WIADOMOŚCI BIEŻĄCE
OCHRONA PRZYRODY ZA GRANICĄ
Zmiany we florze i faunie miasta Nowgorodu {w Związku Radzieckim) w okresie wojny ')
P o d w p ły w e m d z ia ła ń w o je n n y c h s k ła d f l o r y i fa u n y w ie lu m ia s t e u ro p e js k ic h u le g ł z n a c z n y m p rz e o b ra ż e n io m . P o n iż e j p o d a je m y stre szcze n ie in te re s u ją c y c h o b s e rw a c ji p o c z y n io n y c h p rz e z B . M a n t o j f l a na o bszarze m ia s ta N o w g o ro d u , k t ó r y p o o sw o b o d z e n iu z tr w a ją c e j 2 i 1/2 la t o k u p a c ji n ie m ie c k ie j p rz e d s ta w ia ł o b ra z stra szliw e g o : z n iszcze n ia i n ie m a l c a łk o w ite j r u in y .
R o ś lin n o ś ć z b u rz o n e g o m ia s ta sta ła się o d m ie n n a , co z k o le i p o c ią g n ę ło za sobą z m ia n y w ś w ie cie z w ie rz ę c y m , a p rz e d e w szyst
k im w o m ito f a u n ie . W m ie ście na k a ż d y m k r o k u m o żn a b y ło n o to w a ć o b e cn o ść p o p rz e d n io n ig d y ta m n ic s p o ty k a n y c h p ta k ó w ; *)
*) B- M a n t e j f e l , Zmiany we florze i faunie miasta Nowgorodu w okresie wojny. Ochrona Prirody, z. 3. 1948 r. Moskwa.
o d w r o tn ie ¡&aé je g o d a w n i s k rz y d la c i m ie s z k a ń c y , k tó r z y lic z n ie z a j
m o w a li p ie c z o ło w ic ie p ie lę g n o w a n e , o b e c n ie zaś s p a lo n e lu b z b o m b a rd o w a n e sa d y, p a r k i, a le je , g a je — z m u s z e n i b y l i do op u szcze n i a m ie js c , k tó r e n ie s tw a rz a ły ju ż d la g n ie ż d ż e n ia się p r z y c h y l
n y c h w a ru n k ó w . P o w ie rz c h n ie !, ma k t ó r y c h d a w n ie j w z n o s iły się doim y lu b k t ó r y m i p rz e b ie g a ły u lic e , p o k r y w a ły w y b u ja łe c h w a s ty . R o z p le n iły się w ś ró d n ic h p rz e d e w s z y s tk im : w ie rz b ó w k a , n a stę p n ie p io łu n , b y lic a p o s p o lita , se rd e czm ik, ło p ia n i le b io d a . C h w a s ty te u tw o r z y ły m ie js c a m i tr u d n e do przebylcila gąszcze.
W p ie rw s z e j p o ło w ie s ie rp n ia , w ś ró d b a d a n e j ro ś lin n o ś c i w y s tę p o w a ły m aso/wo: m a r u n y ( P y r e t h r u m ) , ln ic e , b r o d a w n ik i, o s ty i w ie le in n y c h łą k o w y c h i le ś n y c h r o ś lin z ie ln y c h . L ic z n e le je od b o m b i d u ż y c h p o c is k ó w a r t y le r y js k ic h w y p e łn iły się w o d ą , k t ó r e j p o w ie rz c h n ię p o k r y w a ła rzęsa. T e z b io r n ik i w o d n e s to p n io w o u le g a ły p ro c e s o w i z a ra s ta n ia p rz e z trz c in ę , żabiem iec, łą c z e ń b a łd a sz- k o w y i in n e r o ś lin y p rz y b rz e ż n e .
K r z e w y i drze w a ', p o d o b n ie ja k r o ś lin y z ie ln e , u d e rz a ły w y b u ja ło ś c ią . W szę d zie w id o c z n e b y ły w y s o k ie k rz e w y ! b z u cza rn e g o i m a lin y , ta m zaś gd zie przeid 3 la ty w z n o s iły się g m a c h y i le ż a ły c h o d n ik i, w y ra s ta ły l i p y i to p o le .
N a jb a r d z ie j je d n a k z d z iw iły a u to r a o p is y w a n y c h spostrzeżeń z m ia n y , ja k ie za s z ły w ś ró d ś w ia ta p ta sie g o . P o ja w iły się w n ie b y w a le d u ż y c h ilo ś c ia c h b ia łe i ż ó łte p lis z k i, b d a ło rz y tk i, m u c h o łó w k i szaro i g ą s io rk i c ie r n io k r ę ty . D o s ło w n ie n a k a ż d y m k r o k u m ożna b y ło o b s e rw o w a ć s z c z y g ły , d zw o ń ce , m a k o lą g w y z w y c z a jn e i d r o z d y , zaś w z d łu ż b rz e g ó w r z e k i W o łc h o w a ro z le g a ły się n ie m ilk n ą c e n a w o ły w a n ia s ię ro k itm ic z e k n a d b rz e ż n y c h i s tru m ie n ió w e k rze cz n y c h . W o b rę b ie m ia s ta n a d rz e k ą u n o s iło się m n ó s tw o c z a je k . D a lsze w ę d ró w k i w ś ró d g ru z ó w N o w g o ro d u p o tw ie r d z iły p ie rw s z e w ra ż e n ia — m ia s to s ta ło się p a ń s tw e m p ta k ó w . Poza w y ż e j w y m ie n io n y m i, co c h w ila z r y w a ły się do lo t u sta d ka s z p a k ó w o ra z k w o k a c z y s z a ry c h , b ro d ź c ó w p is k liw y c h i s iz ła m n ik ó w , k tó r e p o p rz e d n io m o żn a b y ło o b s e rw o w a ć je d y n ie z d a la o d m ia s ta .
