Jak zostało wskazane, w zakresie przesłanek odmowy uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego państwo zazwyczaj jest związane postanowieniami Konwencji nowojorskiej z 1958 r. i regulacjami wewnętrznymi (które niekiedy odsyłają do przesłanek określonych tą Konwen-cją). Taka dwutorowość źródeł prawa jest oczywista, albowiem nie wszystkie państwa świata są stroną Konwencji nowojorskiej i zachodzić może konieczność rozstrzygania o uznaniu czy wykonalności wyroku zapadłego poza terytorium państwa – strony tej Konwencji, w oparciu o przepisy wewnętrzne. Co istotne dla praktyki międzynarodowej, przesłanki te w zasadniczej mierze pokrywają się z przesłankami, na podstawie których może nastąpić uchylenie (unieważ-nienie) wyroku sądu polubownego.
W związku z tym sąd państwa – strony Konwencji dokona kontroli orze-czenia sądu polubownego, będzie badał i weźmie pod uwagę na wniosek dłuż-nika:
1. Czy strony miały zdolność do zawarcia umowy o arbitraż albo, czy umowa arbitrażowa była ważna. Podstawa odmowy uznania lub wy-konania zagranicznego orzeczenia arbitrażowego określona w Kon-wencji nowojorskiej62, jak i Konwencji europejskiej63 wiąże się z
za-62 Art. V ust. 1 pkt a Konwencji.
gadnieniem podmiotów zdolnych do zawarcia umowy o arbitraż, jak również ważności samej umowy. Sąd może podjąć decyzję odmowną, jeśli strona nie miała zdolności, oczywiście chodzi tu nie tylko o zdol-ność prawną, ale przede wszystkim o zdolzdol-ność do czynności praw-nych. Jeśli strona nie miała jej, to tym samym nie była kompetentna do zawarcia umowy arbitrażowej. Wskazuje się jednocześnie, że poza zdolnością do czynności prawnych strona powinna posiadać zdolność procesową, aby mogła uczestniczyć w postępowaniu arbitrażowym64. 2. Czy strona była powiadomiona o wyznaczeniu arbitra lub o procedu-rze arbitrażowej, jak też, czy miała możliwość pprocedu-rzedstawienia swoje-go stanowiska (sprawy). Podstawę tę można określić jako pozbawie-nie możliwości obrony swoich praw na skutek braku powiadomienia o wyznaczeniu arbitra lub o procedurze arbitrażowej, albo niemoż-ność przedstawienia swojej sprawy. Zgodnie z art. V ust. 1 lit. b Kon-wencji nowojorskiej na wniosek strony, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nastąpi odmowa uznania i wykonania orzeczenia wówczas, jeżeli strona ta dostarczy dowodów, że strona, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nie była należycie powiadomiona o wyznaczeniu arbitra lub o procedurze arbitrażowej, albo, że z in-nego powodu nie mogła przedstawić swojej sprawy, co stanowi na-ruszenie zasady równości stron. Także zgodnie z art. IX ust. 1 lit. b Konwencji europejskiej okoliczności te stanowią podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego. Zgodnie z postanowieniami Konwencji nowojorskiej sąd, do którego skierowano wniosek o uznanie i nadanie wykonalności orzeczenia arbitrażowego, naruszenie zasady równości stron powinien brać z urzędu.
3. Czy orzeczenie jest zgodne z warunkami umowy o arbitraż. Przesłan-ka ta dotyczy orzeczenia nieodnoszącego się do sporu wymienionego w zapisie lub niepodpadającego pod zakres klauzuli arbitrażowej albo zawierającego rozstrzygnięcie przekraczające granice kompromisu lub klauzuli arbitrażowej.
4. Czy skład sądu arbitrażowego bądź też procedura arbitrażowa były zgodne z umową stron lub – w razie braku takiej umowy – były zgod-ne z prawem kraju, w którym odbył się arbitraż. Przyczyna wymie-niona pod lit. d wskazuje, że odmowa wykonania orzeczenia nastąpi, jeżeli skład sądu arbitrażowego bądź też procedura arbitrażowa nie
64 Natomiast kwestia umowy o arbitraż została uregulowana w art. II Konwencji
nowojorskiej, przy czym prawo, według jakiego należy oceniać ważność umowy, zostało określone w art. V ust. 1 lit. a Konwencji nowojorskiej.
były zgodne z umową stron lub – w razie braku takiej umowy – nie były zgodne z prawem kraju, w którym odbył się arbitraż. Ważne jest jednak, aby wola stron i ustalenia nie pozostawały w sprzeczności z przepisami iuris cogentis tego prawa kraju, w którym ma nastąpić uznanie lub wykonanie orzeczenia arbitrażowego.
5. Czy orzeczenie nie jest dla stron wiążące lub zostało uchylone w pań-stwie wydania. Przyczyna określona pod lit. e przewiduje następują-ce sytuacje, w których może nastąpić odmowa uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego: orzeczenie nie stało się jeszcze wiążące dla stron lub właściwa władza kraju, w którym lub według prawa którego orzeczenie zostało wydane, uchyliła je lub wstrzymała jego wykonal-ność. Ustalenie, czy orzeczenie jest wiążące, będzie należało do sądu państwowego orzekającego o wykonalności. Gdyby natomiast przed sądem państwowym podniesiony został zarzut dłużnika, iż orzecze-nie orzecze-nie jest wiążące, to sąd ten orzecze-nie mógłby podjąć decyzji w przedmio-cie uznania lub wykonania zagranicznego orzeczenia arbitrażowego. Należy zauważyć, że zarówno okoliczność uchylenia, jak i wstrzy-mania wykonalności mogą zostać podniesione przez dłużnika tylko wówczas, gdy już zostało to orzeczone. Gdy orzeczenie takie jeszcze nie zapadło, znajdzie zastosowanie art. VI Konwencji nowojorskiej, który dotyczy postępowań będących w toku. Z treści zamieszczonej pod lit. e wynika, że pośrednio dopuszcza się jeszcze inne przyczyny odmowy uznania lub wykonania, aniżeli te, które są w art. V ust. 1 lit. a–d Konwencji nowojorskiej. Oznacza to, że są to przyczyny, które wpłynęły na uchylenie lub wstrzymanie wykonalności orzeczenia ar-bitrażowego, a muszą one w świetle Konwencji zostać uwzględnione przez sąd państwowy.
Ponadto sąd państwowy będzie badał i w razie czego odmówi uznania lub wykonania orzeczenia sądu arbitrażowego zgodnie z art. V ust. 2 Konwencji również z urzędu, gdy:
1. według prawa kraju uznania lub wykonania przedmiot sporu nie mógł być rozstrzygany przez arbitraż lub
2. zachodzi sprzeczność orzeczenia arbitrażowego z klauzulą porządku publicznego kraju, w którym ma ono być uznane lub wykonane.