Bazy paliw płynnych, operujące łatwopalnymi substancjami chemicznymi mają wła-sny potencjał niebezpieczeństwa mogący zagrażać zarówno ludziom, jak i środowi-sku. Zagadnienia związane z zagrożeniami spowodowanymi możliwymi, wielkimi awariami przemysłowymi ujęte są w tzw. dyrektywie Seveso, wydanej w związku z katastrofą we włoskiej miejscowości o tej samej nazwie w 1976 r. Ukazała się jako Dyrektywa Rady Europy 82/501/EWG z dnia 24 czerwca 1982 r. i jest stale uaktualnia-na. Dokument określa sposoby przeciwdziałania i zarządzania ryzykiem w zakładach przemysłowych uznanych za niebezpieczne lub o podwyższonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej. W Polsce zalecenia Dyrektywy wykorzystane są w przeważają-cej mierze w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska (UPoŚ) [Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627]. Jednak konsekwencje awarii przemysłowych bezpośrednio prowadzą do sytuacji kry-zysowej i zagrażają nie tylko środowisku naturalnemu, ale przede wszystkim zdrowiu i życiu pracowników. Ze względu na ochronę ludności proponuje się, aby wynikające z Dyrektywy Seveso II przepisy stanowiły część Ustawy o Zarządzaniu Kryzysowym. Wówczas można by nadać większe znaczenie działaniom profilaktyczno-ochronnym. Bazy paliw płynnych w przypadku awarii przemysłowej stanowią źródła możli-wych katastrof o skutkach wykraczających daleko poza ich lokalizację. Określane są mianem zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Za-kwalifikowanie zakładu do tej grupy uzależnione jest od rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, którymi dysponuje. Kryteria kwalifikowania substancji są dokład-nie określone w UPoŚ.
Ustawodawca nakłada na właścicieli zakładów szereg obowiązków. Są oni zo-bowiązani między innymi do sporządzania programu zapobiegania awariom i do wdrożenia opracowanego systemu bezpieczeństwa. Podstawowym dokumentem jest raport o bezpieczeństwie. Powstaje w wyniku oceny scenariuszy możliwych, poważnych awarii przemysłowych. Treści scenariusza nanoszone są na mapę cyfro-wą zakładu, zawierającą informacje o jego zabudowie, zawartości substancji, roz-mieszczeniu ludzi, kierunku wiatru itp. Ułatwia to prognozę skutków awarii samo-istnej lub sztucznie wywołanej. Skutki zdarzeń niepożądanych dla ludzi i środowiska
112
Julia Maria Bagińska
ocenia się przy wykorzystaniu symulacji komputerowych. Możliwe jest prognozo-wanie liczby ofiar śmiertelnych, rannych, zatrutych, zasięgu skażenia wód, gleby, rozprzestrzeniania się substancji trujących w powietrzu. Tak opracowany program podlega uzgodnieniom z przedstawicielami Państwowej Straży Pożarnej i Woje-wódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, co stanowi dobre podstawy do po-dejmowania działań profilaktycznych.
Każdy właściciel zakładu zobowiązany jest do jego zaprojektowania, wybudowa-nia i prowadzewybudowa-nia w taki sposób, który będzie skutecznie zapobiegał awariom prze-mysłowym i ograniczał ich skutki dla środowiska i ludzi. Doświadczenie wskazuje, że decyzje o lokalizacji baz paliw płynnych, mogących stworzyć rozległe zagroże-nia dla środowiska, podejmowane są przez organy administracji często przy braku wiedzy o obiektach niosących zagrożenia. Weryfikacja i akceptacja dokumentów po-lega na ocenie kompletności i poprawności wykonania wniosków i nie uwzględnia ewentualnych skutków dla bezpieczeństwa. Plan zagospodarowania terenu i prawo budowlane nie uwzględniają zapisów dyrektyw Seveso. Prowadzi to do tego, że planowanie bezpieczeństwa staje się iluzoryczne. Zgodnie z zapisami Ustawy [Dz. U. 2003 Nr 80 poz. 717] wymaga się, aby w planowaniu i zagospodarowaniu prze-strzennym uwzględniano potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa. Niestety lokalizacja, projektowanie, budowa i rozbudowa obiektów przemysłowych, takich jak bazy paliw płynnych, nie są ograniczone żadnymi parametrami ilościowymi ani jakościowymi np. wielkością dopuszczalnego ryzyka, który pozwoliłby wydać de-cyzję negatywną w przypadku zbyt dużych zagrożeń. W większości przypadków obiekty zlokalizowane są w zwartej zabudowie, a jego elementy składowe połączo-ne są wspólną infrastrukturą dróg zakładowych, sieci epołączo-nergetyczpołączo-nej, wodociągowej przemysłowej i przeciwpożarowej. Prowadzi to do tego, że w przypadku awarii jed-nego elementu zagrożone są wszystkie obiekty znajdujące się w sąsiedztwie. Ocenia się, że analiza możliwych zagrożeń i ich potencjalnych skutków dla ludzi i środowiska powinna odbywać się wraz z projektowaniem obiektu przemysłowego i stanowić kryterium dla decyzji o lokalizacji i wydaniu pozwolenia na budowę, co pozwoli-łoby na zwiększenie bezpieczeństwa.