B r a k d z iu p la s ty c h d rz e w ,i s z tu c z n y c h g n ia z d s ta ł się m . m . p rz y c z y n ą o p u s z c z e n ia m ia s ta p rz e z w r ó b le m a z u r k i i d o m o w e (P asser m o n ta n a s i P . d o m e s tic a s ) i m u c h o łó w k i ż a ło b n e (M u s c í
ca p a h y p o le u c a ) . P rz e d w o jn ą w m ie js k ic h o g ro d a c h i p a rk a c h n ie tr u d n o b y ło s tw ie rd z ić obecność g a jó w e k zaganiaczy! ( H ip p o la is ic te r in a ) , w o p u s to s z a ły m n a to m ia s t i z n is z c z o n y m m ie ś c ie s ta ły się o n e rz a d k o ś c ią .
N ie z w y k le in te re s u ją c e o b s e rw a c je p o c z y n ił a u to r n a d z ię b a m i z w y c z a jn y m i ( F r i n g il la c o e le b s ). P ta k i te ¡z n a jd o w a ły d a w n ie j b a rd z o p o m y ś ln e w a r u n k i do g n ie ż d ż e n ia się w o b rę b ie samego
7 0
m ia s ta , — o b e c n ie tr y b ic h ż y c ia u le g ł z a s a d n ic z y m z m ia n o m . D o r u in , k tó r e n ę c iły ! je te ra z je d y n ie o lb r z y m im i ilo ś c ia m i p o k a rm u , z la ty w a ły się one po w y p ro w a d z e n iu p is k lą t i w o k re s ie d o jrz e w a n ia n a s io n i o w o c ó w . K o rz y s tn e w a r u n k i w y tw o r z y ły się d la ja s
k ó łe k o k n ó w e k ( D e lic h o n u r b ic a ) o ra z je rz y k ó w . Z k o ń c e m s ie rp n ia u w agę o b s e rw a to ra z w r ó c iły m asow e p o ja w y k o w a lik ó w ( S itta e u r o p a c a ) . Z r u jn o w a n ie m ia s ta N o w g o ro d u s p o w o d o w a ło w y d a tn e z m n ie js z e n ie się lic z b y k a w e k nraiz g a w ro n ó w (C o rv u s f r u g ile g u s ) ; rz a d k ie d a w n ie j k r u k i ( C o rv u s c o ra x ) s ta ły się w o p is y w a n y m i o k re s ie p o s p o lite , p o d o b n ie j a k s ro k i.,
W y lu d n ie n ie m ia s ta a ró w n o c z e ś n ie o b fito ś ć p o k a rm u z n ę c iły w je g o r u in y lic z n y c h s k rz y d la ty c h d ra p ie ż c ó w oraiz sow y, w ś ró d ty c h o s ta tn ic h dość częste p u s z c z y k i ( S t r ix a lu c o ), sow y b ło tn e , rz a d z ie j u s z a tk i leśne (A s ia o tu s ).
S p o śró d ssa kó w ro z m n o ż y ły się w z a trw a ż a ją c y sposób g ry z o n ie i to n ie ty lk o m y s z y d o m o w e i s z c z u ry , a le lic z n e g a tu n k i p o ln e . D o z n a m ie n n y c h ¡z ja w is k n a le ż y z a lic z y ć n p . u k a z a n ie się w m ie ście gro.nostaii, w z im ie zaś z a ję c y .
W s k ró c ie p o d a n e o b s e rw a c je p o z w a la ją c z y te ln ik o w i s tw o rz y ć o b ra z s z y b k ie g o p r z e n ik a n ia p rz e d s ta w ic ie li o ta c z a ją c e j p r z y r o d y w g ra n ic e p o p rz e d n io d la n io b n ie d o s tę p n e g o m ia s ta .
L . K .
Ochrona przyrody w Nowej Zelandii
S p ra w o z d a n ia z p o s tę p ó w o c h ro n y p r z y r o d y w N o w e j Z e l a n d ii s k ła d a c o ro c z n ie o b u Iz b o m P a rla m e n tu M in is te rs tw o R o i-1 n ie tw a , a ś c iś le j m ó w ią c je g o D e p a rta m e n ty : O c h ro n y K r a jo b r a z u o ra z G r u n tó w P u b lic z n y c h i P a rk ó w N a ro d o w y c h 1).
P ro fe s o r S z a f e r p is z ą c w r. 1930 w X ro c z n ik u „O c h r o n y P r z y r o d y “ o N o w e j Z e la n d ii, p o d a ł, że w ty m n ie w ie lk im obsza
rze ¡is tn ie je 5 p a r k ó w n a ro d o w y c h , 3 re z e rw a ty w y s p o w e i z g ó rą 800 re z e rw a tó w d la o e b ro m y p ię k n a k ra jo b ra z u . S p ra w o z d a n ie z r.
1945 p o d a je c y fr ę 1202 ja k o lic z b ę re z e rw a tó w o p o w ie rz c h n i 914.164 a k r ó w 1 2). W c ią g u l a t 1945— 1948 lio z h a re z e rw a tó w n ie w z ra s ta ła s iln ie , n ie m n ie j w r. 1945 p r z y b y ło ic h 13, w r. 1946 — 17, w r. 1947 — 14, a w r. 1948 do k o ń c a m a rc a 3.
W re z e rw a ta c h u tw o rz o n y c h w la ta c h 1945— 1948 o ch ro n io n e z o s ta ły p rz e w a ż n ie c h a ra k te ry s ty c z n e d la k r a jo b r a z u N o w e j
Ze-1) Annual Report on Scenery Preservation, 1945, 1946, 1947, 1948. An
nual Report on Public Domains and National Parks of New Zealand, 1945, 1946, 1947, 1948.
2) 1 akr = 4.047 m2.
