Chrońmy Przyrodę Ojczystą : tymczasowy organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody, 1949.11-12 nr 11/12

Rok V Kraków, listopad — grudzień 1949 Nr 11/12

CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ

MONTHLY INFORMATION ON NATURE PROTECTION IN POLAND

•K O M IT E T ®

»OCHRONY®

•PRZYRODY®

N A K Ł A D E M K O M I T E T U O C H R O N Y P R Z Y R O D Y P O L S K I E J A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I

K R A K Ó W 1949

Manuskrypt o trzym a no 18. X I . 1949 r. M-63810 Druk 5% ark. ukończono 23. I. 1950 r.

Nakład 2.000 egz.

Papier druk. sat. 70 gr, 61 X 86 cm.

1010/49 D rukarnia N r 17 P KZO w Krakowie, ul. Zw ierzyniecka 2

/

W z w ią z k u z w e jś c ie m w ży c ie n o w e j u s ta w y o o c fc ro n w p r z y ­ r o d y z d n ia 7 k w ie tn ia 1949 r. (D z . U . R . P . N r 25, p o z . 180) k ie r o ­ w n ic tw o o c h ro n y p r z y r o d y w P o ls c e , o b ją ł M u n s te r le ś n ic tw a - U sta w a ta w § 2 ust. 2 p o w ie rz a M in is t r o w i O ś w ia ty „k r z e w ie n ie zasad o c h ro n y p r z y r o d y na w s z y s tk ic h szczeblach

i o ś w ia ty d o ro s ły c h “ . W z w ią z k u z ty m M in is t e r O ś w ia ty na p o d s ta ­ w ie p o ro z u m ie n ia z M in is tr e m L e ś n ic tw a p o s ta n o w ił p o w ie rz y ć w y ­ k o n y w a n ie ty c h z a d a ń K o m i t e t o w i O c h r o n y P r z y r o d y P o l s k i e j A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i .

Z a w ia d a m ia m y , iż re d a k c ję i a d m in is tra c ję z a ró w n o d w u m ie ­ s ię c z n ik a „ C h r o ń m y p rz y r o d ę o jc z y s tą “ j a k i n n y c h

P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P r z y r o d y p r z e ją ł ju z K o m ite t O c h r o n y P r z y r o d y P o ls k ie j A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i. S ie d z ib a r e d a k c ji i a d m in is t r a c ji p o z o s ta ła w d a w n y m lo k a lu P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P r z y r o d y ( K r a k ó w , u l. A ria ń s k a 1 ). ^ d a k c ja

I n c o n n e c tio n w it h th e fa c t th a t th e n e w N a tu re P r o te c tio n A c t o f A p r i l 7, 1949, has becom e e ffe c tiv e (D z . U R . ' •> iVf>;

poz 1 8 0 ), th e e x e c u tio n o f n a tu re p ro te c tio n m P o la n d has be ta k e n o v e r b y th e M in is t e r o f F o re s try . T h e a b o v e -m e n tio n e d A c

( P a ra g r a p h 2, p o in t 2 ) e n tru s ts th e M in is t e r o f E d u c a tio n w it h „ t h e p ro p a g a tio n o f th e p r in c ip le s o f n a tu re p r o te c tio n a t a ll stages o f s c h o o l te a c h in g a n d a d u lt e d u c a tio n “ . I n c o n ju n c tio n th e r e w ith th e M in is te r o f E d u c a tio n , o n th e basils o f a n u n d e rs ta n d in g w i t l th e M in is t e r o f F o re s try , has d e c id e d to e n tr u s t w it h th e e x e c u tio n o f th is ta sk t h e N a t u r e P r o t e c t i o n C o m m i t t e e o f t h e P o l i s h A c a d e m y o f S c i e n c e s a n d L e t t e r s

N o tic e is g iv e n th a t th e e d itin g a n d m a n a g e m e n t o f ■ m o n t h ly „ C h r o ń m y p r z y r o d ę o jc z y s tą “ , as w e ll (U » / o t h e , p u t -

c a tio n , o f th e S ta te C o u n c il ¡ o r th e P r o t e c t io n , , ! N a tu re , a lre a d y ta k e n o v e r b y th e N a tu re P ro te c t.u rn C o m tn U te e o f th e ^ lis i, A c a d e m y o f S c ie n c e , a n d L e tte rs T h e E d U o r ta l B o a r d a n d th e M a n a g e m e n t h a ve re m a in e d a t th e o ld o ffic e s o f

C o u n c il f o r th e P r o te c tio n o f N a tu re ( u l. A n a n s k a 1, K r a k o w ,

Poland). Th(> E(Utor

DO BYŁYCH DELEGATÓW POWIATOWYCH PAŃSTWOWEJ RADY OCHRONY PRZYRODY

W o b e c z a s a d n ic z y c h z m ia n o rg a n iz a c y jn y c h w n a s tę p s tw ie w e jś c ia w ż y c ie n o w e j u s ta w y o o c h ro n ie p r z y r o d y z d n ia 7 k w ie t­

n ia 1949 r. (D z . U . R . i*. \ r 25 poiz. 1 8 0 ), p rz e s ta ła is tn ie ć w do- ty-chczasow ej p o s ta c i P a ń s tw o w a R a d a O c h ro n y P r z y r o d y oraiz j e j sieć d e le g a tó w . Z a s tą p i ją n ie b a w e m n o w a R a d a , k tó r ą p o w o ła do ż y c ia O b. M in is t e r L e ś n ic tw a .

J e d n ą z z a s a d n ic z y c h z m ia n o rg a n iz a c y jn y c h w s to s u n k u do s ta n u d o tych cza so w e g o je s t to , że K o m it e t y O c h ro n y P r z y r o d y , k tó r e is tn ia ły w K r a k o w ie , L u b lin ie , Ł o d z i, P o z n a n iu , T o ru n iu ^ W a rs z a w ie i W r o c ła w iu , z a s tą p io n e b ę d ą p rz e z w o j e w ó d z k i e k o m i t e t y o c h ir o n y p r z y r o d y . K o m ite ty te h ę d ą o rg a ­ n a m i d o ra d c z y m i i o p in io d a w c z y m i w ła d z o c h ro n y p rz y r o d y t u ir^ tanC-i i ’ k o n s e rw a to ró w p rz y r o d y , m ia n o w a n y c h p rz e z O b . M in is t r a L e ś n ic tw a . S ta n o w is k a k o n s e rw a to ró w p r z y r o d y w e w s z y s tk ic h w o je w ó d z tw a c h o b s a d z o n e b ę d ą w c ią g u r . 1950.

Z pow yższego w y n ik a , iż d o ty c h c z a s o w i d e le g a c i p o w ia to w i a'! S‘ W01w7 R a d >' O c h r o n y P r z y r o d y p o w in n i w e jś ć w s k ła d w o je ­ w ó d z k ic h k o m ite tó w o c h ro n y p r z y r o d y i ta m k o n ty n u o w a ć s w o ją

p ra c ę . J

S p ra w y p ro p a g a n d y i p o p u la r y z a c ji o c h ro n y p rz y r o d y , o b o k p ra c n a u k o w o -b a d a w c z y c h ja k o n a jw a ż n ie js z y c h , p o w ie r z y ł O li.

M in is t e r O ś w ia ty na p o d s ta w ie p o ro z u m ie n ia się z O b . M in is tr e m L e ś n ic tw a n o w e j o r g a n iz a c ji n a u k o w e j, k tó r ą je s t K o m i t e t O c h r o n y P r z y r o d y P o l s k i e j A k a d e m i i U m i e j ę t ­

n o ś c i . J

W im ie n iu te j I n s t y t u c ji z w ra c a m się do w s z y s tk ic h b y ły c h D e le g a tó w p o w ia to w y c h P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P r z y r o d y z u p rz e jm ą p ro ś b ą O u tr z y m y w a n ie k o n ta k t u z K o m ite te m , w szcze­

g ó ln o ś c i o ile c h o d z i o tego ro d z a ju c z yn n o ści d e le g a tó w , ja k k o ­ re s p o n d e n c je z te re n u , o d c z y ty , w y s ta w y , w y c ie c z k i it p .

A b y k o n ta k t te n u c z y n ić ś c iś le js z y m , K o m ite t b ę d z ie w ysy- a n a d a l b e z p ła tn ie czasopism o „ C h r o ń m y p rz y r o d ę o jc z y s tą “ ty m b y ły m D e le g a to m P a ń s tw o w e j R a d y O c h ro n y P rz y ro d y , k tó r z y n a d e s lą p o d je g o adresem ( K r a k ó w , u l. A ria ń s k a I ) d e k la ra c je w s p ó łp ra c y z K o m ite te m p o d a ją c ró w n o c z e ś n ie e w e n tu a ln ie zaszłe z m ia n y w adresach.

P ro f, d r W ła d y s ła w S z a fe r

S T A N IS Ł A W A P A W Ł O W S K A

Nasze paprocie

W s z y s tk ie p a p ro c ie ż y ją c e d z is ia j w P o ls c e są n ie z b y t o k a ­ z a ły m i ro ś lin a m i z ie ln y m i. P rz e d s ta w ia ją o n e w p ra w d z ie m iły d la o k a s k ła d n ik naszej f l o r y — c z y to w p o d s z y c iu naszych la s ó w i za­

r o ś li, c zy te ż po m ie js c a c h c ie n is ty c h w w ilg o tn y c h p a ro w a c h , cz y w z d łu ż b rz e g ó w rz e k i p o to k ó w , n ie o d g ry w a ją je d n a k w k r a j ­ o b ra z ie w ię k s z e j r o li. Je st ic h u nas 46 g a tu n k ó w , lic z ą c w to 3 p a p ro c ie w o d n e . In a c z e j je s t w o b sza ra ch t r o p ik a ln y c h i s u b tr o ­ p ik a ln y c h , g d z ie p a p ro c ie w y s tę p u ją często w o k a z a łe j p o s ta c i d rz e ­ w ia s te j i g d z ie lic z b a ic h g a tu n k ó w sięga k i l k u ty s ię c y . In a c z e j też b y ło i u nas w u b ie g ły c h e p o k a c h g e o lo g ic z n y c h . W o k re s ie w ę g lo ­ w y m p a p ro c ie s ta n o w iły o d 10 do 20% w s z y s tk ic h g a tu n k ó w r o ś lin n a c z y n io w y c h , ja k ie r o s ły w ó w c z a s w n a s z y m z a g łę b iu w ę g lo w y m .

