Z NASZYCH REZERWATÓW Utworzenie rezerwatu na Córze iw. Anny

* »

S k ła d o so b o w y K o m ite tu p o d a n y b ę d z ie p o p ie rw s z y m je g o d o ro c z n y m P o a ie d z ę n iu , k tó r e o d b ę d z ie się w c ią g u z im y 1949'1950.

T y m c z a s o w e k ie r o w n ic tw o K o m ite tu z ra m ie n ia P o ls k ie j A k a ­ d e m ii U m ie ję tn o ś c i s p ra w u je c z ło n e k P A U , p r o f. d r W ł a d y ­ s ł a w S z a f e r .

Z PARKÓW NARODOWYCH Z Białowieskiego Parku Narodowego

R u c h z w i e d z a j ą c y c h

W c ią g u w rz e ś n ia i p a ź d z ie r n ik a 1949 r. B ia ło w ie s k i P a r k N a ­ ro d o w y z w ie d z iło 1.235 osób, w ty m 13 osób z C z e c h o s ło w a c ji.

Z NASZYCH REZERWATÓW Utworzenie rezerwatu na Córze iw. Anny

N a p o d s ta w ie a r t. 1, 2 i 3 ro z p o rz ą d z e n ia z d n ia 6 m a rc a 1928 r. o o p ie c e n a d z a b y tk a m i (D z . U . R . P. N r 29, poz. 265) w b r z m ie n iu u s ta w y z d n ia 25 s ty c z n ia 1933 r . (D z . U . R . P . N r 10, p oz. 62 ) u z n a n y z o s ta ł za z a b y te k o b s z a r 24,4057 h a n a G ó rze św. A n n y ( p o w ia t S trz e lc e , w o je w ó d z tw o ś lą s k ie ). W s k ła d re z e r­

w a tu w c h o d z ą : 1) o b rę b G ó ra św. A n n y o p o w ie rz c h n i 11,7834 h a , 2 ) P o rę b a o p o w ie rz c h n i 12,6223 h a . C a ły o b s z a r re z e rw a tu je s t z a d rz e w io n y g r u p a m i i rz ę d a m i ró ż n y c h g a tu n k ó w d rz e w liś c ia ­ s ty c h i ig la s ty c h , w ś ró d k tó r y c h są o k a z y b a rd z o stare. O dznacza się n a d to u ro z m a ic o n ą rze źb ą k r a jo b r a z u . (P is m o U rz ę d u W o je w ó d z ­ k ie g o Ś lą s k ie g o z 18 lip c a 1949 r. L . : K S V /8 2 7 /R 1 8 5 /4 9 , n u m e r re ­ je s tr u w o je w ó d z tw a ś lą s k ie g o : R 1 8 5 ).

Z rezerwatów lubelskich — Kazimierz nad Wisłą

W d o lin ie m a łe g o p o to k u „ G r o n d a r z “ le ż y K a z im ie r z D o ln y . O tw a r ta k u z a c h o d o w i d o lin a rozszerza się w ty m m ie js c u i w p o ­ sta ci p ię k n e g o w a c h la rz a o p a d a k u W iś le . O d strom y p o łu d n io w o - z a c h o d n ie j o g ra n ic z a ją ją p o s z a rp a n e lic z n y m i i d łu g im i ja r a m i

3 8

zbocza p o ro ś n ię te p ię k n y m lasem , o d p ó łn o c y zarasta s to k i r o ś lin ­ ność z ne In a, w k r ó t k ic h z ais jla ra ch p a n u ją k rz e w y .

W m ie ś c ie , z n a n y m p o w s z e c h n ie ze sw ej p ię k n o ś c i, są lic z n e z a b y tk i h is to ry c z n e o w ie lk ie j a rty s ty c z n e j i k u lt u r a ln e j w a rto ś c i, (la r a , z a m e k , k o ś c ió ł F ra n c is z k a n ó w ( R e fo r m a tó w ) , k i lk a re n e ­ sa n so w ych k a m ie n ic w r y n k u i p r z y u lic y S e n a to rs k ie j szereg sta­

ry c h s p ic h le r z y ) . W s z y s tk ie te z a b y tk i tw o rz ą p rz e p ię k n ą p a n o ­ ra m ę p rze z swe z h a rm o n iz o w a n ie z te re n e m i porastającą zbocza z ie le n ią .

R o ś lin n o ś ć ro z w in ę ła się tu b o g a to i tw o r z y szereg ró ż n o ­ ro d n y c h z b io r o w is k 1). N ie g d y ś suche, p ia szczyste lu b k re d o w e zbocza p o k r y w a ły la s y sosnow o-dębow e. P o d szycie tw o r z y ły ró że — d z ik a , tę p o lis tn a i rd z a w a (R o s a c a n in a , R . to rn e n to sa , R . r u b ig i- n o s a ), g łó g je d n o s z y jk o w y (C ra ta e g u s m o n o g y n a ), ja ło w ic e p o s p o ­ l i t y ( J u n ip e ru s c o m m u n is ), t r z m ie ljn y — z w y c z a jn a i b ro d a w k o - w a n a (E v o n y m u s e u ro p a ca , E . v e rru c o s a ), w ic io k r z e w s u c h o d rz e w (L o n ic e ra x y lo s te u m ) , je ż y n y (R u b u s sp. v .) . R o ś lin n o ś ć ru n a w ty c h w id n y c h lasach s k ła d a ła się. z g a tu n k ó w ś w ia tło lu b n y c b . P o d s z y c ie le szczyn o w e w n ie k tó r y c h p a rtia c h te g o la su w p ro w a ­ d z a ło g a tu n k i cie n is te .