71
72
w c ią g u 4 la t s p ra w o z d a w c z y c h p r z y b y ło 10 n o w y c h , a d a w n e p o w ię k s z y ły swą p o w ie rz c h n ię , ta k , że z a jm u ją łą c z n ie 80.084 a k ry z ie m i. P o w o jn ie w z m o g ło się z a in te re s o w a n ie n im i, w z ro s ły też co do ,nich w y m a g a n ia sp o łe cze ń stw a , k tó r e — j a k s tw ie rd z a s p ra w o z d a w c a — żąda c o ra z w ię c e j o b s z a ró w p rz y s to s o w a n y c h do o d p o c z y n k u p o p ra c y n a w o ln y m p o w ie trz u i w k o n ta k c ie z p rz y ro d ą . W z w ią z k u z ty m w p ro w a d z o n o na ty c h te re n a c h szereg u d o g o d n ie ń w cza so w ych .
W y d z ie la n ie te re n ó w o c h ro n n y c h w N o w e j
Zelandii
o d b y w a się na m o c y u s ta w y d a tu ją c e j się jeszcze z r. 1908 (S c e n e ry P re s e rv a tio n A c t ) . N ie p o c ią g a to za sobą k o n ie c z n ie z m ia n w p o s ia d a n iu . N a w e t n a p o d s ta w ie w p ro w a d z o n e j w r. 1939 n o w e li do* u s ta w y p o w s ta ją o s ta tn io ró w n ie ż p ry w a tn e re z e rw a ty k ra jo b ra z o w e , k t ó ry c h w ła ś c ic ie le .o d d a ją p o d o p ie k ę swe p o s ia d ło ś c i M in is te rs tw u , s p ra w u ją c e m u n a d z ó r n a d t a k u tw o rz o n y m i, re z e rw a ta m i za p o ś re d n ic tw e m lo k a ln y c h ra d (S c e n e ry B o a rd s ) o ra z in s p e k to ró w . P rz e w a ż n ie je d n a k re z e rw a ty z n a jd u ją się w lasąch p a ń s tw o w y c h .U ś w ia d o m ie n ie o z n a c z e n iu o c h r o n y k r a jo b r a z u , f l o r y i fa u n y w s p o łe c z e ń s tw ie n o w o z e la n d z k im je s t pow szechne. Z a z ro z u m ie n ie m id z ie z a in te re s o w a n ie i w s p ó łp ra c a . In s p e k to rz y o c h ro n y p rz y r o d y o d p o w ia d a ją c y m n ie j w ię c e j d o ty c h c z a s o w y m d elega
to m p o w ia to w y m P a ń s tw o w e j R a d y O c h ro n y P rz y ro d y w P olsce _■
p ra c u ją h o n o ro w o . W r. 1947 b y ło ic h 48. N ie b r a k też u d z ia łu m ło d z ie ż y , k tó r a p o m a g a z a rz ą d o m re z e rw a tó w .
Tak
n p . h a rc e rz e z N a-, p ie r sam i o d n o w ili s c h ro n is k o w re z e rw a c ie w K id n a p p e r ../. T . PRZEGLĄD W YDAW NICTW I PRASY
Nadesłane wydawnictwa polskie
T a d e u s z M a t e c k i , O c h ro n a z w ie rz ą t w P o lsce . W a r szawa 19 4 9 , s tro n 252.
S ta ra n ie m Z je d n o c z e n ia T o w a rz y s tw O p ie k i n a d Z w ie rz ę ta m i R . P . u k a z a ła się w r o k u b ie ż ą c y m k s ią ż k a in ż . T . M a ł e c k i e g o o o c h ro n ie z w ie rz ą t. A u t o r o p ra c o w a ł w n ie j szereg z a g a d n ie ń d o ty c z ą c y c h o c h ro n y z w ie rz ą t, p rz e d e w s z y s tk im u d ó - m o w io n y c h , p rz e d o k ru c ie ń s tw e m c zy w y z y s k ie m ze s tr o n y c z ło w ie k a . P o d k re ś la s iln ie k o n ie c z n o ś ć w y r o b ie n ia w s p o łe c z e ń s tw ie w ła ś c iw e g o s to s u n k u n ie t y lk o do z w ie rz ą t d o m o w y c h , ale i do c a łe j p r z y r o d y w o g ó le , z a ją ł się ró w n ie ż sze re g ie m z a g a d n ie ń o g ó ln o o c h ro n ia rs k ic h .
Część I k s ią ż k i p o ś w ię c o n a je s t o c h ro n ie p r z y r o d y ja k o c a ło ś c i. P oza p o d a n ie m k r ó t k ie g o ry s u h is t o r ii ro z w o ju id e i o c h ro n y p r z y r o d y a u to r z a jm u je się b a rd z ie j s z cze g ó łow o o c h ro n ą
73 r o ś lin , d a ją c spis g a tu n k ó w o b ję ty c h ro z p o rz ą d z e n ie m o o c h ro n ie g a tu n k o w e j i p o d k re ś la ją c sz c z e g ó ln ie s iln ie k o n ie c z n o ś ć o c h ro n y w ie lu ro ś lin le c z n ic z y c h , j ii e o b ję ty c h ty m ro z p o rz ą d z e n ie m . W ro z d z ia le o o c h ro n ie z w ie rz ą t d z ik o ż y ją c y c h p o d a je spis g a tu n k ó w z a s łu g u ją c y c h na o c h ro n ę ze w z g lę d u na rz a d k o ś ć w y s tę p o w a n ia , o ra z g a tu n k ó w , k tó r e n ie są w p ra w d z ie ta k rz a d k ie , ale są często b e z m y ś ln ie tę p io n e , ja k n p . je ż , k r e t , ja s z c z u rk i. W y s tę p u je o s tro p rz e c iw w y b r y k o m m o d y k o b ie c e j, w p ro w a d z a ją c e j do s tr o ju p ió r a p ta k ó w d z ik ic h lu b s k ó ry egzo
ty c z n y c h g a d ó w .
Część p ie rw s z a z a k o ń c z o n a je s t u w a g a m i, ja k n a le ż y z a ch o w y w a ć się w p rz y r o d z ie .