P a p ro c ie , p o d o b n ie ja k s k rz y p y i w id ła k i, c h a ra k te ry z u ją się c y k le m ro z w o jo w y m , w k tó r y m n a s tę p u ją p o so b ie na p rz e m ia n d w a p o k o le n ia : p łc io w e ( g a m e to fit) i b e z p łc io w e ( s p o r o fit) . P ie rw s z e z n ic h ła tw o u c h o d z i n a sze j u w a g i z p o w o d u sw e j k r ó t k o tr w a ło ś c i i n ik ły c h ro z m ia ró w . N a to m ia s t d ru g ie p o k o le n ie je s t w s z y s tk im zn a n e ja k o p a p ro ć w ła ś c iw a w p o p u la r n y m te g o sło w a z n a c z e n iu , w y tw a rz a ją c a z a ro d n ie z z a r o d n ik a m i s łu ż ą c y m i do ro z m n a ż a n ia r o ś lin y w sposób b e z p łc io w y .

R o z w ó j w ię k s z o ś c i n a szych p a p ro c i p rz e d s ta w ia się, ja k n a ­ s tę p u je : z a r o d n ik i, m a ją c e p o d w ó jn ą b ło n ę o c h a ra k te ry s ty c z n e j d la p o s z c z e g ó ln y c h g a tu n k ó w s k u lp tu r z e p o w ie rz c h n i, k ie łk u ją p rz y o d p o w ie d n im c ie p le i w ilg o tn o ś c i w tz w . p rz e d ro ś le ( p r o ta liu m ) . J e s t to m a lu tk a , k i lk u - lu b k ilk u n a s t u m ilim e tr o w a , c ie n k a b la s z k a s e rc o w a te g o k s z ta łtu , k tó r a p rz y tw ie r d z a się do p o d ło ż a p rz y po -

()

m o c y c h w y tn ik ó w i w y tw a rz a na s p o d n ie j sw ej s tr o n ie ro z ro d c z e o rg a n a p łc io w e : r o d n ie i p le m n ie . Z z a p ło d n io n e j w r o d n i k o m ó r k i ja jo w e j p o w s ta je z a ro d e k p o k o le n ia b e z p łc io w e g o c z y li s p o ro ! i lu ; z ra z u je s t o n z w ią z a n y z p rz e d ro ś le m p r z y p o m o c y tz w . s to p y , d z ia ­ ła ją c e j ja k ssaw ka i c ld o n ą c e j s o k i o d ż y w c z e , ro z w ija się je d n a k s z y b k o , w y tw a rz a ją c p ie rw s z e liś c ie i k o rz e n ie . Z c h w ilą , g d y to się s ta n ie , z a ro d e k m o że się ju ż o d ż y w ia ć c a łk ie m s a m o d z ie ln ie ; p iz e d - ro ś le s ta je się zb ę d n e i u sych a k o ń c z ą c ż y c ie p o k o le n ia p łc io ­ w ego. P rz e d ro ś la p rz e w a ż n e j części p a p ro c i r o z w ija ją się z n a c z n ie s z y b c ie j i ż y ją bez p o ró w n a n ia k r ó c e j n iż to b y w a u w id ła k ó w , u k tó r y c h r o z w ó j p o d z ie m n e g o , g rz y b o ż y w n e g o , n ic z ic lo n e g o p rz e d ­ ro ś la tr w a k ilk a lu b k ilk a n a ś c ie la t. D z ię k i te m u , że p rz e d ro ś la p a ­ p r o c i są z ie lo n e i ż y ją n a d z ie m ią , ła tw ie j je z a u w a ż y ć ; to te ż o d ­ k r y t o je w c z e ś n ie j n iż p rz e d ro ś la w id ła k ó w . P rz e d ro ś le p a p r o c i je ­ d e n z p ie rw s z y c h z a o b s e rw o w a ł i o p is a ł w r. 1 828 B i s c h o f f , a le u z n a ł je za liś c ie n ie . W ła ś c iw y m je g o o d k ry w c ą i in t e r p r e t a t o ­ re m b y ł nasz r o d a k M . H . L e s z c z y c " S u m i ń s k i , k t ó r y p ie rw s z y w y h o d o w a ł p a p ro ć z z a ro d n ik a o ra z p rz e ś le d z ił i n a iy - s o w a ł p o k o le i w s z y s tk ie s ta d ia ro z w ija n ia się p rz e d ro ś la . U d a ło m u się ró w n ie ż o p is a ć p lc m n ię i w y c h o d z ą c e z n ie j p le m n ik i (z ja ­ w is k o ju ż k ilk a la t p rz e d te m z a u w a żo n e p rz e z N a g e l e g o ) , a p rz e d e w s z y s tk im o d k r y ć i o p is a ć r o d n ię , p r z e n ik a n ie do n ie j p le m n ik ó w o ra z w y tw a rz a n ie się w n ie j z a ro d k a p a p ro c i )■ I i a e a S u m i ń s k i e g o u k a z a ła się w r. 18 4 8 , a w ię c u p rz e d z iła u k a ­ z a n ie się p o d s ta w o w y c h do d z is ia j b a d a ń z n a k o m ite g o u czo n e g o W . H o f m e i s t r a , k t ó r y w g r u n to w n y sposób w y ja ś n ił z ja ­ w is k o ro z m n a ż a n ia się p łc io w e g o i p rz e m ia n y p o k o le ń p a p r o t n i­

k ó w i m s z a k ó w o ra z w y k a z a ł p o d o b ie ń s tw a i ró ż n ic e m ię d z y m m i a, ro ś lin a m i k w ia to w y m i, ___

S p o r o fit n a szych p a p ro c i s k ła d a się z p o d z ie m n e g o k łą c z a , w y ra s ta ją c y c h z n ie g o k o r z e n i i liś c i. M ło d e liś c ie są na szczycie ś lim a k o w a to w p ą c z k u z w in ię te a n a s tę p n ie w y ra s ta ją c , p rz y b ie r a ją fo r m ę p a s to r a łu b is k u p ie g o . L iś c ie b y w a ją w s z y s tk ie a lb o je d n a ­ k o w e , a lb o też o b o k liś c i a s y m ilu ją c y c h ( t r o f o f i l i ) w y s tę p u ją o d ­ m ie n n ie u k s z ta łto w a n e liś c ie z a ro d n ik o n o ś n e ( s p o r o file ) . W p ie r w ­ szym p r z y p a d k u z a ro d n ie s to ją na s p o d n ie j s tr o n ie a lb o te ż na b rz e g u liś c ia a s y m ilu ją c e g o ; m ogą b y ć ze b ra n e w tz w . „ k u p k i “

1) H r y n i e w i e c k i B. , M ic h a ! H ie ro n im lir . L e szczyc-S um iński i jego d z ie ło o ro z w o ju p a p ro c i. K ra k ó w P A U , 1938.

/ „ „ „ ¡ 'I ró ż n e s o k s z ta łtu i u ło ż e n ia , n a g ie lu b też o to c z o n e tz w . za- , n. \ W n rz Y U a d k u d r u g im z a ro d m e s to ją na sp o ro w ijk ą ( m d u s iu m ) . - i i , i aszk i jego o d c in k ó w lu b f i l u na b rz e g u p o z b a w io n y c h n ie m a l b la s z k i J »

" * p o s ia d a j, n a jc z ę ś c ie j k s z U .t

c in a e e u s p o ra n g ia ta e ) z ;ir(((h li z b u d o w a n a je s t z k i lk u nymi, w y jś c io w y m i d la r Y ^ .. • ci en k o z a ro d n io w y c h w a rs tw k o m ó r e k , w p rz e c iw ie ń s tw ie do p a p ^ lk o je d n 0 . ( F ilic in a e le p to s p o ra n g ia ta e ) p o s ia d a ją c y tw o r z ą c y c h ścianę w a rs tw o w e . C ie k a w e je s t z ró ż n ic .w a m e k o m o r e k , J . z a ro d n i, m a ją c e u ła tw ić p ę k a n ie J , ś c ia n k i z n a c z n ie

r o d n ik ó w . C * K k o m ó r e k w p ie r-

g ru b s z e o d z e w n ę trz n y « . K ^ ^ k ^ p o d , „ w y . P r z y d o jrz ę - ś c ie ń z u p e łn y lu b te z , • w n a n ie c iu p o w ie rz - w a n in i z .y c h a n in się z a ro d n . w s k u te k ro ż n ie w g w a l- c h n io w y m n a s tę p u ję p ę k n ię c ie i ' 7 « ' ' ^ ' z a r o d n ik i są z s ilą

— ”d“i:tw ? ,,rT z :.:i» ti

»»«•

; r ;

^ j rtr.

no p o d s ta w ie ro z p o rz ą d z e n ia M in is t r a ™ ,aJ „ królewski 194.6 r. o g a tu n k o w e j o c l,r e n ie ro s lm . Są to . d łu g o s z

i p ió r o p u s z n ik s tr u s i. (O s m u d a re g o lis ( L . ) , ry c . 1 ) i » >

«o d „ z u s ? : . k r ^ r y . ^ £ s — s : ; : S

i ^ r i s n ^

D o ln e ic h o d c in k i są p lo n e , a s y n u lu j.. • < rz ę d u , k r ó t - K a ż d y o d c in e k p lo n y s k ła d a się z lic z n y c h u ci' ty c h , ż y - k o o g o n k ó w y c h , w z a ry s ie ję z y c z k o w a ty c i, o d o b n ie z h u d o - w o z ie lo n y c li. O d c in k i z a ro d n ik i,,.o ,n e w zasadzie P»dob ^

„ a n e , ic h o d c in k i 2. rz ę d u je d n a k p o z b a w io n e h la s z k

8

ło ś c i o k r y te z a ro d n ik a m i,, ta k że w s ta n ie d o jr z a ły m siji b a r w y b r u n a tn e j. Za- r o d n ie ic h , s to ją c e na k r ó t ­ k im s to s u n k o w o tr z o n k u , są w p ra w d z ie c ie n k o ś c ie n n e , n ie m a ją je d n a k p ie rś c ie ­ n ia , ty lk o n ie re g u la rn ą g ru ­ pę z g ru b ia ły c h k o m ó r e k w s ą s ie d z tw ie s z c z y tu i p ę ­ k a ją n ie p o p rz e c z n ie ja k z a ro d n ie w ię k s z o ś c i n a szych p a p ro c i, lecz p o d łu ż n ie . T a ­ ka b u d o w a z a ro d n i je s t c h a ra k te ry s ty c z n ą w ła ś c iw o - B ścią r o d z in y O s m u n d a c e a e

— d łu g o s z o w a ty c h , k t ó r e j d łu g o s z k r ó le w s k i je s t je - A d y n y m e u ro p e js k im p rz e d ­

s ta w ic ie le m . P r a w d o p o d o b ­ n ie je s t to o g n iw o , łą c z ą c e

Ryc. 1. Długosz królewski (Osmunda re- galis). A — zarodnia widziana z boku,

B — zarodnia pęknięta.

n ie g ru p ę p a p ro c i p ra z a ro - d n io w y c h z filo g e n e ty c z n ie m ło d s z ą g ru p ą p a p ro c i c ie n - k o z a ro d n io w y c h .