N a js iln ie j n a s ło n e c z n io n e lasy so sn o w o-d ę b o w e w y s tę p o w a ły n a zboczach z a c h o d n ic h , s p a d a ją c y c h k u W iś le . R o s ły o n e na s tro ­ m y c h , s u c h y c h i n ie p rz e p u s z c z a ln y c h w a p ie n ia c h , p o k r y ty c h p ły tk ą w a rs tw ą g le b y N a ty c h to zb o c z a c h , p o z b a w io n y c h dziś la su , flo ry 0 ' rZ'adklC ' k rz c w ó w w y s tę p u ją p rz e d s ta w ic ie le p o łu d n io w e j

D ość d o b rz e n a to m ia s t z a c h o w a ły si,ę fra g m e n ty d rz e w o s ta n ó w liś c ia s ty c h , k tó r e o n g iś p o ra s ta ły ' zbocza p ó łn o c n e i p ó łn o c n o -z a ­ c h o d n ie o ra z d łu g ie , g łę b o k ie i s tro m e ja r y . M ie sza n e te la s y s k ła ­ d a ły się z d ę b ó w , g ra b ó w , h u k ó w , l i p , w ią z ó w — s z y p u łk o w e g o i h rz o is tu ( U i m us e ffu s a i U. m o n ta n a ), ja w o ró w , k lo n ó w , je s io n ó w , o ls z y , c z e re m c h y , le s z c z y n y , k a lin y , tr z m ie l in , d e re n ia , ' w ilc z e g o ły k a i/ kru s iz y n y .

W p o d s z y c iu lasów liś c ia s ty c h w y s tę p u ją k rz e w y , r u n o tw o rz y ro z rz u c o n a , c ie n is ta ro ś lin n o ś ć z ie ln a , D o rz a d szych s k ła d n ik ó w te j ro ś lin n o ś c i n a le ż ą : p a p r o tń ic a sudecka (C y s to p te ris s u d e tic a /v. H r. et VI i I d c ) , p a p ro tk a z w y c z a jn a ( P o ly p o d iu m v u lg a re L . ) , s z c z y r tr w a ły ( M e r c u r ia lis p e re n n is L . ) , z d ro jó w k a ru te w k o w a ta

’ ) Roślinność Kazimierza i okolic jest dobrze zbadana i opisana. Wspo- linajij O nie j: K l u k , W a g a , J a s t r z ę b o w s k i , R o s t a f i ń s k i (1872), S i e m i o n ó w (1888), B ł o ń s k i (1892), S a r e w i e z (1902) S z t e i n st°as k 0)’ V t y T ^ (i r ^ 9-i6 i ’ .s z a f e r (i93o)’ - S e „ad ń i;

S t a s i a k a o u trz e c h la t S ł a w i ń s k i .

( Is o p y r u m th a lic tr o id e s L . ) , c z e rn ie c g ro n k o w y (A c ta e a s p ic a tn L . ) , p lu s k w ic a cu ch n ą ca ( C im ic ifu g a fo e tid a L . ), p o w o jn ik i — p n ą c y i p r o s ty ( C le m a tis v ita lb a L . i. C. re c ta L . ) , rz e rz u c h a leśnai ( C a r­

d a m in a fle x u o s a . W i t h .) , w y k a g ro c h ow a ta ( V ic ia p is if o r m is L . ) , czyściec k o s m a ty (S ta ch ys g e rm á n ic a s L . ) , m a rz a n k a w o n n a (A s p e - r u la o d o ra ta L . ) , k o s m a tk a b la d a ( L u z u la p ille s c e n s ( W a l i l b . )

Ryc. 5. Ruiny zamku w Kazimierzu nad Wisłą.

J F o l. K . S iciń sk i

B e s s . ) , l i l i a z ło to g łó w ( L i l i u m m a rta g ó n L . ) , p rz e b iś n ie g p o sp o ­ l it y (G a la n th u s n iv a lis L . ) , tu rz y c a g ó rska (C a re x m o n ta n a L . l , o b u w ik p o s p o lity ( C y p r ip e d iu m ca lc e o lu s L . ), k ru s z c z y k i - zie- lo n a w y i rd z a w o c z e rw o n y ( E p ip a c tis l a t i f o l ia L ., E . ru b ig in o s a

Gi a u c l.), b u ła w n ik i c z e rw o n y i m ie c z o lis tn y ( C e p h a la n te ra ru b r a

41

L . ) , u tw a r s z ty w n y ' ( C h o n d r illa ju n c e a L . ) , s zp a ra g le k a rs k i ( As- p a ra g u s o f f ic in a lis L..).

P o d k la s z to re m na z b o c z u z a c h o d n im ro ś n ie bez (S a m b u c u s e b u lu s L . ) .

W p o b liż u z a b u d o w a ń , a szcze g ó lnie d o o k o ła w i l l ro sn ą tu i ó w d z ie o k a z y o z d o b n y c h d rz e w , k rz e w ó w i r o ś lin z ie ln y c h o b ce g o p o c h o d z e n ia . S zcz e g ó ln y m b o g a c tw e m o d zn a cza się p o d ty m w z g lę ­ d e m ro ś lin n o ś ć w p o se sjach in ż . O ł d a k o w s k i e g o i F i l i p ­ k o w s k i c h (m . in . p ię k n y o ka z s k rz y d ło o rzę ch a, P te ro c a r ia fr a - x i n if o li a ) .

Poid w z g lę d e m g o s p o d a rc z y m K a z im ie r z i o k o lic e n a le ż ą do r e jo n u sa d o w n ic z e g o , p ro d u k u ją c e g o d u ż ą ilo ś ć cze re śn i, ja b łe k , w y b o ro w y c h g ru s z e k , a sz c z e g ó ln ie ś liw (w ę g ie r e k ). N a zb o cza ch w J a n o w c u z a ło ż o n o w in n ic e , p o sa d zo n o m o re le i b rz o s k w in ie , k tó r e podczas m in io n e j w o jn y ś w ia to w e j s iln ie u c ie r p ia ły . Jest t o ­ te ż re jo n o rz e c h ó w w ło s k ic h i la s k o w y c h , d o s k o n a le o h ra d ź a j ący^ch.