Część I I o b e jm u je szcze g ó łow ą o c h ro n ę z w ie rz ą t o ra z p ra c ę nad n ią T o w a r z y s tw O p ie k i n a d Z w ie rz ę ta m i. T a część k s ią ż k i p o ś w ię c o n a je s t p rz e d e w s z y s tk im s p ra w ie z w ie rz ą t d o m o w y c h . O m a w ia w ię c a u to r s z cze g ó łow o ta k ie z a g a d n ie n ia ja k h u m a n ita r n y u b ó j, w a lk a z w ś c ie k liz n ą , p r a w id ło w e p ie lę g n o w a n ie i u ż y w a n ie k o n ia i psa, p ro b le m c y r k ó w i o g ro d ó w z o o lo g ic z n y c h . D u ż y n a c is k p o ło ż o n y je s t na s p ra w ę w iw is e k c ji, k t ó r ą z d a n ie m a u to ra n a le ż y o g ra n ic z y ć do p rz y p a d k ó w b e z w z g lę d n ie k o n ie c z n y c h i w y k o n y w a ć w y łą c z n ie w c e la c h n a u k o w y c h , n ie zaś d y d a k ty c z n y c h . D u ż o u w a g i p o ś w ię c a a u to r p ro p a g a n d z ie haseł o c h ro n y z w ie rz ą t. P o d k re ś la słu s z n ie , że w ce la c h w y c h o w a w c z y c h za
ró w n o w s to s u n k u do m ło d z ie ż y ja k i do d o ro s ły c h d o b rz e je st o b o k k a r za d rę c z e n ie z w ie rz ą t w p ro w a d z a ć n a g ro d y za ic h d o b re tra k to w a n ie . P rz y ta c z a p r z y k ła d y d o d a tn ic h w y n ik ó w na s k u te k d a w a n ia n a g ró d za n a jle p ie j u trz y m a n e k o n ie d o ro ż k a r s k ie o ra z u d z ie la n ia r o z m a ity c h n a g ró d d z ie c io m s z k o ln y m .
Z z a g a d n ie ń o g ó ln o o c h ro n ia rs k ic h je s t w te j części k s ią ż k i dość s zcze g ó ło w o o m ó w io n y s to s u n e k o c h ro n y z w ie rz ą t do ło w ie c tw a i w s p ó łp ra c a z n im n p . w z w a lc z a n iu k łu s o w n ic tw a o ra z w k w e s tii o c h ro n y tz w . z w ie rz ą t s z k o d liw y c h d la ło w ie c tw a , a w ię c n ie k tó r y c h d ra p ie ż n ik ó w . W ro z d z ia le ty m z a k ra d ła się m a ła u s te rk a . J a k o je d n e g o z d w u p ta k ó w d ra p ie ż n y c h , k tó r e m o ż n a b y u zn a ć za s z k o d liw e , w y m ie n ia a u to r s o k o ła w ę d ro w n e g o , p o d a ją c w n a w ia s ie n a zw ę „ g o łę b ia r z “ . N ie w ą tp liw ie w ię c c h o d z iło o ja s trz ę b ia g o łę b ia rz a , s o k ó ł w ę d ro w n y b o w ie m je s t p ta k ie m r z a d k im i ze w szech m ia r z a s łu g u ją c y m na o c h ro n ę .
W ro z d z ia le o k o c ie ro z w a ż a a u to r je g o p o ż y te c z n o ś ć ja k o tę p ic ie la m y s z y i s z k o d liw o ś ć ja k o w ro g a p ta k ó w ś p ie w a ją c y c h i d r o b n e j z w ie rz y n y i p o d a je o r y g in a ln y p o m y s ł s e le k c ji h o d o w la n e j k o tó w , k tó r a m ia ła b y d o p ro w a d z ić do u z y s k a n ia o s o b n ik ó w w y s p e c ja liz o w a n y c h w p o lo w a n iu na g ry z o n ie a n ie a ta k u ją c y c h
7 4
p ta k ó w . P o w o łu je się p r z y ty m na p o d o b n e w y n ik i h o d o w li p só w p ro w a d z ą c e j do ic łt w y b itn e j n ie ra z s p e c ja liz a c ji, z a p o m in a je d n a k , że u p só w g ra o g ro m n ą ro lę o d p o w ie d n ia tre s u ra , k tó r a u k o ta n ie d a ła b y się stosow ać.
P a rę ro z d z ia łó w p o ś w ię c o n o o c h ro n ie p ta k ó w le ś n y c h i o g ro d o w y c h o ra z o c h ro n ie r y b i ra k ó w . W u s tę p ie o r a k u b r a k w ia d o m o ś c i o o b o w ią z u ją c y m ro z p o rz ą d z e n iu , o k re ś la ją c y m czasy i m ia ry o c h ro n n e d la te g o z w ie rz ę c ia .
Część I I I o b e jm u je re g u la m in , in s tr u k c je i w s k a z ó w k i dla s e k c ji in s p e k to r ó w T o w a rz y s tw O p ie k i n a d Z w ie rz ę ta m i.
Z e w z g lę d u na o c h ro n ę p ta k ó w w a żn e je s t t u z a le c e n ie in s p e k to r o m o d b ie ra n ia i n is z c z e n ia p ro c c h ło p c o m o ra z p o c ią g a n ia do o d p o w ie d z ia ln o ś c i ic h o p ie k u n ó w .
W części I V z a w a rty je s t k r ó t k i ry s h is t o r ii Z je d n o c z e n ia T o w a rz y s tw ’O p ie k i n a d Z w ie rz ę ta m i o ra z je g o o rg a n iz a c ja . 1 tu ze w z g lę d u na o c h ro n ę p r z y r o d y trz e b a p o d k r e ś lić is tn ie n ie w o b rę b ie T o w a rz y s tw a s p e c ja ln y c h s e k c ji p ta s ic h , z a jm u ją c y c h się d o k a r m ia n ie m w z im ie , z a k ła d a n ie m S ztu czn ych g n ia z d i p o jn ik ó w o ra z o p ie k ą n a d p ta k a m i s k o n fis k o w a n y m i h a n d la rz o m . W o g ó le ro z e jrz e n ie się w o rg a n iz a c ji Z je d n o c z e n ia , w je g o c e la c h i o s ią g n ię c ia c h p o z w a la s tw ie rd z ić je g o w ie lk ą zb ie ż n o ś ć z id e ą o c h ro n y p r z y r o d y . T a k n p . in s tr u k c ja d la K ó ł M ło d z ie ż y z a w ie ra poza o c h ro n ą p ta k ó w szereg o b o w ią z k ó w , o d n o s z ą c y c h się do s to s u n k u do c a łe j p r z y r o d y ja k : n ie n is z c z e n ie d rz e w , o s tro ż n o ś ć w p a le n iu o g n is k , w ła ś c iw e z a c h o w a n ie się na w y c ie c z k a c h itp .
