Ocena całości dzieciństwa

W toku analizy okazało się, że w większości wywiadów obecne były wypowiedzi świadczące o ogólnej ewaluacji okresu dzieciństwa. Wypowiedzi takie znalazły się aż w 47 wywiadach na 60. Przeważająca część ocen, czyli 34 z 47 była pozytywna jedynie cztery były jednoznacznie negatywne, natomiast w dziewięciu wywiadach znaleziono ambiwalentne oceny.

Oceny dzieciństwa wiązały się z ogólną spontaniczną ewaluacją nie popartą bardziej rozbudowanym uzasadnieniem lub bazowały na refleksji nad swoim życiem.

Przykładowo w pierwszym z przytoczonych niżej przypadków, ocena pozytywna była spójna z ogólnym nastrojem wywiadu, jedyną formą uzasadnienia lub refleksji nad oceną, jest zdanie mówiące, że osoba lepiej pamięta te dobre zdarzenia. Natomiast w kolejnym przykładzie oceny ambiwalentnej badany więcej wypowiedzi poświęcił uzasadnieniu, starając się pokazać, dlaczego mimo trudnych doświadczeń wojennych ogólnie pozytywnie ocenia dzieciństwo. Z kolei, w ostatniej z przytoczonych ocen

WYNIKI

dzieciństwa badana, dokonując oceny własnych doświadczeń, podejmuje refleksję o charakterze abstrakcyjnym.

Oceny pozytywne. Poniżej znajduje się przykład wypowiedzi świadczącej

o pozytywnej ocenie dzieciństwa. Warto nadmienić, że w tekście tego wywiadu pojawiały się ogólne tematy beztroski i bycia kochanym „… ja wspominam bardzo tak mile [dzieciństwo], taki piękny okres. (…) No nie wiem, co tam jeszcze. Pewnie też pamiętam, to znaczy chce się pamiętać te dobre rzeczy, a tych gorszych nie.

Właściwie nie pamiętam nic takiego strasznego z dzieciństwa”

Oceny ambiwalentne. Za narracje oceniane ambiwalentnie uznawane takie, w których znajdowały się zarówno pozytywne i negatywne ewaluacje. W tej kategorii również zawarto zmiany postrzegania dzieciństwa, które układały się w sekwencję progresywną lub regresywną, tzn od problemów do pozytywnego zakończenia lub odwrotnie, czyli zgodnie z nomenklaturą McAdmasa (1997) w „sekwencję odkupienia” i „kontaminacji”. Kończyły się one ogólną oceną okresu dzieciństwa o przeciwnym biegunie niż opisywana sytuacja wyjściiowa. Przykładowo przytoczona w poprzednim podrozdziale narracja o dzieciństwie podczas wojny, w której badany relacjonował tak trudne momenty, jak pobyt w obozie koncentracyjnym, w miejscu, roboty przymusowe rodziców, marsz przez Polskę do rodzinnych stron, czy ciężkie warunki materialne po wojnie, kończy się w zaskakujący sposób, przez nadanie dzieciństwu pozytywnego wydźwięku. „To znaczy, generalnie rzecz biorąc, powiem tak. Jestem szczęśliwy, że miałem w pewnym momencie złe, ale bardzo ciekawe dzieciństwo, którego ludzie nie mieli. Że przeżyłem jako dziecko wielką przygodę, negatywną przygodę. Później, że miałem bardo dobre dzieciństwo, bo miałem bardzo dobrych rodziców. Że byłem w towarzystwie rówieśników na pełnej swobodzie

WYNIKI

i wolności pasąc krowy jako pastuch. To jest ogromna radość. I to mi się podoba.

Także generalnie nie miałem problemów tam specjalnie z nauką, jakoś mi tam to składnie szło. I powiedziałbym, że życzyłbym, żeby ludzie mieli takie dzieciństwo jak ja miałem. Oczywiście tę drugą część [po wojnie²¹]”. W tym przykładzie, mimo że badany określał opisane sytuacje jako trudne i nadal ocenia je negatywnie, to na końcu nadaje pozytywne znaczenie swojemu dzieciństwu.