R o d z in a O sm u n d a ce a e je s t p ra s ta ra , g d y ż fo r m y do n ie j n a ­ leżące zn a n e są ju z z o k re s u w ę g lo w e g o ; g łó w n y zaś je j r o z w ó j p rz y p a d a na e rę m e z o z o ic z n ą , zw łaszcza na g ó rn y tr ia s i d o ln ą ju r ę . D z iś z o s ta ły z m e j t y lk o s z c z ą tk i w p o s ta c i 20 g a tu n k ó w , r o z r z u c o ­ n y c h w ro ż n y c h czę ścia ch ś w ia ta . N asz d łu g o s z k r ó le w s k i ja k o c z ło n e k te j g r u p y je s t z a te m p ra w d z iw y m r e lik t e m s y s te m a ty c z -

n ym . J

D łu g o s z k r ó le w s k i w y b ie ra na s ie d lis k a swego ż y c ia m ie js c a o z n a c z n e j w ilg o tn o ś c i, a w ię c p o d m o k łe la s y , zw łaszcza o ls z y n y , o ra z to r fo w is k a . U nas w y s tę p u je rz a d k o , t y lk o w n iz in n e j części k r a ju w n ie lic z n y c h s ta n o w is k a c h na P o m o rz u Z a c h o d n im , w P o - z n a n s k ie m , na Ś lą s k u , M a z o w s z u , w P u s z c z y S a n d o m ie rs k ie j i N ie - p o ło im c k ie j. L u b i k lim a t dość w ilg o tn y i d la te g o s to s u n k o w o czę-

ś c ie j s p o ty k a się go na z a c h o d z ie E u r o p y ; b r a k go w w y s o k ic h g ó ­ ra c h , n ie w y s tę p u je ró w n ie ż na d a le k ie j p ó łn o c y . N a w s c h o d z ie E u r o p y s p o tk a ć go m o ż n a z n ó w na p o łu d n io w y c h s to k a c h K a u k a ­ zu. P oza E u ro p ą ro ś n ie — w p o ­ s ta c i n ie c o o d m ie n n e j ra s y — w a tla n ty c k ie j A m e ry c e P ó łn o c ­ n e j. B lis k o s p o k re w n io n e z n a ­ szym d łu g o s z e m g a tu n k i ż y ją ró w n ie ż w In d ia c h , A z ji w s c h o d ­ n ie j, A fr y c e t r o p ik a ln e j o ra z w A m e ry c e P o łu d n io w e j.

P i ó r o p u s z n i k s t r u - s i (M a tte u c ia s tr u th io p te r is (L .) T o d ., ry c . 2; — s y n .o n im y ; S tr u ­ t h io p te r is g e rm a n ic a W i 11 d ., S t r u t h io p t e r is f ilic a s t r u m A 11., O n o c le a s tr u th io p te r is (L .) H o f f m .) n a le ż y do r o d z in y pa- p r o tk o w a ty c h (P o ly p o d ia c e a e ).

C h a ra k te ry s ty c z n ą cechą te j r o ­ d z in y je s t z a ro d n ia o n ie k o m ­ p le tn y m p ie rś c ie n iu , p rz e b ie g a ją ­ cym p o d łu ż n ie ; ściana z a ro d n i p ę k a p o p rz e c z n ie . W o d ró ż n ie ­ n iu o d d łu g o s z o w a ty c h ro d z in a p a p r o tk o w a ty c h n ie je s t ro d z in ą r e lik t o w ą , z n a jd u je się b o w ie m o b e c n ie w c a łe j p e łn i ro z w o ­ ju . L ic z y o k o ło l ' A ty s ią c a ga­

tu n k ó w t j . o k o ło K o g ó ln e j lic z ­ b y w s z y s tk ic h d ziś ż y ją c y c h pa-

Ryc. 2. Pióropusznik strusi (Matteu­

cia struthiopteris). A — pojedynczy odcinek liścia zarodnikowego, B —

jego przekrój poprzeczny.

p r o c i i je s t je d n ą z n a jw ię k s z y c h r o d z in ś w ia ta ro ś lin n e g o . O g ro ­ m n a w ię k s z o ś ć ty c h g a tu n k ó w ż y je w k r a ja c h tr o p ik a ln y c h ; u nas lic z b a ic h d o c h o d z i do 35. P o ly p o d ia c e a e są o w ie le m ło d s z e od Ostnundaceae; są je d n a k starsze od n a js ta rs z y c h r o d z in r o ś lin o k r y - to z a lą ż k o w y c h , zn a n e są b o w ie m ju ż o d d o ln e j ju r y . R o d z a j:

%

10

M a tte u c ia n a le ż y do n a jb a r d z ie j p ie r w o tn y c h w o b rę b ie te j r o ­

d z in y . , . ■

P ió r o p u s z n ik s tru s i w p rz e c iw ie ń s tw ie do w ię k s z o ś c i naszych p a p ro c i p o s ia d a d w o ja k ie g o ro d z a ju liś c ie : je d n e z ie lo n e , p lu n ę , asy- m ilu ją c e , d ru g ie b r u n a tn e , z a ro d n ik o n o ś n e . L iś c ie a s y m ilu ją c e g in ą na z im ę , n a to m ia s t z a ro d n ik o n o ś n e są z im o tr w a le . L iś c ie p lo n e

Rvc. 3. Pióropusznik strusi (Matteucia struthiopteris) nail potokiem górskim.

Foi. J Walos.

u s ta w io n e są w te n sposób, że tw o rz ą u sw e j n a s a d y w ą s k i a g łę b o k i, p ię k n ie w y k s z ta łc o n y le je k . D o c h o d z ą one do 1,5 m w y s o k o ś c i są p o d w ó jn ie p ie rz a s te , o o d c in k a c h b o c z n y c h p ie rz a s to s ie c z n y c h lu b d z ie ln y c h , p ra w ie s ie d z ą c y c h i n a p rz e m ia n le g ły c h . O d c in k i b o ­ czne 1. rz ę d u s k ra c a ją się s to p n io w o k u d o ło w i liś c ia , n a jn iż s z e z n ic h d o c h o d z ą t y lk o do 1 cm d łu g o ś c i; n a jw y ż s z e o d c in k i z m n ie j­

szają się b a rd z o s z y b k o , ta k że liś ć k u g ó rz e zwęża się n a g le ; n a ­ d a je 'm u to b a rd z o c h a ra k te ry s ty c z n y w y g lą d . W s ie r p n iu i w rz e - ś n iu w e w n ą trz le jk a p o ja w ia ją się, w lic z b ie 3 do 6, ,SC1C ro d n ik o n o ś n e , z n a c z n ie niższe o d p ło n y c h , b o d o c h o d z ą c e t y lk o J o 30— 60 cm w y s o k o ś c i, z ra z u z ie lo n o -b r u n a tn e , p o te m b r u n a t n ie ­

11

ją c e , w c h a ra k te ry s ty c z n y sposób g rz e b ie n ia s to p ie rz a s te , o o d c in ­ k a c h ja k b y fry z o w a n y c h . O ne to w ła ś n ie p r z y p o m in a ją s w y m w y ­ g lą d e m s tru s ie p ió r o i od n ic h p o c h o d z i z a ró w n o p o ls k a nazw a r o ś lin y ja k i je j n a z w y w in n y c h ję z y k a c h . B la s z k a liś c i z a ro d n i- k o n o ś n y c h je s t z re d u k o w a n a , za­

w in ię ta w d ó ł r u r k o w a to , o k r y ­ w a ją c k u p k i z a ro d n ik ó w , z k t ó ­ ry c h k a ż d a p o s ia d a o p ró c z tego w ła s n ą z a w ijk ę d o ln ą . T e n ro d z a j o k ry w a n ia k u p e k b rz e g ie m liś c ia je s t r z a d k i; u n a szych p a p ro c i z r o d z in y P o ly p o d ia c e a e w y s tę ­ p u je jeszcze t y lk o u o r lic y (P te - r id iu m a ą id lin u m (L .) K u h n ) . W s ta n ie p ło n y m p ió r o p u s z n ik je s t p o d o b n y do p o s p o lity c h ne- re c z n ic sa m cze j i g ó rs k ie j, D ry -

■ópteris f i l i x m as (L .) S c h o 11 i D r y o p te r is m o n ta n a ( V o g 1.) K t z e.

P ió r o p u s z n ik , d z ię k i lic z ­ n y m p o d z ie m n y m , w y ra s ta ją c y m z k łą c z a ro z ło g o m , p r z y p o m o ‘cy

k t ó r y c h się ro z m n a ż a , w y s tę p u je Ryc. 4. Języcznik zwyczajny n ie ra z g ro m a d n ie , tw o rz ą c gęste (P h yllitis scolopendrium).

s k u p ie n ia . Z a jm u je s ie d lis k a b a r ­

d z o w ilg o tn e , ta k ie ja k b rz e g i rz e k i p o to k ó w , w ilg o tn e z a ro ś la , m o k r e łą k i. S p o ty k a się go u nas w ro z p ró s z o n y c h s ta n o w is k a c h na p o g ó rz u K a r p a t i S u d e tó w ; jeszcze rz a d z ie j w y s tę p u je na n iż u . O g ó ln y je g o zasiąg o b e jm u je E u ro p ę ś ro d k o w ą , p ó łn o c n ą i w s c h o ­ d n ią , u m ia rk o w a n ą część A z ji i w s c h o d n ią część A m e r y k i I ó łn o c - n e j. P ró c z te g o b y w a często h o d o w a n y w o g ro d a c h i w p a rk a c h .