Ochrona baz paliw płynnych nie polega wyłącznie na stosowaniu się do obo-wiązujących uregulowań prawnych czy zapewnieniu ochrony fizycznej obiektów. To także okresowe przeglądy infrastruktury pod kątem zużycia jej elementów i dokony-wana we właściwym czasie modernizacja. Kluczowe znaczenie dla funkcjonowania infrastruktury krytycznej ma polityka państwa, rozumiana jako tworzenie instru-mentów prawnych nakładających na przedsiębiorców obowiązek dostosowania ich działalności do potrzeb zapewnienia bezpieczeństwa narodowego.
113
Ochrona baz paliw płynnych jako elementu infrastruktury krytycznej w aspekcie wybranych aktów normatywnych
Wnioski
Przeprowadzone rozważania koncentrowały się wokół wybranych problemów zwią-zanych z uregulowaniami dotyczącymi ochrony i funkcjonowania baz paliw płynnych wchodzących w skład infrastruktury krytycznej. Rezultaty przeprowadzonych badań wskazują, że obowiązujące unormowania zawierają wiele wad i nieścisłości. Ponadto niektóre z nich są powielane, czego przykładem jest między innymi sposób definio-wania i kwalifikodefinio-wania obiektów podlegających obowiązkowi ochrony. Ocenia się, że innym wadliwym rozwiązaniem jest rozproszenie zapisów dotyczących problematyki ochrony baz paliw płynnych jako elementu infrastruktury krytycznej w wielu aktach prawnych. Sprawia to, że system prawny staje się nieczytelny, a część zapisów może zostać pominięta lub niezauważona.
Kolejnym zidentyfikowanym problemem jest brak zgodności aktów prawnych. Analiza dokumentów wykazała wzajemne wykluczanie się niektórych zapisów Naro-dowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej z Ustawą o ochronie osób i mie-nia. Jeden z nich dotyczy odpowiedzialności za nienależyte wykonanie obowiązku ochrony obiektów. Nowatorskie rozwiązanie NPOIK, polegające na bezsankcyjnym podejściu, stoi w sprzeczności z ustawową karą grzywny, ograniczenia lub pozba-wienia wolności do lat 2 w takiej sytuacji. Bezsankcyjne podejście, oparte na zaufa-niu, zakłada współpracę i współodpowiedzialność operatorów IK oraz administracji publicznej. Proponuje się utrzymanie podejścia regulacyjnego, które szczegółowo określi obowiązki operatora IK, metodę kontroli oraz sankcje za ich niedopełnienie. Celowym jest usprawnienie współpracy podmiotów biorących udział w poprawie stanu bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej. Wsparcie ze strony administracji publicznej, nie powinno ograniczać się jedynie do pomocy merytorycznej. Propo-nowane zmiany pomogą uniknąć niejasności, błędów i problemów we współpracy operatorów i administracji publicznej. Przeprowadzona analiza wskazuje na wystę-powanie problemów związanych ze stosowaną w przepisach terminologią. Ustawo-we rozumienie pojęć ochrony fizycznej i technicznej jest szersze, a przede wszystkim różni się od tego ujętego w Narodowym Programie Ochrony Infrastruktury Krytycz-nej. Proponuje się zatem ujednolicenie terminologii prezentowanej w aktach praw-nych dotyczących tej samej problematyki. Dla zapewnienia bezpieczeństwa bazy paliw płynnych kluczowa jest nie tylko ochrona fizyczna, ale także szereg innych przedsięwzięć umożliwiających jej niezakłócone funkcjonowanie. Zaliczyć do nich można ochronę techniczną, osobową, teleinformatyczną oraz prawną.