S ta n o c h ro n y i z a b e z p ie c z e n ie z b io ro w is k ro ś lin n y c h K a z i­

m ie rz a n ic |Są z a d a w a la ją c e . N ie k t ó r e p a r tie , n iszczo n e d o n ie ­ d a w n a p rz e z k o z y , z o s ta ły ju ż o g ro d z o n e , — n a ta k ie ż o g ro d z e n ie c z e k a ją jeszcze zbocza w J a n o w c u . N a le ż a ło b y te ż w y d a ć co r y c h ­ le j zakaz p a s a n ia k ó z n a zb o cza ch A lb r e c h t ó w k i i w J a n o w c u , j a k ró w n ie ż z w ię k s z y ć d o z ó r, b y n ie w y c in a n o d rz e w i k rz e w ó w . N a le ż y wszakże p a m ię ta ć , że z a k a z y n ie w ie le p o m o g ą , je ż e li m ie s z k a ń c y s a m i n ie zechcą d b a ć o z a c h o w a n ie p ię k n a o k o lic y swego- m ia s ta i je ż e li n ie d o trz e do m ło d z ie ż y s z k o ln e j o d p o w ie d n ia p ro p a g a n d a

o c h ro n y p rz y r o d y . w S la w ih s k i

Mchy rezerwatu modrzewia na Marszałku koło Krościenka nad Dunajcem P rz e b y w a ją c w e w rz e ś n iu 1948 i w s ie r p n iu 1949 r. na b a d a ­ n ia c h h ry o lo g ic z n y c h w P ie n in a c h , z w ie d z iłe m d w u k r o tn ie re z e r­

w a t m o d rz e w ia : p o ls k ie g o ,na s to k u M a rs z a łk a . N ie w ie lk i te n re z e r­

w a t o o b sza rze 1,64 h a , o b e jm u ją c y 15- d o 2 0 -le tn i m ło d n ik m o ­ d rz e w ia p o ls k ie g o ( L a r ix p o lo n ic a R a c . ) , u tw o rz o n o d la o b s e r­

w a c ji r o z w o ju i w z ro s tu tę g o cennego d rz e w a . M ło d e o k a z y m o d rz e ­ w ia r o z w ija ją sią t u t a j d o b rz e i p o m im o iż re z e rw a t n ie p o s ia d a o g ro d z e n ia , n ie w id z ia łe m w n im w ię k s z y c h u sz k o d z e ń . Sądzę je d ­

n a k , że b y ło b y p o żą d a n e p o s ta w ie n ie ta b lic y o b ja ś n ia ją c e j, że je s t to re z e rw a t i że za n is z c z e n ie go g ro z i k a ra .

J a k o b ry o lo g a in te re s o w a ło m n ie z a g a d n ie n ie c zy la s y z ło ­ żone z m o d r z e w ia p o ls k ie g o p o s ia d a ją sw o istą f lo r ę m s z a k ó w . N a te re n ie re z e rw a tu n ie z n a la z łe m n a to n a tu r a ln ie o d p o w ie d z i. R o ­ snący z w a rc ie m ło d n ik n ie p o s ia d a ro z w in ię te g o p ię tr a m s z a k ó w .

4 2

D o b rz e r o z w in ię tą flo r ę m s z a k ó w z n a la z łe m d o p ie ro na d n ie la su m ie sza n e g o , zło żo n e g o g łó w n ie z m o d rz e w ia p o ls k ie g o z d o m ie s z k ą ś w ie rk a , sosny i jo d ły , rosnącego na p ó łn o c n y w sch ó d od re z e rw a tu , w Łzw. „ K s ię ż y m L e s ie “ (n a z w a p o c h o d z i stą d , że b y ł o n p rz e d w o jn ą w ła s n o ś c ią p a r a f ii) . M o d rz e w ro ś n ie w n im ty lk o w szczyto­

w e j p a r t ii. Z m c h ó w w y s tę p u ją ta m n a s tę p u ją c e g a tu n k i: R h y ti- d ia d e lp h u s calvescens, R . tr ią u e tr u s , T h u id iu m a b ie tin u m , B r a ­ c h y th e c iu m a lb id u m , B . v e lu tin u m (r z a d k o ) , E n to d o n S c h re b e ri, D re p a n o c la d u s u n c in a tu s , C a th a rin e a u n d u la ta (w z n ik o m e j i lo ­ ś c i) , D ic ra n u m s c o p a riu m i n a b rz e g a c h w y s tę p u ją c y c h tu ja r ó w : R h y t id iu m ru g o s u m . W ą tro b o w c e są rz a d k ie , co je s t z ro z u m ia łe z u w a g i n a ła tw o tu w y s y c h a ją c e p o d ło ż e . Z n a la z łe m je d e n g a tu ­ n e k w ą tro b o w c a , a m . L o p h o c o le a h e te r o p h y lla .

J a k w id z im y , f lo r a m c h ó w je s t s to s u n k o w o u b o g a i s k ła d a się g łó w n ie z g a tu n k ó w w y s tę p u ją c y c h maisowo w laisiach s z p ilk o w y c h , p rz e d e w s z y s tk im so sn o w ych. L a s k i m o d rz e w io w e n ie w y k a z u ją c h a ra k te ry s ty c z n y c h t y lk o d la n ic h g a tu n k ó w m s z a k ó w . Z g a tu n ­ k ó w , k tó re z ja w ia ją się o b fic ie j w lasach liś c ia s ty c h , m a im y t y lk o B ra c h y th e c iu m v e łu tin u m i C a th a rin e a u n d u la ta . P o ja w ia ją się one g d z ie n ie g d z ie i w ta rg n ę ły tu za p e w ne z s ą s ie d n ic h la s ó w b u k o w y c h . I h u id iu m a b ie tin u m i R h y t id iu m ru g o s u m z n a jd u je m y w c a ły c h P ie n in a c h n a s u c h y c h s k a łk a c h , sz c z e g ó ln ie p o ro ś n ię ty c h r e l ik ­ to w ą sosną, z czego m o ż n a b y p rz y p u s z c z a ć , że m o d rz e w p o ls k i ró s ł p ie r w o tn ie g łó w n ie w to w a rz y s tw ie sosny.