Część V , tr a k tu ją c a o d z ia ła ln o ś c i Z a rz ą d u G łó w n e g o Z je d n o c z e n ia , z a w ie ra szereg u s ta w , ro z p o rz ą d z e ń i o k ó ln ik ó w w ła d z d o ty c z ą c y c h o c h ro n y z w ie rz ą t. P o d a n o tu też p r z y k ła d y in te r w e n c ji Z je d n o c z e n ia w ro z m a ity c h s p ra w a c h z w ią z a n y c h z o c h ro n ą , o ra z o m ó w io n o je g o w s p ó łp ra c ę z in n y m i in s ty tu c ja m i, ja k n p . z P a ń s tw o w ą R a d ą O c h ro n y P r z y r o d y , k t ó r e j Z je d n o c z e n ie z a o fia ro w a ło p o m o c sw ych in s p e k to ró w w z w a lc z a n iu h a n d lu ro ś lin a m i c h r o n io n y m i.
K s ią ż k a in ż . M a t e c k i e g o z a in te re s u je k a ż d e g o m iło ś n ik a p r z y r o d y i z w ie rz ą t. Z n a jd z ie o n w n ie j w ie le w s k a z ó w e k ja k p rz y jś ć im z p o m o c ą i u c h r o n ić o d c ie rp ie n ia , a z d o b rz e zesta
w i o n y c h ro z p o rz ą d z e ń d o w ie się ja k a m o że b y ć p o d s ta w a p ra w n a do in te r w e n c ji w o b ro n ie k rz y w d z o n y c h z w ie rz ą t.
B r u n o n H l e b o w i c z : A t la s ik i p rz y ro d n ic z e d o ć w ic z e ń h a rc e rs k ic h . N r 1, 2, 3. 4. N a k ła d C e n tra ln e j S k ła d n ic y H a rc e r
s k ie j. W a rs z a w a 1949.
C e n tra ln a S k ła d n ic a H a rc e rs k a z a p o c z ą tk o w a ła b a rd z o in te
re s u ją c e i p o ż y te c z n e w y d a w n ic tw o p rz y ro d n ic z e d la m ło d z ie ż y , a m ia n o w ic ie c y k l m a ły c h a tla s ik ó w n a jp o s p o lits z y c h z w ie rz ą t i r o ś lin . N ic są to je d n a k a tla s ik i w ś c is ły m tego sło w a zn a c z e n iu . S łu żyć m a ją one ra c z e j ja k o s z k ic o w n ik i n o te s do o b s e rw a c ji, r o b io n y c h w p rz y ro d z ie . A u t o r w y c h o d z ił z z a ło ż e n ia , że n a jle p s z y m s p ra w d z ia n e m o b s e rw a c ji je s t ry s u n e k . P o n ie w a ż je d n a k m ło d z ie ż rz a d k o t y lk o p o s ia d a ta k ie z d o ln o ś c i i u m ie ję tn o ś ć ry s o w a n ia , że b y m o g ła p o p ra w n ie i s z y b k o n a ry s o w a ć o g lą d a n y o k a z , a tla s ik u ła tw i j e j p ra c ę d a ją c g o to w y ry s u n e k k o n tu ro w y ], k t ó r y n a le ż y t y lk o w y p e łn ić o d p o w ie d n im i b a rw a m i z a o b s e rw o w a n y m i w n a tu rz e . R y s u nek trz e b a o c z y w iś c ie u z u p e łn ić n o ta tk a m i, n a k tó r e z o s ta w io n a je s t p r z y k a ż d y m r y s u n k u w o ln a s tro n a .
A t la s ik i m a ją te ż na c e lu z a s p o k o je n ie s k ło n n o ś c i d z ie c k a do k o le k c jo n o w a n ia b a rw n y c h o b ra z k ó w . R o z w ija ją c z a m iło w a n ie do
„ p o lo w a n ia “ n a j a k n a jw ię k s z ą ilo ś ć w y k o n a n y c h z o b s e rw a c ji o b ra z k ó w , p o w in n y - o s ła b ić p ę d do g ro m a d z e n ia z b io ró w o w a d ó w oraz, do u ż y c ia flo w e r u na p ta k i.
P o m y s ł tego ro d z a ju a tla s ik ó w je s t d o s k o n a ły i m o g ą one p rz y c z y n ić się do ro z w in ię c ia z a m iło w a ń p rz y r o d n ic z y c h i u m ie ję t
ności o b s e rw a c ji m ło d z ie ż y n ie t y lk o h a rc e rs k ie j.
D o tą d u k a z a ły się c z te ry a tla s ik i: n r 1. P ta k i o s ia d łe i z im u ją c e , 2. P ta k i p r z y lo tn e , 3. W ro g o w ie naszych p ó l i la s ó w , 4. M ie szka ń cy n a szych w ód. W p r o je k c ie są : 5. Nasze d rze w a i k rz e w y , 6. Nasze z io ła , 7. N a jp o s p o lits z e o w a d y .
