ocena na skali

Ankieta 1: ocena na skali

Ankieta 1 zaczynała się od instrukcji:

W kwestionariuszu tym prosimy Cię o ocenę treści pewnych wypowiedzi. Za każdym razem wyraź ją przez wybór liczby z przedziału od 0 do 100, gdzie 0 znaczy „Zupełnie się nie zgadzam”, 100 znaczy „Zgadzam się całkowicie”, a pozostałe liczby wyrażają ocenę pośrednią. Ankieta jest anonimowa, więc możesz się wypowiadać szczerze.

Ankieta miała dwie wersje: ilekroć w jednej występował jeden człon pary (wy-raz zapożyczony lub słabo przyswojony wariant takiego wy(wy-razu), w drugiej obecny był drugi człon (jego rodzimy synonim lub lepiej przyswojony wariant). Poza tym treść odpowiednich punktów ankiety była identyczna, por.:

Absurdalne decyzje urzędników zawsze szkodzą gospodarce. Twoja ocena (od 0 do 100): . . . .

Niedorzeczne decyzje urzędników zawsze szkodzą gospodarce. Twoja ocena (od 0 do 100): . . . .

W każdej wersji znalazło się 30 wypowiedzi tego rodzaju, przy czym człony par wyrazowych rozdzielono losowo, tak aby uniknąć wyraźnej przewagi za-pożyczeń i słabo przyswojonych wariantów w jednej wersji ankiety, a wyraźnej przewagi rodzimych synonimów i dobrze przyswojonych wariantów w dru-giej. Obie wersje zostały udostępnione w internecie jako dokumenty Google, a ich adresy wraz z prośbą o wypełnienie podano w kilku witrynach odwie-dzanych przez studentów Uniwersytetu Warszawskiego (przy czym adresy zo-stały rozdzielone, aby ograniczyć możliwość, że ktoś mógłby wypełnić ankie-tę w obu wersjach). W sumie jedną wersję ankiety wypełniło 140 osób, drugą 180. Respondentami byli studenci różnych wydziałów UW, przeważnie kobie-ty (w pierwszej wersji ankiekobie-ty stanowiły one ok. 80% uczestników, w drugiej ok. 75%). Średni wiek uczestników wynosił 22 lata.

Po opracowaniu wyników okazało się, że tylko w 15 wypadkach na 30 oceny przypisane przez respondentów badanym wyrazom są zgodne z oczeki-waniami, w 9 wypadkach nie było różnicy w ocenach, w 6 zaś wynik był nie-zgodny z oczekiwaniem. Ponieważ we wszystkich punktach ankiety rozkład ocen istotnie różnił się od rozkładu normalnego, obliczono mediany i zasto-sowano nieparametryczny test U Manna-Whitneya w celu sprawdzenia, czy

różnice zaobserwowane w wynikach są istotne statystycznie. Różnice istotne lub na poziomie trendu wykryto tylko w siedmiu wypadkach, wymienionych w tabeli 11, przy czym wartość wskaźnika p niemal zawsze była dość duża, czyli mało diagnostyczna. Co więcej, w drugim i szóstym przykładzie zaob-serwowana różnica okazała się niezgodna z oczekiwaniem (za każdym razem na podstawie wcześniejszych badań oczekiwano wyższej oceny w wypadku formy obcej lub słabo przyswojonej niż rodzimej lub lepiej przyswojonej). Dla wygody i przejrzystości w tabeli 11 sklejamy w jedno zdanie przykłady z dwóch wersji ankiety i pogrubiamy badane wyrazy, które w ankietach nie były pogrubione. Przy każdym zdaniu oprócz wskaźnika istotności statystycz-nej p podajemy mediany ocen (w kolejności, w jakiej wyrazy te wymienione są w podanych zdaniach).

Tab. 11. Istotne statystycznie wyniki w ankiecie 1

Kiedy ważni urzędnicy dają się przekupywać/korumpować, prowadzi to do rozkładu państwa.

Oceny: 82,5/90,5, wynik zgodny z oczekiwaniem, p = 0,1.

Jeśli w mieszkaniu zbierze się gaz, to wystarczy iskra i wybuch/eksplozja zniszczy cały dom.

Oceny: 90/80, wynik niezgodny z oczekiwaniem, p = 0,09.

Wyznawcy kultu wudu/voodoo, rozpowszechnionego na Haiti i na południu USA, posługują się magią.

Oceny: 40/70, wynik zgodny z oczekiwaniem, p < 0,001.

Rząd powinien reagować na każdy symptom/objaw kryzysu gospodarczego. Oceny: 75/70, wynik zgodny z oczekiwaniem, p = 0,092.

Już pierwsze symptomy/objawy nudy w małżeństwie powinny być powodem do nie-pokoju.

Oceny: 50/30, wynik zgodny z oczekiwaniem, p = 0,01.

Trujące/toksyczne substancje nawet w małych ilościach są szkodliwe. Oceny: 60,0/51,5, wynik niezgodny z oczekiwaniem, p = 0,083.

Rząd, który nie potrafi łagodzić skutków stagnacji gospodarczej / zastoju gospodar-czego, powinien ustąpić, nawet jeśli ma sukcesy w innych dziedzinach.