W y m ie n ię tu jeszcze je d n ą naszą p a p ro ć , k tó r a w p ra w d z ie n ie je s t fo r m a ln ie o b ję ta o c h ro n ą , n ie m n ie j z a s łu g u je na n ią w c a łe j p e łn i, b o za g ro ż o n a je s t z n is z c z e n ie m w s to p n iu b o d a j ze w y /-

12

szym n iż d łu g o s z i p ió r o p u s z n ik . J e s t to j ę z y c z n i k z w y ­ c z a j n y (P h y llit is s c o lo p e n d r iu m (L .) N e w m ., s y n o n im — S c o -

¡o p e n d riu m v u lg a re S m ., ry ć . 4 ) , ro s n ą c y b a rd z o rz a d k o na za c ie ­ n io n y c h s k a ła c h , zw łaszcza na w a p ie n iu , w la sa ch p o d g ó rs k ic h . W y ­ s tę p u je na n ie lic z n y c h s ta n o w is k a c h w o k o lic y O jc o w a i O lk u s z a , w T a tra c h , P ie n in a c h i B e s k id z ie S ą d e c k im . J e st to je d n a z n a j­

b a rd z ie j c h a ra k te ry s ty c z n y c h n a s z y c h p a p r o c i; ła tw o ją p o z n a ć p o liś c ia c h ję z y k o w a ty c h , w ą s k ic h , n ie p o d z ie ln y c h i c a ło b rz e g ic h , w n a ­ sadzie s e rc o w a ty c h , o s ią g a ją c y c h 30 do 80 c m d łu g o ś c i i 3 do 6 cm s z e ro k o ś c i. N a s p o d n ie j s tr o n ie liś c i p o ja w ia ją się w le c ie c ie m n e s m u g i, b ie g n ą c e u k o ś n ie o d n e rw u ś ro d k o w e g o do b rz e g u liś c ia ; są to ró w n o w ą s k o -p o d lu ż n e k u p k i z a r o d n ik ó w , u ło ż o n e p a ra m i w z d łu ż n e rw ó w b o c z n y c h .

C h o ć ję z y c z n ik ro ś n ie z w y k le na m ie js c a c h n ie z b y t uczęszcza­

n y c h , je s t o n je d n a k z a g ro ż o n y i b y w a z ry w a n y p rz e z p rz e c h o ­ d n ió w i w y c ie c z k o w ic z ó w , a n a w e t n ie ra z w y k o p y w a n y p rz e z lu d ­ ność w ie js k ą i s p rz e d a w a n y w m ia s ta c h na ta r g u , do o g ró d k ó w i na c m e n ta rz e ja k o ro ś lin a z ijn o tr w a la i o z d o b n a . W K r a k o w ie p o ja w ia ł się na ta r g u k ilk a k r o t n ie w o s ta tn ic h la ta c h , w y k o p y w a n y z k łą c z a m i a p rz y n o s z o n y p r a w d o p o d o b n ie z o k o lic O jc o w a . P oza ty m ję z y c z n ik je s t ro ś lin ą le c z n ic z ą , zn a n ą od d a w n a w m e d y c y ­ n ie lu d o w e j ja k o ś ro d e k p rz e c iw c h o ro b o m p łu c n y m , ja k o le k na c h o ro b y w ą tr o b y a ta k ż e na ra n y ja k ró w n ie ż p rz e c iw ja d o w i w ę ­ żó w . Jego w ię c n ie o b f it e s ta n o w is k a m o g ą b y ć zn a n e i w y k o r z y ­ s ty w a n e p rz e z m ie js c o w y c h z n a c h o ró w i z b ie ra c z y z ió ł le c z n ic z y c h , co m oże p rz e d s ta w ia ć jeszcze je d n o n ie b e z p ie c z e ń s tw o d la t e j r o ś lin y .

O g ó ln ie rz e c z b io rą c p a p ro c ie nasze m o g ą b y ć za g ro ż o n e w sw ym b y c ie p rz e z n is z c z e n ie n a tu r a ln y c h ic h s ie d lis k , osuszanie b ło tn is ty c h te re n ó w , e k s p lo a ta c ję to r fo w is k , w y c in a n ie la s ó w o ra z o d s ło n ię c ie s k a ł i in n y c h m ie js c z a c ie n io n y c h . Z d ru g ie j s tr o n y , p e w n e n ie b e z p ie c z e ń s tw o p rz e d s ta w ia d la n ic h częste w y k o p y w a ­ n ie ic h k łą c z y o ra z e k s p lo a ta c ja d la c e ló w le c z n ic z y c h . D la p o s p o ­ lits z y c h g a tu n k ó w p a p ro c i n ie je s t t o g ro ź n e , n a to m ia s t rz a d s z y m i p rz y s to s o w a n y m t y lk o do s z c z e g ó ln y c h s ie d lis k g a tu n k o m m o że g ro z ić r y c h ły m w y tę p ie n ie m , o ile n ie z a p e w n i się im u s ta w o w e j,, s k u te c z n e j o c h ro n y .

13

P R Z E M Y S Ł A W O L S Z E W S K I

Rezerwat czy kształtowanie krajobrazu w Rożnowie

W c ią g u z a le d w ie k i l k u la t, ja k ie u p ły n ę ły o d p o w s ta n ia w R o ż n o w ie je z io r a z a p o ro w e g o , w y s tę p o w a n o k ilk a k r o t n ie z p r o ­ je k t a m i s tw o rz e n ia w o k ó ł n ie g o r e z e r w a t u 1). P r o je k t y te b y ły ro z ­ m a ic ie u jm o w a n e . Z a n im wszakże, m ie lib y ś m y się n i m i b liż e j za­

ją ć , n a le ż a ło b y ro z w a ż y ć , o ile ju ż w s a m e j zasadzie b y ły one słuszne.

W y d a je się, że w te j s p ra w ie p rz e o c z o n o p e w ie n m o m e n t is to tn y i g łę b o k i, p e w n ą l in ię p o d z ia łu b ie g n ą c ą ś ro d k ie m zagad­

n ie ń z w ią z a n y c h z tro s k ą o o c h ro n ę i p ię k n o z a b y tk ó w p r z y r o d n i­

cz y c h k r a ju . L in ia ta, często m a ło u c h w y tn a , n a rz u c a się w ła ś n ie szcze g ó ln ie w y ra ź n ie w z e tk n ię c iu z p ro p o z y c ja m i s tw o rz e n ia re ­ z e rw a tu w R o ż n o w ie . G d y w o b lic z u ta m te js z e g o p e łn e g o u r o k u k r a jo b r a z u w y w o łu je m y w m y ś la c h o b ra izy z m ia n , ja k ie w n im z czasem moigą n a s tą p ić , o d c z u w a m y ją w y r a ź n ie j n iż k ie d y k o lw ie k i w ów czas ja s n e się s ta je , że n ie o re z e rw a t t u c h o d z i.

O cóż w ię c c h o d z i tu w is to c ie ?

Is tn ie je z a b e z p i e c z a n i e p ie rw o tn o ś o i i is tn ie je u r z ą ­ d z a n i e te re n u . O b ie te c z y n n o ś c i z a z ę b ia ją się o z a g a d n ie n ie o c h ro n y p rz y r o d y . P ie rw s z a z n ic h b o w ie m je s t o c h ro n ą w ła ś c iw ą , d ru g a o d b y w a ć się m o że w z g o d zie z n ią lu b z j e j p o g w a łc e n ie m , w h a r m o n ii z p rz y r o d ą lu b w z a b u rz e n iu te j h a r m o n ii.

M o że n a jła t w ie j b ę d z ie w y ja ś n ić to na p rz y k ła d a c h .

J e ś li m ó w i s ię o u s u n ię c iu s c h ro n is k a p r z y M o r s k im O k u w T a tr a c h z m o re n y , to c h o d z i t u o p rz y w ró c e n ie i z a c h o w a n ie p ie rw o tn o ś c i. Z a ró w n o m o re n a sam a, ja k o o b ie k t c h ro n io n y , ja k i d z ię k i te m u k r a jo b r a z je z io r a o d z y s k a ją z czasem swą p ie rw o tn ą , p rz y ro d z o n ą postać. In a c z e j, g d y żąda s ię w y s a d z e n ia d rz e w p rz y d r o ż n y c h k ę p a m i a n ie s ze re g a m i. W ty m p r z y p a d k u d ą ży się też do z a c h o w a n ia zg o d n o ś c i z p rz y ro d ą , do n a tu ra ln o ś c i i do w y ­ d o b y c ia p ię k n a k r a jo b r a z u , le cz n ie c z y n i się tego p rz e z u trz y m a -

‘ ) Takim projektem była np. ogłoszona drukiem propozycja K. S i m m a Pt. „Jezioro w Rożnowie — nowa perła krajobrazu polskiego“ , ogłoszona w „Chrońmy przyrodę ojczystą“ , r. I, 1945, nr 2/3.

14

n ie czy też .p o w ró c e n ie do s ta n u p ie rw o tn e g o , ty lk o p rz e z p rz y s to ­ so w a n ie u rz ą d z e n ia stw o rzo n e g o p rz e z c z ło w ie k a do h a r m o n ii is tn ie ją c e j w p rz y r o d z ie .

Czascom je d n o źle p o m y ś la n e u rz ą d z e n ie ra m g łę b o k o p ię k n o k r a jo b r a z u , podczas g d y gd zie in d z ie j w ie le u rz ą d z e ń d o b rz e ze­

s tr o jo n y c h w y w o łu je w n im t y lk o n ie z b y t w ie lk ie z a b u rz e n ie . Ś cieżka w io d ą c ą z M o rs k ie g o O k a za M n ic h a r a z i w s z y s tk ic h , g< yz p rz e c in a p ro s tą l in i ą w ie lk ie zbocze s ta n o w ią c e o p ra w ę je z io r a . W b re w n a tu r a ln e m u u k s z ta łto w a n iu te re n u , je g o ż le b o m i grzę­

d o m , n ie z a le ż n ie o d o rn a m e n tu k o s o d rz e w in y na zb o czu , b ie g n ie ona „ j a k s tr z e lił“ g d z ie n ie g d z ie w y k o p e m , g d z ie n ie g d z ie bez m a ła

„ c h iń s k im n m r e m “ , d a ją c w k r a jo b r a z ie l in i ę sztuczną i rażącą.