Z te g o , co w y ż e j p o w ie d z ia n o , w y n ik a , że tu te jp z y m o d rz e w d o s k o n a le n a d a w a łb y się d o u ro z m a ic e n ia s k ła d u z n ie k s z ta łc o n y c h n ie w ła ś c iw ą g o s p o d a rk ą (p r o te g u ją c ą w s zę d zie ś w ie rk ) la s ó w , k t ó r ą p o ra s ta ją suchsze o b s z a ry K a r p a t flis z o w y c h . W y m ię s z a n ie ic h d rz e w o s ta n ó w p rz y c z y n i się n ie w ą tp liw ie do> z m n ie js z e n ia k lę s k m asow ego p o ja w u s z k o d n ik ó w ta k z w ie rz ę c y c h j a k i ¡ro ś lin n y c h . Z te g o c h o ć b y w z g lę d u ( z b ió r n a s io n , p o m ija ją c zn a cze n ie p ra k - ty c z n o s n a u k o w e ) re s z tk i d rz e w o s ta n ó w m o d rz e w io w y c li p o w in n y b y ć w szędzie c h ro n io n e . Ż a ło w a ć (należy, żó s k r a w k i „K s ię ż e g o L a s u , w k tó r y c h ro sn ą o k a z y o k o ło 50- do 7 0 -lc'tn ie m o d rz e w ia p o l­

s k ie g o n ie zoistały d o ty c h c z a s w łą c z o n e do re z e rw a tu , ch o ć z n a jd u ją się w jtego p o b liż u w o d le g ło ś c i z a le d w ie 400 m .

B . S z a fra n

Zniszczenie Niebieskich Źródeł pod Tomaszowem Mazowieckim O rz e c z e n ie m z d n ia 3 m a ja 1948 r. L . diz. K S /III/2 0 9 /4 8 W o je ­ w o d a Ł ó d z k i u z n a ł N ie b ie s k ie Ź ró d ła p o d T o m a s z o w e m w ra z z o to -

■ezeniem za z a b y te k p rz y r o d y . W y d a w a ło się, że w te n sposób po

4 3

w ie lu k o n fe r e n c ja c h i z a b ie g a c h p o d e jm o w a n y c h o d szeregu l a l je d y n e te g o ro d z a ju (n a te re n ie w o je w ó d z tw a łó d z k ie g o w y w ie rz y ­ s k o o ra z je g o o s o b liw a flo ra , i fa u n a z o s ta ły o s ta te c z n ie z a b e z p ie ­ czone.

T y m c z a s e m w ła ś c ic ie l z a b y tk u a. m . Z a rz ą d m . T o m a szo w a w y d z ie r ż a w ił te re n ź ró d e ł o b y w a te lo m : P o 1 n i a k o w i, S p a l ę i S z y m a ń s k i e m u (c z y c z ło n k o m P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a W ę d k a rs k ie g o ? ), k t ó r z y w ra m a c h u m o w y d z ie rż a w n e j p o d ję li się w y ło w ie n ia s z c z u p a k ó w i o k o n i o ra z w p u s z c z e n ia w ic h m ie js c e n a r y b k u k a r p ia . P o n a d to Z a rz ą d M ie js k i bez p o ro z u m ie n ia się z U rz ę d e m W o je w ó d z k im p o le c ił ro z k o p a ć g ro ]ile c e le m w y m ia n y m n ic h a . M im o że n ie z a c h o d z iła w c a le k o n ie c z n o ś ć , spuszczono p r z y ty m c a łk o w ic ie w o d ę .ze w s z y s tk ic h z b io r n ik ó w , w y ła p a n o s z c z u p a k i i o k o n ie , n iszczą c flo r ę i fa u n ę z a b y tk o w y c h ź ró d e ł.

C o w ię c e j, o d czasu ro z p o c z ę c ia p ra c w c ią g u d w ó c h ty g o d n i (a m oże w ię c e j) n ie z a ło ż o n o n o w e go m n ic h a p rz y c z y n ia ją c s ię w te n sposób do p o w s ta n ia d a lszych szkód.

T e n n ie s ły c h a n y , je d y n y w P olsce i n a szczęście o d o s o b n io n y w y p a d e k z le k c e w a ż e n ia o b o w ią z u ją c e g o z a rz ą d z e n ia W o je w o d y p rz e z Z a rz ą d M ie jis k i z a s łu g u je n a w szczęcie ¡p rz e c iw w in n y m u rz ę ­ d o w y c h d o ch o d ze ń .

Z rezerwatów stepowych nad Nidą

W p a ź d z ie r n ik u 1949 r. w iz y to w a n o z ra m ie n ia D e le g a ta M i ­ n is tra O ś w ia ty d o S p ra w O c h r o n y P r z y r o d y re z e rw a ty ste p o w e , p o ­ ło ż o n e n a d d o ln ą N id ą : w S k o tn ik a c h G ó rn y c h , W in ia r a c h Z a g o j- sfcich, C h o tlu C z e rw o n y m i S k o ro c ie a c h . S tw ie rd z o n o , iż d z ię k i in te r w e n c ji P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P r z y r o d y u s ta ł z u p e łn ie h a n d e l m iłk ie m w io s e n n y m ( A d o n is v e r n a lis ) , co p r z y c z y n iło się w z n a c z n e j m ie rz e do d o b re g o o b e c n ie e ta n u re z e rw a tó w w C h o tliu C z e rw o n y m , S k o tn ik a c h G ó rn y c h i W in ia r a c h Z a g o js k ic h .

In a c z e j p rz e d s ta w ia się s p ra w a re z e rw a tu w S k o ro c ie a c h . L u d ­ ność o k o lic z n a m im o u s ta w ic z n y c h n a p o m n ie ń d o z o rc y w y p a s a ła w c ią g u r. 1949 re z e rw a t, a n a w e t w n ie k tó r y c h m ie js c a c h w o ra ła się w je g o g ra n ic e . P rz e c iw k o w in n y m w y m ie n io n y c h zniszczeń s k ie ro w a n o d o n ie s ie n ie do S tarolstw a P o w ia to w e g o w P iń c z o w ie .

