ogólnokształcącego – spostrzeżeń kilka
Ułomności formalnoprawne tworzenia i funkcjonowania klasy mundurowej w liceum ogólnokształcącym mogą generować potencjalne konsekwencje dla uczącej się w takiej klasie młodzieży – głównie tej, która poważnie myśli o studiowaniu. Toteż rozważając kwestię jakości nauczania i uczenia się w tego typu szkole, warto zwrócić uwagę w szczególności na dwa powiązane ze sobą aspekty wyrażone w pytaniach (wspomniane przy zakończeniu omawiania pierwszego problemu badawczego):
1) czy obecna forma realizacji oferty edukacyjnej w klasie mundurowej w liceum ogólnokształcącym zapewnia osiąganie odpowiedniej jakości szkolenia specjali-stycznego i wysokiej ogólnej jakości edukacji wyrażającej się w (ogólnym) inte-lektualnym oraz fizycznym rozwoju ucznia w tego typu szkole?
2) czy uczeń klasy mundurowej jest skutecznie przygotowywany do podjęcia studiów wyższych na wybranym specjalistycznym kierunku w uczelni kształcącej kandydatów do tzw. służb mundurowych?
Poszukiwanie zobiektywizowanej odpowiedzi na powyższe pytania wymagało analizy danych źródłowych, w tym: regulacji prawnej, opinii uczniów i nauczycieli, opinii docierających ze środowiska służb mundurowych. Próba odpowiedzi została poprzedzona refleksją nad tym: a) czym aktualnie jest klasa mundurowa?, b) na czym polega nauka w takiej klasie?, c) jaka jest misja liceum ogólnokształcącego? W wyniku dociekań ustalono: a) w ogólnym ujęciu można przyjąć, że istota klasy mundurowej wyraża się w podejmowanych problemach nauczania i uczenia się specjalistyczne-go w zależności od charakteru profilu takiej klasy (wojskowy, policyjny, pożarniczy, inny); b) podejmowanie specjalistycznych problemów, aby przyniosło pożądany rezultat, wymaga m.in. odpowiednio przygotowanej kadry nauczycielskiej, specjali-stycznego zaplecza dydaktycznego, programu nauczania i czasu na jego realizację; c) misja liceum ogólnokształcącego [Koncepcja pracy szkoły…] polega na przyjęciu na siebie zapewnienia uczniowi możliwości realizowania planów i rozwijania zainte-resowań po to, by mógł on zdobyć taki zasób wiedzy i umiejętności, który umożliwi mu, już jako absolwentowi, podjęcie kształcenia w szkołach wyższych i uczelniach. Z misji takiej jednoznacznie wynika potrzeba uzyskiwania wysokiej jakości naucza-nia i dochowanaucza-nia standardów przypisanych liceum ogólnokształcącemu. Stanisław Wlazło wskazuje [za: Sznajder, Jakość – co to jest…], że: Jakość pracy szkoły, to zadowo-lenie klientów edukacji ze spełnienia przez tę edukację standardów. Wyniki analizy
da-196
Marian Lutostański
nych z różnych źródeł, uprawnioną do ogólnej konstatacji: trwający obecnie proces edukacyjny w klasie mundurowej liceum ogólnokształcącego jest obarczony istotną, dozą problematyczności, która źle rokuje rezultatom nauczania w takiej klasie i reali-zacji misji takiej szkoły. Przemawiać za tym może kilka „zstępnych przyczyn” (rys. 2).
Rysunek 2. „Zstępne przyczyny” problematyczności tworzenia i funkcjonowania klasy mun-durowej w liceum ogólnokształcącym
Źródło: opracowanie własne.