In a c z e j n a H a li G ą s ie n ic o w e j. Jest t u d u ża g ru p a szałasów, w ie lk i gm ach s c h ro n is k a , d o p ro w a d z o n a do n ie g o d ro g a , szereg »ciezek tu ry s ty c z n y c h itd ., a je d n a k w s z y s tk o to p o z o s ta je w h a r m o n ii z p rz y ro d ą k r a jo b r a z u , w k t ó r y m n a s tą p iły z tego p o w o d u t y lk o

niesm aczne z a b u rz e n ia . .

P r z y k ła d y p o w yższe d o w o d z ą , ja k w ie lk ie j d o n io s ło ś c i czyn- n lk ie rm jest o d c in e k o c h ro n y p r z y r o d y o k re ś la n y m ia n e m k u lt u r y lu b u p r a w y k r a jo b r a z u ii w ja k ie j m ie rz e w in ie n o n b y ć u w z g lę ­

d n ia n y w k a ż d y m .p la n o w a n iu . «.

W y d a je się, że p rz e z u ż y c ie o k re ś le n ia „ k u lt u r a k r a jo b r a z u z y s k u je m y p e w ie n k o rz y s tn y m o m e n t p s y c h o lo g ic z n y w o b e c s zci- szych k ó ł sp o łe czeń stw a . — J e ś li p o w ie się „r e z e rw a t“ do c z ło ­ w ie k a o m e n ta ln o ś c i g o s p o d a rc z e j, u ż y tk o w e j, to z w y k le w y w o łu je się u n ie g o p e w ie n w strzą s, g d yż d o z n a je on u c z u c ia , ze chce się

¿by t w ie le . Z n ie c h ę c a się go i n a s ta w ia n e g a ty w n ie . T y m c z a s e m to z b y t w ie le tk w i często ty lk o w s ło w ie a n ie w z a m ia rz e . P rz e c iw p ie lę g n o w a n iu k r a jo b r a z u n i k t n ic b ę d z ie p ro te s to w a ł. N a jz a c ie k - łe js z y b o w ie m u ty lita r y s ta d ą ży s w y m u ty lita r y z m e m o s ta te c z n ie do s tw o rz e n ia so b ie m iłe g o o to c z e n ia . P o ję c ie k u l t u r y k r a jo b r a z u m u d w ię c do n ie g o tr a fić . Je st o n o ła tw e , p ro s te i sw ą o c z y w is tą słusznością n a rz u c a ją c e się k a ż d e m u .

Jasne je s t, że o k o lic e ta k ie g o o b ie k tu , ja k im je s t z b io r n ik za­

p o ry ro ż n o w s k ie j, tego w ie lk ie g o o b ie k tu k u l t u r y te c h n ic z n e j a za­

ra ze m o b ie k tu re p re z e n ta c y jn e g o , m u szą b y ć o b ję te ró w n ie ż szcze­

g ó ln ą k u lt u r ą k ra jo b r a z u . N ic zn a czy to w szakże, a b y w R o ż n o w ie w szystko m ia ło trw a ć po w ie c z n e czasy bez z m ia n . W p ro s t p rz e ­ c iw n ie . O k o lic e je z io ra b ę d ą ta m n a w e t tę tn ić ż y c ie m i m uszą hyc;

15

W ty m c e lu o d p o w ie d n io u rz ą d z o n e , ale u rz ą d z o n e ta k , a b y d w a e le m e n ty , c z ło w ie k i p rz y r o d a , n ie p rz e c z y ły so b ie le cz z sobą h a r ­ m o n iz o w a ły . T r u d n o n a to m ia s t w y o b ra z ić so b ie u tw o rz e n ie le ż e - w a tu w R o ż n o w ie . W s z y s tk o je s t ta m p rz e c ie ż z a p rz e c z e n ie m p ie r- w o tn o ś c i. N ie p rz e z p rz y r o d ę , lecz p rz e z te c h n ik ę z o sta ło s w o rz one je z io ro . M a o n o c a łk ie m in n e b rz e g i n iż je z io r a n a tu r a ln e . b e S s m u g i tr z c in , bez p ła tó w p ły w a ją c y c h liś c i w c ic h y c h z a to k a c h . N - n a tu r a ln e są tu w a h a n ia p o z io m u z w ie rc ia d ła i n a g ie , s k a lf e ^ ^ lu b g d zie in d z ie j o d s ła n ia n e o k re s o w o p o ła c ie n a m u lis k . Z a y d a w n y g o ścin ie c p rz e rz u c o n o na u b o c z e n a d b rz e ż n e , w k ła d a ją c go zresztą z rę c z n ie w k r a jo b r a z . N ie ra ż ą t u i ta m w id o c z n e je g o s k rę ty i p o d m u ro w a n ia czy m o s tk i na z a to k a c h . R a ż ą za to dzące w p ro s t w w o d ę ze s to k ó w d a w n e d r ó ż k i p o ln e , ś w ia d c z ą one b o w ie m o n ie w y k o ń o z e n iu m y ś lo w y m ca ło ści. P r z y p o m in a ją ze coś tu się s ta ło , że zaszło z d a rz e n ie , k tó r e p rz e c ię ło i z m ie n iło d r o g i ty c h S tro n . P o d k re ś la ją k a ta k liz m , j a k i p rz e ż y ła p rz y r o d a i c z ło ­ w ie k tu te js z y , p o d k re ś la ją z m ia n ę , k tó r a n a s tą p iła t u g w a łto w n i

i ż y w io ło w o . W s z y s tk o t u zresztą c ią g le jeszcze się z m ie n ia , r o w ie lk ic h z m ia n a c h , ja k ie t u zaszły, ca łe o to c z e n ie p rz y s to s o w u je się jeszcze do n o w e go s ta n u . Z m ie n ia się p rz y r o d a az do sw ych n a j­

d ro b n ie js z y c h e le m e n tó w p o d w p ły w e m z m ia n , ja k ie - - s z ły w w o- d a c li g ru n to w y c h , w k lim a c ie itd ., — z m ie n ia się te z c z ło w ie k , k to y w c h o d z i s to p n io w o w o r b it ę w sp ó łcze sn o ści. K t o zna b liż e j u . z.

ta m te js z y c h , w ie ja k i to b y ł d la n ic h w strzą s. Z m ie n ił się na b rz e ­ gach ro d z a j u p ra w ia n e j p rz e z n ic h g o s p o d a rk i w ra z ze z n ik n ię c ie m z a la n y c h n a jle p s z y c h p ó l o rn y c h i w ra z z p o ja w ie n ie m się n ic h le tn is k o w e g o i s p o rto w e g o . P o w s ta ją c o ra z to n o w e d o m y

N ie s te ty d o m k i te p o w s ta ją na s ta ry c h d z ia łk a c h k a ta s tra ln y c h w e d łu g ró ż n y c h m o ż liw o ś c i fin a n s o w y c h i b a rd z o n ie ró w n e g o w y ­ r o i,le n ia e ste tyczn e g o czy to je d n o s te k , c zy klubów w io ś la rs k ic h czy w re szcie in n y c h d z ia ła ją c y c h chaotycznie c z y n n ik ó w . A p rz e c ie p o w in n y one p o w s ta w a ć w e d le w y m o g o w k r a jo b r a z u i otacz J4 .1 je z io ro p rz y r o d y , w e d łu g je d n o lite g o c a ło ścio w e g o p la n u .

J e ś li p rz y p a d k o w o ro z rz u c o n e d o m k i o p rz y p a d k o w y m T s ią d z ie p o k r y ją s to k i g ó rs k ie n a d je z io re m , k r a jo b r a z ro ż n o w ii i s ta n ie * „ ie o d w r a e .lm e k r a jo b r a z e m z n ie k s z ta łc o n y m .

N ie k tó r e o d c in k i m u s z , tu zostać z a le s io n e , Sd z ic mc J . • w ła ś n ie p o zostać „ m e p o la m im o że z w ię k s z o n y m e h w y e te e z k o w o

16

w cza so w y b ę d z ie w y m a g a ł tu m oże o g ro d ó w w a rz y w n y c h , sadów , fa r m d r o b iu it d . W m ie js c a c h o d p o w ie d n ic h m uszą p o w s ta ć d o b rz e ro z p la n o w a n e o s ie d la o u s ta lo n y m c h a ra k te rz e . G r u p y w i l l z n a jd ą m ie js c e w śró d z ie le n i o g ro d ó w i d rz e w . D o b rz e ro z p la n o w a n e d ro g i, w iją c e się h a r m o n ijn ie w u ro z m a ic o n e j rz e ź b ie te re n u , m uszą p o ­ łą c z y ć z sobą w s z y s tk ie o s ie d la itd . W ie le c h c ia ło b y się p is a ć o ty m . A le n ie o to tu c h o d z i. C h o d z i o zasadę! T r u d n o m y ś le ć w R o ż n o w ie o re z e rw a c ie , g dyż is tn ie ją c y ta m s ta n je s t d z ie łe m c z ło w ie k a , a u rz ą d z e n ia je g o d o m in u ją i b ę d ą n a d a l n a ra s ta ły w p ro c e s ie n ie p r z e p a r te j d y n a m ik i p rz e m ia n p o ru s z o n y c h u tw o rz e ­ n ie m z b io r n ik a .

T a k w y g lą d a s p ra w a b e z p o ś re d n ic h o k o lic je z io ra . In a c z e j dalsze o k o lic e . T a m w ie le je s t jeszcze p rz e d m io tó w w y m a g a ją c y c h z a c h o w a n ia . T y c z y się to p rz e d e w s z y s tk im re s z te k pu szczy le ś n e j w T ę g o b o rz u i n a d Łosiolsiną. J a k w ie le m ó w ią c e n a z w y : w ie ś w tę ­ g im b o rz e i rz e k a ło s o s io w a . — B y ły t u o n g iś ta r lis k a t e j ry b y , d z iś z a g ro ż o n e j w sw y m b y c ie g a tu n k o w y m . N ie m a d ziś t a r lis k ło s o s ia , b o n ie m a w o d y; w Ł o s o s in ie . N ie m a dość w o d y w rzece i n ie m a dość la s ó w w T ę g o b o rz u . T e w ła ś n ie m ie js c a w o ła ją o o c h ro n ę re z e rw a to w ą , a w ię c n ie t y lk o o z a c h o w a n ie , ale w rę c z o o d n o w ie n ie t u s ta n u p ie rw o tn e g o .