D e le g a t M in is t r a O ś w ia ty d o S p ra w O c h ro n y P r z y r o d y w y d a ł z e z w o le n ie n a je d n o ra z o w e skoszenie tr a w y w e w s z y s tk ic h ty c h re z e rw a ta c h z w y ją t k ie m S k o ro c ić , a to ze w z g lę d ó w m a ją c y c h n a c e lu p ro te g o w a n ie szeregu g a tu n k ó w r o ś lin s te p o w y c h , g łuszo­

n y c h p rz e z w y s o k ie i gęste tra w y .

4 4

Projektowany rezerwat cisów pod Wężewem na Pojezierzu Mazurskim N a jw ię k s z e z b io ro w is k o cis ó w n a P o je z ie rz u M a z u r s k im z iia j- dlujie się w p o b liż u w s i „ G u z y “ (g m in a W ę ż o w o , p o w ia t o le c k i) , n a w s c h ó d oid P u szczy B o re c k ie j. Z a c h o w a ła się ta m re s z tk a d a w ­ n y c h w ię k s z y c h p o w ie r z c h n i le ś n y c h , s to p n io w o w y c in a n y c h i za­

m ie n ia n y c h n a p o la u p ra w n e . Las p o ra s ta w ła ś c iw ie t y lk o d łu g i na o k o ło 1 k m , ro z w id lo n y , g łę b o k i w ą w ó z, do 300 m s z e ro k i.

Je st o n w c ię ty do 30 m w u tw o r y m o ira n o w c, z ło ż o n e z, m n ie j lu b w ię c e j p ia s z c z y s ty c h g lin . W m o re n ie te j t r a f ia ją się d u że g ła z y n a rz u to w e . N a d n ie w ą w o z u sączy się s tr u m y k , z a s ila n y p rz e z n ie ­ w ie lk ie ź ró d ła , w y s y c h a ją c e p ra w ie z u p e łn ie w o k re s ie suszy. W n a j­

n iż s z y m m ie js c u w ą w o z u , b lis k o r o z w id le n ia , w y s tę p u je za b a g n ie - n ie ize s to ją c ą w o d ą , k tó r e n ie w y s y c h a n a w e t w lc c ie . M ie js c o w e z a b a g n iicn ia św ia d czą o ty m , że w p o d ło ż u p ia s z c z y s te j m o re n y leżą n ie p rz e p u s z c z a ln e iły .

W ą w ó z b ie g n ie w k ie r u n k u z p ó łn o c y na p o łu d n ie , je s t b a r­

dzo m a lo w n ic z y i s ta n o w i d u ż y w a lo r k ra jo b r a z o w y d la o k o lic y . P o w y ż e j w s c h o d n ie g o b rz e g u w ą w o z u leżą d o s k o n a le z ą ch o w a n e w a ły o b ro n n e , sięgające w p rze szło ść d a w n e j h is t o r ii.

L a s z a jm u je o b sza r o k o ło 6 b a . Jest to las z ło ż o n y z d rze w o k o ło 3 0 -le tn ic h , do 15 m w y s o k ic h , o dość d u ż y m z w a rc iu , w tó r ­ nego p o c h o d z e n ia , o d n a w ia n y g łó w n ie sposobem n a tu r a ln y m , czę­

ś cio w o podsaidiziany. P o d sa d za n o zw ła szcza ś w ie rk i, n a co w skar ż u ją szeregi w id o c z n e w n ie k tó r y c h m ie js c a c h . W s k ła d te g o lasu m ieszanego w c h o d z ą g a tu n k i d rz e w ta k ie j a k : dąb s z y ip u łk o w y (Q u e rc u s r o b u r ) , g ra b (C a rp in u s b e tu lu s ), w ią z g ó rs k i (U lm u s s c a b ra ), b rz o z a b ro d a w k o w a ta ( B e tu la v e rru c o s a ), l i p a d ro b n o - lis t iia ( T i l i a p a r v ijo lia ) , w ie rz b a siw a ( S a lix c a p re a ), k tó r a w y ­ ra sta w d rz e w a do 12 m w y s o k ie o ś re d n ic y p n ia o k o ło 25 cm , — o ra z ś w ie rk p o s p o lity (P ic e a e x c e ls a ). W ś ró d k rz e w ó w s p o ty ­ k a m y : w ie io k rz e w sucho d rz e w (L o n ic e ra x y lo s te u m ) , leszczynę ( L o r y lu s a v e lla n a ), k a lin ę k o ra lo w ą ( V ib u r n u m o p u lu s ) , k ru s z y n ę p o s p o litą (R h a m n u s fr á n g u la ) , ja rz ą b p o s p o lity (S o rb u s a u c u p a - r i a ) , ja ło w ie c p o s p o lity ( J u n ip e r u s c o m m u n is ), a w ś ró d niícb cis,, k t ó r y w o b e c n y m s ta n ie sw ego w z ro s tu m u s i b y ć z a lic z o n y do te j w a rs tw y .