A t la s ik i n ie są w o ln e o d u s te re k , n a k tó r e w a rto z w ró c ić uw a g ę, ż e b y m o ż n a b y ło u n ik n ą ć ic h w d a ls z y c h w y d a n ia c h . T a k n p . k o n ie c z n e je s t z a z n a c z e n ie w ja k iś sposób p o m n ie js z e n ia lu b p o w ię k s z e n ia ry s u n k ó w . B r a k p o d a n e j s k a li rz u c a się szczególnie w o c z y w o b u a tla s ik a c h p ta k ó w . P o c z ą tk u ją c y o b s e rw a to r, a o ta k ie g o w ła ś n ie c h o d z i, n ie z o r ie n tu je się a b s o lu tn ie w s to s u n k a c h w ie lk o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h g a tu n k ó w . R y s u n k i, w e d łu g k tó r y c h m y s i- k r ó l i k je s t n ie w ie le m n ie js z y o d gilau a c z a jk a n ie r ó ż n i eię p ra w ic w ie lk o ś c ią o d s k o w ro n k a , b ę d ą go s ta le ' w p ro w a d z a ć w b łą d i u tr u d n ia ć o b s e rw a c je . N ie z b y t też d o b rz e p rz e d s ta w ia się te c h n ic z n a s tro n a ry s u n k ó w o w a d ó w i ic h la r w w a tla s ik u 3. R y s u n k i zw łaszcza c ie m są n ie ja s n e i ja k b y zam azane, z a ło ż e n ie ic h w ię c o d p o w ie d n im i b a r w a m i b ę d z ie b a rd z o tr u d n e , a czasem n a w e t w p ro s t n ie m o ż liw e . Z a k w e s tio n o w a ć te ż m o ż n a d o b ó r o w a d ó w w a tla s ik u , o b e jm u ją c y m w ro g ó w naszych p ó l i la só w . A u t o r sam zaznacza, że : b a rc z a tk a d ę b o w a „ n ie je s t s z k o d n ik ie m g ro ź n y m “ , p r z e z ie r n ik 'osow ieć „ w P olsce n ie w y s tę p u je m a s o w o i d la te g o n ie z a lic z a się do g ro ź n y c h s z k o d n ik ó w “ , z a w is a k b o ro w ie c „ n ie je s t
7(S
g ro ź n y m s z k o d n ik ie m , g d yż n ie w y s tę p u je z b y t lic z n ie “ . M o że w o b e c tejgo ra c z e j n ie n a le ż a ło um ie szcza ć ic h w a tla s ik u i zachęcać m ło d z ie ż y do ic h n is z c z e n ia . B r a k n a to m ia s t b ie lin k a k a p u s tn ik a , k tó r y p rz e c ie ż je s t s z k o d n ik ie m p o s p o lits z y m i g ro ź n ie js z y m o d
b ie l in k a rz e p n ik a .
Z n a la z ło się też w te k s ta c h tro c h ę b łę d ó w p rz y r o d n ic z y c h . K u m k a ( a tla s ik 4, s tr. 2 6 ) n ie je s t żabą, lecz ro p u s z k ą . Ż y w o ró d k a ( a tla s ik 4, s tr. 35) ro d z i ż y w e m ło d e , ja k to zre sztą w s k a z u je j e j n a z w a , n ie m o ż n a w ię c p o le c a ć z b ie ra n ia je j j a j i h o d o w a n ia z n ic h m ło d y c h .
W re s z c ie k o rz y s tn e b a rd z o b y ło b y p o d a n ie p rz y w s z y s tk ic h n a z w a c h p o ls k ic h ta kże i n a z w ła c iń s k ic h , ta k j a k to u c z y n io n o w a tla s ik u 3. M ło d z ie ż y to n ie o b c ią ż y , je ż e li się n ie b ę d z ie w y m a g a ć z a p a m ię ta n ia ty c h n a z w , u ła t w i n a to m ia s t p ra c ę in s tr u k t o r o w i, k t ó r y hędlzie c h c ia ł d a n y g a tu n e k zn a le źć w p o d rę c z n ik u lu b k l u czu. T e rm in o lo g ia p o ls k a n ic je s t ta kże zawsze zg o d n a z p o w sze ch n ie użyjw aną. A u to r pisze „ p t a k i p rz y lo itn e “ , ty m c z a s e m na o k re ś le n ia telj g ru p y p ta k ó w u t a r ł się te r m in „ p r z e lo tn e “ .
D y a k o w s k a h ) W y d a w n i c t w a p e r i o d y c z n e
L a s P o l s k i , d o d a te k do m ie s ię c z n ik a „G ło s L e ś n ik a i D rz c - w ia rz a “ r. X X I I I , n r 8, s ie rp ie ń 1949 r.
W w y m ie n io n y m p iś m ie u k a z a ł się a r t y k u ł in ż . K a r o l a R i n g a ip t.: K o n ie c z n o ś ć n a le ż y te g o z o rg a n iz o w a n ia h o d o w li i o c h ro n y p ta c tw a o w adoiżernego w naszych lasach.
A u t o r s tw ie rd z a , że c z ło w ie k d o p ie ro w te d y p rz e k o n a ł się o w ie lk ie j p o ż y te c z n o ś c i p ta k ó w o w a d o ż e m y d h , g d y c o ra z czę ście j je d n o g a tu n k o w e k u lt u r y leśne z a c z ę ły p a d a ć o f ia r ą s z k o d n ik ó w o w a d z ic h . D o ś w ia d c z e n ie u c z y , że w a lk a z o w a d a m i p rz y p o m o c y ś ro d k ó w te c h n ic z n y c h je s t b a rd z o k o s z to w n a a m a ło sk u te c z n a . W ie m y też ju ż d z is ia j, że d rz e w o -p u ła p k a n ie d o ró w n u je d z ię c io ło w i a k o s z to w n y s a m o lo t m a łe j s ik o rc e , je ś li c h o d z i o w a lk ę z o w a d z im i w ro g a m i lasu.