P ró c z tę g o b o rs k ic h lasów re z e rw a to w e j o c h ro n ie p o d d a ć się w in n o w y n io s ły o s tr ó w - w y s p ę z w a n ą G ro d z is k ie m , w s p a n ia łą s k a ln ą i lelśną k o p u łą w znoszącą s ię n a d z w ie r c ia d ło je z io ra . Jest w re s z c ie te ż tro c h ę s ta ry c h d rz e w w R o ż n o w ie . Są o n e o d d a w n a p o d n a le ż n ą im o c h ro n ą , n ie m a w ię c p o trz e b y n a d n im i się t u t a j ro z w o d z ić .

In n y m z n ó w ro d z a je m o c h ro n y je s t p ie c z a n a d z a b y tk o w y m i d z ie ła m i c z ło w ie k a , a ta k ie z n a jd u ją się ró w n ie ż w o k o lic a c h R o ż ­ n o w a . O c h ro n a ic h n ie w ią ż e się w szakże ściele z tre ś c ią n in ie js z e g o a r t y k u łu .

T a k o to w o k rę g u R o ż n o w a .n ie z a le ż n ie o d p r z y r o d y c h r o n io ­ n e j w j e j n ie z n a c z n y c h , z a c h o w a n y c h re s z tk a c h n a tu r a ln y c h , p o ­ w in n o n a s tą p ić ro z w a ż n e i e ste tyczn e , k u lt u r a ln e u rz ą d z a n ie o k o ­ lic y , k tó r e p ie c z o ło w ic ie p rz e z c z ło w ie k a p rz e p ro w a d z o n e d a ło b y h a rm o n iz u ją c y z n o w y m je z io re m n o w y a p ię k n y k ra jo b r a z .

17

Badania naukowe w rezerwatach i parkach narodowych1)

C e le , o rg a n iz a c ja , te m a ty k a

II. Związek Radziecki

O p ra c o w a ła W a n d a F e n g le ro w a

D z ia ła ln o ś ć na p o lu o c h ro n y p r z y r o d y w Z w ią z k u R a d z ie c ­ k i m m a na c e lu w z g lę d y n a tu r y g o s p o d a rc z e j, n a u k o w e j i k u l t u r a l ­ n e j, p r z y cz y m w z g lę d y g o s p o d a rcze w y s u w a ją się na p ie rw s z e m ie js c e . W y ra ż a się o n a m . im. w tw o rz e n iu i u tr z y m y w a n iu b a r ­

dzo lic z n y c h re z e rw a tó w p a ń s tw o w y c h . R e z e rw a ty te m a ją s łu ż y ć w m y ś l s ta tu tu — ja k to p o d a je p r o f. J a n D e m b o w s k i w książce ,pt. N a u k a r a d z ie c k a 5) — n a s tę p u ją c y m z a d a n io m :

,,a) Z a c h o w a n iu i ro z p ło d o w i c e n n y c h z w ie rz ą t i r o ś lin , o c h ro ­ n ie g o s p o d a rk i w o d n e j o ra z n a tu r a ln y c h w a ru n k ó w k lim a ty c z n y c h ,

P |,) o p ra c o w a n iu m e to d ta k s a c ji b o g a c tw n a tu r a ln y c h , ic h p o m n o ż e n ia , ja k o ś c io w e g o p o le p s z e n ia i ra c jo n a ln e g o w y k o rz y ­ s ta n ia ,

c ) u ja w n ie n iu s u ro w c ó w , a k lim a ty z a c ji i r e a k lim a ty z a c ji w a r­

to ś c io w y c h z w ie rz ą t i r o ś lin ,

d ) z a c h o w a n iu p ie r w o tn y c h te re n ó w c e le m ic h w s z e c h s tro n ­ nego z b a d a n ia i w y ja ś n ie n ia z m ia n , ja k ie w y w o łu ją w p rz y ro d z ie

w p ły w y c z ło w ie k a , M

e ) z a z n a jo m ie n iu lu d n o ś c i k r a ju z p ię k n e m p rz y r o d y . R e o rg a n iz a c ja p rz e p ro w a d z o n a w r. 1935 m ia ła na c e lu h a r ­ d z ie j in te n s y w n e w y z y s k a n ie ty c h te re n ó w d la b a d a ń n a u k o w y c h i z w ią z a n ie ic h z p ro b le m a m i n a tu r y g o s p o d a rc z e j, o d n o s z ą c y m i się z a ró w n o d o całego o b s z a ru k r a j u j a k i do p o s z cze g ó ln ych b io to p ó w , k tó r y c h p rz e d s ta w ic ie la m i są re z e rw a ty .

Z a rz ą d re z e rw a ta m i p a ń s tw o w y m i w Z w ią z k u R a d z ie c k im s p ra w u je G łó w n y U rz ą d do S p ra w R e z e rw a tó w , O g ro d ó w Z o o lo ­ g ic z n y c h i Z w ie rz y ń c ó w ( G ła w n o je u p r a w le n ije p o z a p o w ie d m - 1) D rugi artykuł z ryklu rozpoczętego w czasopiśmie „Chrońmy przyrodę ojczystą“ r. IV , 1948, nr 9;10, str. 25.

2) Warszawa 1947.

C h r o ń m y p r z y r o d ę o j c z y s l ą 2

18

k a m z o o p a rk a m i z o a s a d a m ). U rz ą d te n , p o d le g a ją c y b e z p o ś re d n io P re z y d iu m C. N . K . (W s z e c h ro s y js k ie g o C e n tra ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o ), je s t in s ty tu c ją c e n tra ln ą , k tó r a s k u p ia w sw ych rę k a c h w s z y s tk ie s p ra w y d o tyczą ce o c h ro n y p rz y r o d y . P o d k o n tr o lą tego U rz ę d u p o z o s ta je też m . in . W s z e c h ro s y js k ie T o w a rz y s tw o

O c h ro n y P rz y ro d y , b ę d ą ce in s ty tu c ją sp o łe czną .

K o m it e t N a u k o w y G łó w n e g o U rz ę d u do S p ra w R e z e rw a tó w (N a u c z n ij s o w je t g ła w n e g o u p r a w i e n i » p r o je k tu je , k o n t r o lu je i p u b lik u je w s z e lk ie p ra c e n a u k o w e , w y k o n y w a n e w re z e rw a ta c h ra d z ie c k ic h , k tó r e tw o rz ą slieć o b e jm u ją c ą w s z y s tk ie w a ż n ie js z e b io ­ to p y k r a ju . N a p o s ie d z e n ia c h K o m ite tu o d b y w a ją c y c h się dw a ra zy do r o k u p rz e d k ła d a n e są s p ra w o z d a n ia z d z ia ła ln o ś c i n a u k o w e j w p o szcze g ó ln ych re z e rw a ta c h o ra z z a tw ie rd z a n e p r o g r a m y p ra c n a o k re s p ó ź n ie js z y . W p ro g ra m a c h u w z g lę d n ia się w d u ż e j m ie rz e za­

g a d n ie n ia go sp o d a rcze k r a ju . J e d n y m z z a d a ń K o m ite tu je s t w y­

p ra c o w a n ie m e to d y k i b a d a ń w re z e rw a ta c h . O s ta tn io p o s ta n o w io n o u tw o rz y ć p r z y G łó w n y m U rz ę d z ie do S p ra w R e z e rw a tó w o so b n ą k o m is ję d la za g a d n ie ń z w ią z a n y c h z a k lim a ty z a c ją .

G łó w n y U rz ą d do S p ra w R e z e rw a tó w m a swą s ie d z ib ę w M o ­ s k w ie i ta m toż p o s ta n o w io n o p rz e n ie ś ć z b io r y m u z e a ln e re z e rw a ­ tó w , k tó r e m a ją b y ć o d d a n e C e n tra ln e m u M u z e u m A k a d e m ii N a u k Z . S. R . R .

R e z e rw a ty p a ń s tw o w e są (o d r. 19 3 9 ) p o d w z g lę d e m o rg a n iz a ­ c y jn y m p e w n e g o ro d z a ju in s ty tu t a m i n a u k o w o -b a d a w c z y m i i p o d ­ le g a ją b e z p o ś re d n io R a d z ie K o m is a rz y L u d o w y c h (o b e c n ie R a d z ie M in is t r ó w ) . W ię k s z e re z e rw a ty p o s ia d a ją la b o r a to r ia , k tó r e u m o ż ­ liw ia ją i u ła tw ia ją p rz e p ro w a d z a n ie b a d a ń n a u k o w y c h . R e z e rw a t A s tra c h a ń s k i n p . p o s ia d a 6 ta k ic h la b o r a to r ió w , a m . : b o ta n ic z n i, o rn ito lo g ic z n e , h y d ró b io lo g ic z n e , g le b o zn a w cze , h y d ro c h e m ic z n e o ra z s ta c ję m e te o ro lo g ic z n ą .

B a d a n ia n a u k o w e p ro w a d z o n e są w re z e rw a ta c h częściow o p rze z s ta ły p e rs o n e l n a u k o w y , czę ścio w o zaś a ra c z e j p rz e w a ż n ie {»rzez s iły z z e w n ą trz i to zw łaszcza s iły m ło d e , k tó r e w y k o n u ją swe p ra c e p o d k ie r u n k ie m p ro fe s o ró w . P oza p ra c a m i in w e n ta r y z a c y j­

n y m i, k tó r e w w ie lu re z e rw a ta c h n ie są jeszcze u k o ń c z o n e , u w z g lę d ­ nia' się w b a d a n ia c h p rz e d e w s z y s tk im te p ro b le m y , ja k ie s tw a rz a te re n re z e rw a tu , w szczególności je d n a k z a g a d n ie n ia o zn a c z e n iu p ra k ty c z n y m .