R u n o je s t ty p o w e d la la s u m ie sza n e g o . R o sn ą tu m ię d z y i n n y m i: tu rz y c e — p a lcza sta i leśna (C a re x d ig it a ta i C. s ilv á tic a ) , p sze n ice g a jo w y (M e la m p y r u m n e m o ro s u m ), p o d k o la n b ia ły ( P la ­ ta n th e r a b if o lia ) , f i o ł k i — p rz e d z iw n y i R iv in a ( V io la m ir a b ilis i V . R iv in ia n a ) , lę d ź w ia n w io s e n n y ( L a th y r u s v e rm is ), z e rw a k ło ­ sowa (P h y te u m a s p ic a tu m ) , czernielc g ro n k o w y ( A c ta e a s p ic a ta ),

4 5

tr o ja n e k trz y ła to w y ( H e p á tic a t r ilo b a ) , p o d a g ry c z n ik p o s p o lity (A e g o p o d iu m p o d a g r a r ia ) , a zczyr t r w a ły ( M e r c u r ia lis p e re n n is ), p e rłó w k a zw ia ła (M é lic a n u la n s ) , ż a n k ie l z w y c z a jn y ( S a n íc u la e u ro p a e a ), g a jo w ie c ż ó łty (G a le o b d o lo n lu te u m ) , k o k o ry c z k a w ie ­ lo k w ia to w a (P o ly g o n a tu m m u l t i f l o r u m ) , d z w o n e k p o k r z y w o lis tn y (C a m p a n illa tr a c h e liu m ) i in . W ś ró d ro ś lin n o ś c i runią z n a la z łe m g o ry c z e l ja s trz ę b c o w a ty ( P ic r is h ie ra c io id e s ), o k tó r y m n ic w s p o ­ m in a ją d a w n ie js z e o p is y .

J a k z w y m ie n io n y c h w y ż e j g a tu n k ó w ru n a w id a ć , p a n o w a ł tu p ie r w o tn ie las liś c ia s ty . B io r ą c p o d u w a g ę d z is ie js z y d rz e w o s ta n i ru n o , m o ż n a s tw ie rd z ić , że la s tein n a le ż a ł do k i l k u f a c j i Q u e r- c e to -C a rp in e tu m .

W m ie js c a c h n a jn iż s z y c h i z a b a g n io n y c h w y s tę p u ją fra g m e n ty z b io r o w is k w k tó r y c h p a n u ją : u cze p d w u z ę h n y (B id e n s t r ip a r t i - tu s ), o s tro ż e ń w a rz y w n y ( C ir s iu m o le ra c e u m ), w ię z ó w k a h ło tn a ( F ilip é n d u la u lm a r ia ) lu b p a łk a s z e ro k o lis tn a ( T y p k a la t i f o l ia ) .

J e ś li z k o le i p r z y jr z y m y śię c is o w i, to s tw ie rd z ić ła tw o , że m ia ł o n tu k ie d y ś d b b re w a r u n k i e k o lo g ic z n e d la swego ¡ro zw o ju , b o gle b ę i p o w ie trz e d o s ta te c z n ie w ilg o tn e a o c ie n ie n ie b o czn e i górnie duże. P o w ie rz c h n ia le śn a b y ła bez p o ró w n a n ia w iękstza n iż d z is ia j, b o ro z c ią g a ła się ta k ż e na r ó w n in ę d y lu w ia ln ą , z a ję tą o b e c n ie p o d u p r a w y r o ln e . W id a ć je d n a k , że n a o b s z a rz e są sia d u ­

ją c y m z w ą w o z e m u s u n ię to re s z tk i la s ó w s to s u n k o w o n ie d a w n o . Z ro z u m ia łą je s t rzeczą, że w ię k s z y o b s z a r la s ó w s p r z y ja ł u tr z y m a ­ n i u disa, o s ła n ia ł go o d z g u b n y c h w p ły w ó w w ia t r u i m ro z u . W p ły w y te o d b iły się na cisa ch , s k o ro z a m k n ię to la s do ra m w ą w o z u , w k tó ­ r y m ra d y k a ln ie z m ie n iły się w a r u n k i m ik r o k lim a t u .

N a lic z y liś m y tu o k o ło 50 o k a z ó w c is ó w ró ż n e j w ie lk o ś c i, w y ­ sokość ic h n ie p rz e k ra c z a ła je d n a k 3 m . N ie k tó r e s p o ś ró d n ic h m ia ły 0,5 m w y s o k o ś c i, lic z n e b y ły m a łe s ie w k i, 10— 15 c m w y ­ s o k ie . P n ie o k a z ó w n a jw y ż s z y c h n ie r r iia ły w ię c e j j a k 6 cm w ś re d n ic y . B a rd z o m a ło , z a le d w ie k i lk a c is ó w b y ło z d ro w y c h , p r z y ­ tła c z a ją c ą w ię kszo ść s ta n o w iły c isy za s c h n ię te p ra w ie do n a sa d y, p o s ia d a ją c e t y lk o w sz y jc e k o rz e n io w e j p o k i lk a z ie lo n y c h g a łą ­ z e k , z a b e z p ie c z o n y c h p rz e d m r o z a m i p rz e z p o k ry w ę śnieżną. Ilo ś ć

ro s n ą c y c h jeszcze dziś cisó w ś w ia d c z y o ty m , że m u s ia ł o n tu w y ­ stę p o w a ć w w ię k s z y c h ilo ś c ia c h . R ó s ł o n p ra w d o p o d o b n ie ta k ż e i n a k ra ń c a c h w ą w o z u , ską d z o s ta ł u s u n ię ty w ra z z lasem . Sądząc z p o z o s ta ły c h o k a z ó w , p rz y p u ś c ić n a le ż y , że starsze c is y m u s ia ły b y ć w y c ię te w ra z z la s e m , a p o z o s ta ły t y lk o te , k tó r e w y k ie łk o - w ia ły w te re n ie i b y ły o s ło n ię te p rz e z k rz e w y i p o z o s ta łe ru n o . Is to tn ie S c h o e n d n c h e n (3 ) p o d a je , że w ła ś c ic ie le m a ją tk u

4(5

„W ę ż c w o 4 o p ie k o w a li się d isa m i s ta ra n n ie , lecz g d y w 1912 r o k u m a ją te k p rz e s z e d ł w rę ce B a n k u K ra jo w e g o , w ię kszo ść c iró w zo­

sta ła w y c ię ta . W re s z c ie w 1917 r o k u , na w n io s e k c z y n n ik ó w o c h ro n y p rz y r o d y , z o s ta ł on częściow o w y k u p io n y p rz e z w ła d z e p o w ia to w e i o d d a n y p o d o p ie k ę m ie js c o w e g o g a jo w e g o . O f ic ja ln y re z e rw a t u tw o rz o n o d o p ie ro w r o k u 1937.