W ie lk ite je d n o g a tu n k o w e k u l t u r y leśne n ie d a ją p ta k o m ow a- d o ż e rn y m a n i b e z p ie c z n e g o s c h ro n ie n ia , a n i m o ż n o ś c i z a k ła d a n ia g n ia z d , a p o n ie w a ż syste m g o s p o d a rk i he izzrę b o w e j w y d a r e z u lta ty d o p ie r o z a l a t k ilk a d z ie s ią t, n a le ż y p ro w a d z ić n a d a l s ztu czn ą h o d o w lę i o c h ro n ę p ta k ó w o w a d o ż e rn y c h . A u to r zauw aża, żc z a w ie szanie s z tu c z n y c h g n ia z d je s t w p ra w d z ie p ra k ty k o w a n e w lasach p a ń s tw o w y c h , ale c zyn n o ść tę t r a k t u je się w w ie lu p rz y p a d k a c h n ie d b a le , a n ie ra z a k c ja ta n ie d o c ie ra w te re n , g in ą c w p o w o d z i
77 p a p ie ró w . D o u w a g a u to ra m o żn a d o d a ć, że n ie k tó r e N a d le ś n ic tw a t r a k t u ją s p ra w ę s z a b lo n o w o , z a w ie s z a ją c często sztu czn e g n ia z d a w z u p e łn ie n ie o d p o w ie d n ic h m ie js c a c h .
S p ra w a za w ie s z a n ia s k rz y n e k d la p ta k ó w w iin n a b y ć p o tr a k to w a n a z d a n ie m a u to ra — p rz e z w ła d z e le śn e ja k o jteidna z n a j
w a ż n ie js z y c h . G n ia z d a p o w in n y m ie ć ró ż n e w y m ia r y d la ró ż n y c h g a tu n k ó w p ta k ó w i n a le ż y je w ieszać w ta k ic h m ie js c a c h , a b y b y ły szanse ic h w y k o rz y s ta n ia .
D ru g ą w a ż n ą s p ra w ą je s t sezonowe d o k a rm ia n i© p ta k ó w . D o tych cza s o d b y w a się o n o g łó w n ie p r z y osadach le ś n y c h , oo c h y b ia c e lu p rz e d e w s z y s tk im z te g o p o w o d u , że le ś n ik z a s ila ją c y k a r m n i k z w ła s n y c h fu n d u s z ó w s y p ie p rz e w a ż n ie p o ś la d , z k tó re g o k o rz y s ta ją p ra w ie w y łą c z n i© w ró b le . K a r m n i k i p o w in n y b y ć z a k ła d ane w g łę b i la su i n a p e łn ia n e o d p o w ie d n im z ia rn e m , zakupytw a- n y m z k r e d y tó w O k rę g o w y c h D y r e k c ji L a s ó w P a ń s tw o w y c h .
W d a ls z e j części a r t y k u łu a u to r o m a w ia w ro g ó w p ta k ó w ow a- d o ż e m y c h i sp o so b y ic h z w a lc z a n ia .
W ro g a m i p ta k ó w są: pica, k o t, ja s trz ą b g o łę h ia irz, k ro g u le c , st o ka , w ro n a , s o jk a , d ra p ie ż n a dlzienne i n o c n e , w re s z c ie c z ło w ie k . Ł a tw o m o ż n a się z g o d z ić z w y w o d a m i a u to ra , że p sy, k o ty , g o łę h ia rz , k ro g u le c , w ro n a i s ro k a m o g ą i p o w in n y b y ć tę p io n e . O d n o s i się to sz c z e g ó ln ie do w a łę s a ją c y c h się b e z p a ń s k ic h p só w i k o tó w . I ow ażne za s trz e ż e n ie m oże je d n a k b u d z ić chęć w y tę p ie n ia s o jk i, a ju ż c a łk ie m tr u d n o się p o g o d z ie Z z a p a tr y w a n ie m , iż n a le ż y (zre
d u k o w a ć do m in im u m d ra p ie ż n e d z ie n n e i n o c n e a w szczególności sow y, n a w e t g d y b y to d o ty c z y ło sów p o s p o lic ie w y s tę p u ją c y c h . A u t o r sta ra się u d o w o d n ić , że d ra p ie ż n ik p o ż y te c z n y w p o lu m oże b yć s z k o d liw y w losie. Ju ż sam o p rz y p is y w a n ie je d n e m u g a tu n k o w i d w ó ch s k ra jn y c h w ła ś c iw o ś c i b u d z i p o w a ż n e w ą tp liw o ś c i. Poza ty m n ie z m ie r n ie t r u d n o je s t s tw ie rd z ić g d z ie d a n y p ta k ż e ru je , —- czy z ja d a p o ż y te c z n e d la laisu s o rk i, czy też le c i n a p o la i ta m tę p i w ie lk ie ilo ś c i n o r n ic i m y s z y . T ę p ie n ie d ra p ie ż c ó w n o c n y c h i d z ie n n y c h w w ie lk ic h k o m p le k s a c h le ś n y c h ró w n ie ż n ic w y tr z y m u je k r y t y k i. D u ż y c h o b s z a ró w le ś n y c h o c h a ra k te rz e p ie r w o tn y m je s t w P olsce ha rd z o n ie w ie le . W y tę p ie n ie w n ic h d ra p ie ż n y c h n a ru s z y ło b y ró w n o w a g ę b io lo g ic z n ą , o z a c h o w a n ie k t ó r e j w a lc z ą s łu szn ie le ś n ic y .
„ O c h r o n ia r z e “ i o r n ito lo d z y m im o o b a w in ż . R i n g a z n a ją s k ła d p o k a rm u p ta k ó w d ra p ie ż n y c h i w ie d z ą , że p e w n a ilo ś ć m a ły c h p ta k ó w p a d a ic li o fia rą . M im o- tego są o n e i b ę d ą zawsze p o ż y te c z n e , n ie da się b o w ie m p o ró w n a ć szkódt, k tó r y c h b y d o k o n a ły w r o l
n ic tw ie m yszy z je d z o n e p rz e z sow y, ze s z k o d a m i p o w s ta ły m i w le sie
z p o w o d u z je d z e n ia p rz e z n ie p e w n e j, n ie w ie lk ie j zresztą ilo ś c i p ta k ó w . O c h ro n ia rz e i o r n ito lo d z y w ie d z ą p o n a d to ta kże i to , żc u p o rc z y w e trz y m a n ie się p rz e s ta rz a łe g o i bezsensownego o k re ś le n ia ,,s z k o d liw y “ w o d n ie s ie n iu do p ta k ó w d ra p ie ż n y c h d o p ro w a d z iło w n ie k tó r y c h o k o lic a c h do n a d m ie rn e g o ro z m n o ż e n ia się so
je k , s ro k i w ro n , k tó r y c h b io lo g ic z n ą p rz e c iw w a g ą b y ł b e z lito ś n ie tę p io n y „ s z k o d liw y “ ja s trz ą b g o łę b ia rz , b a rd z o rz a d k o c h w y ta ją c y m a łe p ta k i. N i k t zresztą n ie z a m ie rz a n e g o w a ć p o trz e b y o d s trz a łu ty c h trz e c h g a tu n k ó w , je ś li gdzieś p o ja w ią się n a p ra w d ę w w ie lk ie j ilo ś c i.