Oceny: 50/50, wynik zgodny z oczekiwaniem, p = 0,053. Uwaga: mediany są równe, ale średnie rangi, używane w statystyce U, dają przewagę słowu stagnacja w stosunku 175 : 154,7.

Ankieta 1: ocena na skali

117

Ponieważ respondenci mieli określić stopień swojego przekonania o prawdzi-wości wyrażonych sądów na skali liczbowej od 1 do 100 (wybrano tak dużą ska-lę, aby sprzyjała polaryzacji ocen), a dwie wersje ankiety były niemal identycz-ne, gdyż odpowiadające sobie sądy różniły się tylko jednym wyrazem, istotne statystycznie różnice w ocenach mogły wynikać tylko stąd, że w jednej wersji ankiety występował jeden człon badanej pary wyrazowej, a w drugiej drugi. To, że istotne różnice w ocenach zaobserwowano tylko w 7 parach na 30, oznacza więc, że wybór jednego albo drugiego wyrazu przeważnie nie miał wpływu na zachowanie respondentów. Prawdopodobnie kierowali się oni treścią przedsta-wionych im zdań, a nie ich formą. Choć wyniki ankiety są, ogólnie rzecz bio-rąc, niezgodne z oczekiwaniem, po namyśle trudno je uznać za niespodziankę: ankieta nie sugerowała respondentom, aby zwracali uwagę na formę poleceń, a w szczególności na badane wyrazy.

Nie tylko różnice w ocenach okazały się mało znaczące, ale też rozkład ocen był inny, niż oczekiwano. Zasadnicza część ankiety zawierała 10 stron, po trzy punkty na stronie. Z wyjątkiem pierwszej i ostatniej strony, gdzie w każdym punkcie badano inny wyraz, na pozostałych ośmiu stronach wszyst-kie punkty dotyczyły tego samego – choć na każdej stronie innego – wyra-zu. Okazało się, że w wypadku żadnej z tych ośmiu stron, mających zbadać spójność w reakcjach respondentów, nie zdarzyło się, aby wyniki zdradzały tę samą tendencję: jeśli w jednym punkcie wyższe oceny otrzymywał jeden człon pary wyrazowej, to w innym wyżej oceniany był drugi bądź oceny były jednakowe. Zjawisko to ilustruje tabela 12 (we wszystkich przykładach w niej wymienionych oczekiwano wyższej oceny w wypadku słowa korumpować niż

przekupywać).

Tab. 12. Przykład braku spójności w odpowiedziach respondentów

Urzędnicy, którzy dają się przekupywać/korumpować, przyjmują ogromne sumy. Oceny: 50,0/43,5, wynik niezgodny z oczekiwaniem, różnica nieznacząca staty-stycznie.

Kiedy ważni urzędnicy dają się przekupywać/korumpować, prowadzi to do rozkładu państwa.

Oceny: 82,5/90,0, wynik zgodny z oczekiwaniem, różnica istotna na poziomie trendu (p = 0,1).

Ludzie, którzy przekupują/korumpują urzędników, powinni być karani więzieniem. Oceny: 70/70, wynik niezgodny z oczekiwaniem (brak różnicy).

Nawet w parze voodoo – wudu, która wykazała istotniejszą różnicę w ocenach od pozostałych (p < 0,001), wyrazy oceniano niezgodnie z oczekiwaniem. Ich percepcję miały badać następujące przykłady:

Kult wudu/voodoo, rozpowszechniony na Haiti i na południu USA, jest ta-jemniczy.

Wyznawcy kultu wudu/voodoo, rozpowszechnionego na Haiti i na połu-dniu USA, posługują się magią.

Kult wudu/voodoo, rozpowszechniony na Haiti i na południu USA, może być groźny dla tych, którzy go praktykują.

W drugim przykładzie, jak widać w tabeli 11, mediany ocen wyniosły 70 dla formy voodoo i 40 dla wudu, co było różnicą oczekiwaną (spodziewano się, że słowo o niezwykłej pisowni będzie częściej kojarzone z magią). W pozostałych dwóch przykładach wyniki były jednak identyczne – 70 do 70 i 50 do 50 – wbrew oczekiwaniu, że voodoo będzie postrzegane też jako bardziej tajemnicze i bardziej groźne niż wudu.

Rozbieżności te można interpretować dwojako. Po pierwsze, jako nie-konsekwencję w ocenach respondentów, wynikającą być może stąd, że zależ-ność między oceną poszczególnych sądów a obecnością w nich określonych wyrazów, zaobserwowana w ankiecie, była ogólnie słaba. Po drugie, jako ar-gument za tym, że znaczenia wyrazów w parach synonimicznych i warianto-wych są zróżnicowane w sposób bardziej subtelny, niż się wydawało. Na przy-kład relacja korupcji do przekupstwa w oczach respondentów może być inna, gdy pytamy ich o rozkład państwa, niż gdy przedmiotem uwagi jest wielkość oferowanych kwot lub stopień penalizacji takich zachowań. Podobnie voodoo, wbrew naszym oczekiwaniom, może być postrzegane jako bardziej „magicz-ne” niż wudu, a niekoniecznie bardziej tajemnicze i groźne. Sensy, które – in-tuicyjnie rzecz biorąc – powinny sobie towarzyszyć, mogą w rzeczywistości być niezależne.