Z m a rz n ię te o k a z y c is ó w ste rc z ą z a sch n ię te , le cz o d ra s ta ją od d o łu , in n e , k o r z y s tn ie j p o ło ż o n e w g łę h i w ą w o z u , o s ło n ię te p rze z ro ś lin n o ś ć d rz e w ia s tą , z a c h o w a ły s ię dortychozias w d o b ry m s ta n ie . W s z y s tk ie z a s łu g u ją na tr o s k liw ą o p ie k ę , ty m b a r d z ie j, że je s t to s ta n o w is k o cisó w n a jlic z n ie js z e na P o je z ie rz u M a z u rs k im .

1 ow iew a ż o k o lic a n ie je s t jeszcze w t e j c h w ili gęsto z a lu d ­ n io n a , cis o m n ic g ro z i ¡n ie b e zp ie cze ń stw o ze s tro n y lu d z i. J e d n a k podlezą» n a s z e j b y tn o ś c i s p o tk a liś m y n a b rz e g u w ą w o z u pasące się b y d ło , k tó r e m o że zniazldzyć d ro b n e cis y . D la te g o c a ły w ąwóz, w ra z z lasem p o w in ie n b y ć c h r o n io n y ja k o re z e rw a t i o to c z o n y o p ie k ą m ie js c o w y c h le ś n ik ó w . Istniilojącc częściow o o g ro d z e n ie p o w in n o zostać n a p ra w io n e , p o z a ty m p o tr z e b n a je s t częsta k o n tr o la te re n u p o ło ż o n e g o na u b o c z u , p o z a z w a rty m k o m p le k s e m P u szczy B o re c ­ k ie j. N a le ż y ta k ż e u s ta w ić ta b lic e p o u c z a ją c e lu d n o ś ć o ty m , że te re n je s t re z e rw a te m . N io m ie d k a ta b lic a , k tó r ą w id z ia łe m tu je ­ szcze w r o k u 1947, p o w in n a zostać u s u n ię ta i z a s tą p io n a p o ls k ą . N a le ż a ło b y ró w n ie ż p o s ta ra ć się o p o le p s z e n ie w a ru n k ó w sie­

d lis k a c is ó w p rz e z p o s a d z e n ie palsa, o o h ro n e g o la s u d lo o koła w ą ­ w o z u , c h o ć b y o sze ro k o ś c i 3« m . P o d las te n n a le ż a ło b y z a ją ć pas p ó l (p o u z g o d n ie n iu z U rz ę d e m Z ie m s k im ) . O s ło n a ta k a je s t k o ­ n ie c z n a , je ś li c h c e m y a b y cis b y ł z a b e z p ie c z o n y p rz e d k o m p le tn y m z n ik n ię c ie m , co b y ło lb y n ie p o w e to w a n ą s tra tą d la n a u k i. Pas o c h ro n ­ n y w in ie n b y ć o b s a d z o n y t a k im i s a m y m i d rz e w a m i, ja k ie ro sn ą na s to k a c h w ą w o z u . U n ik a ć p r z y ty m n a le ż y sa d ze n ia rzę d o w e g o . W in n y tu b y ć posa d zo n e d ą b i g ra b , w c e lu w y tw o rz e n ia z e s p o łu Q u e r c e to -C a rp in e tu m z d o m ie s z k ą w s z y s tk ic h in n y c h g a tu n k ó w , ja k ie tu ro sn ą , a w ię c : l ip y , w ią z u g ó rs k ie g o , n a d to k rz e w ó w ta ­ k ic h j a k : w ic io k r z e w s u c h o d rz e w , k a lin a , le szczyn a , co je s t spe­

c ja ln ie w ska za n e, a lb o w ie m k rz e w y d o s k o n a łe z a b e z p ie c z a ją te re n p rz e d z im n y m i w ia t r a m i, k tó r e d o łe m p o d d rz e w a m i m o g ą się d o ­ staw ać w g łą b w ą w o z u i w y w ie ra ć z g u b n y w p ły w na cisy.

R . K o b e n d z a LITE R A TU R A

1. K o b e n d z a J. i R., Rezerwaty i pom niki przyrody Pomorza Mazowiec­

kiego. Rękopis.

2. Nachrichtenblatt fiir Naturschutz 1937. Nr. 12, str. 117.

4 7

3. S c h o e n i n c h e n W., Die Naturschutzgebiete Preussens. Beiträge zur Na- turdenkmalpflefe X I. 1926.

4. S t e f f e n H., Führer d. d. Flora u. Vegetation Masurens. 1926.

Projektowany rezerwat skalny w Czarnowie — Sluchowice

W p o b liż u s ta c ji k o le jo w e j „ K ie lc e — H e irb s k ie “ na g ru n ta c h W;si C z a rn o w a (g m in a N ie w a c h ló w , p o w ia t k ie le c k i) z n a jd u ją się d w a k a m ie n io ło m y znianc p o d n a z w ą „Ś lu e h o w ic e “ . J e d e n z n ic h : je s t w ła s n o ś c ią S k a rb u P a ń s tw a , d ru g i g ro m a d y „C z a rn ó w “ .

W p ie rw s z y m od w s c h o d u o d s ło n ię ta je s t g ó rn a część fra s n u 0 c h a ra k te rz e o s a d ó w s z e lfo w y c h (w a p ie n ie c ie n k o ła w ic o w e , czę­

sto b itu m ic z n e ) . N iż s z e p o z io m y o d s ło n ię te są w d r u g im k a m ie n io ­ ło m ie , g d z ie u p o d s ta w y c a łe j s e r ii w id a ć ł u p k i i m a rg le z g ło w o n o - g ie m L e io ry n c h u s p o lo n ic u s . N a d n i m i le żą g ru b o ła w ic o w e w a p ie ­ n ie o c h a ra k te rz e d e tr y ty c z n y m , d a le j w a p ie n ie z ro s to w e , p ły to w e ,

mairgliiSte i b itu m ic z n e .