R e z e rw a ty w Z w ią z k u R a d z ie c k im są o ś ro d k a m i, w k tó r y c h

19

na d ro d z e te o re ty c z n e j ro z w ią z u je się p ro b le m y gospodarcze d la p o trz e b p la n o w a n ia p rz e s trz e n n e g o . B a d a n ia naukoiw e o r g a n iz u je się w n ic h z m y ś lą o m o ż liw o ś c i p ra k ty c z n e g o za sto so w a n ia ic h w y n ik ó w d la ja k n a jb a r d z ie j e k o n o m ic z n e g o w y z y s k a n ia g o s p o d a r­

czego o b sza ró w , k tó r y c h p rz e d s ta w ic ie la m i są re z e rw a ty , lu b te z d la ro z w ią z y w a n ia p e w n y c h p ro b le m ó w O g ó ln ych .

W z a g a d n ie n iu n p . W ie lk ie j W o łg i b a d a n ia re z e rw a to w e o d ­ g ry w a ją b a rd z o w a ż n ą ro lę . W p ię c io le tn im p la n ie R e z e rw a tu A s tra c h a ń s k ie g o , leżącego u u jś c ia W o łg i, u w z g lę d n io n o m ię d z y in n y m i n a s tę p u ją c e p ro b le m y z w ią z a n e z t y m z a g a d n ie n ie m : re ­ k o n s tr u k c ja W o łg i, re g re s ja M o rz a K a s p ijs k ie g o , k ie r u n e k s u k c e s ji, do k tó re g o zdąża ten o b s z a r it p . — P ro b le m w o d n y K r y m u je s t

» ło w n y m p rz e d m io te m d o c ie k a ń te o re ty c z n y c h , w y k o n y w a n y c li w R e z e rw a c ie K r y m s k im . W ty m c c iii p o w ię k s z o n o te n re z e rw a t 0 te re n y , k tó r e mogą m ie ć w p ły w na p rz e b ie g b a d a n i ic h w y ­ n ik i. — Z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z czarnozdem em , je g o d e g ra d a c ją 1 ro lą , ja k ą n a je g o ob sza rze o d g ry w a o b ecność lu b n ie o be cn o ść la su , ro z w ią z u je się w s p e c ja ln ie w ty m c e lu u tw o rz o n y m re z e rw a ­ cie. _ S p ra w a w y z y s k a n ia te re n ó w g ó rs k ic h d la c e ló w g o s p o d a r­

cz y c h je s t p rz e d m io te m b a d a ń n a u k o w y c h w re z e rw a c ie w g ó ra ch K a ra c z a ju . W w y k o n y w a n y c h tu d o ś w ia d c z e n ia c h n a ru sza się w p e w n y c h p rz y p a d k a c h zasady o c h ro n y p rz y r o d y , p ro w a d z ą c na p o le tk a c h d o ś w ia d c z a ln y c h k u l t u r y ro ś lin h o d o w la n y c h , n ic ro s n ą ­ cy c h d z ik o n a o b sza rze re z e rw a tu .

B a d a n ia w re z e rw a ta c h , p ro w a d z o n e m e to d a m i czysto n a u k o ­ w y m i, ro z w ią z u ją p e w n e z a g a d n ie n ia te o re ty c z n e . Są o n e w s tę p e m do d a ls z y c h p ra c n a d m o ż liw o ś c ią p ra k ty c z n e g o zasto so w a n ia zd o ­ b y ty c h w y n ik ó w , k tó r e to p ra c e w y k o n y w u ją fa c h o w c y ju z p oza

o b rę b e m re z e rw a tó w . .

R ó w n ie ż z p ra k ty c z n e g o p u n k tu w id z e n ia p ro w a d z i się w re ­ z e rw a ta c h b a d a n ia z 'z a k r e s u b io lo g ii c e n n y c h g o sp o d a rczo g a tu n ­ k ó w z w ie rz ą t, na p r z y k ła d n a d b io lo g ią b o b ró w o ra z ic h h o d o w lą a lb o n a d u d o m o w ie n ie m ło s ia i w y z y s k a n ie m je g o s iły do p ra c y , w y ­ k o n u je się też d u żo b a d a ń ic h tio b io lo g ic z n y c b w re z e rw a ta c s ło d k o w o d n y c h i n a d m o rs k ic h . — B a d a n ia o rn ito lo g ic z n e w re z e r­

w a ta c h n a d m o r s k ic h w y k a z a ły na p r z y k ła d in te re s u ją c y fa k t, ze obecność p e w n y c h g a tu n k ó w p ta k ó w może s łu ż y ć ja k o w s k a z n iK s k u p ie ń ry b w m o rz a c h , co m a duże z n a cze n ie ,p iz y o r 0an J 1 ło w ó w .

2*

20

O d czasu p rz e p ro w a d z o n e j w r o k u 1935 re o r g a n iz a c ji w y k o ­ n a n o s to s u n k o w o d u żo b a d a ń w re z e rw a ta c h . Są o n e in te re s u ją c e z a ró w n o z u w a g i n a p ro b le m y , k tó r y c h d o ty c z ą , j a k te ż z p o w o d u o s ią g n ię ty c h w y ln ik ó w i ro d z a ju z a s to s o w a n y c h do biadań m e to d .

K o m ite t N a u k o w y G łó w n e g o U rz ę d u do S p ra w R e z e rw a tó w O g ro d ó w Z o o lo g ic z n y c h i Z w ie rz y ń c ó w p u b lik u je w y d a w n ic tw a o c h a ra k te rz e w y łą c z n ie n a u k o w y m , m . i n . :

a ) P r z y c z y n k i N a u k o w o -M e to d y c z n e , w y c h o d z ą c e dw a ra z y do ro k u . Z a w ie ra ją one o p ró c z p ra c o ry g in a ln y c h z ró ż n y c h re z e rw a ­ tó w ta k ż e czy|sto m e to d y c z n e w s k a z ó w k i d o tyczą ce b a d a ń w re z e r­

w a ta c h o ra z n o ta t k i z p o s ie d z e ń K o m ite tu . Z a m ie s z c z a n y w n ic h je s t p o n a d to szczegółow o p ro w a d z o n y d z ia ł b ib lio g r a fic z n y , k t ó r y o b e jm u je p ra c e o c h a ra k te rz e b io lo g ic z n y m czy e k o lo g ic z n y m , za­

ró w n o k r a jo w e ja k i z a g ra n ic z n e , o ra z z e s ta w ie n ie w s z y s tk ic h ¡prac w y k o n a n y c h w re z e rw a ta c h w Z w ią z k u R a d z ie c k im .

b ) W y d a w n ic tw a z a w ie ra ją c e w y n ik i b a d a ń w p o s z c z e g ó ln y c h re z e rw a ta c h p t. „ P ra c e R e z e rw a tu ...“ , u k a z u ją c e się co ro k lu b co d w a la ta .

c) M o n o g r a fie cie k a w s z y c h g a tu n k ó w z w ie rz ą t c h ro n io n y c h w re z e rw a ta c h Ł).

d') P ra ce o z n a c z e n iu p ra k ty c z n y m (n p . n a d b io lo g ią k a c z k i

e d r e d o n o w e j2). .

e ) W y n ik i o b s e rw a c ji b io lo g ic z n y c h w s ta c ja c h o r n ito lo g ic z ­ n y c h itp .

Z a m ie rz o n e jq s t p o n a d to w y d a w a n ie b iu le ty n ó w z p o szczegól­

n y c h re z e rw a tó w .

W y d a w n ic tw a o c h a ra k te rz e p o p u la r n y m p u b lik u je p o d le g łe G łó w n e m u U rz ę d o w i do S p ra w R e z e rw a tó w .W s z e c h ro s y js k ie T o ­ w a rz y s tw o O c h ro n y P rz y g o d y , w k tó re g o rę k a c h sp o czyw a w s z e lk a a k c ja o ś w ia to w a , zw ią z a n a z p o p u la r y z a c ją id e i o c h ro n y p r z y ­ r o d y 3). *)

*) Np. I. B a s z k i r ó w i M. A. Z a b ł o c k i , Kawkaskij żubr. Moskwa 1940.

■) W. S. U s p e n s k i j, Gaga i gagaczje ehoziajstwo. Moskwa 1941.

“) Np. broszura „Chrońmy nasze lasy przed pożarami“ , Moskwa 1941, omówiona w czasopiśmie „Chrońmy przyrodę ojczystą“ r. II , 1946, nr 7/8, str. 73.

21

P o n iż e j o m ó w io n o w y n ik i b a d a ń w y k o n a n y c h w k i l k u re z e r­

w a ta c h , o p u b lik o w a n e w n ie k tó r y c h w y ż e j w y m ie n io n y c h w y d a w ­ n ic tw a c h .

P r iZ' y c 'Z, y n k i N a u k o w O' - M e t o d y c z n e (N a u o z n o - m e to d ie z e s k ijc z a p is k i. W y p u s k 8, M o s k w a 1941) * ) :

A . M a ł y s z e w , „ P r ó b a p rz e n ie s ie n ia ro ln ic z y c h k u l t u r w w y s o k o g ó rs k ą s tre fę K a ra c z a ju “ . — N a o bszarze ty c h g ó r, d o ty c h ­ czas s ła b o z a lu d n io n y m , p ro w a d z i się o b e c n ie p a s te rs tw o k o c z o w ­ n ic z e . N a d m ie r n a ilo ś ć w yp a sa ne g o b y d ła o b n iż a t u t a j w y d a jn o ś ć (p a stw isk i p o w o d u je z u b o ż e n ie g le b y . — B a d a n ia o m ó w io n e w p rz y to c z o n e j ro z p ra w ie m ia ły n a c e lu w y p ra c o w a n ie ś ro d k ó w i s p o s o b ó w p o d n ie s ie n ia w y d a jn o ś c i g ó rs k ic h u g o ró w d la s tw o rz e ­ n ia w a ru n k ó w u m o ż liw ia ją c y c h z a lu d n ie n ie g ó r K a ra c z a ju . Z m ie ­ r z a ły one do w y s z u k a n ia na d ro d z e d o ś w ia d c z a ln e j o d p o w ie d n ic h g a tu n k ó w u p ra w n y c h i łą k o w y c h p rz e z : a ) śle d z e n ie z m ia n ja k o ­ ś c io w y c h i ilo ś c io w y c h , ja k im u le g a ją ró ż n e g a tu n k i r o ś lin hodo­

w a n y c h w ty c h p o ło ż e n ia c h , b ) d o b ó r o d p o w ie d n ic h do h o d o w li g a tu n k ó w .