Przyczyny problematyczności tworzenia i funkcjonowania klasy mundurowej w liceum ogólnokształcącym uprawniają do postawienia tezy: jeżeli przyczyny wskazanej formy edukacyjnej spotkają się z akceptacją, to sens tworzenia i utrzymy-wania klasy mundurowej w tego typu szkole można uznać za oczywiście dyskusyjny. Wskazując na kwestię rokowania co do rezultatów nauczania i uczenia się w klasie mundurowej liceum ogólnokształcącego, warto zwrócić uwagę również na aspekt wychowania patriotycznego jako na ideę tworzenia klasy mundurowej w tego typu szkole [http://klasamundurowa.pl/, dostęp: 1.12.2016]: Kształcenie młodzieży z klas mundurowych powinno następować w duchu wartości patriotycznych. Przywołując ten krótki, ale ważny passus, nasuwa się pytanie: czy w szkole (niezależnie od pro-filu) może być miejsce na wychowanie inne niż w duchu wartości patriotycznych?
197
Edukacja i bezpieczeństwo. Problematyczne podstawy tworzenia i funkcjonowania klasy mundurowej w li-ceum ogólnokształcącym
Zróżnicowane podejście do tej doniosłej kwestii w każdej szkole, niezależnie od poziomu nauczania, a może w liceum ogólnokształcącym w szczególności, musi być uznane za działanie oczywiście nieprzekonujące. O ile ze zrozumieniem można przyjąć zróżnicowaną liczbę godzin przeznaczonych na poszczególne przedmioty – stosownie od profilu klasy – to podejście do kwestii „ducha wartości patriotycz-nego wychowania” powinno być realizowane niezależnie od typu szkoły i profilu klasy na możliwie najwyższym, jednolitym poziomie. Obowiązek taki powinien być trwały, ponadklasowy – ogólnoszkolny.
Poza podniesionymi powyżej kwestiami, rozważany model edukacyjno-szkole-niowy w liceum ogólnokształcącym każe wątpić w jego skuteczność przy zapewnia-niu wysokich umiejętności kandydatom do studiowania w uczelniach kształcących na potrzeby służb mundurowych. Sytuacja taka może mieć związek z wprowadze-niem do programu nauczania dodatkowych przedmiotów specjalistycznych, któ-rych nauczanie, absorbując dużą ilość czasu, może również wpływać na rozpraszanie uwagi ucznia. Ponadto sposób nauczania specjalistycznego, z powodów o których mowa poniżej, może „zniekształcać” jego wyobrażenie o rzeczywistym, profesjonal-nym kształceniu oraz jego rezultatach. Specyfika nauczania w klasie mundurowej z jednej strony ogranicza czas, który uczeń liceum ogólnokształcącego powinien przeznaczać na przyswajanie wiedzy ogólnej oraz na rozwój psychofizyczny (po-mijając kwestię wolnego czasu), z drugiej zaś strony przeznaczony czas na specjali-styczną edukację i szkolenie może nie być wystarczający do zapewnienia odpowied-niego poziomu wyszkolenia specjalistycznego. Uwarunkowania te w konsekwencji narażają absolwenta na redukowanie jego szans w ubieganiu się o indeks w uczel-niach wojskowych, policyjnych, pożarniczych bądź innych. Wskazują na to również absolwenci klas mundurowych [http://www.strazak.pl/ …, dostęp: 2.01.2017]. Po-nadto, wprowadzanie edukacji specjalistycznej do programu liceum ogólnokształ-cącego m.in. poprzez próbę nauczania specyficznego, często „wymuszonego” za-chowania w różnych sytuacjach i miejscach1, może mnożyć pytania z tezą, w tym takie: czy jest możliwe pogodzenie dwóch ambitnych wyzwań – ogólnego i specja-listycznego w tego typu szkole, czy rekomendowane kandydatom do klasy mun-durowej możliwości uzyskania zwiększonych szans w jakościowej rywalizacji o
stu-1. W praktyce (jeden) nauczyciel nie jest w stanie przeprowadzić lekcji z całą klasą bez naruszenia zasad metodyki szkolenia. Klasa stanowi zbyt liczną grupę, by mógł on poprawnie przeprowadzić praktyczne zajęcia, np. z zasad zachowania się „pojedynczego ucznia w mundurze”, jak i nauki elementów „musztry bojowej”, i innych ćwiczeń praktycznych – pomijając aspekt miejsca (przeważnie brak miejsca w obiek-tach szkolnych), pory roku, warunków atmosferycznych, innych. A skoro tak, to nauka/szkolenie w klasie mundurowej może skutkować nabyciem przez uczniów złych nawyków.