P r o f i l g e o lo g ic z n y p rz e d s ta w ia in te re s u ją c y fra g m e n t te k to ­ n i k i h e rc y ń s k ie j G ó r Ś w ię to k rz y s k ic h . Je st to o d c in e k s iln ie p rz e - fa łd o w a n y ć h w a p ie n i, a czę ścio w o ta k ż e łu p k ó w i m a r g li fra s n u fa c ji łyso ig ó rskiio j. N a jc ie k a w s z y m fra g m e n te m s fa łd o w a n y c h mas fra s n u je s t f a łd o b a lo n y k u p o łu d n io w i z w ie lu s z c z e g ó ła m i m ik r o - te k t o n ik i. W z w ią z k u z n im p o z o s ta ją dalsze in te re s u ją c e szczegóły t e k t o n ic z n e ' ) .

J a k w id a ć z p rz y to c z o n e g o wy|żeij o g ó ln e g o o p is u , o d s ło n ię c ia w k a m ie n io ło m a c h w C z a rn o w ie m a ją w ie lk ie z n a cze n ie n a u k o w e . P o s ia d a ją o n o p o n a d to p ie rw s z o rz ę d n e z n a cze n ie d y d a k ty c z n e z u w a g i na w y s tę p o w a n ie w n ic h p o d s ta w o w e g o e le m e n tu te k to ­ n i k i — fa łd u z w s z e lk im i iln e tru k ty w n ie z a c h o w a n y m i szcze g ó łam i t a k im i j a k : w y c iś n ię c ia ^ u s k o k i, z lu ź n ie n ia i o g ro m n a ró ż n o r o d ­ ność in n y c h f o r m s tr u k tu r a ln y c h . W a ż n e je s t ró w n ie ż p o ło ż e n ie o b ie k tu w s a m y m c e n tr u m k r a ju .

O d k r y w k a m i z a in te re s o w a ł się X X Z ja iz d P o ls k ie g o T o w a r z y ­ stw a G e o lo g ic z n e g o , k t ó r y p o o d b y te j w y c ie c z c e p o s ta n o w ił d o m a ­ gać silę p o d d a n ia ic h c a łk o w ite j o c h ro n ie . R ó w n ie ż u c z e s tn ic y k o n ­ f e r e n c ji O k rę g o w e g o O ś ro d k a D y d a k ty c z n o -N a u k o w e g o G e o g ra fii 1 G e o lo g ii p r z y K u r a t o r iu m O k rę g u S z k o ln e g o K ie le c k ie g o p o w iz j i w te re n ie p rz e s ła li n a ręce D e le g a ta M in is t r a O ś w ia ty do S p ra w O c h r o n y P r z y r o d y re z o lu c ję d o m a g a ją c ą się u tw o rz e n ia n a w y m ie

-5) Dokładniejszy opis kamieniołomów śluchowickich wraz ze zdjęciem fotograficznym znajdzie czytelnik w artykule J a n a C z a r n o c k i e g o pt.:

Przewodnik X X Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego (rozdział IV , Góry Śluchowice-Czarnów) zamieszczonym w X V II Roczniku Polskiego Towa­

rzystwa Geologicznego z roku 1947.

4 8

n io n y m te re n ie re z e rw a tu . R e z o lu c ja s tw ie rd z a , że je s t to je d y n a w Polsce tego ro d z a ju g e o lo g ic z n a p ra c o w n ia te re n o w a , k tó r a o d ­ d a je n ie o c e n io n e u s łu g i w z a k re s ie s tu d iu m g e o lo g ii m ło d z ie ż y s z k ó ł k ie le c k ic h , s łu c h a c z o m W yższego K u r s u N a u c z y c ie ls k ie g o , a ta k ż e w y c ie c z k o m m ło d z ie ż o w y m , p rz y b y w a ją c y m tu z całego k r a ju .

W a rto ś ć go sp o d a rcza s k a ły e k s p lo a to w a n e j w k a m ie n io ło ­ m a ch ś lu c h o w ie k ic h je s t n ie w ie lk a . W y d o b y w a się tu w a p ie n ie p ły ­ tow e i c ie n k o ła w io o w e , u ż y w a n e ja k o tłu c z e ń d la c e ló w k o le jo w y c h

Ryc. 7. Kamieniołom Sluchowice w Czarnowie.

F ot. E. M assalski

(n a w ie rz c h n ia to r ó w ) . W ie lk a z m ie n n o ś ć [)o szcze g ó ln ycIi w a rs tw w y d o b y w a n y c h łą c z n ie , d u ż a śc ie ra lo ś ć k a m ie n ia i ła tw o ś ć w ie trz e ­ n ia p o w o d u ją m a łą p rz y d a tn o ś ć s k a ły d la c e ló w d ro g o w y c h , szcze­

g ó ln ie d la b u d o w y d ró g b ity c h .

Z ty c h w s z y s tk ic h w z g lę d ó w D e le g a t M in is tr a O ś w ia ty do S p ra w O c h ro n y P r z y r o d y w y s tą p ił do M in is te rs tw a L e ś n ic tw a z w n io s k ie m o u tw o rz e n ie t u re z e rw a tu s k a ln e g o na p o d s ta w ie u s ta w y o o c h r o n ie p r z y r o d y z. d n ia 7 k w ie tn ia 1949 r. (D z. U . R . P.

N r 25, p óz. 1 8 0 ). N a o bszarze re z e rw a tu w in n o b y ć zakazane w y k o ­ n y w a n ie w s z e lk ic h p ra c o c h a ra k te rz e g o s p o d a rc z y m z w y ją tk ie m ty c h , k tó r e m o g ły b y p rz y c z y n ić się do o d s ło n ię c ia w a rto ś c io w y c h

49 części p r o f ilu , do o b e c n e j c h w ili n ie o d s ło n ię te g o lu b o d s ło n ię te g o t y lk o częściowo.

OCHRONA ROŚLIN