Ciekawy przykład niejednoznacznej oceny dzieciństwa stanowią wypowiedzi sześćdziesięciopięcioletniej kobiety, która pod koniec swobodnego opowiadania oceniła lata dziecięce jako bardzo dobre, natomiast pod koniec całego wywiadu na pytanie o zmianę postrzegania dzieciństwa stwierdza, że jednak nie chciałaby być dzieckiem z tą świadomością, którą ma teraz. W wypowiedzi tej ujawnia się głębsza refleksja nad dzieciństwem z punktu widzenia aktualnej perspektywy. Szczególnie znaczące jest tu stwierdzenie, że zaletą dzieciństwa jest wolność od dorosłości.

„I uważam, że to były lata bardzo dobre ogólnie, dla nas wszystkich . Może potem to się gdzieś zaczęło psuć po latach sześćdziesiątych, jak się zaczęły te różne protesty i wtedy bliżej ta polityka przyszła do ludzi. Ale to już nie jest dzieciństwo, to już jest młodość. Ale było to dzieciństwo bezpieczne, blisko. To co było daleko, było zawsze groźne i starałam się to zawsze wypierać w miarę możliwości.” Pod koniec wywiadu stwierdza „Czy zmienia się optyka mojego dzieciństwa? Myślę, że z wiekiem wygląda to dzieciństwo coraz lepiej, bo człowiek jednak nie jest w pełni szczęśliwy, jak jest dzieckiem. Ciągle coś ktoś od niego chce, ciągle coś musi, ciągle jakaś tam szkoła, obowiązki, właściwie mało jest sytuacji, kiedy robi się to, co się chce. No może z wyjątkiem sytuacji wakacji. A i tak trzeba być grzecznym i przyzwoicie się

21 Komentarz autora dysertacji.

WYNIKI

zachowywać. Więc nie jest się szczęśliwym cały czas jako dziecko, ale po latach to ten okres, kiedy zaczyna się doceniać wolność od pewnych spraw w dzieciństwie, choćby od spraw ekonomicznych, które mi rodzice do końca studiów rozwiązywali, wolność od decydowania o jakiś ważnych rzeczach. Po prostu wolność od dorosłości, to jest zaleta dzieciństwa , ale to się docenia dopiero, jak się jest dorosłym. Bo ta dorosłość też nie jest lepsza wiele. Ale w tej świadomości, jaką mam nie chciałabym być dzieckiem , drugi raz być po prostu tą istotą, która jest ciągle kierowana, manewrowana, przymuszana. Może dlatego, że mam tą świadomość, którą mam. Bo wtedy, to było dla mnie oczywiste.”

Specyfika grup wiekowych. W każdej z grup wiekowych większość osób spontanicznie oceniała całość okresu dzieciństwa: dokonało tego 14 osób w grupie najmłodszej i tyle samo w najstarszej, natomiast 19 osób w grupie środkowej. Test Chi2 N-W²² wykazał istnienie związku na granicy istotności między grupą wiekową a obecnością oceny całości dzieciństwa (Chi2=5,91, p=0,05). Liczności poszczególnych rodzajów ocen w grupach nie różniły się znacząco, w grupie wczesnej dorosłości pozytywnie oceniało swoje dzieciństwo 9 osób, w średniej dorosłości 14, a w późnej 11. Negatywnie oceniały w tych grupach, kolejno, dwie lub jedna osoba, ambiwalentnie od dwóch do czterech. Nie wykryto różnic w występowaniu oceny pozytywnej (Chi2=2,62, p>,05). Oceny negatywne i ambiwalentne były za mało liczne, aby przeprowadzać obliczenia statystyczne.

WYNIKI

Wykres 18. Ocena całości dzieciństwa:

rozkład liczby osób w grupach dokonujących poszczególnych ocen

9.5.3 Dostrzeganie wpływu dzieciństwa na dalszy ciąg biografii