198
Marian Lutostański
diowanie w szkole lub uczelni kształcącej stricte na potrzeby służb mundurowych można uznać za wystarczająco uprawnione. Stawiając takie pytania, warto wskazać także na to, iż dążenie organizatora klasy mundurowej, by program „edukacji mun-durowej” w liceum ogólnokształcącym był jak najbardziej dostosowany do wyma-gań, które są stawiane kandydatom ubiegającym się o przyjęcie do służb mundu-rowych, może pozostawać w sprzeczności z jakościową realizacją programu liceum ogólnokształcącego. Należy również wskazać, że mundurowy program edukacyjny liceum ogólnokształcącego przewiduje współpracę z jednostkami partnerskimi, w ramach której zajęcia praktyczne odbywają na placach i obiektach poza szkołą (w jednostkach patronackich)2. Przywołane aspekty edukacyjne i szkoleniowe, to-warzyszące edukacji w klasie mundurowej, pozwalają zauważyć, że realizacja zamie-rzeń mieszanych – edukacyjno-szkoleniowych, narażona jest na uzyskiwanie efek-tów odwrotnych do zamierzonych. Oznacza to, że wartość „zużytego czasu” może nie zrównoważyć wartości uzyskanych, wyrażonych w umiejętnościach. Ponadto, towarzyszące uczniowi „rozpraszacze uwagi” (np.: nowe otoczenie, uwarunkowania, warunki pogodowe, metody i formy szkolenia) mogą skutecznie osłabić jego kon-centrację na podstawowych zadaniach przypisanych licealiście – na opanowaniu programu liceum ogólnokształcącego.
Jeżeli powyższe dociekania przyjmiemy za godne uwagi, to będziemy musieli uznać aktualny model edukacyjny w klasie mundurowej liceum ogólnokształcącego za komplikujący spełnienie oczekiwań zarówno absolwenta liceum, jak i uczelni. Każ-da uczelnia bowiem oczekuje na maturzystów o możliwie wysokim poziomie wiedzy i umiejętności. Za symptomatyczną należy uznać opinię oficera Wojska Polskiego [http://www.rp.pl/Plus-Minus/310209928-Klasy-mundurowe …, dostęp: 1.12.2016]: W większym stopniu zależy nam na ludziach, którzy mają wykształcenie techniczne, pra-wo jazdy, kurs płetpra-wonurka lub skoczka spadochronowego niż tylko ukończoną szkołę średnią w klasie mundurowej. To za mało – mówi mi jeden z oficerów Wojska Polskiego (woli pozostać anonimowy). Wypada także powtórzyć słowa Barbary Obrębskiej [2002, s. 287, www.cejsh. icm.edu.pl/..., dostęp: 5.12.2016]: Sukces życiowy ma stać się udziałem ludzi kompetentnych – wyposażonych w głęboką wiedzę i liczne umiejętności…
Proponowany przez liceum ogólnokształcące zakres edukacji w klasie munduro-wej, mimo że może być interesujący dla młodego kandydata do szkoły średniej, to jednak rodzi wątpliwość, czy jego stosunek do kraju oraz do odpowiedniego rodzaju
2. Charakter dawnych techników przy fabrykach. Pojawia się tu problem podległości – ministrowi wła-ściwemu do spraw edukacji, czy ministrowi wławła-ściwemu do spraw obrony narodowej, a może temu i temu – w jakim zakresie? Trzeba również pamiętać, że nie zawsze osoby przydzielone do nauki/szkolenia praktycznego w jednostkach patronackich spełniają wymagania pedagogiczne.