśnego, ma prawo pobrać wymienione podatki w drodze inkasa tylko od osób fizyczych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, ale będących mikroprzedsiębiorcami.