Z u p e łn ie słuszne je s t z d a n ie a u to ra , że p ra w d z iw y m w ro g ie m p ta k ó w je s t c z ło w ie k . N is z c z e n ie g n ia z d p ta s ic h , j a j i p is k lą t je s t n ie s te ty jeszcze dość często s p o ty k a n y m o b ja w e m z d z ic z e n ia w ś ró d m ło d z ie ż y w w ie k u s z k o ln y m , A le i t u n a s tą p iła ju ż zn a czn a p o p ra w a . W y d a w n ic tw a P a ń s tw o w e j R a d y O c h ro n y P r z y r o d y ta k ie j a k : .). S o k o ł o w s k i e g o : „ O c h ro n a p ta k ó w “ ( I I I w y d a n ie ),
„ S k r z y n k i d la p ta k ó w “ , „ K a r m n ik i d la p ta k ó w “ , „ P o j n i k i “ i w ie le in n y c h d o c ie ra ją dziś do k a ż d e g o n ie m a l z a k ą tk a P o ls k i d a ją c n a u c z y c ie lo w i i k a ż d e m u c h ę tn e m u m a te r ia ł do p o g a d a n e k i o d c z y tó w n a w y ż e j o m ó w io n e te m a ty .
N ie z n a c z y to o c z y w iś c ie , że w te j d z ie d z in ie u c z y n io n o ju ż w szystko . W ie le jeszcze p o z o s ta je do z ro b ie n ia . P ro p a g a n d a u p ra w ia n a n ie t y lk o p rz e z c z ło n k ó w L ig i O c h ro n y P rz y tro d y o ra z n a u czycielstwo, ale prziez w s z y s tk ic h z d ro w o m y ś lą c y c h o b y w a te li, za, w ie s z a n ie sz tu c z n y c h gniazid i d o k a rm ia n ie p ta k ó w w z im ie o c h a ra k te rz e m a s o w y m da w k ró tc e z n a c z n ie lepsze re z u lta ty n iż n ie p rz e m y ś la n y o d s trz a ł p ta k ó w d ra p ie ż n y c h .
S. G.
. Z wydawnictw zagraniczych Z p r a s y c z e c h o s ł o w a c k i e j
H o r s k ć P r a m e n y ( n r 9— 10, 1948— 49 r., J ile m n ic e N o w a P a k a — T r u tn o v — V r c h la b i) zam ieszcza n o ta tk ę Z d. P i- l o u s ’ a o m oroszee (R u b u s C h a m a e m o ru s ), ro ś lin ie w y s tę p u ją c e j w K a rk o n o s z a c h n ie s te ty co ra z rz a d z ie j.
C za so p ism o K r a s a n a ś e h o d o m o v a ( n r 5— 6, 1949 r.
P ra g a ) p o św ię ca m . in . w ie le m ie js c a w y c z e rp u ją c e m u i b a rw n e m u o p is o w i „je d n e g o z n a jp ię k n ie js z y c h sz c z y tó w b e s k id z k ic h T ra w n ę g o ( T r a v n ÿ ) . A u to r a r t y k u łu .1. O n d r i ć c k je s t zda
n ia , że n a le ż y dążyć do ja k n a jd łu ż s z e g o z a c h o w a n ia lego te re n u w s ta n ie n ie z m ie n io n y m , b y m iło ś n ic y k a r p a c k ie j p r z y r o d y m o g li
79
tu p o d z iw ia ć j e j p ię k n o w p o s ta c i n ie s k a ż o n e j. — Z . D n b e n w y p o w ia d a in te re s u ją c e u w a g i n a te n ra t o c h ro n y p ta k ó w w m ia s ta c h . W c za so p iśm ie L e ś n i c k a p r a c e ( n r 4— 5, 1949 r., P ra g a ) A . P i e l f e r o m a w ia p rz y c z y n y , p o w o d u ją c e o b u m ie ra n ie ś w ie rk a w p o d le g a ją c y c h o c h ro n ie g ó rs k ic h la sa ch C z e c h o s ło w a c ji. N a , czo
ło w y m m ie js c u w ś ró d w ro g ó w ś w ie rk a , z d a n ie m a u to ra , n a le ż y w y m ieni«; pasterstwo-, n a s tę p n ie często w z im ie w y s tę p u ją c e o b lo d z e n ie , w re szcie k lę s k i o w a d ó w i g rz y b ó w .
O c h r a n a P r i r o d y ( n r 2, 1949 r., P ra g a ). C z o ło w y a r t y k u ł K . K o s t r o ń / a p o ś w ię c o n y je s t o m ó w ie n iu m e to d , k tó r e p o z w o liły b y na o d ro d z e n ie i o d tw o rz e n ie fa u n y r z a d k ic h ssaków ,
O c h r a n a P r i r o d y ( n r 2, 1949 r., P ra g a ). C z o ło w y a r t y k u ł K . K o s t r o ń / a p o ś w ię c o n y je s t o m ó w ie n iu m e to d , k tó r e p o z w o liły b y na o d ro d z e n ie i o d tw o rz e n ie fa u n y r z a d k ic h ssaków ,