W celu uniknięcia zagrożeń dla otoczenia, wynikających z funkcjonowania obiek-tów przemysłowych, należałoby zastanowić się nad wprowadzeniem restrykcji
od-114
Julia Maria Bagińska
noszących się do zagospodarowania przestrzennego terenu oraz ich projektowania. Analiza i ocena możliwych zagrożeń i ich potencjalnych skutków dla ludzi i środowi-ska powinna stanowić kryterium dla wydawania decyzji o lokalizacji i pozwolenia na budowę. Konsekwencje awarii przemysłowych zagrażają nie tylko środowisku naturalnemu, ale przede wszystkim osobom znajdującym się w strefie zagrożenia. Dlatego też przepisy, wynikające z Dyrektywy Seveso II, proponuje się umieścić w Ustawie o Zarządzaniu Kryzysowym. Wówczas nada się większej wagi ochronie życia i zdrowia obywateli.
Dynamiczny rozwój gospodarczy wskazuje, ze zwiększać się będzie liczba obiektów przemysłowych, mogących stanowić poważne zagrożenia dla otoczenia. Postuluje się dokonanie takich zmian, które wnosiłyby dodatkowe wartości do sto-sowanych mechanizmów ochronnych. Ponadto przepisy i uregulowania dotyczące ochrony i funkcjonowania baz paliw płynnych, powinny być tak sformułowane, aby mogły być jednoznacznie interpretowane i jednocześnie zapewniały skuteczne ich egzekwowanie. Celowym jest holistyczne podchodzenie do problemów zapewnie-nia bezpieczeństwa baz paliw płynnych będących infrastrukturą krytyczną, a uregu-lowania prawne powinny sprzyjać rozwiązaniom systemowym, zapewniającym ich skuteczną ochronę. Uważa się, że bazy paliw płynnych powinny być przedmiotem badań naukowych ukierunkowanych na poszukiwanie rozwiązań zapewniających ich bezpieczeństwo.
115
Ochrona baz paliw płynnych jako elementu infrastruktury krytycznej w aspekcie wybranych aktów normatywnych
Bibliografia
Wydawnictwa zwarte i artykuły
Stańczyk J. (1996), Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Instytut Studiów Politycznych
Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Wrzosek M. (2012), Zagrożenia społeczne a bezpieczeństwo Europy, Bellona, Warszawa. Wójtowicz W. (2006), Bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej, MON DPO, Warszawa. Zięba R. (1997), Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych [w:] D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Redakcja Naukowa, Warszawa.
Źródła internetowe
Bojarski W. (2004), Bezpieczeństwo energetyczne, „Wokół Energetyki” [on-line] http://www.
energetyka-jadrowa.cire.pl/pliki/2/bezp_en.pdf, dostęp: 22.02.2015 r.
Koziej S. (2011), Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, Poli-tyczno-strategiczne aspekty bezpieczeństwa, Bezpieczeństwo Narodowe II-2011/18 [on-line] http://www.bbn.gov.pl/download/1/7803/Bezpieczenstwo_istota_podstawowe_katego-rie_i_historyczna_ewolucja.pdf, dostęp: 26.02.2015 r.
Semik T., 2013.09.14 [on-line]
http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/990733,pozar-rafin- erii-w-czechowicach-ludzie-ploneli-jak-pochodnie-biegnac-przed-siebie-zdjecia,id,t.htm-l?cookie=1,dostęp 24.02.2015 r.
Dokumenty formalno-prawne
Dyrektywa Rady Europejskiej 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpie-czeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, Oficjalny Dziennik Wspólnoty Europejskiej Nr L 10 z 14 lutego 1997 r. vol. 40.
116
Julia Maria Bagińska
Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej 2013, wraz z Załącznikiem nr 1 – Charak-terystyka systemów infrastruktury krytycznej i Załącznikiem nr 2 – Standardy służące zapew-nieniu sprawnego funkcjonowania infrastruktury krytycznej – dobre praktyki i rekomendacje. Ocena realizacji i korekta Założeń polityki energetycznej Polski do 2020 roku, Krótkoterminowa prognoza rozwoju sektora energetycznego kraju – załącznik nr 1.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony, Dz. U. Nr 116 poz. 1090.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznawanych za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa, Dz. U. 2004 nr 207 poz. 2107.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007 r.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014 r.
Uchwała Nr 67 Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022”, Monitor Polski z 16 maja 2013 r. poz. 377.
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne Dz. U. 2012 r. poz. 1059.
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, Dz. U. 1997 nr 114 poz. 740.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627.
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz. U. 2003 Nr 80 poz. 717.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym Dz. U. 2007, Nr 89, poz. 590 z późn. zm.
117
Ochrona baz paliw płynnych jako elementu infrastruktury krytycznej w aspekcie wybranych aktów normatywnych
Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapi-tałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych, Dz. U. 2010 nr 65 poz. 404.
Piotr Daniluk
| p.daniluk@wso.wroc.plWyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych we Wrocławiu