D o ś w ia d c z e n ia p ro w a d z o n e z w ie lu g a tu n k a m i tr a w , zbóż i w a ­ rz y w na k ilk u d z ie s ię c iu p o le tk a c h d o ś w ia d c z a ln y c h n a w y s o k o ś c i p o m ię d z y 200 a 2.350 m n. p . m ., d a ły ju ż w p ie rw s z y m r o k u w y ­ n i k i c ie k a w e z a ró w n o z p u n k tu w id z e n ia te o re ty c z n e g o ja k p r a k ­ tyczn e g o . S tw ie rd z o n o na p r z y k ła d , że d u ż ą ż y w o tn o ś ć o b ja w ia ją tu n ie t y lk o g a tu n k i p o c h o d z e n ia g ó rs k ie g o czy p ó łn o c n e g o , ale g a tu n k i p o łu d n io w e , często n a w e t tr o p ik a ln e . D la ro z w o ju r o ś lin o k a z u ją się d e c y d u ją c e n ie t y lk o o g ó ln e w a r u n k i k lim a ty c z n e , lecz w a r u n k i szczególne^ n ie z b ę d n e d la p e w n y c h e ta p ó w w z ro s tu i ro z ­ w o ju . A u t o r p o d n o s i z n a n y zre sztą f a k t , że n ie ś re d n ie te m p e ra tu r , lecz ic h m a k s im a i m in im a w ró ż n y c h o k re s a c h w e g e ta c y jn y c h m a ją w y b it n y w p ły w na k s z ta łto w a n ie się ż y c ia r o ś lin . D la szczegó­

ło w e g o z b a d a n ia ty c h za le żn ości p rz e p ro w a d z o n o o b s e rw a c je m e te ­ o ro lo g ic z n e i fe n o lo g ic z n e d la k a ż d e g o o b s z a ru d o św ia d c z a ln e g o z oso b n a , śledząc p rz e b ie g całego c y k lu w e g e ta c y jn e g o ró ż n y c h ga­

tu n k ó w na ró ż n y c h w y s o k o ś c ia c h . — W t e j p ie rw s z e j p ra c y (b a ­ d a n ia m a ją tr w a ć c z te ry la ta ) p o d a je a u to r o g ó ln e w p ra w d z ie , ale

J) Por. „Chrońmy przyrodę ojczystą“ r. I I I 1947, nr 1/2, str. 78.

22

b a rd z o in te re s u ją c e dane d o tyczą ce czasu tr w a n ia o k re s u w e g e ta c y j­

nego i je g o fa z, p rz y r o s tu m a sy, w a ru n k ó w k w it n ie n ia , o w o c o w a ­ n ia it p . d la p o szcze g ó ln ych b a d a n y c h fo r m i ro d z a jó w . — Z p u n k tu w id z e n ia p ra k ty c z n e g o w y n ik i są ró w n ic in te re s u ją c e . O k a z u je się

<na p r z y k ła d , że z ie m n ia k i na w y s o k o ś c i 2.000 m n. p . n i. d a ją p lo n 220 q z h e k ta ra a ta sama o d m ia n a na w y s o k o ś c i 2.030 m d a je p lo n o 135% w ię k s z y n iż na w y s o k o ś c i 1.330 m . — J a k o n a d a ją c e się do h o d o w li g ó rs k ie j p o d a je a u to r ró ż n e g a tu n k i tra w , z w a rz y w b r u ­ k ie w , rz e p ę , k a p u s tę , itd .

A . M . B o r i s o w, „ C h o r o b y w y s tę p u ją c e u b o b ró w w W o ro - n e ż s k im R e z e rw a c ie “ 1). — W z w ią z k u ze z w ię k s z a ją c ą się s ta le ilo ś c ią b o b ró w w ty m -re z e rw a c ie o ra z p r ó b a m i h o d o w li b o b ra w ce­

la c h g o s p o d a rc z y c h , p rz e p ro w a d z a a u to r b a d a n ia n a d c h o ro b a m i ty c h z w ie rz ą t w c e lu o b m y ś le n ia sp o so b ó w ic h z w a lc z a n ia i z n a le ­ z ie n ia ś ro d k ó w p r o fila k ty c z n y c h . P oza o p is e m s c h o rz e ń , ja k im u le - g a ją k o b ry w R e ze rw a cie W o ro n c ż s k iin , p o d a je a u to r in te re s u ją c e w s k a z ó w k i co do o d r ó ż n ia n ia o s o b n ik ó w c h o ry c h od z d ro w y c h n a p o d s ta w ie ic h z a c h o w a n ia się, w y g lą d u , s ie rś c i itp . Z n a jd u je m y w te j p ra c y ta b e lk i ilu s tr u ją c e p rz y c z y n y zg o n u o s o b n ik ó w ż y ją ­ cych d z ik o i b o b ró w h o d o w a n y c h w fa rm a c h . O k a z u je się na p r z y ­ k ła d , że na 117 z b a d a n y c h z g o n ó w p rz y p a d a na o s o b n ik i d z ik o ży­

ją c e 47, a na h o d o w a n e 70. J a k m o ż n a b y ło p rz e w id z ie ć , od c h o ró b z a k a ź n y c h p a d a ją p rz e d e w s z y s tk im z w ie rz ę ta w fa r m a c h : na 18 z g o n ó w w y w o ła n y c h ty m i c h o ro b a m i 15 d o ty c z y ło b o b ró w h o d o w a ­ n y c h , a 3 d z ik o ż y ją c y c h .

O bszerne b a d a n ia p rz e p ro w a d z o n o n a d e k o lo g ią w i e w i ó r k i 2) ja k o z w ie rz ę c ia cennego g o sp o d a rczo ze w z g lę d u na fu te r k o . W y ­ ty c z n e ty c h ba dlań o p ra c o w a ł I . D . K i r i i s w ro z p ra w ie p t. „G łó w n e z a g a d n ie n ia d o tyczą ce e k o lo g ii w ie w ió r k i i p ro g r a m p ra c w tyjm z a k re s ie “ , w k t ó r e j o m a w ia le n p ro b le m na ró ż n y c h o b s z a ra c h Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o . D la z d o b y c ia d a n y c h co do ro z m ie s z c z e n ia w ie w ió r k i i j e j sp o so b ó w o d ż y w ia n ia się, p ro w a d z i się w C e n tra l­

n y m L a b o r a to r iu m B io lo g ic z n y m k a rto te k ę na p o d s ta w ie n a d s y ła ­ n y c h w ra z z ż o łą d k a m i n o ta te k , k tó r e z a w ie ra ją in fo r m a c je co do

'■) Naiiczno-mctodiczeskije zapiski. Wypusk 8, Moskwa 1941, sir. 55—77.

Por. Leż „Chrońmy przyrodę ojczystą“ r. I I I 1947, nr 1/2, sir. 79.

s) Tamże, str. 89—133.

w a g i w ie w ió re k , ic h w z ro s tu , t y p u la su , w ja k im je u p o lo w a n o lul>

z n a le z io n o , o ra z dane sta ty s ty c z n e w s p ra w ie ro z m ie s z c z e n ia . In n e to m y „ P rz y c z y n k ó w N aukow o -M e tp d y c z n y c li z a w ie ra ją o p ra c o w a n ia n a s tę p u ją c y c h z a g a d n ie ń :

T o m V „ M o s k w a 1939:

In s t r u k c ja w s p ra w ie b a d a ń n a d ilo ś c ią p ta k ó w w re z e rw a ta c h . in s tr u k c ja w s p ra w ie in w e n ta r y z a c ji fa u n y ry b w re z e rw a ta c h . B io ce n o tyo zm e b a d a n ia fa u n y ssaków i p ta k ó w w lasach R e z e rw a tu

L a p la n d z k ie g o .

S p is g a tu n k ó w z w ie rz ą t z a s łu g u ją c y c h na z b a d a n ie w re z e rw a ta c h . W y b ó r m a te r ia łu ro ś lin n e g o , za słu g u ją ce g o n a z b a d a n ie .

In s tr u k c ja w s p ra w ie w y n a jd y w a n ia b a r w ik ó w ro ś lin n y c h .

T o m V I , M o s k w a 1940.

In s t r u k c ja w s p ra w ie b a d a ń fa u n y ssaków.

Z a s a d y p o d z ia łu re z e rw a tó w g ó rs k ic h na re jo n y .

In s tr u k c ja w s p ra w ie w y n a jd y w a n ia n o w y c h ź ró d e ł w it a m in ro ­ ś lin n y c h .

I n s t r u k c ja w s p ra w ie z b ie ra n ia e k to p a s o ż y tó w .

Z a le ż n o ś ć n a g rz e w a n ia się g le b y o d w ilg o tn o ś c i i a m p lit u d y n a ­ g rz a n ia .

T o m V I I , M o s k w a 1940.

In s t r u k c ja w s p ra w ie w p ro w a d z e n ia ra k ó w do rz e k .

In s t r u k c ja w s p ra w ie w y n a jd o w a n ia n o w y c h g a tu n k ó w ro ś lin za­

w ie ra ją c y c h o l e jk i e te ry c z n e .

O te m a ty k ę b a d a ń M i c z u r i n a (b a d a n ia d o ś w ia d c z a ln e n a d p rz e s u w a n ie m się g ra n ic y za się g ów r o ś lin ) .

P ro b le m o d ż y w ia n ia m in e ra ln e g o z w ie rz ą t R e z e rw a tu K a u k a s k ie g o . O d ż y w ia n ie się n ie d ź w ie d z i w ró ż n y c h p o ra c h ro k u .

O p is now ego m o d e lu c z e rp a k a do w ó d p ły t k ic h .

W y n ik i b a d a ń n a u k o w y c h , w y k o n a n y c h w p o s z c z e g ó ln y c h re ­ z e rw a ta c h , z a w a rte są — j a k w s p o m n ia n o w y ż e j — w o s o b n y c h d lą każdego re z e rw a tu w y d a w n ic tw a c h . P u b lik a c je te poza o p is a m i f lo r y , fa u n y itp . s k ła d a ją c y m i się n a in w e n ta r z re z e rw a tó w o b e j­

m u ją p o n a d to o m ó w ie n ie w ie lu z a g a d n ie ń s p e c ja ln y c h , w y n ik a ją c y c h z p o ło ż e n ia i in n y c h w ła ś c iw o ś c i re z e rw a tó w j a k te ż i sta